Ավտոբուսում եմ, ինչպես միշտ՝ կանգնած, մտքումս հազարավոր դեմքեր ու դեպքեր են պտտվում, կողքիս մարդիկ են կանգնած, դիմացս մի կին է նստած՝ երեխան ծնկին: Փոքրիկը լուռ է, մայրը պինդ գրկել է նրան, ասես պաշտպանում է ինչ-որ բանից, ինչ-որ մեկից: Դե, մի հոգեբան ասում էր՝ ծնողների մոտ պաշտպանական ռեակցիան ուժեղ է, իրենց երեխաների մասին մտածում են այնպես, ինչպես իրենց:

Դուրս եմ նայում. մեքենաներ են շարժվում, մեկի միջից բարձր երաժշտություն է լսվում, որը ավտոբուսի ներսում գտնվող մարդկանցից ոչ ոքի ճաշակով չէ: Բոլորը ծիծաղում են, կնոջ հետևում նստած պապիկները լուռ են, երևի չեն էլ լսում: Ձեռքումս գիրք է, ուսիս՝ ծանր պայուսակ՝ լիքը տետրերով: Պապիկը վերցրեց գիրքը ձեռքիցս, պահեց իր մոտ, որ ավտոբուսի տատանումներից չընկնեմ, ավելի ճիշտ՝ չգցեմ ձեռքիցս գիրքը: Սկսեց կարդալ:

Մեքենան շարժվում է, վարորդը խոսում է հեռախոսով, կնոջը բացատրում, թե որտեղ է երեկ դրել հեռակառավարման վահանակը: Երևի գտավ, որովհետև վարորդը անջատեց հեռախոսն ու լռեց:

Մետրոյում հնչող կնոջ ձայնն այստեղ չկա: Ավտոբուսի ամեն ուղևոր գիտի ճանապարհը: Դեմքերը նույնն են, կարծես բոլորին գիտես, ճանաչում ես: Մեկ-մեկ էլ իրենց կյանքից որոշ դրվագներ ես հիշում, որովհետև նրանք չեն շտապում գնալ տուն և տանը պատմել իրենց օրը հարազատներին: Ավտոբուսում ժամերով խոսում են՝ կարծելով, որ կարող է տուն չհասնեն: Ամեն օր նույն ժամին` նույն մարդիկ: Նույնիսկ ես գիտեմ, որ այս կինը՝ երեխայի հետ, իջնելու է մեկ կանգառ հետո, դրա համար էլ կնոջ մոտ կանգնած եմ:

Իջավ կինը՝ երեխային պինդ իրեն սեղմած: Չուզելով վճարեց դրամը ու դեմքի նույն արտահայտությամբ գնաց:

Վերջապես նստեցի, չնայած՝ գիտեմ՝ տասը րոպեից ես էլ տեղ կհասնեմ:

Դիմացս պապիկն է նստած, վերցրեցի ձեռքից իմ գիրքը: Ժպտաց, ասաց՝ հետաքրքիր էր:

Մյուս պապիկի ձեռքում էլ դրամ է, նա էլ դրամն է պինդ պահում ձեռքում, շուռումուռ է տալիս, նայում, որ տեղում լինի, որ չկորչի հանկարծ: Գլուխը մեկ բարձրացնում է, նայում կողքի նստած ծեր կնոջը, հետո՝ պատուհանից դուրս, հետո նորից դրամին:

Մի տղա մոռացավ իր կանգառում իջնել, խնդրեց, որ վարորդը կանգնի կանգառից մի փոքր հեռու: Վարորդը բարկացավ ու չկանգնեցրեց մեքենան: Տղան բարկացած ասաց, որ էլ երբեք այդ ավտոբուսը չի նստի: Տուն վերադառնալիս նա նորից նույն ավտոբուսում էր:

Ինչ-որ մեկի ականջակալներից բոլորս երաժշտություն էինք լսում, իսկ նա ինքն իրեն ժպտում էր և գոհ-գոհ նայում շուրջը:

Մի աղջիկ էլ կանգնած սրբում էր արցունքները, որ հոսում էին ակնոցի տակից: Երևի դրել էր, որ ոչ ոք չտեսնի:

Հասա, իջնում եմ, չէ, չէ, սպասում եմ մի քանի րոպե, որ ինձնից առաջ գտնվող մարդիկ իջնեն:

Իջնում եմ, ագահորեն, կարոտած շնչում թարմ օդը: Ավտոբուսում օդին խառնվել էին տասնյակ օծանելիքի մասնիկներ, և յուրօրինակ վատ բույր էր ստացվել:

Մոռանում եմ ամեն բանի մասին ու շտապում:

Ավտոբուսի մարդիկ տարբեր են, ընդհանրապես՝ մարդիկ տարբեր են, բայց մի բան բոլորի մոտ ընդհանուր է. նրանք շտապում են, իսկ ավտոբուսը՝ ոչ:

Լուսանկարը` Գոհար Փարսյանի

ՆԶՊ-ի ժամին նստած էինք, մեկ էլ մտովի տեղափոխվեցի զորամաս: Հետո մտածեցի, եթե մտովի տեղափոխվելը այդքան տպավորիչ է, ինչքան տպավորիչ կլիներ իրականում զորամաս այցելելը: Որոշեցի միտքս բարձրաձայնել:

-Երեխեք, մի լավ միտք ունեմ, չգնա՞նք զորամաս:
Ինչ խոսք, բոլորը համաձայն էին: Ուսուցչին առաջարկեցինք, հավանություն տվեց: Մնում էր օրը որոշել, դա էլ արեցինք: Որոշեցինք, որ փետրվարի 28-ին պետք է գնանք:

Անհամբեր էինք սպասում այդ օրվան, բոլորս էլ ունեինք սպասելիքներ, որոնք տեղում իրականություն դարձան:

Փետրվարի 27-ն էր, գնացինք խանութ, քաղցրավենիք գնեցինք, որ տանենք զինվորներին:

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Ես էլ որոշել էի զինվորական համազգեստ հագնել, որ լուսանկարները ավելի ոգեշնչող լինեն:

Բոլորով հավաքվեցինք, մեքենաները արդեն տեղում էին, նստեցինք ու ճանապարհ ընկանք:

Շունչներս պահել էինք մինչ տեղ հասնելը: Արդեն հասել էինք, երբ մեզ դիմավորեցին, հետո ավագ լեյտենանտը ծանոթացրերց տարածքին:

Ամեն ինչ հետաքրքիր էր, վերջում գնացինք վաշտերից մեկը, որպեսզի զրուցենք զինվորների հետ: Ինձ հուզող հարցերը շատ էին, սկսեցի հերթով տալ:

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Նրանք հաճույքով պատասխանեցին, զինվորներից մեկն էլ ասաց.
-Ես այստեղ ապագա լրագրող եմ տեսնում:
Իհարկե , շատ հաճելի էր ինձ համար:
Մոռացա նշել, մենք գնացել էինք ֆիզհրապարակ, այնտեղ մի փոքր մարզվեցինք: Վերջում, երբ տուն գնալու ժամանակն էր, զինվորները շարահրապարակում շարվել էին, իսկ մենք, շարային էինք անում և շարային անելով էլ դուրս եկանք զորամասից:

Ու քանի որ ես զինվորական համազգեստով էի, անունս մնաց «ֆորմով աղջիկ»:

Սովորական օր էր: Արթնացա քնից, պատրաստվեցի և գնացի քոլեջ քրոջս հետ: Քոլեջում, ոնց որ միշտ, դասերս անցան սովորականի պես: Արդեն տուն էի գնում, երբ տեսա մեր ռազմագիտության դասախոս ընկեր Մարտիրոսյանին:

-Երեխեք ջան, վաղն առավոտյան գնալու ենք զորամաս:

Պետք է ասեմ, որ վաղուց էի երազում լինել զորամասում, ծանոթանալ զինվորների առօրյային:

Չէի համբերում, թե երբ է անցնելու այդ մի քանի ժամը, որ գնամ երազանքիս հետևից:

Արդեն գիշեր էր: Չէի կարողանում քնել, գլխումս միայն մի բան էր՝ զորամասը: Վերջապես բացվեց լույսը: Վեր կացա, հագա զինվորական համազգեստս:

-Մամ, ես գնացի, երկու տարի երեսս չեք տեսնի:

-Էս աղջիկը գժվել ա, վրաներս խաբար չկա,-արձագանքեց մայրս:

Շտապեցի կանգառ ,որտեղ սպասում էր զորամաս տանող ավտոբուսը:

-Յա, էս եկա՞ք, զինվորուհիներ ջան,- լսվեց ընկեր Մարտիրոսյանի ձայնը:

Գնացինք Լուսակերտի զորամաս: Այդ օրը զորամասում տոն էր: Նշում էին հրաձիգների օրը:

Սիրտս արագ էր բաբախում: Մտնելով զորամասի տարածք, սկսեց էլ ավելի արագ բաբախել, երբ տեսա իմ շատ սիրելի զինվորներին և պատկերացրեցի ինձ նրանց շարքերում: Շրջում էինք ամբողջ զորանոցով, ճաշարանով, բուժկետով զինվորների ուղեկցությամբ: Ինձ շատ ազատ էի զգում զորամասում: Կարծես ամբողջ կյանքս այնտեղ էի անցկացրել և չէի ուզում, որ օրս ավարտվեր: Տարված այդ ամենով չնկատեցի, որ ժամանակն այդքան արագ անցավ, և եկավ հրաժեշտի պահը: Տխրեցի, որ արդեն պիտի վերադառնանք, բայց դասախոսս խոստացավ, որ մի օր նորից մեզ կբերի զորամաս:

Այժմ ես տասնութ տարեկան եմ և իմ հիշողության մեջ միշտ լսվում է մայրիկիս ձայնը.

-Վայ, երբ դառնաս տասնութ տարեկան…

-Ախր, մամ ջան, արդեն տասնութ տարեկան եմ, իսկական ժամանակն ա բանակ գնալու:

Երևի կգնամ այդ երազանքիս ընդառաջ և նյութս կունենա շարունակություն արդեն իսկ իմ զորամասից:

Եվ քանի որ այսօր Հայոց բանակի օրն է, ցանկանում եմ անփորձանք ծառայություն և բարի վերադարձ մաղթել մեր բոլոր զինվորներին: Թող զինվորը իմանա, որ հայ աղջիկը միշտ իր կողքին է:

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Մկրտչյանի

Ես արդեն 15 տարեկան եմ և այն պահից, ինչ գիտակցում ու հիշում եմ ամեն բան, հիշում եմ, որ մեր սենյակում կա փոքրիկ անկյուն։ «Մեր» ասելով՝ նկատի ունեմ իմ ու քրոջս սենյակը։ Այդ փոքրիկ անկյունը կոչվում է «պաբե-հայր»։ Տատիկն այդպես է ասում։ Այդ փոքրիկ անկյունը կարծես նվիրված լինի Աստծուն։ Այդտեղ դրված է քառակուսի փոքր պահարան, մեջը՝ կտորներ, որոնք կոչվում են շուշպաներ։ Ամեն հարմար առիթի ինչ-որ մեկը շուշպա է նվիրում մեր տան սրբին։ Հիմնականում՝ այն ժամանակ, երբ ինչ-որ երազ են տեսնում՝ լինի լավ, թե վատ։

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Մկրտչյանի

Պահարանում կան ձեռագրեր, որոնց մեջ հիշատակվում է Գրիգոր Նարեկացու մասին, և տատիկն ասում է, որ մեր սուրբը Նարեկացու անունով է։ Առջևում կա ավազով լի մի հին մետաղյա աման, որի մեջ մոմն ենք վառում ամեն շաբաթ և կիրակի, նաև տոն օրերին։ Ինչպես նաև կան սրբապատկերներ, խաչեր, քանդակներ։ Տատս նաև ասում է, որ դա դեռ մեր տանը վաղուց է եղել, ինքը դեռ հարս էլ չի եղել։ Իսկ պապս ասում է, որ ինքն էլ է շատ փոքր եղել, երբ սուրբը ունեցել ենք։ Շատերն են մեզ խնդրում, որ իրենց փոխարեն մոմ վառենք։ Երազ տեսնողներն էլ անմիջապես առավոտյան գալիս են։

Լուսանկարը՝ Անուշիկ Մկրտչյանի

Տեսնո՞ւմ եք այս կտորները, որ իրար վրա են դասված։ Սրանք են շուշպաները։ Վերջին շուշպան հորեղբայրս է նվիրել այն օրը, երբ մեկնեց Գերմանիա։ Հենց մեկնելու օրն էլ նվիրեց։ Պահարանի վրայի կարմիրն է։ Իսկ այս կարմիր խաչով սպիտակ կտորից տատիկը տալիս է այն մարդուն, ով շուտով բանակ է գնալու, որպեսզի անփորձանք հետ գա։ Ասում է, որ դնեն ծոցագրպանում՝ սրտի մոտ։

Ասեմ նաև, որ սուրբը մաքրելու, կտորները լվանալու իրավունք ունեն միայն մինչև 12-13 տարեկան աղջիները։ Քույրս է միշտ ստանձնում այդ գործը։ Չի կարելի սրբի տեղը փոխել՝ անկախ տան դիրքի փոփոխությունից։ Կարծում եմ՝ մեր տան սուրբը պահապան է բոլորիս համար։

Ահա և 2018-ը: Այն 2018-ը, որին սպասել եմ, որի հետ հույսեր կան, որը, սակայն, եկավ արագ ու մի քիչ էլ անսպասելի: Առաջին անգամ զգացի, որ եկող տարին անցնող տարվա շարունակությունն է, այլ ոչ՝ նոր ու մաքուր էջ: Սա նոր ու մաքուր էջ է միայն նրանց համար, ովքեր ծնվել են այս վերջին տասնվեց օրերի ընթացքում ու համարվում են 2018-ականներ: Իսկ մնացածի համար սա տրամաբանական շարունակությունն է կիսատ թողած գործերի, չասված խոսքերի, չարդարացված հույսերի ու չիրագործված նպատակների համար: Մենք չենք սկսելու պայքարել մեր նպատակների համար նորից, մենք պարզապես շարունակելու ենք պայքարել, մենք չենք հորինելու նոր խոսքեր՝ մեր սրտում եղածն արտահայտելու համար, այլ ուղղակի ասելու ենք այդ խոսքերը 2018-ին՝ նոր տարում:

2018-ին մենք մեծանալու ենք ևս մեկ տարով՝ ինչպես որ ամեն տարի է լինում, էլի տոնելու ենք մարտի ութը, սեպտեմբերի քսանմեկը, մայիսի ինը, հունիսի մեկը ու էլի լիքը տոներ, ինչպես որ միշտ ենք տոնել: Նոր տարվա հետ չեն փոխվում մեր նախասիրությունները, նպատակներն ու ցանկությունները, մենք ուղղակի սկսում ենք դրանց նորովի նայել: Չհավատաք, թե նոր տարին ուրախությամբ կլցնի բոլոր տխուր սրտերը: Ամեն սիրտ ինքն է իր ուրախության ու տխրության «հովանավորը»: Ամանորը չի հաշտեցնի նրանց, ովքեր վիճել էին նախորդ տարում, եթե նրանք ինքները չուզենան հաշտվել:  Մարդիկ չեն փոխվի, չար մարդիկ չեն բարիանա, ու ոչ էլ մեղավորները կզղջան մի հրաշքով: Չարերը բարիանում են, եթե ինքնաքննադատաբար են իրենց վերաբերվում, մեղավորները զղջում են, եթե խիղճ ունեն, իսկ մարդիկ… Մարդիկ, վախենամ՝ երբեք էլ չեն փոխվում: Նրանք ուղղակի ժամանակի հետ բացահայտում են իրենք իրենց: Եթե երբեմնի բարի մարդը չար ու անսիրտ  է դարձել, նշանակում է՝ նրա մեջ այդ չարությունը եղել է, պարզապես նոր է բացահայտվում՝ այս կամ այն պատճառով:

Ու վերջապես, եթե երազանքներ ունեք, մի մտածեք, թե դրանք կատարվելու են, եթե նոր տարվա գիշերը ձեր մտքում պահել եք: Իսկ եթե կատարվեն էլ, ապա իմացեք, որ դա այն ջանքերի շնորհիվ է, որ թափել եք նախորդ տարիներին:

Ամանորը հեքիաթ չէր, ու ոչ էլ կախարդանք: Ես արդեն բավական մեծ եմ, որպեսզի հասկանամ դա: Ու երանի նրանց, ովքեր իմ գրածը կարդում են, բայց ոչ մի ասածիս չեն հավատում, որովհետև չեն զգում ասածներս:

Հ.Գ. Իսկ իրականում ես էլ եմ երազանք պահել: