Ազատ տարածք խորագրի արխիվներ

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Երրորդ, բայց վերջին անգամ

Երևի հիշում եք վերջերս Հայաստանում տարածված համաճարակի մասին… Չնայած  գլխավոր վարակաբան Արա Ասոյանը ինձ լսելով երևի կուղղեր, ասելով, որ համաճարակ չէր… Ինչևէ:  Այդ ժամանակ, նույնիսկ հումորով, բոլորը հավաստիացնում էին, որ երեք խոզուկների անունները Նաֆ-նաֆ, Նիֆ-նիֆ և H1-N1 են: Ի դեպ հանրապետության բնակիչներից շատերը նաև համոզված էին, որ խոզի գրիպ կարող են ընկնել խոզերի հետ շփվելով, կամ խոզի միս ուտելով: 

Չգիտեմ` ինչի միս ուտելուց են թոքաբորբ ընկնում, բայց այդ ընթացքում արդեն երրորդ անգամ թոքաբորբ տարա: Ցավոք, արդեն հիվանդանոցում բոլորը ինձ լավ ճանաչում են, մոտ 2 շաբաթ հիվանդանոցում էի: Պալատում մենակ էի առաջին մի քանի օրը, հետո բերեցին Գեղամին՝ 3 տարեկան, վառ երևակայությամբ ու շատ հասկացող մի տղա երեխայի:  Առաջին օրը ջերմությունը չէր իջնում, բժիշկները ջերմաչափ էին դրել, իսկ Գեղամն անընդհատ մորն ասում էր.

-Մամ, հանի ջերմությունս, հանի էլի ջերմությունս,- ջերմաչափի հետ էր…Երևի:

Հաջորդ օրը լավ էր, աշխուժացել էր:

-Էս ի՞նչ ա,- հիվանդանոցի աթոռների վրայի անցքերը ցույց տալով հարցրեց:

-Էդ… Աթոռի աչքերն ա,- պատասխանեցի:

-Հա՞,  էս էլ բերա՞նն ա:

-Հա, բերանն ա:

Երեխաների հետ զգույշ չէ՞ պիտի խոսել. նրանց երևակայությունը շատ վառ է, նրանք նաև կարծում են, թե մեծերն ավելի շատ բան գիտեն… Հըմ… Թյուր կարծիք:

Այդ օրվանից սկսած անընդհատ նույն անցքերը ցույց տալով հարցնում էր.

-Էս ի՞նչ ա:

-Ուղղակի անցք ա, Գեղամ:

-Չէ… Աչքերն ա,- բարկացած պատասխանում էր նա,-վայ, տես, վազում ա:

-Ո՞վ ա վազում:

-Չե՞ս տենում, պատի վրա, վազում ա,- Գեղամը երբեք քո հարցին չէր պատասխանում, նա միշտ իրենն էր կրկնում: Իսկ ես միշտ փորձում էի հասկանալ , թե այդ փոքրիկի գլխում ինչեր էին պտտվում, այդ ինչէր էր նա տեսնում պատերին, բայց երևի չափազանց մեծ էի այդ ամենը հասկանալու համար:

Գեղամին մի քանի օր անց դուրս գրեցին, ափսոս, մոռացա գոնե մեկ անգամ նկարել այդ «փոքրիկ իշխանին»:

Թեև շատ եմ կարոտում նրան, բայց հուսամ այլևս երբեք հիվանդանոցում չենք հանդիպի:

seryoja baboyan

Ակտիվանալու ժամանակն է

Գարունն արդեն բացվել է, և դու, հա-հա, հենց դու, որ հիմա կարդում ես նյութս, կտրվիր համակարգչից կամ սմարթֆոնի էկրանից, կտրիր քեզ չոր կամ հարմարավետ աթոռից ու տնից … Դուրս արի փողոց, թաղ, բակ… Տես, թե ինչքան լավ եղանակ է։ Եթե իմ տարիքին ես`պատանի, ավելի լավ։ Կանչիր ընկերներիդ, և վերջապես մի բան արեք, ու խոսքն ամենևին էլ CS:GO խաղին  չի վերաբերում: Արեք այն, ինչ հաճելի է, արեք այն, ինչ օգտակար է, և… այլն։ 

Հիմա ասեմ, թե գարնան լավ օրերին ինչպես եմ ես անցկացնում ժամանակը, ասացի`լավ օրերին: Դե, ո՞վ չգիտի, որ լինում են օրեր, երբ չես ուզում դուրս գալ տնից։

Եվ այսպես…

Գարնանային լավ օրն ինձ համար սկսվում է կանչով: Կամ ինձ են կանչում, կամ ես եմ կանչում: Ես դուրս եմ գալիս տնից ու կանչում տղերքին, ում կարողանում եմ։ Մի քիչ դրսում խոսելուց ու ինչ որ բան քննարկելուց հետո (չէ, դա բամբասանք չի լինում), մեկի գլխում ինչ որ ֆանտաստիկ միտք է առաջանում ։ Բայց մենք հո «Հոբիթ» ֆիլմի հերոսներից չե՞նք. ֆանտաստիկ բաներ մեզ  թույլ չենք տալիս… Ուղղակի, չակերտավոր ասած, ռեսթայլինգի ենթարկելուց հետո, էլի են ինչ-որ մտքեր առաջանում, բայց դե, չերկարացնեմ: Այդ մտքերի հիման վրա էլ շարունակվում է  ողջ օրս։

Դե, մտքերն էլ…

Բարձրանալ գյուղի մոտակա սարերը, գնալ «սիբեխ» հավաքելու, կամ գնալ գետից այն կողմ, ոնց էլ չլինի, ինչ-որ հետաքրքիր բան հաստատ կլինի անելու։

ՀԳ Դու դեռ մոնիտորի առա՞ջ ես։

Ձնառատ Ծաղկազարդ Ազատանում

 

-Մարիա՛մ, էս դու դեռ քնած ե՞ս,- վերմակը երեսիցս քաշելով՝ ասաց մայրս ու ավելացրեց,- բա չե՞ս ուզում տեսնես` դրսում ի՞նչ կա:

-Հա՛, քնած եմ:  Ի՞նչ կա որ,- քնատ պատասխանեցի ես:

-Տեղիցդ հել, կտեսնես,- ժպտաց մայրս ու սենյակիցս դուրս եկավ:

-Աաաաաա՜, մեկ է, չեմ հելնելու, ինչ ուզում է լինի,-ասացի ու վերմակս հետ քաշեցի երեսիս, որ քնեմ: Բայց ճիշտն ասեմ՝ շատ հետաքրքրեց, թե դուրսն ինչ կա, ու երևի դրանից էր, որ էլ չկարողացա քնել: Վեր կացա, պատուհանից դուրս նայեցի ու ի՞նչ տեսնեմ. ձյուն:

-Հա, ձյուն է, էլի, վաաա՜,-ասացի ինքս ինձ:

Հագնվեցի, դուրս եկա, որպեսզի աչքովս մի անգամ էլ տեսնեմ:

-Այ քեզ բան, ձմեռը հե՞տ եկավ, չեմ հասկանում:

-Հա՛, հա՛, հետ եկավ, այն էլ ինչպե՜ս հետ եկավ,-ասաց հորեղբայրս, որ իր կոտրած փայտերը արագ-արագ տանում էր փայտանոց:

Սկզբում տխրեցի. չէ՞ որ մարտի 20-նն է ու ձյուն է գալիս. էլ ի՞նչ գարուն, որ պիտի արև չլինի: Դարձա տուն, նայեցի ժամին. 2-ն էր: Մորս հարցրի.

-Մա՛մ, շուտվանի՞ց է ձյուն գալիս:

-Մի կես ժամ է, ինչ սկսվել է,- պատասխանեց ու նաև ասաց, որ գնամ հաց ուտելու:

-Ու՛ֆ, ի՞նչ հաց, հաց ուտելու ախորժա՞կ մնաց: Հազիվ տաքերն ընկել էին, հիմա նորից ձյուն, հա՞:

Դժգոհելով դուրս եկա տանից:

Մի երկու րոպե նայում էի, թե ինչքան ուժեղ էր ձյունը գալիս: Տեսա շանս, որ խաղում էր դրսում՝ թավալվելով ձյան մեջ: Միակ բանն էր, որի վրա այսօր ուրախացա: Կանչեցի մոտս, սիրեցի ու մի ցանկություն առաջացավ մոտս,  որ նրան ձյան հետ խաղալիս նկարեմ: Ու սկսվեցին մեր արկածները: Սկզբում նկարում էի նրան, հետո որոշեցի ծառերը նկարեմ, իսկ նա ձյունը հոտոտելով գալիս էր իմ հետևից: Երբ աշխուժությունս մի քիչ անցավ, նկատեցի, որ թրջվել եմ,  ու մազերիս վրայի ձյունը ջրի կաթիլների է վերածվել և երեսիցս թափվում է ներքև: Գնացինք տուն, տանը մայրս թեյ տվեց, խմեցի ու մտածեցի այսքանը գրելու մասին: Առանց ժամանակ կորցնելու՝ վերցրի թուղթ ու գրիչ և սկսեցի գրել:

Այսօր, ճիշտ է, ձյուն եկավ, բայց գարունը դեռ շարունակվում է, ու սա ընդամենը փոքրիկ խոչընդոտ է նրա համար: Ես գիտեմ՝ գարունը, որ իր հետ բերեց «գիժ» մարտ ամիսը, ավելի ուժեղ կգտնվի այս պայքարում:

Պատուհաններ

Գարնան նորածիլ օրերը ինչ-որ անսովոր թեթևությամբ քեզ կանչում են դուրս՝ ապրելու, քայլում ես փողոցով, անցնում աղմկոտ հոսանքի միջով, նայում շուրջդ, նայում մարդկանց, քայլում ես մտացիր, մտածում, էլի մտածում և երբեմն մոռանում ես շրջվել՝ պարզապես պատուհանին նայելու…

Լուսանկարը` Միլենա Խաչիկյանի

Լուսանկարը` Միլենա Խաչիկյանի

Կիսաբաց, կիսափակ… Սրանք մարդիկ են, որոնց մենք, թվում է, ճանաչում ենք՝ մի քանի անգամ հանդիպելով, նրանց մասին կարդալով, լսելով: Իրականում ոչ մեկը և ոչինչ չի պատմում մեր մասին այնպես, ինչպես մեր պատուհանը, որովհետև նրա ներսում է սկսվում և նրանից դուրս շարունակվում մեր ամենաիրական կյանքը:

Պատուհաններ կան, որոնց դժվար է չնայել: Դրանք մարդիկ են, ում կարոտում ես երբեմն և փորձում գտնել նրանց ստվերը, որ առաջ քայլում էր քեզ հավասար, տեսնել իրերը, որոնք կհուշեն նրանց կյանքը արդեն առանց քեզ: Պատուհաններ կան, որոնք տխրեցնում են: Դա տունն է, որտեղ անցել են քո գիտակից և անգիտակից կյանքի՝ քամու պես թեթև օրերը: Բայց և կան պատուհաններ, որոնք անմտածել ժպիտ են բերում, և դու հիշում ես, հիշում, էլի հիշում…

Կան ու չկան՝ մարդկանց նման ուրախ կամ անուրախ, մեկը՝ գարուն, մյուսը՝ ձմեռ, բոլորը՝ ժամանակավոր…

Քայլում եմ ու անկախ ինձնից շրջվում: Մի անծանոթ ծեր մարդ նայում է պատուհանից և ինչ-որ բան մտմտում: Չգիտեմ՝ ինչ է ասում, թերևս կարևոր էլ չէ: Գարնան թարմությունը կարծես նրան էլ է վարակել, անհասկանալի ժպտում է, թե՞ ինձ է թվում, չգիտեմ:

Ասում են՝ մարդ չի կարող ապրել թաքուն, ինքն իր մեջ փակված, մարդ միշտ կարիք ունի ուրիշներին իր կյանքը պատմելու, դրա համար էլ կռվել է պատերի հետ և լուսամուտներ բացել: Իսկ այ, շենքերը չեն պատմում, շենքերը լուռ են: Մենք ինքներս ենք հյուսում մեր պատմություններն ու լռությունները, ընտրում բացն ու փակը, լույսեր գտնում ու կորցնում մեր կամ գուցե ուրիշի լուսամուտից:

Իսկ դու երբևէ մտածե՞լ ես՝ ինչպիսին է քո պատուհանը անծանոթի աչքերին…

Գարուն է Մալիշկայում

Մի քանի օր առաջ դպրոցից տուն եկա և տեսա, որ պապիկս այգում աշխատում է:

-Պապի, ո՞նց ես էսքան գործ անում:

-Էհ՜, բալա ջան, ես քո տարիքին ինչեր էի անում… ,-պատասխանեց պապիկս,- կոլխոզի վախտերն էր: Ամեն ինչից բոլ-բոլ կար, ինչ տարիներ էին… 14 տարեկանից ավտո եմ քշել, հորս եմ օգնել: Աշխատել եմ, ոչ թե ձեր պես սաղ օրը կամպյուտրի մոտ նստած խաղում էիմ:

Ես լուռ մտա տուն:

Դե, գարուն է, պապիկս էլ աշխատում է այգում:

GaruneMalishkaTeAniSH (7 of 8)

Ղահրամանյանները

Հայրական պապիկս և իր նախնիները` Ղահրամանյանները, ծնվել և մեծացել են Ներքին Կարմիրաղբյուր գյուղում: Ունեցել են մեծ գերդաստան, որի մի ճյուղը պապիկս է իր հինգ երեխաներով, որոնցից հորաքույրներս ամուսնացել են հարևան տարբեր գյուղերում, իսկ հայրս և երկու հորեղբայրներս ապրում են գյուղում: Երեքն էլ պայմանագրային զինծառայողներ են: Փոքր հորեղբայրս` Մանվել Ղահրամանյանը, ապրում է հայրական օջախում: Ամուսնացած է: Ունի երեք տղա, ովքեր ապագա զինվորներ են: Երեխաներից երկուսը` Կարենը և Ռոբերտը, հաճախում են դպրոց, իսկ փոքրը` Ալեքսը,  երկու տարեկան է: Հայրս միջնեկ տղան է` Արայիկ Ղահրամանյանը, նույնպես ամուսնացած է: Մենք չորս քույրիկներ ենք: Երեքս հաճախում ենք դպրոց, իսկ փոքր քույրիկս` Մանեն, հաճախում է մանկապարտեզ: Մայրս տնային տնտեսուհի է:

Մեծ հորեղբայրս` Սամվել Ղահրամանյանը, ունի չորս երեխա: Ավագ որդին Ալբերտն է, ով կրում է պապիկիս անունը, Հայկ և Տիգրան զույգերը և փոքրիկ Սիլվին, ով 20 օր առաջ է լույս աշխարհ եկել:
Հիմնականում ընտանիքներով կապված ենք միմյանց հետ: Ծառայությանը զուգահեռ ազատ ժամանակ հայրս և հորեղբայրներս զբաղվում են հողագործությամբ և անասնապահությամբ: Ընդհանուր առմամբ, այդքան էլ հեշտ չէ գյուղում ապրելը, մանավանդ սահմանամերձ գյուղում: Ճիշտ է, դժվարանում ենք, բայց եղածով բավարարվում ենք: Առաջին կարևոր պայմանը. ցանկանում ենք, որ լինի խաղաղություն, որի պաշտպաններից են սահմանում ապրող երեք  բազմազավակ եղբայրները, որոնցով մենք հպարտանում ենք:

Իմիջիայլոց, հորաքույրներս էլ են բազմազավակ մայրեր: Մեծ գերդաստան ենք: Պապիկս ու տատիկս արդեն նաև 2 ամսական ծուռ ունեն:

Քանի որ արդեն գարուն է, հիմնականում զբաղվում ենք գարնանային աշխատանքներով: Ակնկալում ենք, որ ավելի լավ կլինի, ապրելու միջոցները ավելի բարենպաստ կլինեն:
Պապիկս ու իր երեխաները գյուղում հարգված և օրինակելի մարդկանցից են:

Ահա մի քանի տողով, թե ինչպիսի մարդիկ են ապրում սահմանապահ գյուղում:

Arshak

Գյուղամեջ

Ամեն անգամ երկար ու հոգնեցնող դպրոցական օրվանից հետո քայլում եմ մեր գյուղամիջով, որտեղ արդեն առավոտվանից նստած են գյուղի մեծերը՝ պապիկները: Նրանք միշտ հավաքվում են պապիկիս խանութի դիմաց, ուր ես միշտ այցելում եմ տան բանալին վերցնելու և ավելի շատ այդ պապիկների հետաքրքիր ու զվարճալի զրույցը լսելու համար: Նրանց քննարկման հիմնական թեման աշխարհում տեղի ունեցող անարդարություններն են: Նրանք միշտ արտահայտում են իրենց կարծիքները, և եթե հակադիր կարծիքներ են առաջանում, նրանք երկար ու ձանձրալի վիճում են, թե ո՞վ է ճիշտ, և ո՞ր քաղաքական գործիչն է լավը կամ վատը: Խոսակցության կեսից միշտ մոտենում է ծեր վարսավիր Աղինը և ասում.

-Ա՜, դե, հերիք ա լի զրից անիք, եկեք մազիրներուդ կտրիմ:

Եվ իհարկե, նրա աչքերն արդեն լավ չեն տեսնում, և նա առաջվա պես լավ չի հարդարում մազերը, բայց նրա հաճախորդները միշտ հավատարմությամբ այցելում են, ինչպես իրենք են ասում` «Աղնի մոտ»:

Ամեն անգամ, երբ մոտենում եմ պապիս խանութին, այդտեղ կանգնած պապիները ինձ առաջարկում են իրենց գրպանների խորը անկյուններում պահած կոնֆետները, ասելով.

-Բալա ջե՛ն, արի էս կամֆետներիցը համտիս արա:

Մտնելով պապիս խանութ՝ միշտ լսում եմ նույն խոսքերը.

-Բալա ջե՛ն, արի քոմակ արա, էս յաշիկնին տեղափոխ անինք:

Ես արագորեն արկղերը վերցնում եմ պապիս ձեռքից և դնում սեղանի տակ: Հետո պապս սկսում է ինչ-որ թղթեր լրացնել, որ ես երբեք չեմ հասկացել, թե ինչի համար են: Հանկարծ դրսից լսվում է պապիս ընկերոջ ձայնը.

-Միխայի՛լ, գալիս ե՞ս նարդի խաղանք:

Պապս նստեցնում է ինձ իր աթոռին, որպեսզի հետևեմ խանութի անց ու դարձին, իսկ ինքը գնում է նարդի խաղալու: