Մարդիկ ձգտում են կատարելության՝ չսովորելով ամենաէականը, սողում են՝ փորձելով թռչել:

Գիտե՞ս, մարդ, վերջին շրջանում այնքան շատ եմ մտածել ինձ՝ քեզ, իսկ քեզ մյուսներին կապող թելի  մասին: Մեկ-մեկ թվում է՝ ուր որ է կպոկվի թելն, ու քեզ հասարակությունից կբաժանի, հետո՝ ինձ, իսկ երբեմն էլ այնքան ամուր ես կապվում այդ թելից, որ մտածում եմ, թե մեկդ առանց մյուսի ուղղակի չկաք: Երևի այդպես էլ կա, չէ՞:

Չգիտեմ՝ հիշում ես, թե ոչ, բայց դպրոցում ու, եթե չեմ սխալվում՝ հասարակագիտության ժամերին անցել ենք, որ վերոհիշյալ հասարակությունը մեզանից է կազմվում ու մեզանով դառնում այն, ինչ կա: Մի քիչ պաշտոնական ստացվեց: Բայց, իրոք, մենք ենք ստեղծում գեղեցիկ, գրքերում կամ նախընտրական թռուցիկներում նկարագրվող հասարակությունը ու մենք էլ քանդում այն այս կամ այն կերպ: Մենք ենք կայացրել որոշումը, թե մեր ապագան մեզանից չէ կախված: Ու հենց այդկերպ էլ ստեղծում ենք ապագան, որից ուղղակի ջնջում ենք «մեր» բառը. ի՞նչ ընդհանուր բան ունի մարդն իր «ընտրած» ապագայի հետ: Թերևս միայն այն, որ այդ ապագայից առաջ եղած ներկայում ամենաքիչն է մտածել նրա մասին, կամ մոռացել, որ մի օր հասնելու է նրան: Ինչևէ:

Միշտ ատել եմ գոյատևել բառն ու նրան նման մնացած բառերը: Ամենից շատ ատում եմ, երբ Արցախյան գոյամարտ են ասում: Հերոսամարտ՝ ուղղում եմ:

-Բայց երբ թշնամիդ երեք ու ավելի անգամ գերազանցում է քեզ, երբ կանգնած ես լինել-չլինելու վտանգի առաջ, գոյամարտ չի՝ ի՞նչ է:

-Իսկ երբ հաղթում ես եռապատիկ ավելի թշնամուն՝ հերոսամարտ չի՞ դառնում:

Հա, ինչ էի ասում: Մենք սովորել ենք գոյատևել, ընտրություն չենք էլ կատարում ապրելու և գոյատևելու միջև, իսկ դրանք միմյանցից տարբերվում են, շա՜տ: Մենք վերև ենք նայում ու այնտեղ տեսնում մի բան, որ մեզ պետք է, բայց ձեռքը վեր պարզելու կամ վեր բարձրանալու փոխարեն սպասում ենք, թե նա երբ կընկնի մեր ոտքերի տակ: Չեմ կարծում, թե դա լավագույն միջոցն է այն դարաշրջանում, երբ ամեն երկրորդը մրցակցություն է, պայքար, որ քիչ-քիչ գոյության կռվի է վերածվում: Դե, մենք էլ՝ գոյության կռվի գոյատևող, բայց ոչ ամենաուժեղ տեսակն ենք, ազգովի:  Մեր հասարակ… Հասարակությունը, այնքան նման է Մահարու հում… Հումանիզմին:

Ասում են՝ հայը պայքարող տեսակ է, մնում է միայն, որ հայերը պայքարող հասարակություն ունենան:

Անցած տարի ապրիլի 24-ին տատիկս պատմում էր իր եղեռնապուրծ ընտանիքի պատմությունը.

«Պապս 1Օ տարեկան էր, երբ գառներին սարում արածեցնելիս տեսնում է, թե ինչպես է այրվում իր գյուղը: Վազում է դեպի գյուղ և տեսնում այրվող թոնրատունը, որտեղ դեռ առավոտյան իր մայրը հաց էր թխում: Տեսնում է մի դժոխային վիճակ՝ թուրքերը այրում ու կոտորում էին ամեն ինչ իրենց ճանապարհին, սակայն ճանաչելով պապիս, ընտանիքի անդամերին չեն վնասում: Պապս՝ Նիկոլ Փաշան, որին նաև անվանում էին Սարի Նիկոլայ, վաճառական է եղել Ղարսում և մեծ հեղինակություն է ունեցել թուրք պաշտոնյաների շրջանում: Նա կարողանում է սայլին տեղավորել բազմանդամ ընտանիքն ու պարտադրում, որ հեռանան դեպի արևելք: Իրեն գցելով այրվող թոնրատան կրակի ժանիքների մեջ, պապս փորձում է փրկել տարիների կուտակած կճուճով ոսկիները: Նստելով ձին, գնում է, որ հասնի իր ընտանիքին: Հայրս հիշում էր, թե ինչպես էին իրենք հեռվից տեսնում իրենց հորը ձիու վրա, բայց այդ պահին նրան է մոտենում ասկյարների հրամանատարը, (որը հաճախ էր հյուրընկալվելՆիկոլի տանը) և պահանջում, որ կճուճը իրեն տա: Կճուճներից մեկը տալիս է նենգ թուրքին, իսկ մյուսը խնդրում է, որ թողնի իր ընտանիքին կերակրելու համար: Երբ պապս շարժվում է դեպի սայլը, թուրքը թիկունքից կրակում է: Պապս ընկնում է ձիուց: Մոտենալով ընկած վիրավոր պապիս, թուրքը հափշտակում է երկրորդ կճուճը և քարով ջարդում է պապիս գլուխը: Եվ այս ամենը տեսնում է մազապուրծ եղած ընտանիքը: Թաքնվելով ցերեկը, գիշերով կարողանում են հողին հանձնել հոր դին:
Չդիմանալով ճանապարհի տառապանքներին, մահանում է մայրը: Որբացած ընտանիքը, սոված-ծարավ, եվ որոշները թոքախտով հիվանդ, կտրելով Արփաչայ գետը, օրեր անց հասնում են Գյումրի»:

Ես անխոս լսում էի ու զգում, թե ինչպես եմ փշաքաղվում…

Դրանից անցավ տասը օր: Ես Հայաստանի պատմության թանգարանում էի, և մի շատ հետաքրքիր բան տեղի ունեցավ: Ինչին հիացած նայում էի՝ պարզվում էր, որ կապված է Կարսի ու մերձակա բնակավայրերի հետ, ու պատահական չէ, որ հենց այդտեղ էլ տեղի ունեցավ մի հանդիպում, որից հետո հայկական տարազների մասին իմ ունեցած բոլոր պատկերացումներն ու մտքերը փոխվեցին: Ես տեսա Կարսի տարազը: Տեսա ու հիացա, կամ էլ սիրահարվեցի դրան միանգամից: Հիմա հաստատ չգիտեմ, թե ինչ էի զգում այդ պահին, բայց հեռվից ինձ այդպես հիացնող ու գրավող տարազի ծագումը սկզբում ես չգիտեի, ու երբ մոտեցա ու կարդացի, որ դա Կարսի տարազն է՝ փշաքաղվեցի այնպես, ինչպես դրանից տասը օր առաջ տատիս պատմությունից էի փշաքաղվել: Տեսնելով այդ տարազը, ես պատկերացրի, թե ինչպես էր տատիկիս տատիկը կրել այն ու քայլել Կարսի փողոցներում, որոնք այնքա՜ն պարզ էի պատկերացնում (տատիկիս պատմությունը լսելուց հետո երկար ժամանակ ուսումնասիրում էի Կարսը ու բազմաթիվ նկարներ էի տեսել): Ու հիմա նոր հասկանում եմ, թե ինչպես կարելի է կոչել այն ամենը, ինչի մասին պատմեցի ձեզ:

Դա արյան կանչն է:Արյան կանչը, որը ինձ ու մեր սերնդից շատերին հետ է տանելու դեպի մեր իսկական էրգիրն ու տունը:

Ես սարսափ ֆիլմերի սիրահար եմ: Քչերն են ինձ նման, որ բաց չեն թողնում անգամ ամենասարսափելի ֆիլմը: Չգիտեմ՝ միգուցե մեծ բավականություն եմ ստանում դիտելով դրանք: Դրա միակ պատճառն այն է, որ չեմ սիրում ռոմանտիկ ֆիլմեր, կատակերգություններ, ավելի հակված եմ ֆանտաստիկ ու սարսափ ֆիլմերի: Երբ սարսափ ֆիլմ եմ դիտում, ինձ պատկերացնում եմ բացասական կերպարի դերում, այլ ոչ թե դրականի: Դե, նրանք անընդհատ բղավում են, սարսափից փախչում: Վատ չէր լինի, որ ինձնից էլ վախենային մյուսները: Ես սիրում եմ ֆիլմերի բացասական հերոսներին: Ճիշտ է՝ նրանք չար են, բայց միևնույնն է, նրանք առաջինն են ինձ գրավում: Անկեղծ ասած՝ միշտ ցանկացել եմ տեսնել ուրվականներ:

Երևի արդեն մեկ տարի կլինի, ինչ դիտել եմ մի ֆիլմ, բայց այն դեռ մտքումս է: Ամիսների ընթացքում սկսեցի ուսումնասիրել այդ ֆիլմի պատմությունը, քանի որ այն իրական փաստերի վրա էր հիմնված: Ինձ դրեցի Շերլոկ Հոլմսի տեղն ու փորձեցի ամեն կերպ ուսումնասիրել պատմությունը: Դե, պատմությունը մի տան մասին էր, որտեղ կար ուրվական, իսկ տան անդամների մտքով անգամ չէր անցնում: Անցնում են տարիներ, և ուրվականը ներթափանցում է այնտեղ ապրող տղայի մեջ, ու նա անգիտակցաբար սպանում է տան բոլոր անդամներին: Այդ ընտանիքին հաջորդում են մյուսները, իսկ ուրվականը այդպես էլ մնում է տան մեջ: Տունը վաճառքի է հանված, բայց ոչ ոք չի գնում այն: Իմ ամենամեծ երազանքն է գնալ Նյու Յորք ու մտնել այդ տուն: Դե, վախեցնող է, բայց եթե ես գնամ այնտեղ, և ուրվականը մտնի իմ մեջ, ես չեմ կարողանա սպանել մարդկանց, քանի որ մենակ կլինեմ այնտեղ: Էհ, էլի ընկա երազանքներիս գիրկը, դե, շուտ վերադարձիր իրական կյանք ու կհասկանաս, որ հաստատ «էղըդայդամը» (հենց այս պահին) չգնացիր հասար Նյու Յորք: Խեղճ ուրվականը այդպես էլ մնաց այնտեղ:

Հոկտեմբերյան մի ցուրտ երեկո էր: Դատարկ ու մութ փողոցում լսվում էին միայն մեր ոտնաձայները: Իսկ ես համոզված էի, որ հեռվում` մթան մեջ, հին էլեկտրասյան կողքին կանգնած է տատս` թաց աչքերով, մեկ ձեռքի մատները մյուս ձեռքի մեջ հավաքած: Ու թեև թանձր մթության մեջ արդեն չէինք երևում, բայց դեռ շարունակում էր նայել մեր ուղղությամբ: Ես երբեմն-երբեմն բաց էի թողնում մորս ձեռքը ու շրջվելով` մի քանի րոպե նայում մեր հին տանը: Ես այնտեղ ապրել էի 15 տարի: 

Մի տեսակ շատ են, չէ՞, տարիները, և անարդար է դրանից հետո բաժանումը: Մեր նոր տունը բավականին գեղեցիկ ու հարմարավետ է, բայց երկհարկանի չէ, ինչպես հինը, և մոտակայքում երկնքի մեջ խրված բարձր ծառեր չկան: Նոր տանն օրերը սովորականի պես են անցնում, երազները չափազանց կարճ են տևում, բայց երկնքի պատառիկը մեր գլխավերևում ուրիշ է: Գիշերը լուսնի զբոսանքին հետևելու ընթացքում հայացքս ուղղում եմ փողոցի ամենաբարձրահասակ տանը, որի կտուրին աստղեր են իջնում` հանգստանալու: Այստեղ միակ բանը, որը քեզ է հիշեցնում, հեռվում անչափ բարձր ու իրար փաթաթված լեռներն են: Մի օր, հավանաբար շատ տարիներ հետո ես կկանգնեմ քո դիմաց, իմ սիրելի գրքերը թևիս տակ և վստահ կասեմ. «Բարև, իմ հին տուն, այդ ես եմ»:

Հոկտեմբերյան մի ցուրտ երեկո էր, բայց տատս դեռ նայում էր մեր ուղղությամբ` արցունքոտ աչքերով:

Մի կիրակնօրյա առավոտ աչքերս բացեցի մորս ձայնից. 

-Բալե՛ս, ինձ շտապ կանչել են հիվանդանոց, ուշ կգամ։ Բորշը և կոտլետները գազօջախի վրա են, մի բան կուտես, սոված չմնա՛ս։ Ես գնացի, արդեն ուշանում եմ։

Քիչ անց ես վեր կացա, լվացվեցի, բայց չնախաճաշեցի։ Չեմ սիրում ջեմով ռուլետ, իմ փոխարեն դա կերավ իմ հավատարիմ շունը։ Հետո գնացի մեր հարևանի խանութը։ Մտնելով ներս՝ ասացի։

-Լորա՛ մորքուր, ինձ «կոկա-կոլա» և չիփս տուր։

-Ա՛յ Զավեն ջան, դեռ երեկ մայրդ բողոքում էր, որ ստամոքսդ խանգարված է, գնա՛, ոչ մի «կոլա»։

Երկար համոզելուց հետո ես վերցրի այն, ինչը ուզում էի։ Վերադարձա տուն, չգիտեի՝ ինչ անել։ Անգործությունից կոտրեցի մի ծաղկաման։ Հետո մտածեցի. «Մաման հոգնած կլինի, մի բան պատրաստեմ նրա համար, բայց ի՞նչ… Հա, մտածեցի, տորթ»։ Ինտերնետում կարդացի մի բաղադրատոմս և սկսեցի գործը։ Մի կերպ ստացվեց։ Տորթը դրեցի գազօջախի մեջ և գնացի հանգստանալու, դուրս եկա բակ։ Մի քիչ խաղալուց հետո հիշեցի տորթի մասին, բայց արդեն ուշ էր։ Այն դարձել էր սև գույնի, իսկ տանը կանգնած էր սև ծխի ամպ։ Արագ տորթը գցեցի աղբամանը և բացեցի պատուհանը։ Եվ ի՞նչ. իմ կատուն կայծակնային արագությամբ փախավ։ Դուրս եկա, սկսեցի փնտրել նրան։ Մեկ ժամից գտա կատվիս և տուն բերեցի։ Մտածեցի՝ լողացնեմ, բայց կատուն, ջուրը տեսնելով, նույն կայծակնային արագությամբ անհետացավ։ Նա թաքնվել էր պահարանի հետևում։ Փորձեցի բռնել, բայց նա վազեց և ցատկեց սեղանի, ապա՝ գազoջախի վրա՝ հրելով ճաշի կաթսան։ Այն ընկավ, և ամբողջ ապուրը թափվեց հատակին։

Երեկոյան վերադարձավ մայրս և ասաց ընդամենը մեկ նախադասություն.

-Քեզ տանը մենակ թողնելը հանցագործություն է։