Գրեթե մեկ տարի կամ ինչպես մենք` ուսանողներս ենք հաշվում` երկու կիսամյակ կլինի, որ Երևանում եմ ապրում։ Մեկ տարի առաջ կյանքիս ամենակարևոր որոշումներից մեկը կայացվեց իմ ու ընտանիքիս կողմից. ես Երևանում եմ սովորելու: Դե՜, սկզբի համար պարտավորեցնող էր, հետո՝ մի քիչ վախենալու, հետո էլ` «Ի՞նչ կա որ, հաստատ գլուխ կհանեմ»։ Գլուխ հանեցի, գլխից բացի՝ աչքն էլ հանեցի (դե, լա՜վ, կատակ էր)։

Ես չեմ սկսի մեծամտանալ ու նշել այն փաստը, որ ամենայն հայոց հայրաքաղաքից տեղափոխվեցի ուղղակի մայրաքաղաք Երևան, այլ կխոսեմ փոփոխություններից, որոնք տեղի ունեցան իմ կյանքում։ Չգիտեմ, գուցե դրանք այսպես թե այնպես տեղի էին ունենալու, ուղղակի տեղափոխվելուս արդյունքում իրենք իրենց վերնագրեցին «երևանյան փոփոխություններ»։

Երևանը կոփում է մարդուն։ Երևանը սովորեցնում է ապրել մի միջավայրում, որը հիմքից ինքդ ես կառուցելու, դու՝ քո սեփական ձեռքերով։ Այն ստիպում է համակերպվել ու հասկանալ, բայց ո՛չ երբեք ծնկի գալ ու խեղճանալ։

Էստեղ մարդիկ այլ են։ Նրանք սարսափելի թեթև են ապրում, էնքան սարսափելի, որ երբեմն վախեցնում են իրենց թեթևությամբ։ Նրանք անխնա ժպտում են, շատ ավելի էմոցիոնալ են… Եվ այս ամենը իսկապես գեղեցիկ է։

Երևանում մարդիկ սիրում են իրար։ Չէ՜, չկարծեք, թե մեզ մոտ չեն սիրում։ Սիրում են, բայց երբ առանձին են, երբ պատնեշված են, երբ չեն վախենում։ Էստեղ մարդիկ փողոցում գրկում են իրար, ժպտում են իրար հազար տարվա ծանոթի պես, բարեկամաբար միմյանց ձեռք են սեղմում ու չեն վախենում, շրջապատի կարծիքով կաղապարված չեն ապրում։

Մարդիկ, ովքեր հանդգնել են ու եկել են էստեղ սովորելու, չգիտեն` ինչ է լինելու իրենց հետ մի քանի տարի հետո։ Հիմա կասեք` է հա, աշխարհում ոչ ոք էլ չգիտի, թե ինչ կլինի իր հետ մի քանի վայրկյան հետո, ես էլ կասեմ, որ խոսքը դրա մասին չէ։ Եթե մեկը, ով մնացել ու ապրում-սովորում է իր քաղաքում, իր ապագայի մասին մտածելիս որոշակի պատկերացումներ ունի իր՝ երբ, որտեղ, ինչպես լինելու մասին, ապա մեկը, ով տեղափոխվել է, գոնե առաջին երկու տարին պիտի որ անորոշության մեջ լինի. ի՞նչ եմ անելու ավարտելուց հետո, որտե՞ղ եմ ապրելու, ինչո՞վ եմ զբաղվելու…
Սկզբնական շրջանում կատարյալ խառնաշփոթի մեջ էի։ Կուրսեցիներս կարծում էին, որ միշտ տխուր ու սարսափելի ինքնամփոփ մարդ եմ, բայց հո հիմա լավ գիտեն` ինչ պատիժ է ընկել իրենց գլխին։

Ի դեպ, կուրսեցիներ, եթե կարդում եք, ժպտում ու ձեռքով եմ անում։

Ինչքան էլ վստահ լինես, որ դու մենակ ես, որ պիտի միայնակ հաղթահարես քո առջև ծառացած բոլոր դժվարությունները, հոգու խորքում գիտես, որ կան մարդիկ, ովքեր հետդ քայլում են արդեն երկար տարիներ, ովքեր օգնել ու օգնում են պահպանել ու չկորցնել տեսակդ… Ես նրանց կյանքիս «Ճիշտ մարդիկ» եմ անվանում ու աշխատում եմ հնարավորինս ամուր բռնել իրենց։

Ինչպես ասում են` մեկ տարին թռա՜վ… Ճիշտ է` ես պայքարում էի DVD-ի համար, բայց չեմ դժգոհում. ամեն ինչ հիանալի է։

Շրջագայելը, անշուշտ, աշխարհը ճանաչելու լավագույն միջոցներից մեկն է: Այն քեզ թե՛ կրթում է, թե՛ մշակում, ինչպես նաև օգնում է ճիշտ համեմատել ու գնահատել քո ունեցածը: Իսկ ինձ օգնել է, որ հասկանամ մի պարզ ճշմարտություն: Քաղաքները, ինչպես և ժողովուրդները, ունեն բնավորություն և լինում են հյուրընկալ և ոչ հյուրընկալ: Եվ քաղաքների բնավորությունը երևում է հենց քաղաքում առաջին քայլից: Ժպիտով «բարի գալուստ» կամ անվերջանալի ու զզվելի հարցաքննություն այցիդ նպատակի և ֆինանսական կարգավիճակիդ մասին, չնայած` մուտքի թույլտվության առկայությանը տվյալ երկրի կողմից:

Հյուրընկալության հաջորդ փուլը ինձ համար ջերմ վերաբերմունքն է, որը սկսվում է երևալ քաղաքներում արված առաջին իսկ քայլերից: Լայն ու արևոտ պողոտաներ, թե ստվերոտ ու նեղ փողոցներ` հյուրընկալության չափանիշներից մի ուրիշն է: Եվ իհարկե, հյուրընկալության կարևորագույն բաղադրիչն են համարվում քո մշակույթի մասնիկները օտար քաղաքներում: Ինչքան շատ հայկական, հայերեն և հայեցի` այնքան հյուրընկալ:

Շրջագայեք, ուսումնասիրեք, սովորեք, տեսեք, զարմացեք, քննադատեք կամ հիասթափվեք, բայց անպայման վերջին վայրէջքի համար ընտրեք «Զվարթնոցը»: Ի՞նչը կարող է լինել այնքան ջերմ, ինչքան «Զվարթնոցում» անձնագրերը ստուգող աշխատակցի մեղմ ժպիտն ու «բարի գալուստը»:

10:49 է: Էն պահը, որ դեռ դասը չի սկսվել, բայց ուսուցիչը գոռալով մտնում է դասարան ու ասում, իբր մեր ձայնը աշխարհ է կապած: Բա ոնց չասեմ՝ այ ցավդ տանեմ, դասամիջոց ա, գնա, քո դասին կգաս… Ու էդպես հարամվեց դասամիջոցս: Լավ, ինչևէ, անցանք առաջ:

Ես չեմ հասկանում, թե ինչի համար է պետք իմանալ, որ Ջոնաթանը գնում է Լատինական թաղամաս, որ էդ անտեր թաղամասը 1789 թվականին հաստատվել է էդ անունով, բայց հիմա՝ չէ… Ու գիտե՞ք՝ ամենավատը որն է, էն, որ մենակ ես եմ կարդում, թարգմանում, բայց դե հասցնում եմ գրել էլ։ Դե, հա, ես ունիվերսալ եմ:

Վա՜յ, հերթը հասավ Շուշանին: Է՜, չի կարողանում թարգմանել: Լավ, ես գնամ օգնության: Bye…

Կիրակոսյան Քրիստինե

11:09։ Ֆրանսերեն:

Հոգնած եմ, գիշերը լավ չեմ քնել: Մտածում եմ ՝ կարո՞ղ է հարմարացնեմ ու մի քիչ աչք կպցնեմ: Բայց չէ, ո՞նց կլինի: Միշտ մի բան պետք է խանգարի, չէ՞: Էս անգամ էլ խանգարողը մեր դասարանի Գևորգի ձայնն էր։ Բա հիմա չգնա՞մ ձայնալարերը կտրեմ:

Ու էդպես մի քանի րոպե անջատված նստած եմ, մեկ էլ․

-Chouchanna, lit le texte et traduis (կարդա տեքստը և թարգմանիր)։

Պահո՜, էս էր պակաս: Լավ, էլի՜, ընկեր Մակարյան ջան, թողեք քնեմ: Բայց էս ամենը՝ մտքի մեջ, որովհետև ուսուցիչների հետ էդպես չեն խոսում, չէ՞:

Կարդում եմ դասը, բայց բան չեմ հասկանում, ո՞նց թարգմանեմ: Լավ ա՝ Քրիստն էլ կողքս ա, թե չէ ընկեր Մակարյանը երևի չէր հասկանա, որ գիշերը Բիլի Միլիգանի մասին մտածելով՝ չեմ քնել, ու հիմա, մեղմ ասած, ուշքս վրես չի:

Հ.Գ. Բայց իրականում ամեն օր չի, որ էս վիճակն է մեր դասարանում: Ուղղակի մեկ-մեկ ամեն ինչը դառնում է չափից դուրս ձանձրալի, ու ասեմ, որ էս վերջերս դպրոցում էդ շատ հաճախ է պատահում: Համամիտ չե՞ք:

Լուսանկարը` Արման Մկրտչյանի

…Ու այնքան ես հոգնում քաղաքի եռուզեռից, որ մի կերպ հասնելով տուն, բայց արդեն՝ ծննդավայրիդ, վերջնականապես գամվում ես պատուհանագոգին ու հետևում բնության լուռ խաղին: Նայում ես, թե ինչպես է ծաղկում խնձորենին և մայր մտնում արևը: Հա, ի հեճուկս քեզ, արդեն մութն ընկնում է:

Լուսանկարը` Արման Մկրտչյանի

Չես հասցնում աչքերդ փակել՝ արդեն առավոտ է: Քնից կշտացած ես արթնանում: Իրականում ներդաշնակ վայրերում առավոտները նույնպես ներդաշնակ են լինում: Իհարկե, առանց «Լիպտոն» թեյի, բայց դրա տեղը լրացնում ես ավելի օգտակար ուրցով թեյով:

Մի քանի ժամից ներսումդ ակամա նոր ցանկություններ են ի հայտ գալիս՝ կապված հողը մշակելու կամ միջատներ ուսումնասիրելու հետ, ինչը մանկուց շատ ես սիրում: Իհարկե, չես հակադարձում կամքիդ և գնում ես այգի: Սկսում ես բեղմնավոր աշխատանքից, բայց կեսից շեղվում ես և սկսում փնտրել այն խոշոր մրջյունի բույնը, որին քիչ առաջ էիր նկատել՝ բահը տասներորդ անգամ հողին խփելիս:

Լուսանկարը` Արման Մկրտչյանի

Շուտով գտնում ես և՛ մրջնաբույնը, և՛ նրա ընկերներին: Բայց նրանց շարժուձևի միօրինակությունից հոգնած՝ ազատում ես քո բանտ-անոթից:

Տունդարձի ճանապարհին հայացքդ ընկնում է դիմացի շենքի բակում խաղացող երեխաներին: Ու մի պահ ընկնում ես մանկությանդ հիշողությունների բավիղի մեջ: Ելքը փնտրելու վրա կարճ ժամանակ ծախսելուց և վերջապես լաբիրինթոսից դուրս գալուց հետո՝ առաջ ես շարժվում:

Այսքանից հետո գալիս ես տուն և պառկում՝ կրկին ընկնելով համացանցի ծուղակը:

Լուսանկարը` Արման Մկրտչյանի

Մյուս օրը բացելով աչքերդ՝ հասկանում ես, որ կրկին քաղաքում ես և չորս լրիվ ու մեկ կիսատ օր պետք է նորից երանի տալով հիշես երեկվա բնության հետ քո մերձեցումը: Մտածելիս հասկանում ես՝ ինչպես բնության, այնպես էլ քո հոգին կազմված է խրթին կերպով իրար միացված լարերից, որոնցից յուրաքանչյուրը պատասխանատու է մի զգացմունքի կամ զգացումի համար: Ու դրանք միշտ դողում են, որովհետև դու միշտ զգում ես: Բայց նաև, ամեն պահի դրանից յուրաքանչյուրը կարող է կտրվել, երբեմն՝ անցավ, երբեմն՝ իր հետևից արյուն բերելով: Եվ քեզ մոտ հիմա երկրորդ տարբերակն էր:

Լուսանկարը` Արման Մկրտչյանի

Ու ամենակարևորը, հասկանում ես, որ էդպիսով բնությունն է խաղում քո հոգու լարերի հետ, ոչ թե հակառակը:

Փոքր էի՝ հազիվ երրորդ թե չորրորդ դասարանում։

Ամեն օր ամենաքիչը մեկ անգամ գնում էի մեր շենքի մոտ գտնվող մթերքի խանութ՝ գնումներ անելու։ Միշտ թողնում էի առևտրի մանրադրամը։ Վաճառողուհին լայն ժպտում էր ու ոչ մի անգամ դրանք վերադարձնել չէր փորձում: Նա լավ մարդ էր, միշտ սիրալիր էր ինձ հետ:

Մանրադրամը թողնելու իմ սովորության մասին, անկեղծ ասած, նախկինում երբեք չէի մտածել: Հիմա եմ հասկանում, որ լինելով կրտսեր դպրոցական՝ ունեի տարիքիս բնորոշ ընդօրինակման հզոր մեխանիզմ։ Դրա շնորհիվ, թե պատճառով՝ չգիտեմ, բայց սովորել էի այս վարմունքը՝ ընդօրինակելով հայրիկիս: Նա էլ, հավանաբար, ինքն իրեն այդ հարցը չէր տվել երբեք:

Բայց այ թե ինչ պատահեց մի օր։ Առևտրի գումարը նույն վաճառողուհուն վճարելիս նկատեցի, որ տասը կամ քսան դրամ չի բավականացնում, ու խնդրեցի վաղը բերել, բայց նա զայրացավ ու շատ կոպիտ նկատողություն արեց ինձ խանութի տասնյակ հաճախորդների մոտ: Ես չգիտեի՝ ինչ անել: Նրան պատասխանել, իհարկե, չէի կարող: Առաջին՝ նա ինձնից մեծ էր, երկրորդ՝ ես բավականին ամաչկոտ էի նման դեպքերում թեկուզ մի բառ արտաբերելու համար: Այդ իսկ պատճառով ատամներս սեղմեցի իրար ու արցունքախառը դեմքով վազեցի տուն։

Պատմեցի մայրիկիս, վերցնելով անհրաժեշտ գումարը՝ գնացի խանութ։

Սաստիկ վիրավորված էի, մտածում էի, որ նա վատն է։ Ամեն անգամ խանութի մոտով անցնելիս նրա բառերն էի հիշում ու հազիվ էի զսպում ինձ, որ չարտասվեմ:

Դրանից հետո փոխեցի վարմունքս՝ հասկանալով, որ նա մեղավոր չէր: Միշտ էլ հեշտ է դիմացինին մեղադրելը, այնպես չէ՞:

Այդ ես էի մեղավոր, քանի որ մոռացել էի իմ դրամն արժեվորել։

Ահա և կյանքի կոչվեց հերթական դասընթացը Վանաձորի պետական համալսարանի հենակետային վարժարանում, այս անգամ «Արտաքին ազդակների ազդեցությունը մեր գործողությունների և որոշումների վրա» թեմայով: Դասընթացավարն էր հենակետային վարժարանի աշակերտուհի, տողերիս հեղինակ` Դայանա Ամիրխանյանը:

Դասընթացի մեջ տեղ գտած նյութերը արդի էին, և մեծապես առնչվում էին մեզ` երիտասարդներիս:

Դասընթացը սկսելուն պես նախ ներկայացրի, թե ով եմ ես դպրոցից զատ, ինչու եմ անում այս դասընթացը, և որն է դրա նպատակը:

Քանի որ ես «Համայնքը ես եմ» 5-րդ ճամբարի մասնակից ներկայացուցիչ եմ և ներկայումս կատարում եմ իմ ծրագիրը, այս շրջանում նախատեսված է նաև իրազեկող դասընթացներ մի շարք հաստատություններում, և ինչու չէ, նաև հենց այն դպրոցում, որտեղ սովորում ենք: Խոսեցի իմ ծրագրի մասին, դրա կարևորության և դրանից բխող առավելությունների մասին: Ապա սկսեցի դասընթացի բուն հատվածը: Ի՞նչ է արտաքին ազդակը, որո՞նք կարող են լինել մեր հիմնական գործողությունները և որոշումները, որոնք իրենց վրա կարող են կրել հասարակության կարծիքը: Դասընթացի մեծ մասը տրամադրված էր քննարկումներին, որոնք չափազանց բուռն էին և ակտիվ:

Ընթացքում ներկայացրի, թե ինչ է ուզում մեր դիմացինը, որն է հասարակության այն հատվածը, որն ամենից շատ է պահանջում ուշադրություն, խոսեցինք մեր վախերի մասին, ռեալիստների ու ռոմանտիկների մասին, մեզ տրվող «չար ու բարի» հարցերի մասին, դպրոց-իրավունք-պարտականություն կապի ու մարդկային փոխհարաբերությունների, մեր մոտեցմանը կամավորական աշխատանքին և մեր կայուն աշխատանքի մասին:

Քննարկման կարևորագույն մասն էր կազմում ազատ խոսելը, միմյանց հարգելը և չբռնանալը մյուսների կարծիքի վրա: Դասընթացին ներկա էին մոտ յոթանասուն 12-րդ տարբեր հոսքային դասարանների աշակերտներ և ուսուցիչներ: Ամենահաճելի պահերից էր ստանալ դրական կարծիքներ` թեկուզ անանուն, թերթիկների վրա, որտեղ ամենակարևորն ինձ համար, ինչին հաճախակի հանդիպեցի, այն էր, որ ըստ ներկաների` դասընթացը ձանձրացնող չէր:

Սա թվով 5-րդ դասընթացն էր, որ վարում էի դպրոցում և դպրոցից դուրս: Իմ նպատակներից մեկն էլ հենց սա է. բացի բուն մասնագիտությունը, նաև հմուտ դասընթացավար դառնալ: Հետայսու, հուսով եմ, այս շարքը կշարունակվի ավելի հետաքրքիր թեմաներով և տարբեր վայրերում:

«Երկնքից գլխիդ ինչ էլ որ թափվի, երբեք չպետք է հայհոյես։ Անձրևը ներառյալ։ Վերևից գլխիդ ինչ էլ ընկնի, պետք է ընդունես։ Անձրևն ինչքան էլ ուժեղ լինի, փոթորիկն ինչքան էլ սառը լինի, չպետք է հայհոյես այն, ինչ ամպերը ճիշտ են գտել մեզ՝ ներքևում գտնվողներիս համար։ Աշխարհի կարգն է այդպիսին»։

Էլիֆ Շաֆաք «Ստամբուլի բիճը»

Չգիտեմ, թե այդ ինչ էր, որ երկնքից նման ուժգնությամբ գլխիս թափվեց, բայց անկման հարվածից դեռ գիտակցությունս մթագնած է։ Հարվածը, որը բեկում մտցրեց իմ կյանք, որը տողադարձեց իմ կյանքը՝ բաժանելով նախքան և հետո այս պահի, մինչ այժմ իմ ապրած կյանքի ամենացավալի ձախողումն էր, ամենաանվերադարձ թվացող կորուստը և ամենամեծ դասը, որ վաղ թե ուշ պետք է սերտեի կյանքի այս կամ այն հատվածում։

Ժաննան՝ իմ սիրելի կոլեգաներից մեկը, ով սովորաբար հետաքրքիր ծրագրերի մասնակցության հայտադիմումներ է ուղարկում ինձ՝ հորդորելով մասնակցել, այդ անգամ գտել էր ինձ համար ամենացանկալին. փոխանակման ծրագիր, որին մասնակցելու համար ընտրվելու դեպքում հնարավորություն կունենայի լինել իմ երազանքների երկրում՝ Գերմանիայում։ Ծրագիրը 18-30 տարեկան անձանց համար էր, և չնայած՝ 18-ս լրանալուն դեռ մի քանի ամիս կար, ես մտքումս արդեն վճռել էի՝ ամեն գնով ստանալ ծնողներիս համաձայնությունը և հայտ ներկայացնել։ Չէ՞ որ արդյունքում հաճելին և օգտակարը մեկտեղվելու էին, իսկ երազանքս՝ իրականանալու, և բացի այդ՝ ի՞նչ պետք է փոխեր այդ մի քանի ամիսը։

Չեմ հիշում, թե որ տարիքում է ինձ մոտ հասունացել մեծ սերը դեպի այդ օրինապահ երկիրը, դեպի այդ փառահեղ, խորհրդավոր, կոպիտ ու վեհահունչ լեզուն, որով հաղորդակցվում է այդ մաքրասեր, պարտաճանաչ, ազնվացեղ արիական ազգը։ Իսկ փաստը մնում է փաստ, որ ստեղծագործելուց բացի միակ զբաղմունքը, որից ես երբեք չեմ ձանձրացել, միշտ կապված է եղել այդ երկրի հետ. Գերմանիայի պատմության, տեսարժան վայրերի, մշակույթի մասին անվերջանալի տեղեկություններ դուրս գրել, գերմաներեն սովորել, ագահորեն բառարաններ քրքրել ու յուրաքանչյուր նոր բառ սովորելիս հրճվել, գերմանացի գրողների (հատկապես՝ Հերման Հեսսեի) գրքերը բարձիս տակ ունենալ, ինչ-որ շրջապատում Գերմանիայից կամ գերմաներենից խոսք գնալու դեպքում մարդկանց՝ դեպի ինձ շրջված հայացքներից աչքերս պսպղացնել։ Ահա, թե ինչպիսի սերն ինձ ստիպեց ստանալ ծնողներիս համաձայնությունը և դիմել ծրագրին՝ անկախ ամեն ինչից, կընտրվեի, թե ոչ, որովհետև եթե չփորձեի, միշտ մի ներքին կասկած մեղադրելու էր ինձ։

Սպասման կեղեքիչ վայրկենաչափը կարելի էր համարել միացված։ Ամեն վայրկյանը սպասում էր, ամեն սպասման րոպեն ծանր էր, ինչպես ժայռից պոկված հսկա բեկորը, որը պետք է իր տեղը գլորեի։ Իսկ րոպեն դառնում էր ժամ, ժամը՝ օր։ Անցավ երկու օր, երբ ստացա սպասված զանգը. «Շնորհավորում ենք, Դուք ընտրվել եք փոխանակման ծրագրին մասնակցելու համար։ Խնդրում ենք ներկայանալ հարցազրույցի»։

Արցունքաշաղախ աչքերով, մինչև ականջներս ձգված լայն ժպիտով, կիսախելագարի նման երջանիկ երգ երգելով՝ դպրոցից վերջապես հասա տուն։ Ուրախալի լուրը հայտնեցի ծնողներիս և կրկին ստիպված էի սպասել հաջորդ օրվա հարցազրույցին, որը նույնիսկ չէի պատկերացնում, թե իրենից ինչ էր ներկայացնում, և թե ինչ հարցեր էին տրվելու։ Որոշեցի ինձուինձ պատրաստվել, չնայած միշտ համարել եմ, որ ամեն ինչ ավելի հաջող է ստացվում հենց տվյալ պահին՝ առանց նախնական պատրաստությունների։ Ծրագիրը երիտասարդների խնդիրների լուծմանը հենց իրենց՝ երիտասարդներին ներգրավելու մասին էր, ուստի՝ կետ առ կետ առանձնացրեցի երիտասարդներին վերաբերող խնդիրներ և համապատասխանաբար լուծումներ սղագրեցի։ Ապա քրքրեցի գրադարակիս «արխիվը», գտա հին տետրերս, որի մեջ նշումներ էի արել, թե ինչպես ճիշտ ներկայանալ հարցազրույցի աշխատանքի ընդունվելուց առաջ (ճիշտ է, սա աշխատանքի ընդունվելու հարցազրույց չէր, բայց ոչ պակաս կարևոր էր), կարդացի ու փորձեցի մտապահել։

Վերջապես եկավ հաջորդ օրը, որը չգիտեմ, ասեմ արկածախնդի՞ր, թե՞ տարօրինակ էր։ Ինչևէ, փաստը մնում է փաստ, որ Երկինքը որոշել էր ծաղրել ինձ։ Ի՞նչ է, ումի՞ց եմ առավել որ։

Ինձ հատուկ շտապողականությամբ կամ պատասխանատվության ծայրահեղական դրսևորմամբ՝ հարցազրույցի ներկայացա բավական վաղ։ Ինչպես արդեն կանխատեսել էի՝ նախորդ օրվա պատրաստություններս զուր էին, որովհետև ոչինչ պլանավորածի նման չընթացավ։ Նախ մանրամասնություններ իմացա ծրագրի մասին, որն ինձ ակնհայտորեն շփոթեցրեց և ուրախացրեց։ Ծրագիրը իրականացվելու էր Գերմանիայի Բավարիա հողին պատկանող իմ ամենասիրելի քաղաքում՝ Մյունխենում, 1 շաբաթով։ Կամ բախտս էր բերել, կամ…

Հարցազրույցը բաղկացած էր ընդամենը մեկ հարցից, որն ինձ սկզբում հռետորական թվաց. «Համաձա՞յն եք մասնակցել այս ծրագրին Գերմանիայում»։ Վե՞րջ, այդքան բա՞ն, ուրեմն ես արդեն իսկ ընտրվա՞ծ էի, մնում էր միայն համաձայնությո՞ւն տալ։ Պարզվում է՝ 80 դիմորդներից ընտրվել էին 20-ը։ Այդ բախտավորներից մեկը ես էի, մինչ… Հայրս հարցրեց.

-Իսկ որ 18-ը դեռ չի լրացել, խնդիր չի՞։

Ներսումս փոթորիկը վերսկսվեց։ Փոթորի՞կ. մեղմ է ասված։ Նկատեցի կազմակերպության նախագահի դեմքի արտահայտության փոփոխությունը, և կարծես թե ամեն ինչ պարզ էր։

-Երևի ուշադիր չենք եղել,- ասաց նա, և խոստացավ անմիջապես կապվել ծրագրի գերմանացի պատասխանատուի հետ ու պատասխանի դեպքում մեզ զանգահարել։

Իսկույն մտածեցի. «Սա այն նույն «մենք Ձեզ կզանգահարենք-ն է», որը միշտ ասում են, երբ գործի ընդունվելու փորձը արդեն ձախողված է»։

Մի կերպ ոտքերս քարշ տալով՝ հորս հետ դուրս եկա փողոց, ու զգացի, որ միանգամից այդքան դոզայով ուրախությունը և տասն այդքան դոզայով անորոշությունը խլել է էներգիաս ու կրկին միացրել է այն գրողի տարած սպասումի վայրկենաչափը։ Հետդարձի ճանապարհին մի փոքր քնեցի, եթե կարելի է դա քուն համարել. միտքս արթուն էր, ու շարունակում էր քրքրել նյարդերս, իսկ աչքերս անկաշկանդ, ամուր փակված էին ինչպես անհոգ նորածնի աչքերը։

Օրերը հաջորդում են իրար, թկթկում է անիծյալ ժամացույցը, որ կարծես հիշեցնում է, որ այդ վայրկյանին էլ զանգ չստացա, վայրկյանները ժամեր են դառնում, ժամերը՝ օրեր, օրերը՝ շաբաթ։ Ամբողջ սպասումի շաբաթվա ընթացքում ինձ պարուրել է մի սառը անտարբերություն, որը հատուկ է անհուսալիորեն հույսով լցված մարդկանց։ Բայց ես գիտեմ, որ գերմանացիների համար այդ մի քանի ամիսը նշանակություն ունի, գիտեմ, որ դժվար է զանգելն ու ասելը՝ հույսեր մի փայփայիր, փոքրի՛կ աղջնակ, արդեն ամեն ինչ պարզ է, գիտեմ, որ տարիքիս պատճառով թույլ չեն տվել մասնակցել, գիտեմ, բայց չեմ հավատում, չեմ ուզում հավատալ, քանի որ ոչ մի ապացույց չկա, ոչ մի զանգ, ոչ մի նամակ, իսկ հույսը վերջում է մեռնում՝ «գոնե ոչ Մյունխեն», «գոնե ի սկզբանե չընտրեին»։ Ես գերադասեցի ինքս այդ հույսը մեռցնել, քան կառչել դրա չնչին ծիլերից ու պահանջել, որ ծաղկի։ Ի վերջո նամակ գրեցի և շուտով ստացա պատասխանը. տարիքս խանգարեց։

Կյանքում առաջին անգամ ցանկացա շուտ մեծանալ։ Կյանքում առաջին անգամ զգացի, թե ինչ բան է սպասումը։ Հասկացա, որ նման ապրումներով են սիրահարվածները սպասում իրենց սիրելիի մի զանգին՝ հեռախոսը ձեռքից վար չդնելով։ Կյանքում առաջին անգամ հասկացա, որ կյանքը սարկազմի ամենամեծ վարպետն է։ Նա կարող է մի օր անսպասելի թակել դուռդ, փաթեթավորած երազանքդ տալ ձեռքդ, խոնարհվել քո առջև, և մինչ դու կմտածես, որ դա քո նվերն է (թերևս ամենասպասվածը), մի քանի վայրկյան հետո նա կուղղի կռացած մեջքը, քաղաքավարի շնորհակալություն կհայտնի, որ չմերժեցիր պահել ուրիշի նվերը մինչ նա իր կոշկաքուղերն էր կոճկում, հետ կվերցնի փաթեթավորված երազանքդ քո ձեռքից, կշրջվի և կհեռանա։

Այն ժամանակ, երբ վրձինը պետք է վերջապես հանդիպի թղթին, կարծես թե տեղի է ունենում այն, ինչ բոլորս տեսել ենք մեր համակարգիչների էկրաններին` error 404, բայց սա արդեն տեղի է ունենում նկարչի ուղեղում:

Մոտավորապես նույն բանը տեղի է ունենում իմ գլխում, երբ համակարգիչս մի փոքր դանդաղ է միանում, կամ էլ երբ գրելուց առաջ, ըստ սովորության, word-ի էջերն եմ հավասարեցնում: Բոլոր բառերս դուրս են գալիս գլխուղեղիցս ու առանց ցտեսություն ասելու` լքում են ինձ:

Սա տեղի է ունենում նաև այն ժամանակ, երբ ես հայերենով դաս եմ պատասխանում, ուղղակի այս ժամանակ տեղի է ունենում «տեղափոխման» տարբերակը, որը իրենից ներկայացնում է բառերի տեղափոխումը մեկ լեզվից մեկ այլ լեզուն: Բառապաշարիս բառերը միանգամից թարգմանվում են անգլերեն, որոնք ես չեմ կարողանում հետ փոխել հայերենի, և ուղեղիս խորքերից մեկ-երկու գերմաներեն բառեր են գալիս, իսկ թե դրանք որտեղից գիտեմ` ոչ մեկը դեռ չի հասկացել:

Ինչևէ, այս անգամ ցանկանում էի մի փոքր ուրիշ բան գրել` առանց առօրյա անհամ դրվագների, կենցաղային խնդիրների ու դժգոհությունների, սակայն համակարգիչս մի քիչ ուշ միացավ: Ես կարծես թե նմանվում եմ գրողի, ով մեծ ցանկությամբ մոտեցնում է թանաքով լցված գրիչը կաթնագույն թղթին, բայց թանաքը չորացած է լինում, իսկ իրեն հարվածում է հիասթափության ալիքը:

Երբ գրում ես, ցանկանում ես, որ բառերիցդ յուրաքանչյուրը հարվածի մատներիդ, որ ոչ մի բառ անտեսված չմնա, որ յուրաքանչյուրն էլ գա ու իր համար նախատեսված անկյունում մնա, այդ իսկ պատճառով ես չեմ գրում: Ավելի քիչ դրամատիկ հնչելու համար կասեմ, որ համեմատաբար քիչ եմ գրում, որովհետև իրականում ես պահպանողական եմ: Ավելի լավ է՝ բառերս մնան մտքումս` այնտեղ, որտեղ սովոր են մնալ, թեկուզ և փտեն: Մտքերիցս դուրս չեն գա, կմնան ու անտեսված չեն զգա իրենց:

Հոգնած ուրբաթի վերջին ժամերը վաստակած հանգստով վայելելու համար պառկում ես բազմոցին ու աչքերս փակելուն պես դիմացդ են գալիս բոլոր չասված-չգրված բառերը` հատիկ-հատիկ, կարծես թե դատում են լուռ աչքերով քեզ՝ իրենց չարտաբերելու համար: Մնացած երկու օրերը քեզ հանգիստ չեն տալիս: Ավելի ճիշտ` մնացած բոլոր ընկեր-բարեկամներդ քեզ հանգիստ չեն տալիս, որովհետև «հազիվ ազատ ենք, բա մի հատ չգա՞ս, մեզ չտեսնե՞ս»: Դե արի` բացատրի, որ չէ, պետք չէ:

Մի խոսքով, նման ինտերվալներ շատ են լինում, հիմնականում՝ հենց այս պարբերությունների միջև եղած ինտերվալների չափով, սակայն դրանք ավելի մեծ են իմ գլխում, որտեղից բառերս կտոր առ կտոր, կարծես ափսոսելով, որ լքում են ինձ, դուրս են գալիս ու հարվածում ստեղնաշարին, ու հենց այս պահին ես հասկանում եմ, որ ինչքան էլ ես հիմա ստեղնաշարով ժամանակ եմ խնայում (որովհետև վերջապես սովորել եմ խնայել), ինչ-որ մի տեղ ինչ-որ մի թուղթ իրեն լքված է զգում:

Իսկ իմ մտքի թանաքն արդեն վերջանում է…

Ես Արտյոմն եմ Ծովակից:

Այն ժամանակ, երբ ես ծնվեցի, բնականաբար, չէի հասկանում, թե ինչ չքնաղ, թասիբով ու սիրով լի և հարուստ պատմություն ունեցող գյուղում եմ ծնվել: Իմ գյուղը ներկայիս Ծովակն է: Գյուղն ավելի հայտնի է իր հին անվանմամբ՝ Զաղա կամ Ներքին Զաղալու, իսկ գյուղացիներին էլ, իհարկե, զաղեցիներ: Մեր գյուղում նշանավոր տեղ են զբաղեցնում դեռևս 11-րդ դարից պահպանված քրիստոնեության մեջ պատմամշակութային նշանակություն ունեցող խաչքարերը, որոնց մեր գյուղացիները անվանում են 7 եղբայրներ (մեր՝ մշեցիներիս բարբառով՝ 7 պապե), որոնք գալիս են վկայելու, որ դարեր առաջ այստեղ արդեն ապրել են հայեր:

Մեր գյուղի նշանավոր պատմամշակույթային արժեքներից է Ռուսա II-ի թողած սեպագիր արձանագրությունը, որը գրվել է մոտ 2800 տարի առաջ՝ Ուրարտական թագավորության օրոք:

Այս արձանագրությունը գրվել է Ռուսա II-ի հերթական արշավանքների ընթացքում, այն գտնվում է մեր գյուղի քարանձավներից մեկի խոռոչում:

Դեռ մանկուց ցանկացել եմ, որ տարբեր ազգերի ներկայացուցիչները գան և տեսնեն այդ պատմամշակույթային հրաշալիքներից մեկը:

Մեր համագյուղացիների հիմնական զբաղմունքը և՛ հնում, և՛ հիմա եղել են ձկնորսությունն ու անասնապահությունը։ Քանի որ մենք ապրում ենք լճին մոտ, այդ պատճառով էլ մենք՝ գյուղացիներս, առողջ, ամուր և ֆիզիկապես ուժեղ մարդիկ ենք: Ես սիրում եմ իմ գյուղը, քանի որ գյուղացիներից ամեն ոք միշտ պատրաստ է օգնել մյուսին:

Մեր գյուղում յուրաքանչյուր գերդաստան ունի իր տոհմի անվանումը, օրինակ՝ ես պատկանում եմ Ամրխան կոչվող գերդաստանին, գյուղում կան նաև Լոլոներ, Գորքեներ, Ավեսներ, Նորսոներ և էլի մի քանի տասնյակ անվանումներ ունեցող մեծ ու փոքր գերդաստաններ:

Ամեն մի գերդաստան զբաղվել և զբաղվում է որևէ արհեստով, գյուղատնտեսությամբ, շինարարությամբ:

Ես կարող եմ անվերջ խոսել իմ գյուղի մասին, իմ անչափ մեծ սիրո և հարգանքի, և իհարկե, իմ համագյուղացիների մասին:

Ես երջանիկ եմ, որ ինձ իրավունք է տրվել լույս աշխարհ գալու այնպիսի դրախտային վայրում, ինչպիսին իմ գյուղն է՝ Ծովակը…

Դպրոց. 12 տարվա «անհոգ» տարիներ: Ինչո՞ւ չակերտների մեջ, որովհետև 12 տարիների «հոգսը» պատանիների համար ահագին մեծ բան է:

Դպրոցում սովորում ենք սովորել, հետո սովորում ենք հարգել, սիրել, ձեռք ենք բերում մարդկային ամենաանհրաժեշտ հոգևոր արժեքները:

Դպրոցը դարբնոց է և՛ կրթության, և՛ կյանքի:

Առաջինից մինչև 12-րդ դասարան անդադար սովորելն անհնար երևույթ է դպրոցական կյանքի ու պատմության ընթացքում: Վարդգես Պետրոսյանն ասում էր. «Ամենակարևոր բաները մեզ չսովորեցրին»: Վ. Պետրոսյանի խոհերը կարդալիս ափսոսում եք և՛ դու, և՛ ուսուցիչդ, որ նա ժամանակին չի տվել, իսկ դու ժամանակին չես վերցրել:

Դպրոցի պատերն ունեն սերնդեսերունդ եկած պատմություն ու լեզու ունենալու դեպքում չէին լռի և կխոսեին, ինչպես խոսում են արվեստի դպրոցի պատերը աշակերտների շնորհիվ:

Գնում ենք, ու դպրոցի պատերին մնում է ևս մեկ դասարանի՝ 23 կյանքի պատմություն: Մեզ համար 2-րդ տան սիմվոլը փոխվում է, և այն, ինչ առաջ մերն էր, հանձնում ենք ապագայի ձեռքերն ու քայլում առաջ: Առաջ դեպի համալսարանական քննություններ, ընդունելության թոհուբոհ։ Եվ հրաժեշտի վերջին հայացքը դպրոցի մաշված պատերին գցելով՝ ասում ենք՝ մնա՛ք բարով:

«Առաջին դասարանում անցանք այբուբենը, դա հետո էլ կսովորեինք, հետո թվաբանության դասատուն մեզ անգիր անել տվեց բազմապատկման աղյուսակը… Երբ կյանքում մենք անդադար բաժանվելու էինք մեր մտերիմներից, մեր հույսերից, մեր ապրած տարիներից…»։

Մեր խոհերը հիմա միայն չորս բանի շուրջ են պտտվում՝ քննություն, քննություն, քննություն, ընդունելություն: Բայց երբ շրջվում ու հետ ենք նայում, հասկանում ենք, որ Վ. Պետրոսյանը ճիշտ էր, որ մեր բաժանումներն ավելի շատ են, քան բազմապատկված հաջողություններն ու լուսավոր մարդկանց ավելացումը մեր կյանքում: Բաժանումներին գումարեցինք ևս մեկ բաժանում՝ բաժանում մի ամբողջ դպրոցի հետ:

«Սովորեցինք հին ու նոր ժամանակների պատմություններ, որ ի՞նչ… Եվ ոչ ոք չսովորեցրեց՝ ինչպես հասկանալ կողքինի տխրությունը, ինչպես տառապել… արժանապատվությամբ»։

Դպրոցը ևս ունի հին ու նոր ժամանակ, հինը արդեն մոռացված հետքերն ու մտքերն են, որ կապված էին դպրոցի հետ, նորը՝ այն, ինչով մինչև 12-րդ դասարան սովորում ես:

Ոչինչ, որ մեզ էլ չսովորեցրին այն, ինչի պակասը դեռ վաղուց կար, և ինչը չի լրացվի անգամ դարի հնարավորություններից ելնելով:

Ուզում եմ դիմել դպրոցը դեռ չավարտածներին։ Ինչքան էլ ուսուցիչները զայրանան ձեզ վրա, հիշե՛ք, նրանք, միևնույնն է, հոգու խորքում ամեն օր մտածում են ձեր ապագայի մասին՝ ձեզ համար լավը ցանկանալով:

Եթե բարկանան ու բղավեն արտագրված գրավորների համար ու «սպառնան», որ հաջորդ գրավորն ավելի դժվար է լինելու, ու հսկողությունը՝ ավելի ուժեղ, երբեք չհավատա՛ք: Նրանք, միևնույնն է, ոչ մի միջոց չեն ձեռնարկելու հակառակ ձեզ:

Նվիրեք ձեր հաղթանակներն ուսուցիչներին, դուք և իրենց շնորհիվ ձեռք բերված ձեր հաղթանակները, իրենց հպարտությունն են: