«Մենք այնքան համով պիտի թխենք, որ անգամ փշրանքները վերջում ուզենան ուտել»:
Հարցազրույց «Քրամբս» հացթուխարանի տնօրեն` Անի Հարությունյանի հետ
-Կպատմե՞ք Ձեր մանկության մասին: Որտե՞ղ եք սովորել և ի՞նչ հետաքրքրություններ ունեք:
-Դժվար հարց էր: Դե, դպրոցում եմ սովորել, ինչպես բոլորը, բայց շատ դպրոցներ եմ փոխել: Երևի մոտ 8 դպրոց եմ փոխել 10 տարվա ընթացքում, որովհետև ինձ անընդհատ դուր էր գալիս նոր ընկերներ ձեռք բերելը, և երևի դրա հեշտագույն միջոցը մի դպրոցից մյուս դպրոց գնալն էր ու նոր ընկերներ ձեռք բերելն էր, և մյուս դասարանիս ընկերների հետ էլ էի միշտ իմ կապը պահպանում:
Հետաքրքրություններս անընդհատ փոփոխվում էին, ու մինչև հիմա այդպես է: Ժամանակ առ ժամանակ ինձ մի նոր բան էր հետաքրքրում, և ես սկսում էի դրանով զբաղվել: Հաճախել եմ «Մանանա» որոշ ժամանակ, գնացել եմ կարատեի, գնացել եմ պարի, գնացել եմ գոբելենի, գնացել եմ ուրիշ տեսակի գոբելենի, գնացել եմ խոհարարության խմբակների ու այդպես մի շարք բաների, որովհետև պարբերաբար իմ հետաքրքրությունները փոխվում էին, ու ես այդպես իմ ժամանակը տրամադրում էի դրանք ուսումնասիրելուն: Օրինակ, հիմա էլ: Հիմա նոր սկսել եմ «սքվոշ» խաղալ սովորել ու փորձում եմ պարապլանով թռչել: Չգիտեմ` ինչ կլինի վերջում, բայց փորձում եմ: 10 տարի այստեղ եմ սովորել, դպրոցից հետո գնացել եմ ուրիշ դպրոց, բայց այստեղ չէ՝ Անգլիայում: Այնտեղ 12 տարի է դպրոցը, այսինքն, ևս երկու տարի այնտեղ եմ սովորել ու արդեն դրանից հետո ընդունվել եմ այնտեղ համալսարան: Իսկ ավարտելուց հետո վերադարձել եմ Հայաստան:
-Իսկ ի՞նչ մասնագիտություն ունեք:
-Ես սովորել եմ կառավարում այնտեղ, բայց ընդհանուր էր, ավելի շատ` բիզնես կառավարում: Այտեղ սովորել եմ, թե բիզնեսը ինչից է կազմված, ինչպես կարելի է կառավարել, ավելի շատ ինֆորմացիա եմ ստացել: Ավելի կոնկրետացված ինչ-որ մասնագիտություն չունեմ:
-Ինչո՞ւ որոշեցիք Հայաստան վերադառնալ:
-Ճիշտն ասած, 5 տարի, որ ես այտեղ էի, ամեն տարի ծրագրում էի, որ շուտ վերջանա, որպեսզի վերադառնամ: Ես հենց առաջին օրվանից շատ ուզեցել եմ վերադառնալ, այսինքն` իմ նպատակն էր` գնալ, ստանալ կրթություն և վերադառնալ: Ես երբեք ծրագիր չեմ ունեցել այնտեղ մնալու: Այսինքն, ի սկզբանե ես գնացել եմ միայն ուսում ստանալու նպատակով և վերադարձի ակնկալիքով, այդպես էլ եղավ:
-Իսկ երբ վերադարձաք, ի՞նչ աշխատանքների մեջ Ձեզ փորձեցիք:
-Երբ վերադարձա, սկզբից որոշեցի, որ մի քանի տեղ պետք է անցնեմ պրակտիկա: Մի քանի կազմակերպություններում կարճատև պրակտիկա անցա, հետո հասկացա, որ դա իմը չէ, որովհետև ես նորից արագ ձանձրանում եմ և որոշեցի, որ միգուցե պետք է ձեռնարկել ինչ-որ գործ, որով կզբաղվեմ: Եվ ավելի շատ հետաքրքրություններ կլինեն, որովհետև բազմաբնույթ կլինի այդ գործը, և ես տարբեր բաներ պիտի ուսումնասիրեմ: Եվ այդպես դրեցի իմ առաջին գործը. տարբեր տեսակի բաներ էի ներմուծում Գերմանիայից: Դա մի կազմակերպություն էր, որ արտադրում էր այդ ամբողջը` անձեռոցիկներ, մոմեր, տարբեր տեսակի մեկանգամյա օգտագործման պարագաներ, ափսեներ, բաժակներ, ու դրանք վաճառում էի արդեն մեծ սուպերմարկետների ցանցին:
-Իսկ չե՞ք ուզել աշխատել որևէ բարձր վարձատրվող կազմակերպությունում:
-Որ պատկերացնում եմ, պետք է ժամը 6-ին կամ 7-ին արթնանամ ու ամեն օր հագնեմ իմ կոստյումը, չէ: Անկեղծ, չէ: Շատ հաճախ եմ այդ հարցը ինձ տալիս, բայց ես սիրում եմ հագնել իմ բոթասները, ես սիրում եմ հագնվել հարմար ու գալ հարմար գործի: Որ պատկերացնում եմ` պետք է այդպես ստիպված ամեն օր վերնաշապիկս արդուկած հագնեմ, հավեսս փախնում է: Պատրաստ եմ ուրիշ գործ անել, շատ, միայն այդպես չհագնվեմ:
-Ինչպե՞ս որոշեցիք ստեղծել Crumbs-ը:
-Crumbs-ի գաղափարին բավականին երկար եմ եկել, որովհետև այդ ապրանքներից, որ ներմուծում էի, ինչ-որ ժամանակ հետո նորից ձանձրացա և որոշեցի, որ պետք է մի նոր բան էլ ձեռնարկել: Ունեի բազմաթիվ մտքեր: Հիմա մեկ-մեկ, որ հետ եմ գնում, տետրակներս նայում եմ, թե ինչ նշումներ եմ արել՝ սկսած, որ ես բժշկական լաբորատորիա էի բացում, հետո արտադրում էի կարտոֆիլի սառեցված ֆրի… Տարբեր մտքեր կային: Հետո մի անգամ այնպես եղավ, որ մենք տանը զրուցում էինք, քանի որ ես շատ սիրում եմ խոհանոցում գործ անել` դա կլինի խմորեղեն սարքել կամ ուղղակի ճաշ եփել: Այդ ժամանակ մտածեցի, որ պետք է այնպիսի մի բան անել, որ կապված է իմ հետաքրքրության հետ, որովհետև լաբորատորիայից գլուխ չէի հանում, բժշկությունից շատ հեռու եմ, չնայած որ փորձեցի բոլոր այդ բժշկական տերմինների հետ ծանոթանալ, բայց անհույս: Մեր ընտանիքում շատ են սիրում խմորեղեն: Ու մերոնք հարցրեցին, թե ինչո՞ւ չեմ փորձում լավ խմորեղեն արտադրել: Սկսեցի ուսումնասիրել: Ուսումնասիրեցի, ուսումնասիրեցի, հետո ասացի, թե` ի՞նչ կլիներ, եթե ես արտադրեի լավ հաց: Ու հետո ասացի, որ եթե ես ուզում եմ հաց թխել, դրա համար պետք է գնամ սովորեմ հաց թխել ու շատ հանկարծակի, հիշեցի, որ հայրս ունի զարմուհի, որը Փարիզում է ապրում: Ասացի` մի հատ գրեմ: Գրեցի, թե կարո՞ղ է իրենց մոտ կա ինչ-որ շատ լավ հացթուխարան, որ իրեն դուր է գալիս: Ու կարո՞ղ է նա իրենց դիմել, ու իրենք պատրաստակամ լինեն ինձ սովորեցնել: Անցավ մի շաբաթ, ինքը գրեց, որ այո, ինքը խոսել է, և նրանք ասել են` թող գա: Դե, ես էլ գնացի: Ու այդպես սկսվեց ամեն ինչ, որովհետև մինչև այդ ոչ մի ծրագիր լուրջ չկար: Հետո գնացի մի ամիս Փարիզում աշխատեցի այդ հացթուխարանում: Գիշերները աշխատում էի այդ հացթուխի հետ, առավոտյան շուտ գալիս էի նորից: Մեկ այլ խոհարար կար, որ սարքում էր խմորեղենը: Խմորեղենն էլ նրա հետ էի սովորում թխել: Ոտքով, ձեռքով իրար հասկանում էինք, որովհետև իրենք անգլերեն չգիտեին, ես ֆրանսերենին շատ լավ չէի տիրապետում: Մի ամիս հետո արդեն սկսեցին իրենք անգլերեն խոսել, ես էլ սկսեցի ֆրանսերեն խոսել: Հետո այնպես ստացվեց, որ էլի ընկերներ ունեինք Շվեյցարիայում, որ ասացին, թե կարո՞ղ է` ուզում եմ գնալ, տեսնել Շվեյցարիայում հացը ինչպես են պատրաստում, որովհետև այնտեղ ուղղվածությունը մի քիչ այլ է: Դե, Շվեյցարիայում շատ համեղ հացեր կան: Ասացի, որ եթե այնտեղ դեմ չեն լինի ինձ վերցնել, ես կգամ: Այնտեղ էլ դեմ չեղան մարդիկ: Ես վերցրեցի, հավաքեցի իմ իրերը և Փարիզից գնացի Լյուցերն քաղաք: Այնտեղ էլ խոսում էին գերմաներեն, ես գերմաներեն չեմ խոսում, ու չէին խոսում անգլերեն: Մի ամիս էլի ոտքով, ձեռքով իրար բացատրեցինք, իրար հասկացանք, բայց այնտեղ գիշերն էին աշխատում, այսինքն` գիշերը ժամը 3-ին սկսում էին, ու մինչև ցերեկը 12-ն էր: Ես էլ մնում էի հյուրանոցում, ու միակ տարբերակը` հասնելու գործի, դա հեծանիվն էր: Հյուրանոցի աշխատող տղան չեր հասկանում, թե ինչ է կատարվում: Իջնում էի ներքև գիշերը 3-ին: Դռնապան տղան, որ դուռը փակում էր, դե հյուրանոցում գիշերը ժամը 3-ին ոչ մեկը ներս ու դուրս չի անում, բարևում էի, ինքն էլ՝ ինձ, հարցնում էի, թե` կարո՞ղ եմ հեծանիվս վերցնել պահեստից: Առաջին օրերին տղան չէր հասկանում, թե ինչ է կատարվում, հարցնում էր, թե ո՞ւշ եմ գալու, որպեսզի դուռը փակի: Ասում էի՝ փակեք, ես առավոտյան եմ գալու: Մեկ, երկու, երեք, մի օր ասաց.
-Կներեք, էլի, մի հարց տամ: Ո՞ւր եք գնում գիշերը:
Ասացի, որ գնում եմ գործի, հաց եմ թխում:
Ու ինձ մի օր անգամ գիշերը կանգնեցրեց ոստիկանը: Մարդ չկա փողոցում, մենակ ես եմ ու ես: Գիշերվա 3-ին մարդ չկա, պարզ է: Այնտեղ փողոցներում առանձնացված մաս կա հեծանվորդների համար, այստեղ չունենք: Լուրջ դեմքով կանգնած էր ոստիկանը, ինձ էր սպասում երևի, չգիտեմ: Մենակ ես էի, էլ մարդ չկար: Ասաց, որ իմ հեծանիվը չունի հետևի լույսեր, ու եթե չեմ ուզում տուգանվել, խնդրում է, որ իջնեմ հեծանիվից և կողքով քայլելով գնամ: Տխուր դեմքով էլի հետ գնացի:
Դրանից հետո եկա Հայաստան ու սկսեցի աշխատել այս ծրագրի վրա, այսինքն` հացը դարձավ հաց և խմորեղեն, հացն ու խմորեղենը դարձավ սրճարան, ու այդպես ամբողջական դարձավ Crumbs-ի ստեղծման միտքը:
-Դժվար չէ՞ր հարմարվել այդ պայմաններին, չէ՞ որ մենակ էիք ու տեղափոխվում էիք մի վայրից մյուսը:
-Չէ՝ հաշվի առնելով իմ հինգ տարվա փորձը, որ ես ապրել եմ Անգլիայում և եղել եմ մենակ: Ես շատ հանգիստ ճանապարհորդում եմ մենակ, և ինձ դա շատ դուր է գալիս: Ես չեմ ձանձրանում: Հետո ես ձեզ ասեմ՝ այնքան շատ էր գործն ու ծանրաբեռնվածությունը, և ինձ համար անսովոր էր: Ես վերադառնում էի լուսադեմին հյուրանոց, ինձ ստիպում էի չքնել: Նորից դուրս էի գալիս, մի քիչ պտտվում էի, որովհետև պետք է այնպես անեի, որ ինչ որ ժամի քնեի, որպեսզի ժամը 3-ին վեր կենայի: Այդպես ամեն օր չէի կարողանում իմ շորերը տանել լվացքատուն, ստիպված ամեն օր լվացք էի անում հյուրանոցի սենյակում, և հյուրանոցի սպասուհին չէր հասկանում, թե ինչ է կատարվում, որովհետև ամեն օր հագուստներ էին կախած չորանալու: Միշտ ցերեկը գալիս էր, ես ասում էի` քնած եմ, եթե հնարավոր է, թող ավելի ուշ գա: Ու այդպես մի ամիս: Չէ, դժվար էր, իհարկե, բայց հավես էր: Լիքը նոր բան եմ սովորել, ընկերներ եմ ձեռք բերել այնտեղ, որ մինչև հիմա մեկ-մեկ գալիս են Հայաստան տարբեր գործերով ու միշտ գալիս են ինձ հյուր: Հաճելի է:
-Իսկ ինչու՞ անվանեցիք Crumbs:
-Մի ցուցակ անուններ էի գրել, մտածում էի, թե որ մեկն է ինձ դուր գալիս: Հետո որոշեցի crumbs, այսինքն` փշրանքներ, այսինքն` մենք այնքան համով պիտի թխենք, որ անգամ փշրանքները վերջում ուզենան ուտել:
-Աշխատանքի ընթացքում ի՞նչ դժվարություններ առաջացան:
-Բազմաթիվ: Եվ այդ դժվարությունները միշտ կան: Սկզբնական շրջանում ամենադժվարը գտնել մեզ համար հացթուխ, որովհետև խմորեղենը շատ ավելի հեշտ է սարքել, այն պատճառով, որ խմորեղենի դեպքում, ենթադրենք, գրված է` օգտագործել այսքան կարագ, այսքան շաքարավազ, հարել այս հերթականությամբ, և եթե ճիշտ ես անում քայլերը, վերջում ստանում ես ճիշտ արդյունք: Հացը շատ ավելի բարդ է: Երբ աշխատում ես թթխմորի հետ, ցանկացած բան ազդում է նրա վրա: Եթե մի քիչ այսօր ջերմաստիճանը ավելի բարձր է, խմորը իրեն մեկ այլ ձև է պահում, մի քիչ ավելի ցածր է՝ մեկ այլ ձև, ջրի ջերմաստիճանը ուրիշ է, լրիվ այլ ձև: Այսինքն՝ անընդհատ տատանվում է, և դու պետք է լուրջ հմտություն ունենաս, որ կարողանաս աշխատել: Եվ ես չէի կարողանում գտնել համապատասխան մասնագետներ: Ստիպված գիշերները հիմնականում ես էի աշխատում, մեկ այլ աղջկա՝ Ռոզայի հետ, մինչև կամաց-կամաց մենք գտանք և հավաքեցինք մեր աշխատակիցների թիմը: Իսկ դժվարություններ անընդհատ լինում են, տարբեր բաների հետ կապված: Ուղղակի արդեն սովորել ենք: Դրանք արագ հաղթահարում ենք և անցնում առաջ:
-Իսկ բաղադրատոմսերը միայն այնտեղից բերվածնե՞րն են, թե՞ ուրիշ տեղերից էլ էիք օգտվում:
-Չէ, ընդհանրապես: Իրականում այնտեղի իմ գիտելիքները ավելի շատ տեխնիկական մասն էին ապահովում, այսինքն, որպեսզի ես պատկերացնեի պրոցեսը, իսկ բաղադրատոմսերը, քանի որ, ինչպես ասացի, մեր ֆրանսերենի, անգլերենի և գերմաներենի իմացությունները չէին համընկնում, շատ դժվար էր ինչ որ բաղադրատոմս կամ բան իրենցից վերցնել: Ես շատ մեծ գրադարան ունեմ և ամեն ամիս ինձ նվեր եմ առնում խոհարարական նոր գիրք:
-Այսինքն, գրքերի՞ց եք վերցնում բաղադրատոմսերը:
-Շատ օգտվում եմ գրքերից, շատ օգտվում եմ բլոգներից, օնլայն տարբեր տեսակի բլոգներից, բայց միշտ աշխատում եմ այդ բաղադրատոմսերի վրա: Այսինքն, իրենք վերջնական մշակում են անցնում: Շատ բաներ եմ փոփոխում մեջը: Թե հարմարեցնում եմ մեր ունեցածի հետ, այսինքն՝ բաղադրիչներ կան, որ այստեղ դժվար է գտնել: Դա ես հարմարեցնում եմ Հայաստանում մեր ունեցածին: Կամ մի բան փոխում եմ: Ենթադրենք` շաքարավազի քանակը դուր չի գալիս, որովհետև կարող է շատ է: Ես չեմ սիրում, երբ շատ քաղցր է լինում,այդ եմ փոփոխում: Կարող է երկու տարբեր տորթերի միջուկ վերցնենք, միացնենք, ուրիշ բան ստանանք: Այսինքն՝ այսպես անընդհատ տարբեր բաներ փորձելով ենք անում:
-Որպես այս բնագավառում արդեն փորձառու մարդ, ի՞նչ դժվարություններ կարող են առաջանալ Հայաստանում առհասարակ բիզնես ստեղծելիս:
-Ինձ համար ամենադժվարը եղել է ճիշտ թիմ հավաքելը, դժվարությունները հաղթահարելով ես հիմա ունեմ շատ լավ թիմ: Մենք մոտավորապես քառասուն աշխատող ունենք Crumbs-ում: Ես շատ սիրում եմ մեր թիմը, բայց դա երկար և դժվար աշխատանքի արդյունք է: Բացի այդ, սննդի բնագավառի համար, դժվարություն է` գտնել այստեղ տարբեր բաղադրիչներ: Սակայն ասացի,էլի կարելի է ինչ որ մեկ այլ բանով փոխարինել: Ամեն բնագավառի համար դժվարությունը սպեցիֆիկ է լինում: Ես ամենաշատը կարևորում եմ թիմը, և դա ամենադժվարն է: Բայց հենց հաջողում ես, արդեն շատ հեշտանում է գործդ:
-Իսկ Դուք պատրա՞ստ էիք այդ դժվարություններին, թե եթե իմանայիք, կսկսեի՞ք:
-Միանշանակ կսկսեի: Ես միշտ, երբ դժվար պահ է լինում, մտածում եմ այսպես. «Ուրեմն տարբերակ չկա, Անի, դու պետք է սա լուծես: Հիմա կա տարբերակ 1` տզզալ և ասել, որ սա չի լուծվում, կամ տարբերակ 2` ուղղակի լուծել և առաջ անցնել»: Առաջին տարբերակը` տզզալը, շատ չի օգնում, որովհետև մեկ է, այդ խնդիրը չի անհետանում: Դրա համար ես միշտ ընտրում եմ 2-րդ տարբերակը: Պետք է խնդրին լուծում տալ և անցնել առաջ: Կապ չունի, ինքը ինչպիսին է, որովհետև, եթե խնդիր կա, ուրեմն լուծում էլ կա: Պետք է լուծումը գտնել: Իսկ երբ առհասարակ դժվարություն չի լինում, շատ անհետաքրքիր է դառնում:
-Կարո՞ղ է մի օր էլ ձանձրանաք Crumbs-ից:
-Ոչ թե Crumbs-ից կձանձրանամ, այլ կձանձրանամ, եթե նոր նախագծեր չունենամ: Այսինքն, եթե չունենա մեծանալու , ավելի լավանալու , նոր բան ավելացնելու հնարավորություն: Ես ձանձրանում եմ նրանից, որ հետաքրքիր նորություն չկա ինձ համար: Ենթադրենք, նախորդ իմ գործից ես ձանձրացա, որովհետև ես հասկացա, որ շուկան շատ փոքր է, և ես նոր գործընկերներ շատ չէի կարողանում ձեռք բերել: Այն գործընկերները, որ արդեն ունեի, իրենք են և վերջ: Ու ոնց որ մենք մնացել էինք մի տեղում: Մեծանալու շատ հնարավորություններ չկար Հայաստանում, դրա համար էր նաև, որ ես դրանից ձանձրացա: Իսկ օրինակ Crumbs-ում միշտ մի նոր բան կարելի է մոգոնել: Կարելի է մենյուն փոխել, այդ նշանակում է մեծ աշխատանք նորից` գտնել բաղադրատոմսեր, մշակել բաղադրատոմսերը, փորձարկել, արդեն մի 2-3 ամիս կարող է տևել: Կամ ամեն տարի մենք մի նոր սրճարան ենք բացել: Միայն այս տարի չենք բացել, դրա համար հիմա պետք է տեղը լրացնել նոր նախագծով: Ուզում եմ ասել, դեռ այնպես չի եղել, որ ձանձրանամ, որովհետև միշտ մի բան կա անելու: Վերջացրեցինք այս մեկը, կարգավորեցինք, որոշեցինք, որ բացում ենք 2-րդ սրճարանը, մի տարի գնաց դրան: Մինչև կազմակերպում ես, մինչև դիզայնը անում ես, մինչև գտնում ես ամեն մի մանրուք, մինչև վերանորոգում ես, մինչև գնում-գալիս ես, մի տարի անցնում է: Մի տարի անցավ, մի քանի ամիս էլ աշխատում ես, որ այդ մի սրճարանը մտնի հունի մեջ: Մեկ էլ մի քիչ անցնում է, ասում ես, որ կարելի է երրորդն էլ բացել, որովհետև երրորդի կարիքը կա, ու էլի նույն այդ պրոցեսը: Այսինքն, այդ ընթացքում ամեն մի սրճարան իր հետ բերել է իր դժվարությունները: Սկսած նրանից, որ այս մասում ջուր չունենք, բայց պետք է ջուր քաշենք, որովհետև այդտեղ մեզ պետք է լվացարան, ու այսպիսի լիքը-լիքը տարբեր հարցեր կան, որ հենց այդ լուծելն էլ հետաքրքրություն է մտցնում:
-Իսկ Ձեր տարիքը Ձեզ թո՞ւյլ էր տալիս զարգացնել Crumbs-ը:
-Եթե ես այդպես կենտրոնանայի իմ տարիքի վրա ու լսեի աջ ու ձախ, ապա ոչ մի բան չէր ստացվի: Ինձ բոլորը ասում էին, թե ես շատ երիտասարդ եմ, արդյոք, գիտե՞մ` ինչ է նշանակում հացթուխարան դնելը. դա գիշերները չքնելն է, ընդմիշտ չքնելը: Ես այդպես չեմ կարծում: Եվ չեմ կարծել: Ես մտածել եմ, որ ոչ, այդպես կլինի սկզբում, իսկ որոշ ժամանակ հետո գիշերը հանգիստ կքնեմ և կկարողանամ այնպես անել, որ մեր հացթուխները առանց իմ ներկայության հացը թխեն: Եվ այդպես էլ եղավ: Ու ինձ թվում է, որ իմ տարիքը երբեք ինձ չի խանգարել, ընդհակառակը` ինչ-որ տեղ առավելություն է:
-Իսկ մարդ ինչպիսի՞ հատկանիշներ պետք է ունենա, որ սկսի իր սեփական գործը:
-Ամենակարևոր հատկանիշը, ես կարծում եմ, իր ուժերին հավատալն է, և սիրով սկսել այն գործը, ինչը ուզում է անել: Մնացածը հաղթահարելի է միանշանակ: Եթե դու հավատաս քո գործին և քո ուժերին, ապա գործը կարող ես սկսել և հաջողել: Ու նաև ինձ համար, օրինակ, շատ կարևոր է, երբ ինչ անում ես, անես որակյալ: Օրինակ՝ մենք անում ենք մեր ուտելիքի լուսանկարները: Ես շատ պահանջկոտ եմ այդ հարցում, ինձ համար շատ կարևոր է, որ մենք ունենանք լավ, սիրուն լուսանկար: Ես ուզում եմ նայել այդ լուսանկարին ու իմ ախորժակը բացվի: Եթե պիտի վատը լինի, ես ավելի լավ է` չդնեմ: Մենք նկարել ենք վերջերս փոքրիկ, 30 վայրկյանանոց վիդեո: Մենք չենք նկարել, մենք այլ կազմակերպության հետ ենք աշխատում, բայց նորից իմ պահանջները եղել են շատ բարձր, այդ վիդեոն պետք է լինի լավագույններից: Ամեն տեղ չի դա այդպես: Գործի մեջ տեղեր կան, որ մենք միանշանակ թերանում ենք և անընդհատ փորձում ենք շտկել: Բայց երբ ձգտում ես ամենալավը անել, գոնե ինչ որ չափով հասնում ես նպատակիդ: Ինչքան ավելի շատ ես ձգտում, այնքան ավելի մոտ ես լինում ամենալավը անելուն:
-Ձեր տեսականուց ամենաշատը ի՞նչն եք սիրում:
-Այս վերջին շրջանի ամենասիրածս բանը դա կարկանդակն է, անկեղծ կասեմ: Վերջերս ամեն օր կարկանդակ եմ ուտում: Բայց հետո կարող է ինչ որ ժամանակ անցնի, ուրիշ բանի անցնեմ: Հացերից մի երկու հաց կա, որ շատ-շատ եմ սիրում: Գերմանական հաց ունենք ծլեցրած սերմերով, շատ-շատ եմ սիրում: Տորթերից` «Կանաչ մատչա» թեյով խմորեղեն ունենք, որ շատ սիրում եմ: Սիրում եմ չիզքեյք: Իրականում ամեն ինչն էլ համարյա սիրում եմ, որովհետև, եթե մի բան չեմ սիրում, չեմ հանում վաճառքի: Մի սենդվիչ ունենք, որ մարդիկ սիրում են, ես չեմ սիրում, բայց հիմնականում ամեն ինչ ես սիրելով եմ մտցնում մենյուի մեջ: Մի սենդվիչ ունեինք, հանեցինք ճաշացանկից, որովհետև այդպես շատ չսիրեցին մարդիկ, թեև ես շատ եմ սիրում: Ինձ թվում է մի օր ես հետ կբերեմ, ու մարդիկ կսիրեն:
-Երբ թխվածքները թխում եք, ու չի վաճառվում, ի՞նչ եք անում:
-Հիմնականում հաշվարկն այնպես է արվում, որ այդպիսի դեպքեր չլինեն, բայց դե իհարկե, լինում են: Բայց այնքան քիչ է մնում, օրինակ՝ կարող է մի կտոր մնալ կամ երկու կտոր, ուտում ենք մեր սուրճի հետ: Ենթադրենք՝ մենք ունենում ենք ձվի սպիտակուց, որ շատ է մնում մեզ մոտ: Դրանից մենք սարքում ենք տարբեր գունավոր, սիրուն բեզեներ և ամեն շաբաթ ուղարկում ենք երեխաների համար հատուկ դպրոց: Նույնը անում ենք հացերի հետ: Եթե հացերը մնում են, մի մասը ուղարկում ենք այդ դպրոց, մի մասը սարքում ենք պաքսիմատ, մի մասը, եթե այսօր մնաց, հաջորդ օրը կարող է լանչին հյուրասիրություն լինի մեր հաճախորդներին: Ասեմ որ մեր հացերի պահպան ժամկետը շատ երկար է: Ես փորձել եմ հաշվարկը այնպես անել, որ ավելի լավ է ասենք, իրենց ուզածը վերջացել է, քան ավելորդ արտադրենք: Ես շատ դեմ եմ, երբ լինում է ուտելիքի կորուստ:
-Իսկ եղե՞լ է, որ Դուք խոհարարների հետ թխեք:
-Իհարկե: Ամենասկզբից միայն այդպես է եղել: Սկզբից ոչ մեկը չի եկել, ես եմ փորձարկել, հետո եկել են մարդիկ: Ես հիմնականում միշտ առաջին անգամ ինքնուրույն եմ փորձարկում, հետո եթե հաջողվում է, արդեն մյուսների հետ եմ անում, միասին ենք անում կամ ես իրենց ցույց եմ տալիս:
-Մենյու կազմելիս ի՞նչն եք հաշվի առնում: Օրինակ` պիցայի խմորը իրականում շատ բարակ է, բայց Հայաստանում շատ տեղեր պիցան շատ հաստ են անում, որովհետև հայերը հաց շատ են ուտում:
-Ճիշտ է: Ինձ համար շատ կարևոր է, որ ճաշակը մեզ մոտ ավելի զարգանա: Այնպիսի բաներ կան, որոնց մենք ծանոթ չենք: Եթե ես նման մի բան մտցնում եմ մենյուի մեջ, ապա ես փորձում եմ միշտ թողնել իրեն իր օրիգինալ ձևով: Ենթադրենք, մենք թխում ենք բագետ: Հաճախ բողոքում են, ասում են, թե ինչու է բագետը չոր, ինչի՞ է բագետի վրայի մակերեսը խրթխրթան, բայց բագետը այդպիսին պիտի լինի: Ասում են, որ ուրիշ խանութում փափուկ է: Բայց բագետը չի կարող երբեք փափուկ լինել, այն կարող է ունենալ փափուկ միջուկ, բայց ինքը վրայից պիտի լինի խրթխրթան: Պիտի այսպես բռնես ու կոտրես, ու այդ խրթոցը լսես: Ինձ համար դա շատ կարևոր է, ես չեմ պատրաստվում փոխել: Իմ բագետը փափուկ չեմ պատրաստվում սարքել, պետք է լինի խրթխրթան, մեջը` փափուկ: Քանի որ մենք սովոր չենք, սկզբի շրջանում, երբ ուտում ես սենդվիչ, մի քիչ բարդ է, բայց մի երկու անգամ ուտում ես, արդեն սովորում ես: Բայց մի շարք բաներ հաշվի եմ առնում: Հաշվի եմ առնում, որ վերջերս մեր քաղաքում շատերը սկսել են դառնալ բուսակեր, և հիմա մեր մենյուի մեջ կան մի քանի սենդվիչներ բուսակերների համար նախատեսված: Մսակերներն էլ են ուտում, որովհետև շատ համով են այդ սենդվիչները: Ես, օրինակ՝ շատ փորձում եմ կրճատել կոլայի, ֆանտայի և մնացած նմանատիպ խմիչքների օգտագործումը, դրա համար ալտերնատիվ լուծումներ եմ փնտրել: Ենթադրենք՝ մենք տալիս ենք կոմպոտ, տալիս ենք տնական լիմոնադներ, կոլա էլ ենք տալիս ստիպված, որովհետև շատ են պահանջում մեր հաճախորդները, բայց փորձում ենք նաև մի քիչ նոր բաներ էլ մտցնել և առաջարկել:
-Ովքե՞ր են Ձեր հիմնական հաճախորդները:
-Տարբեր մարդիկ են: Շատ: Ունենք շատ փոքր, այսինքն, մի տարեկան հաճախորդներ, որոնք շատ սիրում են Crumbs-ը: Ունենք երիտասարդներ, ունենք ձեր տարիքի երիտասարդներ, հաճախորդներ: Ունենք արտասահմանից շատ հաճախորդներ, որ Հայաստանում ապրում են, աշխատում են կամ սիրել են Հայաստանը տեղափոխվել են: Դժվարանում եմ ասել, շատ տարբեր են մեր հաճախորդները: Շատ նվիրված են Crumbs-ին, որը շատ ուրախացնում է ու հաճելի է:
-Իսկ երբ Ձեր ընկերներն են գալիս, Դուք հյուրասիրո՞ւմ եք, թե գալիս են որպես հաճախորդ:
-Հիմնականում հյուրասիրում եմ այն ժամանակ, երբ ես այդ ցանկությունը ունենում եմ, այսինքն, միշտ չեմ հյուրասիրում, որովհետև դա ճիշտ բիզնես-մոդել չէ: Ես հյուրասիրում եմ, իհարկե, երբ ես եմ իրենց հրավիրում, երբ այդպիսի տրամադրություն եմ ունենում, բայց պարտադրված ինձ չեմ զգում: Իրենք էլ հաճախ, որ հյուրասիրում եմ, կատակով ասում են, թե այսպես որ գնա, իմ բիզնեսը երբեք բիզնես չի դառնա: Մենք շատ հաճախ լինում է, որ ուղղակի մեր հաճախորդներին ենք հյուրասիրում որևիցե մի բան:
-Իսկ որո՞նք են Ձեր հետագա պլանները:
-Այս պահի դրությամբ մենք ունենք մի փոքրիկ մեքենայի կցորդ, որը ժամանակին ծառայել է որպես լաբորատորիա, Սովետի ժամանակ: Հիմա ես վերանորոգել եմ այդ փոքր կցորդը, մաքրել ենք, փոքր խոհանոց ենք սարքել և ծրագրում ենք, մոտ ժամանակներս մի տեղ մեր քաղաքում կանգնեցնել, և կլինի մի հատ էլ փոքրիկ Crumbs-ի կետ: Այս պահի դրությամբ դրա վրա ենք աշխատում:
-Շարժակա՞ն կցորդ:
-Այո, շարժական կցորդներից, բայց չի շարժվելու, մի տեղ կանգնած կլինի, բայց նախատեսված էր շարժական լինելու համար: Տեսնենք, եթե այդ նախագիծը հետաքրքիր լինի, հետագայում կզարգացնենք, նոր կետեր կավելացնենք:
-Իսկ Crumbs-ի դիզայնը, էլի՞ Ձերն է:
-Ամենասկզբում ընկերուհիս շատ է ինձ օգնել: Փայտի գույնը միասին ենք երկար որոշել, լամպերի պահը միասին ենք էլի որոշել, իր օգնությունը շատ է եղել, բայց այո, ոչ մի առանձնահատուկ այդպիսի այլ կազմակերպություն չի աշխատել դիզայնի վրա: Իմաստը եղել է, որ լինի շատ պարզ, լուսավոր, մաքուր, ոչ մի ավելորդ բան չլինի, բայց նաև, փոքր աքսեսուարներ կան, որ լրացնում են: Ենթադրենք, վարագույրների վրայի ասեղնագործությունը, որ մենք հատուկ խնդրել ենք, որ անեն: Կամ մի երկու հատ կախիչ: Օրինակ՝ կոմոդը իմ պապիկի մայրիկինն է եղել: Շատ երկար ժամանակ մեր ամառանոցի տանն էր, ձմռանը խոնավությունից փչանում էր: Ես ասում էի, որ մի օր կբերեմ Երևան, ու կոմոդը կդնեմ ամենասիրուն տեղում, ու այդպես էլ եղավ:
-Ձեր մասնագիտությունը Ձեզ ինչքանո՞վ օգնեց:
-Իմ մասնագիտությունը ինձ ընդհանուր գաղափար, բնականաբար, տվել էր բիզնեսի կառավարման մասին, բայց իրականում պրակտիկայում ամեն ինչ շատ տարբերվում է, նամանավանդ, ես իմ կրթությունը ստացել եմ Անգլիայում, և այնտեղ մի քիչ տարբերվում է այստեղից: Օգնել է իհարկե, բայց երբ արդեն սկսում ես աշխատել, տեսնում ես, որ ամեն ինչ չէ, որ այնպես է լինում, ինչպես դասագրքերում էր: Իդեալական պայմաններ և իդեալական խնդիրներ չեն լինում: Բայց, իհարկե, օգնել է: Կրթությունը նաև ինձ օգնել է կարողանալ մարդկանց հետ կապեր ստեղծել, շփում ստեղծել: Ես կարող եմ ասել, որ ինձ ամենաշատը օգնել է իմ կրթությունը այլ հարցերում: Մենք շատ հաճախ դպրոցում տարբեր նախագծերի վրա էինք աշխատում, անում էինք թիմային աշխատանք, այսինքն, մենք միասին պիտի աշխատեինք որևիցե մի նախագծի վրա, և այդ աշխատանքի բաժանումը, թե ով է հետևելու, որպեսզի ժամանակին հանձնենք, ճիշտ հանձնենք, ով որ մասը պիտի իր վրա վերցնի, դա երևի ամենաշատն է ինձ օգնել, որպեսզի հետագայում կարողանամ ստեղծել իմ գործը:
-Աշխատանքի ընթացքում կատարված ի՞նչ զվարճալի դեպք կպատմեք:
-Կրտսեր եղբորս`Արամին, տարել էի Բայրոնի մասնաճյուղ, որտեղ խոհանոցը շատ փոքր է, ու այդ փոքր խոհանոցում լույսերն անջատվել էին, բայց պետք է արտադրենք: Մի փոքր վառարան կա, փոքր-փոքր, բայց պիտի անենք այդ հացերը, ճար չկա, մարդիկ առավոտյան սպասում են: Հիմա այդ փոքր վառարանի մեջ տանջվելով, չգիտեմ ինչ ֆոկուս-մոկուսներ անելով թխում ենք այդ հացերը: Արդեն առավոտվա ժամը 8-ն է, նոր վերջացրել ենք: Արամը քնել էր վառարանի մոտ, ես հոգնած եկա սրճարանում ասացի, թե 5 րոպե քնեմ: Պառկեցի ու քնել եմ, արդեն եկել են մատուցողները, արդեն բացել են սրճարանը, ու ես քնած եմ, չեն արթնացնում: Մեկ էլ արթնացա նրանից, որ հաճախորդներս մտան, բարևեցին, տեսան, որ ես քնած եմ, մեկ էլ մատուցողներից մեկը ասաց.
-Խնդրում եմ, էլի, կամաց, մեր տնօրենն է, քնած է:
Այդ մարդն էլ լուրջ պատասխանեց, որ ոչինչ, լուրջ-լուրջ նստեց իր սուրճը խմելու, մեկ էլ ես քնաթաթախ՝ մի աչքս մի տեղ, մի աչքս մյուս, վեր կացա, նստեցի, բարևեցի, ասաց, որ քնեմ, հանգիստ քնեմ: Այնքան էինք ծիծաղել…
-Հիմա քանի՞ մասնաճյուղ ունեք:
-Երեք. Գլենդել Հիլզ թաղամասում՝ Արգիշտի փողոցի վրա, Մաշտոցի պողոտայի վրա ու Բայրոնի:
Զրույցը վարեցին` Լիլիթ Վարդանյանը, Արթուր Համբարձումյանը, Արամ Հարությունյանը, Մարիամ Նալբանդյանը
Հարցազրույցը գրի առավ Անի Ջիլավյանը, 17 տարեկան
Լոնդոնի հերթական անձրևոտ երեկոներից մեկն էր: Նստած իմ բազկաթոռի մեջ, ծխելով ծխամորճս՝ թերթում էի ֆեյսբուքիս նորությունների շարանը: Հավատարիմ ընկերս՝ բժիշկ Վաթսոնը, նստած էր իմ առջևում. իր բժշկական սերիալներից էր նայում: Վաղուց ոչ մի հետաքրքիր բան մեզ հետ չէր կատարվել, անհետաքրքիր, գորշ օրերից իմ օրգանիզմն արդեն զզվել էր: Ինձ գործ էր պետք: Վաթսոնն ուշադրություն չէր դարձնում վրաս, անգամ բուխարու վառ կրակը չէր շեղում նրա ուշադրությունն իր հեռախոսի էկրանից: Բայց շուտով ֆեյսբուքը կարողացավ ինձ օգտակար լինել, երբ տեսա այդ հայտարարությունը: Գրված էր, որ իմ մասին ինչ-որ նոր կայք է բացվել, ու էլի մի քանի տող բան, որը, ես իհարկե չկարդացի, այլ միանգամից բացեցի կայքը: Հայտնի պրոֆիլս դիմավորեց ինձ: Տրամադրությունս կտրուկ բարձրացավ, կայքի նկատմամբ հետաքրքրությունս ցրեց գործի պակասից առաջացած վատ մտքերը: Սկսեցի թերթել կայքի բոլոր բաժինները, երբ մի պահ քարացա: Այնտեղ իսկապես հետաքրքիր գործ կար: Բաժիններով առանձնացված էին գործերը, որոշները պարզից էլ պարզ էին, իհարկե, ոչ ձեզ համար, իսկ որոշներն իսկապես հրաշալի էին՝ իսկական ծննդյան նվեր: Շտապեցի pdf տարբերակով ներբեռնել գործը, որ երկար մտորեմ: Ամեն մի նոր գործ տեսնելիս արյունս եռում էր. մասնագիտական հետաքրքրասիրություն, ինչ արած:
Փետրվարի 18-ից մարտի 4-ը «ԿԱԶԱ» շվեյցարական մարդասիրական հիմնադրամի «Էսպաս» կենտրոնում բացվել է «Լուսանկարչությունն ու Գյումրին» ցուցահանդեսը: Մինչ ցուցահանդեսի բացումը մենք զրուցեցինք «Լուսանկարչությունն ու Գյումրին» ծրագրի պատասխանատու Սոնա Անդրեասյանի հետ: 
-Պատմեք Ձեր աշխատանքի մասին, որտե՞ղ եք հիմա աշխատում:
-Ովքե՞ր են մասնակցում դասընթացներին:
-Ինչպե՞ս առաջացավ ցուցահանդես կազմակերպելու գաղափարը:
Ցուցահանդեսը ծրագրի այս փուլի վերջնակետն է: Այստեղ ներկայացված է 4 ամսիների աշխատանքներից կազմված ժողովածուն, ցուցադրված են առաջին խմբի երեխաների լուսանկարները (կան մի քանի խմբեր): Գյումրիում հիմա կա նաև մեկ այլ խումբ ավելի մեծերի՝ ուսանողների համար:
-Ինչ դժվարություններ են եղել թե՛ Երևանից Գյումրի տեղափոխվելու, թե՛ զուտ աշխատանքի հետ կապված:
-Ի՞նչն է Ձեզ ոգևորում կամ թևեր տալիս այս աշխատանքում:
-Ի՞նչ ապագա պլաններ ունեք:
-Հիմնականում ի՞նչ են սիրում նկարել երեխաները:
-Ես Անգինն եմ, ծրագիրն ինձ տվել է նոր հայացք, նոր պատկերացումներ: Դասընթացներից առաջ լրիվ ուրիշ կերպ էի վերաբերվում առօրյայիս, շրջապատիս, իսկ հիմա ուրիշ աչքերով եմ նայում այդ ամենին: Լուսանկարներիս հիմնական գաղափարը ազատությունն է: Նկարում եմ սև ու սպիտակ, որովհետև կարևորում եմ իմաստը և ոչ թե գույնը:
Սովորելով ԵՊՀ-ի ռոմանոգերմանական ֆակուլտետում՝ արդեն աշխատում էի լրագրող, սակայն այդ ֆակուլտետը լրագրողներ չի պատրաստում: Հիմնական տարբերությունը լրագրության ֆակուլտետի և «Մանանա» կենտրոնի միջև այն է, որ լրագրության ֆակուլտետը առաջին իսկ կուրսից սկսում է ձևավորել ցանց կոչվածը, երբ դու ծանոթանում ես քո ապագա կոլեգաների հետ, կապեր ես ձեռք բերում, իսկ կապերն այս ոլորտում շատ անհրաժեշտ են: Մնացած ամեն ինչը, ինչ տալիս է այդ ֆակուլտետը, ես ստացել եմ «Մանանայում»: Բակալավրիատը սովորել եմ օտար լեզու և գրականություն, իսկ մագիստրատուրան՝ մշակութաբանություն: Երկուսն էլ սովորել եմ իմ հետաքրքրասիրությունից դրդված և ոչ այն պատճառով, որ այդ կրթությունն ինձ օգնելու էր հետագայում աշխատանք ունենալ: Աշխատել սկսել եմ 18 տարեկանից, թղթակցել եմ տարբեր թերթերի, իսկ 20-21 տարեկանից սկսել եմ աշխատել «Ազատություն» ռադիոկայանում: Սկզբում ռադիոկայանի երիտասարդական ռադիոհաղորդման խմբագրակազմում էի աշխատում: Վերջին տարիներին «Ազատություն» ռադիոկայանը դարձել է ինտերնետային հեռուստատեսություն, որտեղ աշխատում եմ որպես լրագրող-մոդերատոր:
