Հարցազրույց Բաղանիս գյուղի բնակիչ Սերյոժա Առաքելյանի հետ: Սերյոժան «Մանանա»-ի թղթակիցներից է: Ծանոթացել ենք Դիլիջանի մեդիա ճամբարի ժամանակ: Որոշեցի Սերյոժայից հարցազրույց վերցնել, քանի որ ապրում է Բաղանիսում, որը սահմանից 700-800 մ է հեռու, իսկ դա շատ վտանգավոր է:

-Ինչքա՞ն ժամանակ է, որ ապրում ես Բաղանիսում:

-Ճիշտ է, ես 16 տարեկան եմ, բայց 10 տարի է, ինչ ապրում եմ սահմանամերձ Բաղանիսում: 10 տարի, որովհետև ես փոքր ժամանակ Ռուսաստանում եմ ապրել ու Բաղանիս տեղափոխվել եմ 6 տարեկան հասակում:

-Պատմիր մի փոքր ձեր գյուղի մասին:

-Գյուղը, դե երևի արդեն տեղյակ կլինեք, գտնվում է հայ-ադրբեջանական սահմանին, դիրքերի և գյուղի միջև ընկած հեռավորությունը 700-800 մ է: Վերջին հաշվարկներով բնակչության թիվը եղել է 835 մարդ: Գյուղից հեռացել է ընդամենը մի քանի ընտանիք`մի մասը տեղափոխվել է Երևան, իսկ մյուս մասը` Ռուսաստան: Բաղանիս անունը առաջացել է (բաղ) և (նիստ) անունից: (Բաղ) նշանակում է` այգի: Բաղ և նիստ անուններից առաջացել է` այգիների նիստ, Բաղանիս անունը, քանի որ գյուղի հարավային մասի ճանապարհի ներքևի հատվածը ամբողջությամբ այգիներ են, որոնց երկարությունը հասնում է 1կմ-ի:

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

-Ես լսել եմ, որ համայնքների խոշորացման ծրագրով, ձեր գյուղը միացվել է այլ գյուղերի: Ի՞նչ կասես այդ մասին:

-Ես այդ մասին նյութ ունեմ գրած 17.am-ում, որտեղ նշել եմ տարբերությունը միացվելուց առաջ և հետո: Ներկայացված է նաև բացասական կողմերը: Բնականաբար, մարդիկ տրամադրված էին վատ, քանի որ գյուղի անուն չի լինելու: Էն ժամանակ այսպես էր. մեկ գյուղ` մեկ անուն, իսկ հիմա չորս գյուղ` մեկ անուն: Անվանվելու է Նոյեմբերյանի համայնք: Էն ժամանակ, ասում են էս գյուղի վրա են կրակել՝ շեշտվում էր գյուղի անունը, հիմա չեն ասելու, ասելու են` կրակել են Նոյեմբերյանի համայնքի վրա, որը իր մեջ ներառում է մի քանի գյուղ: Ճանապարհներ փակվեցին, ցույցեր կազմակերպվեցին, բայց անօգուտ: Գյուղերը միացան:

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

-Դժվար չէ՞ արդյոք սահմանին այդքան մոտ ապրելը:

-«Սահմանին դժվար ապրել»` մի քիչ ճիշտ չէ ասված: Քանի որ ինչպես քաղաքներում, սահմանից հեռու գյուղերում են ապրում, այդ նույն ձևով ապրում են նաև այստեղ՝ Բաղանիսում: Այդ իսկ պատճառով, «դժվար» բառը կարելի է փոխարինել «վտանգավոր» բառով, քանի որ գյուղը գտնվում է հակառակորդի նշանառության տակ: Ամեն պահի կարող են կրակ բացել գյուղի վրա, դրա համար սահմանամերձ գյուղում ապրող յուրաքանչուր մարդ, այդ թվում նաև առաջին դասարանցի երեխան, գիտի, թե ինչ պետք է անի կրակոցների ժամանակ: Եթե գնացել է գյուղամեջ` խաղալու, կամ դպրոցից տուն է վերադառնում: Իսկ մնացած պարագաներում մտնում են նկուղ` մեծ զենքերից պաշտպանվելու համար:

-Գյուղացիները ինչո՞վ են զբաղվում: Աշխատանք կա: 

-Գյուղի հիմնական զբաղմունքներից է` անասնապահությունը, այգեգործությունը, բայց կրակոցների պատճառով որոշ գործեր մնում են անավարտ: Օրինակ, եղել են դեպքեր, երբ կրակոցների պատճառով գյուղացիները երկար ժամանակ այգի չեն գնացել, և բերքին հետևել չկարողանալու պատճառով, ամեն ինչ ջուրն է ընկել: Զբաղվում են բանջարաբոստանային կուլտուրաների մշակմամբ և ծխախոտի արտադրությամբ: Գյուղում կան նաև մարդիկ, ովքեր պայմանագրային ծառայում են գյուղի զորամասում:

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

-Եղե՞լ է, որ կրակոցներից տուժողներ լինեն ձեր գյուղում:

-Այո, շատ է եղել: Կրակել են գյուղի վրա և կպել են տարբեր տեղերի`կտուրներին, լուսամուտներին, գազատար խողովակներին: Իսկ գազատար խողովակներն էլ, բախտի բերմամբ, միացված չեն եղել, և փառք Աստծո, վնասները եղել են միայն նյութական:

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

-Եղե՞լ են դեպքեր,երբ սահմանից զինվորները որևէ հարցով գան և դիմեն գյուղացիներին:

-Ճիշտն ասած, էդպիսի դեպք չեմ հիշում, քանի որ զինվորականները ապահովված են ամեն ինչով` թե սննդով, թե հագուստով: Երևի թե միակը բանը, որ գյուղացիներից հարցրել են, դա եղել է «տվարած» գնալու վերաբերյալ, թե առավոտյան որտեղ են տանելու անասունները արածացնելու, որպեսզի իմանան. արդյո՞ք ապահով վայր են գնալու, թե ոչ:

-Բաղանիսի երիտասարդությունը ինչո՞վ է զբաղվում:

-Կես կատակ-կես լուրջ կարելի է ասել, որ գյուղում զբաղվելու բան չկա, և այդ իսկ պատճառով մի մասը մեկնում է Ռուսաստան արտագնա աշխատելու, մի քանիսը պայմանագրային ծառայողներ են գյուղի զորամասում: Ու լինում է նաև, որ գյուղում կատարվող շինարարություններին են մասնակցում:

-Ի՞նչ խմբակներ կան գյուղում, կամ արդյո՞ք կան: 

-Խմբակներ չկան հիմա, ժամանակին եղել է կարատեի և պարի խմբակ: Բայց հիմա չկան այն պատճառով, որովհետև գյուղում չկա այնպիսի մի շինություն, որտեղ կարող են գործել այդ խմբակները:

-Ինչպե՞ս սկսեցիր ուսումնական տարին, ինչպե՞ս ես այս տարի տրամադրված: 

-Տրամադրված եմ «մարտական», քանի որ դասարանում 3 երեխա ենք: Ավարտական դասարան ենք, ունենալու ենք 3 հոգանոց «վերջին զանգ», և ամենակարևորը ինձ համար այն է, որ դպրոց գնալու առաջին օրը, սեպտեմբերի 1-ին իմ ծննդյան օրն էր:

Լուսանկարը` Սերյոժա Առաքելյանի

-Ինչպե՞ս ես պատկերացնում Բաղանիսի վաղվա օրը:

-Համեմատելով Բաղանիսը մի քանի տարի առաջվա հետ, տարբերությունը շատ մեծ է: Տեսնելով, թե ինչպես է գյուղս զարգանում և ծաղկում: Համոզված եմ, էլ ավելի է լավանալու գյուղի վիճակը, ու ոչ մի կրակոց չի կարող խանգարել իմ գյուղի զարգացմանը, քանի որ մենք՝ բաղանիսցիներս այստեղ ենք:

Հարցազրույց Արցախյան ազատամարտի մասնակից Աշոտ Շահենի Սարգսյանի հետ:

Լուսանկարը՝Սոնա Մխիթարյանի

-Կպատմե՞ք պատերազմից, երբ եք գնացել, ովքեր էին մեր գյուղից:

-Ծնվել ու մինչև հիմա ապրում եմ մեր գյուղ Ակնալճում: Ես պատերազմը սկսելուց տասնվեց տարեկան էի: Գյուղից էլի գնացողներ կային: Գյուղի ջոկատի հրամանատարը Հայկն էր: Հայկն էր, Մուրադը, Ֆերդինը, էս մեր հարևան Արայիկն էլ: Իրենց շքանշան էին տվել` «Մարտական խաչ» առաջին աստիճան:

Մենք պահում էինք Հադրութի գյուղերը. մոտ վեց, յոթ գյուղ: Երկու տարի էնտեղ եմ մնացել: Ընթացքում կռիվը հանդարտվեց՝ եկանք տուն, բայց 92-ին նորից ուժեղացավ: Գնացինք Արծվաշեն. օգոստոս ամիսն էր: Արծվաշենի կռիվները շատ ուժեղ էին: Էնտեղ եղել ա, որ երկու հոգով հարձակվել ենք մի դիրքի վրա: Շատ դժվար էր: Արծվաշենը ոնց որ կղզի լիներ: Չորս կողմից թուրքեր էին: Հայաստանի սահմանից 25 կմ թուրքերի միջով գնում էինք, նոր գյուղն էր: Հետո Վազգեն Սարգսյանը եկավ 92թ.-ի հուլիսին ու ասաց, որ կամ պիտի կռվենք, պայքարենք ու գրավենք, հետ չգնանք, կամ պիտի հանձնենք:

-Զինամթերքը բավականացնո՞ւմ էր:

-Սկզբից չկար զենք. որսորդական հրացաններ էին: Դեռ հայկական բանակ չկար: Մի հատ ավտոմատ ունեինք, էն էլ դպրոցինն էր: Վերանորոգել էինք ու մի կերպ օգտագործում էինք: Այդ թվերին ոչ մեկը չի օգնել մեզ: Նորմալ հագուստ էլ չունեինք: Մեր գումարներով վառոդ, փամփուշտ, հագուստ, վրան էինք առնում: 1992 թ.-ին, երբ Պաշտպանության նախարարությունը կազմավորվեց, արդեն զինամթերք տալիս էին:

-Ի՞նչ զինվորական կոչում եք ունեցել:

-Մինչև իմ վիրավորվելը պիտի ինձ լեյտենանտ տային, բայց որ վիրավորվեցի ու երկար ժամանակ չգնացի՝ չտվեցին: Բուժվելուց հետո գնացի, որոշ ժամանակ անց Արցախ կոմիտեի նախագահը եղա: Օգնություններ էինք բաժանում. մեր միջոցներով հայթայթում էինք սնունդ, հագուստ ու բաժանում էինք զոհվածների ընտանիքներին:

-Իսկ ինչպե՞ս եք վիրավորվել:

-Կռիվները ուժեղացել էր էլի: Արծվաշենն էլ արդեն գրավել էին: Թշնամին հարձակվեց մեզ վրա ժամը 12-ի կողմերը՝ ցերեկը: 10 -11 հոգով եկան ու հայերեն էին խոսում, իբր մերոնցից էին: Ասում էին` մի խբեք մեզ: Իրենք շատ էին մոտեցել մեզ ու սկսեցին կրակելը: Ու հենց այդ ժամանակ վիրավորվեցի: 1992թ.-ի օգոստոսի 11-ին:

-Բուժվելուց հետո մասնակցե՞լ եք նորից պատերազմին:

-Բուժումից երկու ամիս հետո էլի գնացել եմ,բայց վիճակ չկար վրես: Փամփուշտը մարմնիս միջով անցել էր, բայց որ մի քիչ ավելի լավ էի, երեք անգամ էլի գնացել եմ:

-Իսկ հիմա առողջական խնդիրներ ունե՞ք:

-Խնդիրներ կան, ո՞նց չէ: Դե տարեցտարի մեծանում եմ, թեթև մրսելուց հիվանդանում եմ: Դժվար ա, շատ դժվար ա: Էդ թոշակով ոչ մի բան չեմ կարողանում անել, չեմ հասցնում:

-Չե՞ք աշխատում:

-Աշխատում եմ, բայց քիչումիչ:

-Իսկ որպես պատերազմի մասնակից, պետության կողմից որևէ ուշադրության արժանացե՞լ եք:

-Երկրորդ կարգի հաշմանդամ եմ, թոշակ եմ ստանում: Անցած տարի միլիոն 300 հազարի շինանյութ են տվել: Ես էլ տանիքը փոխեցի: Ձրի են տվել: Անձամբ նախարարը:

-Եթե էլի պատերազմ լինի` կգնա՞ք:

-Բոլորիս պարտքն ա, չես կարող չգնալ: Ասենք, տես` քառօրյա պատերազմին գյուղի տղերքով արդեն պատրաստվել էինք, որ գնայինք: Մենք չպաշտպանենք, ո՞վ պիտի պաշտպանի մեր հայրենիքը:

Հ.Գ. Կուզենայի այնպես լիներ, որ պատերազմի մասնակիցները լինեն բոլորիս ուշադրության կենտրոնում: Նրանցից շատերը կորցրել են իրենց առողջությունը, դժվարությամբ են աշխատում և ապրում: Ինչ էլ լինի, պետք է նրանք միշտ զգան իշխանությունների և հասարակության հոգատարությունը: