Հարցրի:

-Ինչքան սիրուն ա չէ՞ կյանքը:

-Դե հա, Ֆրանսիայում սիրուն ա, Անգլիայում սիրուն ա, այ, Հայաստանում՝ չէ:

Վրդովվեցի, կյանքի սիրունությունը երբեք սիրուն շենքերով ու հարուստ բնակավայրերով չեմ չափել, սիրունությունն ինձ համար ուրիշ արժեք է եղել, մի քիչ ավելի վերացական ու քիչ հանդիպող: Բարկացած ուղղեցի:

-Չէ, էդ նկատի չունեմ, կյանքը էս պահին, հենց էստեղ սիրուն ա:

Փողոցները առանց մեկի ձեռքը բռնելու սարսափելի շատ վախենալու են, ես գիտեմ` փողոցները պիտի սովորեմ մենակ անցնել, երբևէ ոչ ոք պարտավոր չէ օգնել ինձ անցնել դրանք: Ես գիտեմ` փողոցները դրանք ուղի են ինչ-որ տեղ հասնելու, գիտեմ` դրանք նույնչափ նպատակադրված են ու վտանգավոր, նույնչափ մերն են ու նույնչափ ուրիշինը, ով քայլում է արդեն ձեռքս բաց թողած:

Համալսարանից տուն քայլքի մեջ ոչ մի արտասովոր բան չկա, մի քանի խաչմերուկ, մի քանի լուսացույց, երթուղային ու վերջ: Առօրեական քայլերիդ արանքում արտասովոր զգացած երևույթներ, ծայրաստիճան խառը մտքեր չկան, հազիվ կգրկես հաստափոր հայոց պատմությանդ գիրքը, կմտածես, որ այդ քննությունից էլ պրծար, կժպտաս ու կանցնես առաջ:

Ի՞նչ կա որ, քաղաքը քեզ տանել չի կարողանում, դե դու էլ՝ իրեն, բայց միասին եք ապրում: Քաղաքը քո մեջ է, իսկ դու՝ քաղաքի:

Մինչև վերջին քայլդ կբողոքես օրերիդ չափից դուրս անիմաստ ու միապաղաղ լինելուց, դե, հասարակ օրերը չես սիրում, սովորական քաղաքներն էլ հետը:

Բայց վայրկյանների տակ կատես արտասովորությունը, զգացած երևույթներդ ու խառը մտքերը աշխարհի ամենանողկալի բանը կլինեն, երբ քայլես ոչ սովորական փողոցով:

Դու կպատկերացնես տվյալ պահը ֆիլմերում, երազներումդ, մտքերումդ, բայց ոչ կյանքումդ։

Փողոցները վախենալու են, երբ դու անկարող մեկն ես էդ խառը մեքենաների մեջ։ Լսելի չէ ոչ մի ձայն, երբ քայլում ես, երբ քեզ ոչ ոք ու ոչինչ պետք չէ։ Բայց ավելին, քան հիմա դու ուզում ես լսել բոլորին, ավելին, քան հիմա քեզ բոլորը պետք են։

Անհանգիստ մի մարդու գոռոց, գլխի թեթևակի պտույտ ձախ, ու մի ահռելի մեքենա կարող է վերջ դնել էս ամենին:

Կհիշես։

Մարդկանց, որ լքել էին, որ խաբել էին։

Մարդկանց, ում նվիրել ես տիեզերքդ ու իրենով ես ապրում

Ճանապարհներին, որ կհեռացնեն ու մոտ կբերեն քեզ մտերիմներիցդ։

Մարդկանց, ում էդպես էլ չհասկացար, որ չխոսեցին, որ չբացատրեցին քեզ գնալու արվեստը։

Մարդկանց, որ ամեն անգամ կանգնում ու սպասում ես, որ կարողանաս գրկել, որ քեզ աշխարհի ժպիտն են պարգևում։

Լսարաններին, որ քո ու մյուսների բարձր ծիծաղի ու արցունքների ականատեսն են եղել:

Մարդկանց, որ պնդեցին, որ ոչ ոքի պետք չես, որ իրենք քեզ հետ հոգնում են։

Մարդկանց, որ ամենահոգատարները կլինեն, որ իրենց հետ օրեր կանցկացնես կեսգիշերին իրար գրկած անհեթեթություններ խոսելով։

Պատերին, որ կյանքդ վանդակ կդարձնեն, հետո կպաշտպանեն ցրտից ու անձրևներից։

Մարդկանց, որ կգրկեն քեզ, կասեն, որ շնորհակալ են քեզ ճանաչելու համար, հրաժեշտի ժամանակ կգոռան, որ կարտելու են, ու դու լաց լինես։

Էդ պահին դու ուզում ես լաց լինել տանը նստած, կորցնել ընկերներիդ, կարոտել մտերիմներիդ, միայն թե չլինել փողոցի կենտրոնում: էդ պահին դու մոռանում ես կյանքում քանի անգամ ես ասել, որ ուզում ես չլինել, էդ պահին դու նայում ես ահռելի առարկային. որը հենց էս պահին չի թողնի, որ դու զգաս, սիրես. լաց լինես, կարոտես:

Ու հենց էդ պահին դու, երևի թե առաջին անգամ, իրոք կգնահատես կյանքը…

Սկսում ես պաշտել միապաղաղ օրերդ, չափից դուրս շատ սիրել հասարակ քաղաքները։ Վայրկյանների արագության տակ դու սիրում ես կյանքը, վայրկյանների արագության տակ դու ցանկանում ես շարունակել քայլել ամենաանիմաստ թվացող դեպի տուն տանող ճանապարհը։

Ու նետվում ես առաջ, վերջին ուժով նետվում դեպի մյուս ամենագնացները, ու ներսդ բղավում է՝ ես պիտի դեռ էստեղ լինեմ:

Փողոցները վատն են, երբ լիքն են, երբ կողքիդ ու ձեռքիդ հենարան չկա, երբ տեսածդ 8/100-ական է, զգացածդ՝ միլիարդավոր բջիջներով դող, ուշագնացություն, ու մեծ ուժ, ուժ, որով հաղթահարում ես երբեմն մտացածին ու իրական փողոցները:

Եթե սավառնենք ժամանակի մեջ, կտեսնենք, թե ինչքան բան է փոխվել վերջին ամիսներին․․․Դե իհարկե, մարդու կյանքում էական փոփոխություններ կարող են տեղի ունենալ թեկուզ հաշված րոպեների ընթացքում, դե պատկերացրեք՝ ամիսները ինչ կանեին․․․

Ես ու դու, իմ սիրելի ընթերցող, երկար ժամանակ է՝ չենք խոսում․․․ Չէի ասի, թե չենք հանդիպում, հանդիպում ենք, ուղղակի լուռ ենք․․․ Լռությունը, հա, հազար բառերի փոխարեն է, բայց երբեմն խոսել է պետք․․․ Լռությունը չի «ժպտացնում», իսկ ժպիտը միշտ կարևոր է․․․ Այսօր խախտում եմ իմ ու քո միջի երեք ամսեկան լռությունը, որ «ժպտացնեմ» քեզ, ու ինչո՞ւ ոչ, նաև ինձ․․․

Այսօր ուզում եմ խոսել ժամանակի մասին․․․ Գիտե՞ս՝  ինչքան արագ ու ինչքան դանդաղ կարող է այն անցնել․․․ Բայց արդյունքում մենք ենք որոշում ժամանակի տեմպը, մենք՝ ժամանակի հանդեպ մեր նախատրամադրվածությամբ ու ժամանակը գեղեցիկ կերպով օգտագործելու կամ անտեղի վատնելու մեր մոտեցումներով։ Խոհափիլիսոփայական այս մտքերը, հա, շատերը կարող են արտահայտել, բայց վստահեցնում եմ՝ ես դա զգացել եմ․․․

Գիտե՞ս՝ դեկտեմբերին մի պահ ինձ թվաց, որ ժամանակը կկանգնի ու էլ երբեք չի ընթանա։ Կյանքում առաջին անգամ ես հրաժեշտ էի տալիս՝ երկար ու անորոշ ժամանակով։ Հրաժեշտ էի տալիս մի մարդու, առանց ում մի օրն անգամ դժվար էր պատկերացնելը։ Ես՝ «պապայի քթից թռածս», հրաժեշտ էի տալիս պապայիս․․․ Ու երևի հենց այդ հրաժեշտից հետո սկսեցի գնահատել՝ ինչքան եմ ուրախանում, երբ ամեն անգամ ծիծաղս, դեմքս, քիթս կամ աչքերս պապային են նմանեցնում։ Դա իմ կյանքի առաջին ամենամեծ հրաժեշտն էր։ Բայց ես փորձում էի ուժեղ լինել, որովհետև հոգուս խորքում զգում էի, որ դեռ նոր հրաժեշտներ են առջևում․․․

Իմ՝ կարիերիստիս, բռնած ուղին շատ ու շատ հրաժեշտներ է ենթադրում  կյանքում․․․ Այդ հրաժեշտը հաղթահարվեց մեկ այլ հրաժեշտի մասին երազելուց․․․ Կամ՝ երազելիս․․․ Էստեղ և՛ պատճառի պարագան, և՛ համակատար դերբայը ճիշտ են․․․ Դեռ նոյեմբերից ես մի ծրագրի էի դիմել․․․ Մի ծրագրի, որ պիտի իմ ամբողջ կյանքը փոխեր․․․ Հունվարից  սկսեցին թեժ փուլերը․․․ Հաղթահարեցի առաջինը, երկրորդը, երրորդը․․․Էսպես արագ-արագ պատմում եմ, բայց որ իմանաք՝ ամեն փուլը հաղթահարելու համար ինչքան էներգիա, աշխատանք, եռանդ ու հույզեր եմ ներդրել․․․ Լուրջ եմ ասում՝ պայքարել եմ․․․ Կարող եմ ասել, որ էդ բառի իմաստը ոտքից գլուխ հասկանում եմ, զգում եմ ու գիտեմ․․․ Ես՝ հոգու խորքում ձախողումներին հարմարվածս, հոգուս մեջ ինքս ինձ ձախողումներից ուժ տվողս, գիշերները ձախողումներիցս թաքուն արտասվողս, հոգուս մի թաքուն անկյունում պայքարելուց հուսահատվածս, բայց միշտ ու միշտ պայքարողս, այս անգամ չձախողեցի․․․ Մի բան ասե՞մ․․․ Վախենում եմ նույնիսկ ասելուց, որ հաջողել եմ․․․ Հա, ես դա արել եմ, հաղթել եմ․․․ Հաղթել եմ ինքս ինձ, էն լացկան, հուսահատ րոպեներիս․․․

Այս օգոստոսին մեկնելու եմ․․․ Գնում եմ Իտալիա՝ աշխարհի միացյալ քոլեջներից մեկում սովորելու․․․ Քոլեջս Ադրիատիկի ափին է․․․ Ու էդպես էլ կոչվում է՝ UWC Adriatic… Հիմա՝ այս պահին, մենակ դեմքիս ժպիտը տեսնես․․․ Գիտե՞ս՝  ինձ թվում է՝ ես էնքան շատ եմ ժպտացել, որ դու էլ պիտի զգացած լինեիր, ու մեր միջի լռությունը պիտի համեմվեր մի անխոս, բայց շատ ջերմ ժպիտով․․․ Փետրվարի քսանմեկն էր․․․ Սովորականի նման բացեցի մեյլս: Ասեմ, որ ես մեյլիս գերին եմ դարձել ու կյանքիս լավագույն պահերի համար ամենաշատը մեյլիս եմ պարտական․․․ Բացեցի մեյլս, ու․․․ Նամակը եկել էր․․․ Պիտի արագ բացեմ, բայց․․․ Անահիտ, եթե էլի լինի՝ unfortunately… բլա-բլա-բլա․․․ Ուժեղ ես լինում, ոչ մի կաթիլ արցունք չես թափում, մամային քո վիճակով չես անհանգստացնում, թեթև ես տանում, դու ուժեղ ես, դու սովոր ես, դու մեկ ա՝ էլի ես պայքարելու․․․ Դու պարտավոր ես պայքարել էնքան, մինչև հաղթես․․․ Որովհետև ընկեր Ոսկանյանը քեզ ասում էր՝ հաղթանակած աղջիկ, որովհետև մաման 2008 թվին քեզ դպրոց տանելիս քո էդ ժպիտի տակ էնքա՜ն մեծ հույսեր էր դրել, որովհետև պապան միշտ ասել ա՝ իմ Անահիտս ուրիշ ա, ինքը հասնելու ա իրա ուզածին, ու որովհետև քեզ աշխարհի ամենալավ մարդիկ են շրջապատում․․․ Էդ 0,1 վայրկյանում ես իրոք հասցրել եմ էսքանը մտածել ու հետո բացել եմ նամակը․․․ Գրված էր, որ ուրախ են՝ ինձ ճանաչելու համար․․․ Ու շատ ավելի ուրախ՝ հայտնելու, որ ես պիտի սովորեմ UWC Adriatic-ում․․․ Չեմ նկարագրելու՝ ինչ եմ զգացել․․․ Ախր, չեմ կարա, է․․․ Ես՝ հիստերիկս, աշխարհի ամենահավասարակշռված մարդու նման որոշում եմ ևս մի անգամ կարդալ ու համոզվել, որ ամեն ինչ ճիշտ եմ հասկացել․․․ Ու հա, ճիշտ եմ հասկացել․․․

-Մամա, գնում եմ Իտալիա․․․

-Ո՞ւր ես գնում․․․

-Մամաաաաա․․․

-Ինձ էլ ասեք, ի՞նչ ա եղել, խի՞ եք լացում,-պապան էդ ժամանակ հեռախոսով էր մեզ հետ ու մի հինգ րոպե անց մենակ հաջողվեց ուժ հավաքել, բառեր գտնել ու էդ խեղճ մարդու անհանգստությունը փարատելու համար ասել, որ երեք հոգու խմբակային լացի պատճառը էս մի հոգու անընդմեջ պայքարն ա․․․

Պապան ինձ միշտ ասել ա․

-Բալաս, կյանքը պայքար ա․․․ Դու էնքան ուժեղ ես, որ կարող ես հաղթահարել․․․ Դու իմ աղջիկն ես․․․

Հա պապ, ճիշտ ա, կյանքը պայքար ա․․․ Քո գնալուց հետո ես սովորեցի պայքարել ժամանակի, տարածության, կարոտի, հիշողության, բացակայության դեմ․․․ Ես պայքարեցի ու ես ինձ հաղթած եմ համարում․․․ Հիմա դու գալիս ես․․․ Գալիս ես, որ ինձ ճանապարհես իմ՝ պայքարով վաստակած հաղթանակը վայելելու համար․․․ Արի՛, դու արի, որ ես գնամ․․․

Ու գուցե էսպես անընդհատ գալ-գնալների մեջ լինենք․․․ Բայց կյանքը ամուր է պահում նրանց, ովքեր պայքարում են․․․ Ու ոնց իմ սիրած գրքում ա ասվում՝ ճաատագիրը երկար ժամանակով երես չի թեքում նրանցից, ովքեր համարձակություն ունեն պայքարելու նրա դեմ․․․ Իսկ ես ծնվել եմ, որ պայքարեմ․․․ Ու ես հպարտ եմ դրանով․․․

Խմենք պայքարողների կենացը․․․

Ադրիատի՜կ, սպասիր ինձ․․․

-Սոն, էն ակնոցով աղջիկը մեր երեխեքի՞ց ա,- նայում եմ ուղիղ մեր առաջ կանգնած աղջկան ու հեգնանքով հարցնում ընկերուհուս։

-Հա, Ման, դեմքը ծանոթ ա:

Դեմքը ծանոթ էր, բայց մեկ է՝ մենք մեզ ծանր էինք պահում ու չէինք մոտենում, որովհետև Մանեն չէր հավանել ակնոցով աղջկան…

Ճիշտ են ասում՝ երբ մարդուն սկզբում չես հավանում, վերջում քո մի մասնիկն է դառնում:

Ակնոցով աղջիկ կամ նույն ինքը.

-Լաուրա Մանուկյան, 16 տարեկան, Երևանից եմ։ Ուզում եմ դառնալ լրագրող, այս տարի դիմորդ եմ․․․

Դե, էսպես են, չէ՞ ներկայանում ծանոթանալիս կլոր սեղանի շուրջը:

Լաուրին միանգամից սիրեցի, երբ իմացա, որ նույն ֆակուլտետի դիմորդներ ենք:

Մոռացա ասել՝ ցուրտ ձմռանն ենք ծանոթացել, իսկ ամռանն արդեն գաղտնիքներ չունեինք:

Միասին պարապեցինք, միասին քննության գնացինք, իրար ուժ տվեցինք, լացեցինք, ծիծաղեցինք, բայց կարևորը՝ ընդունվեցինք:

Ընդունվեցինք ու ընդունեցինք իրար, հա, ու բոլորը գիտեն՝ մենք ընկերուհիներ չենք, մենք քույրեր ենք:

Իհարկե, ես եմ մեծն, ու կապ չունի, որ 10 օր է ընդամենը տարբերությունը:

Մենք միասին լիքը դռներ ենք թակել, լայն ժպտացել են, մեզ ընդունել են, դե, ինչու չէ, նաև չեն ընդունել…

Բայց մենք ուժեղ ենք, մենք հավատում ենք, ու ոնց Լաուրիկն է ասում. «Քուր, թեթև տար, լավ ա լինելու»:

Ըմմ, դժվար է գրել մի մարդու մասին, ում անտանելի շատ ես սիրում, գրողը տանի…

Լաուրի պայքարող տեսակն եմ սիրում:

Լաուրի հույս տալը, երբ հույսը լրիվ մարած է:

Լաուրի միշտ սոված տեսակն եմ սիրում:

Սիրում եմ, երբ անկեղծ ենք, որ ոչ թե կեղծավոր «Իմ կյանք, արև, լուսին» այլ հասարակ, պարզ ու անկեղծ. «Այ գրող, եկա՞ր»։

Հա, այ «գրող», եկա, եկանք, որ դառնանք մենք:

Հ. Գ․ Երևի ժամանակ առ ժամանակ պետք է մարդկանց ասել, որ սիրում եք իրենց, պետք է ժպտալ ու ստիպել, որ մեկ ուրիշն էլ ժպտա։

Դե, ո՞ւմ ես սպասում, ժպիտ պարգևող նամակդ գրիր։

Ինչպես գիտեք՝ արդեն 11 ամիս է, ինչ գտնվում էի ԱՄՆ-ում, վերջերս վերադարձա Հայաստան։ Գիտե՞ք՝ զգացողություններս փոքր-ինչ դժվար է նկարագրել։ Ընդհանրապես, փոխանակման ծրագրի աշակերտ լինելը դժվար է, քանի որ պետք է հզոր կամքի ուժ ունենաս շատ բաներ հաղթահարելու համար։ Մի քիչ պատմեմ այդ շատ բաների մասին։

Երբ պատրաստվում էի մեկնելու, ունեի տարբեր պատկերացումներ ու ակնկալիքներ։ Աշխատում էի շատ չակնկալել, քանի որ ակնկալիքներ ունենալով՝ ամեն ինչ ավելի է բարդանում, չէ՞ որ ակնկալիքները հիմնականում իրականությանը չեն համապատասխանում։ Շատերը, այդ թվում և ես, փոխանակման ծրագրի աշակերտ ընտրվելով՝ ունենում են իրենց ակնկալիքները ու պատկերացումները։ Օրինակ՝ շատերը ԱՄՆ ասելիս ակամա պատկերացնում են Նյու Յորքը, Լոս Անջելեսը և մի շարք այլ մեծ ու շքեղ քաղաքներ։ Շատերիս պատկերացումներն ու ակնկալիքները, այդ թվում նաև իմը, երևի հենց այդպիսին են եղել մինչև ԱՄՆ գնալը։ Միշտ ԱՄՆ-ը պատկերացրել ենք շքեղությամբ, բրենդային խանութներով, երկնաքերերով։

Բայց հետաքրքիրը այն է, որ ամենևին էլ այդպես չէ։ Երբ արդեն ընտրվել էի որպես Ֆլեքս ծրագրի հաղթող, անհամբեր սպասում էի, թե երբ կուղարկեն հյուրընկալ ընտանիքիս վերաբերող ինֆորմացիան։ Երբ բացեցի այն ու կարդացի, թե որ նահանգում ու այսպես ասած՝ քաղաքում եմ լինելու, ընդհանրապես պատկերացում չունեի դրանց մասին։ Սկսեցի փորփրել, որպեսզի ինչքան հնարավոր է շատ ինֆորմացիա գտնեմ, և պարզվեց, որ ապրելու եմ մի շատ փոքրիկ քաղաքում, որն ընդամենը 2000 բնակիչ ունի։ Շոկի մեջ չէի, ուղղակի ուրիշ պատկերացումներ ունեի։ Ու դրանից հետո էլ, քաղաքիս մասին, մարդկանց մասին տարբեր պատկերացումներ ունեի։

Երբ ասում են՝ մինչև չգնաս և չապրես, չես հասկանա, շատ ճիշտ են ասում։ Ապրելով այդ փոքրիկ քաղաքում, շփվելով տարբեր մարդկանց հետ, ունենալով ամերիկյան դեռահասի առօրյա՝ հասկացա, որ ԱՄՆ-ը ամենևին այն չէ, ինչը շատերս պատկերացնում ենք։ ԱՄՆ-ը ոչ մեծ քաղաքներն են, ոչ շքեղությունները, ոչ հայտնի ու տեսարժան վայրերը ու ոչ էլ Թրամփը կամ կառավարության մեկ այլ դեմք։ ԱՄՆ-ը մարդիկ են՝ իրենց տարբերություններով, բայց մեծ հանդուրժողականությամբ, բարությամբ, ժպիտներով ու ջերմությամբ։ ԱՄՆ-ը գնալով այնքան չես կապվում նյութականին, որքան հոգևորին։

Իհարկե, բոլորիս համար շատ դժվարություններ կային, որոնք մենք պատվով հաղթահարեցինք ու ձևավորեցինք մեր մարդ տեսակը, որը մեր կյանքի ու կայացրած որոշումների վրա մեծ ազդեցություն է ունենալու։ Իսկ բաժանումը իրոք ծանր էր, որովհետև գտել էի իմ երկրորդ ընտանիքը ու երկրորդ տունը՝ օվկիանոսից այն կողմ։ Յուրաքանչյուր մարդ, ում հանդիպել եմ ԱՄՆ-ում, մեծ ազդեցություն են ունեցել իմ կյանքում և դարձրել են ինձ ավելի ուժեղ, պայքարող ու համառ։

Շատ ուրախ էի, որ հետ եմ գալիս Հայաստան, բայց նաև տխուր, որ թողնում եմ իմ մեկ տարվա ստեղծած կյանքն ու բոլոր այն մարդկանց, ովքեր հարազատ էին ինձ դարձել։

Երբ ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց Հայաստանում, աննկարագրելի զգացողություն ունեի ու կարծում եմ՝ ամեն դրսից եկող հայի մոտ էլ կա այդ զգացողությունը, երբ ինքնաթիռը վայրէջք է կատարում։

Մոտ մեկ շաբաթ է, ինչ վերադարձել եմ և փորձում եմ հարմարվել Հայաստանին։ Այո՛, ճիշտ հասկացաք՝ հարմարվել, որովհետև ԱՄՆ-ում այդքան ժամանակ մնալուց հետո Հայաստանում մի տեսակ տարօրինակ է։ Բայց վստահ եմ՝ շուտով ամբողջովին կհարմարվեմ։

Կարոտում եմ ԱՄՆ-ը, կարոտում եմ բոլորին, բայց Հայաստանը իմ հայրենիքն է, և ես շատ եմ սիրում այն։ Վստահ եմ՝ շատ դրական փոփոխություններ են լինելու, իսկ մենք էլ մեր մասնագիտական ուժը ներդնելու ենք մեր հայրենիքը ավելի լավը դարձնելու համար։

Հունիսի 21, առավոտյան ժամը 6:00. Նեշվիլի օդանավակայանի ճանապարհը: Հոսթ մամայի ձեռքն իմ ձեռքում: Հոսթ պապայի՝ «Կարծես թե երեկ էր, որ քեզ հակառակ ուղղությամբ էինք տանում»: Լռություն: Ճանապարհին անսպասելիորեն առաջացած խցանում: Անհանգստանում ենք:

Օդանավակայանի մուտքը: Ճամպրուկների ծանրության տակ քաշած խորը շունչ: Գրկախառնություններ,վերջին մաղթանքներ ու արցունքներ, լիքը արցունքներ: Միմյանց չմոռանալու ու օրերից մի օր անպայման այցելելու խոստումներ: Ինքնատիրապետման ջանքեր: Դառը ժպիտ:

-Գնացի, սիրում եմ ձեզ:

Թեքվեցի, Ջեքին վերջին րոպեին բռնեց ձեռքս:

-Էս դեռ «ցտեսություն» չի, էս «առայժմ» ա:

-Իհարկե,- ժպտացի ես՝ վերջին անգամ փորձելով հիշողությանս մեջ դրոշմել այնքան սիրելի ու հարազատ դարձած դեմքերը:

Հունիսի 21, 11:07. Վաշինգթոնի օդանավակայան: «Ֆլեքսների» չատից անընդհատ ծանուցումներ: Մի քանի մետր հեռավորության վրա նստած են ընկերներս, որոնց համարյա մի տարի է՝ չեմ տեսել:

-Եվ, ո՞ւր ես:

-Վաշինգթոնում եմ:

-Լավ, ուրեմն շուտով կգտնենք իրար:

Ամբոխի մեջ փնտրում եմ վառ կապույտ շապիկները, որոնցով տարորոշում եմ ընկերներիս:

-Եվաաաաա՜…

Դե, երևի թե էլ կարիք չկա նկարագրելու, թե ինչ է պատահում, երբ երկու հայեր գտնում են իրար:

Հունիսի 22, առավոտյան ժամը 8:10. Վիեննայի միջազգային օդանավակայան: Դեռ 14 ժամ սպասելու ենք: Դե արի ու դիմացիր: Իհարկե, ստեղծագործ ու տաղանդավոր խմբի հետ եմ ճամփորդում, բայց վստահ եմ, որ բոլորիս տաղանդներն ու մտքերը միասին 14 ժամ մեր զբաղվածությունը չեն ապահովի: Պարապությունից ծանր տանջանք չկա:

Հունիսի 22, երեկոյան ժամը 10:20. Թռանք: 3 ժամից կլինենք Երևանում: Թվում է, թե սիրտս ուր որ է կկանգնի:

Հունիսի 23, գիշերվա ժամը 3:05.

-Հը, սիրտդ սկսեց արա՞գ խփել,- հարցրեց կողքիս նստած հայ տղամարդը:

20 րոպեից Հայաստանս գիրկս կառնեմ:

Ի՞նչ 20 րոպե: Ամեն րոպեն մի տարի էր թվում: Աչքերս լցվեցին, շունչս ծանրացավ, ամբողջ մարմնովս սարսուռ անցավ: Տնեցիք դռների մյուս կողմում են: Հայաստանի զով քամին նուրբ շոյեց դեմքս, ու ականջիս շշնջաց.

Սա Երևանն է, այստեղ դու տանն ես,
Ուր քեզ սպասում են դեռ կեսգիշերին…

Մեծ շունչ քաշելով՝ ավարտելով քննությունները, ուզում եմ ձեզ ներկայացնել 2017-2018 ուսումնական տարին՝ իմ առաջին կուրսը։ Անսահման արագ անցավ այս մի տարին։ Հիշում եմ սեպտեմբերի 1-ը, որ առանց հասկանալու, առանց պատրաստվելու նոր կյանք էինք մտնում։ Նոր, որտեղ կան թե՛ հիասթափություններ, թե՛ ուրախություն, թե՛ տխրություն։ Մի լսարանում 43 ուսանող, բոլորը տարբեր մտածելակերպի, 43 նոր ու կայացած ես-եր, որ առանց հասկանալու նոր կյանքի իմաստը՝ մեծ քայլ կատարեցին դեպի համալսարան։

Հիշում եմ, երբ ուսանող չէի, իսկ քույրիկս նոր էր ընդունվել, ասում էր՝ դեկան, դեկանատ, զամդեկան, միշտ մտածում էի՝ լավ ես է՞լ եմ նույն բառերը ասելու։ Երբ ընդունվեցի, հիշում էի այս ամենը ու խորը շունչ քաշելով ասում.

-Հա, էս էն ամեն ինչն ա, ինչ քույրիկիցս էի լսում։

Նոր ընդունված ուսանողի նման սկզբում պարտաճանաչ նստում էինք դասերին, նույնիսկ մի վայրկյան չէինք ուշանում զանգը տալուց։ Մի քանի ամիս հետո նոր հասկացանք, որ կարելի է մի քիչ ուշանալ՝ մի քանի վայրկյան։ Կարևորն այն է, որ սիրում ենք մեր համալսարանը, մեր ֆակուլտետը, մեր կուրսեցիներին։ Սիրում, հարգում, մի քիչ վիճում, իսկ հետո նորից սկսում ժպտալ իրար։

Մի քիչ պատմեմ իմ կուրսեցիներից։ Ամենակարևորն այն է, որ միշտ կհիշեմ ու կկարոտեմ այն ամենը, ինչ կապված էր այս մի տարվա հետ։

Երբեք չեմ մոռանա Ինգայի ասած. «Օ՜, բոժե մոյ»-ը։ Ինգ, լավ կհիշես, ինչքան էի ասում՝ մի հատ կասե՞ս էլի քո ասածը։

Լուս, դե գիտես՝ մենք եթե մի բան ենք ուզում ասել, ուրեմն՝ միշտ իրար հետ ենք ասում ու անպայման հավասար։

Վերգինե, չասեմ էլի էն, որ ջղայնացած ժողով եմ անում, իսկ դու ամենավերջում ամեն ինչ անում ես, որ ինձ խառնես, ես էլ ծիծաղեմ, բայց դե գիտես՝ մեկ է՝ չի ստացվում:

Մար, դե քո «գիտեմ»-ը․ մենք խոսք ենք տվել, որ քեզ պետք է մինչև չորրորդ կուրս սովորեցնենք, որ երբ ասում են՝ սիրուն ես, Մար ջան, ոչ թե ասես՝ գիտեմ, այլ ուղղակի՝ շնորհակալություն։

Ամենավերջում ուզում եմ պատմել ամենահավես, ամենակարևոր մարդու մասին՝ Աննայի։ Հա, հիշում եմ՝ ոնց չէինք սիրում իրար, յոլա չէինք գնում իրար հետ, իսկ հիմա ամենամտերիմ ընկերուհիներ ենք, մենք ամենահավես, ուրախ ու նույնիսկ տխուր պահեր ենք ունեցել իրար հետ։

Ես սիրում եմ իմ համալսարանը, իմ կուրսը, դասախոսներին։ Կարևոր են բոլորը կյանքում՝ ամենամեծ քայլերը անելու համար։

Հիմա ուզում եմ փակել մեր լսարարանի դուռը ու թողնել այնտեղ առաջին կուրսի ամենավառ, գունավոր, պայծառ օրերը։ Ուզում եմ՝ երկրորդ կուրսում ժպիտները, սերն ու հարգանքը կրկնապատկվեն։ Անկեղծ, շատ կկարոտեմ:

Ինչպես արդեն գիտեք, կամ գուցե դեռ չգիտեք, արդեն մեկ ամիս է, ինչ Հայաստանում եմ: Բայց մինչև հիմա չեմ պատմել իմ առաջին տպավորությունների մասին, երբ տուն հասա: Հիմա ժամանակն է: Գիտես, երբ տանը չես լինում, անընդհատ մտածում ես, որ այս կամ այն բանը կանեիր, եթե տանը լինեիր: Կամ ասում ես, որ կարոտել ես ամեն ինչ, նույնիսկ այնպիսի բաներ, որ միշտ տանել չես կարողացել:

Եվ այսպես, իմ առաջին տպավորութունները բողոքների ու մեկ-մեկ էլ գոհունակության տեսքով են:

Ուրեմն, մեր երկար ու հոգնեցուցիչ թռիչքներից հետո, 14 ժամ Վիեննայում սպասելուց հետո վերջապես Երևան բերող օդանավի մեջ ենք: Ու նույնիսկ այդ պահին մի տեսակ դեռ չէի գիտակցում, որ այս անգամ կապող թռիչք չէ, այլ իրոք տուն էի հասնում: Իհարկե, ամեն ինչ ավելի հավատալի դարձավ, երբ հեռվից երևացին Երևանի լույսերը: Չես պատկերացնի՝ ինչ տարօրինակ զգացում էր: Բոլոր հայերով իրար ձայն ենք տալիս, թե՝ տեսեք, Երևանի լույսերն են: Հետաքրքիր էր տեսնել օտարերկրացիների հայացքները մեզ այդպես ոգևորված տեսնելիս: Մեզ համար Երևան հասնելը, մեկ տարի տնից հեռու լինելուց հետո, հայրենիքը այդքան կարոտած լինելուց և այդքան շատ մեր երկրի մասին ուրիշների մոտ խոսելուց հետո վերջապես տուն հասնելն էր: Հասնել այն հայրենիքը, որով հպարտանում էինք օվկիանոսից այն կողմ:

Վերջապես վայրէջք կատարեցինք: Չեք հավատա, որ ասեմ՝ վազում էինք դեպի բոլոր անցակետերը, որ վերջապես դուրս գանք մեզ դիմավորող բազմության մեջ: Եվ չնայած մեր այդքան ոգևորությանը, կար որոշակի հիասթափություն:

Հենց մտանք «Զվարթնոց» օդանավակայան, արդեն պարզ էր, որ Հայաստանում ենք: Չնայած մեր պայծառ ու ժպիտով լի դեմքերին, բոլորը շատ ջղային էին թվում: Հիմա հասկանում եմ, որ դա ուղղակի նրանց դեմքի մշտական արտահայտությունն է: Օդանավից դուրս գալուն պես արդեն սկսվեցին. «էս ինչ շոգ ա» բողոքները, որը արդեն մեկ ամիս է՝ շարունակվում են ամեն օր, մինչդեռ ԱՄՆ-ում մտածում էի, թե ինչքան կարելի է օդորակիչը միացրած պահել, մի քիչ էլ արևի ջերմությունը վայելեք: Այս ամենի հետ էլ մամային անընդհատ թվում էր, թե ես մրսում եմ:

Հետո մի քանի օր անցնում է, ու հասկանում ես, որ Հայաստանում այդպես էլ հերթ կանգնել չսովորեցին, իսկ ճշտապահությունը դեռ շատ ճանապարհ ունի անցնելու: Ու հենց այստեղ հասկանում ես, որ մշակութային շոկի մեջ ես:

Բայց դա մեկ-երկու շաբաթվա հարց է: Հետո արդեն այդքան սթրեսի մեջ չես ընկնում, այլ ուղղակի նյարդայնանում ես հարևան տատիկի հարցաքննություններից, տրանսպորտի մշտական ուշացումներից ու բոլորի անժպիտ հայացքներից:

Դե ինչ արած, սա էլ մեր հայրենիքն է՝ իր թերություններվ հանդերձ, որ միևնույն է, թանկ է ու հարազատ, որին այդքան կարոտել էինք:

Եկել է ամառը՝ շոգ ու տապով լցված։ Միշտ սպասում եմ ամռանը, սակայն, երբ նա, իրականացնելով իմ սպասումները, գալիս է, ես նրան դիմավորում եմ դատարկաձեռն՝ ոչ մի պլան չեմ ունենում։ Եթե դու էլ չգիտես՝ ինչով լցնել այս ամառը, ուրեմն ճիշտ հասցեով ես եկել։ Կփորձեմ պատմել՝ ինչով կարելի է զբաղվել ամռանը Երևանում։

Առաջին հերթին պետք է ծանոթանալ Երևանի հետ։ Հիմա դու մտածեցիր, որ շատ լավ գիտես Երևանի փողոցները, «Մոսկվա» կինոթատրոնը, Հյուսիսային պողոտայի խանութներն ու Սայաթ-Նովա-Նալբանդյան խաչմերուկի ցայտաղբյուրը։ Դա չի նշանակում, որ դու ծանոթ ես Երևանին։

Գործը սկսելու համար առաջին հերթին պետք է հայտնվել քաղաքի կենտրոնական փողոցներից մեկում։ Հետո հագնել ականջակալներն ու բարձր միացնել Ֆորշի կամ Հախվերդյանի կատարումներից մեկը, լայն ժպտալ ու քայլել։ Ուշադիր նայիր շուրջդ։ Կտեսնես շտապող մարդկանց, սրընթաց մեքենաներ, գեղեցիկ շենքեր ու քեզ նման շատերին։

Հետո ընտրիր ցանկացած անկյուն ու թեքվիր ձախ։ Դու դեռ Երևանում ես, բայց հիմա արդեն մեկ ուրիշ Երևանում։ Հիմա կանգնած ես բնակելի շենքերի գրկում։ Արտաքուստ դրանք ոչնչով չեն տարբերվում, սովորական շենքեր՝ սովորական բնակիչներով։ Ամենայն հավանականությամբ, կնկատես մի ֆուտբոլի դաշտ կամ սովորական երեխաների խումբ։ Մոտեցիր, հետևիր խաղին կամ միացիր նրանց։ Կսկսվեն վեճեր, որոնց նպատակը կլինի պարզել, թե ում թիմից ես դու լինելու։ Դու կլինես այն փոքրիկի թիմում, ում ձեռքին գնդակն է, քանի որ նա է որոշում ամեն ինչ։ Հետո դու չես կարողանա ճիշտ «պաս» տալ, միգուցե քեզ սխալ «պաս» տան ու սկսվի վեճ, բայց այն արագ կավարտվի, ու բոլորը կհաշտվեն։

Քիչ անց դուք կհոգնեք խաղից, փոխարենը՝ կսկսեք խաղալ «գործնագործ» կամ «հալամուլա»։ Խաղը սկսելուն պես Դավիթի, Հայկի կամ Աննայի մայրիկը կբացի պատուհանը ու կկանչի նրանցից մեկին տուն՝ ճաշելու։ Դավիթը, Հայկը կամ Աննան կխնդրեն հավելյալ տասը րոպե անցկացնել բակում։ Խնդրանքը կմերժվի, ու նրանք տխրադեմ կբարձրանան տուն։ Քանի որ մեկը գնաց, ստիպված են գնալ նաև մյուսները, ու դու կմնաս միայնակ։ Վստահ եմ՝ կողքովդ կանցնի մի տարեց մարդ՝ բարձր գոռալով՝ ժավելի՜ սպիրտ։ Նրա գոռոցները կմնան անպատասխան, ու նա լուռ կկորի քո տեսադաշտից։

Շնորհավորում եմ։ Դու ծանոթացար թաքնված Երևանի մի անկյունին, այն մեկին, որի մասին քչերը գիտեն։

Հագիր ականջակալներդ, բարձր միացրու Ֆորշի կամ Հախվերդյանի կատարումներից մեկն ու դուրս արի փողոց։ Կտեսնես շտապող մարդկանց, սրընթաց մեքենաներ, գեղեցիկ շենքեր ու քեզ նման շատերին։ Քո Երևանյան խճանկարին կավելանան ֆուտբոլի դաշտը, գնդակը, կռվարար փոքրիկները, նրանց մայրիկներն ու երևանյան բնակելի շենքերը՝ սովորական բնակիչներով…

Բա՜րև, երկար ժամանակ է՝ չեմ գրում ու կարոտել էի…

Կարոտել էի այս դատարկ, սպիտակ էկրանը, որ լցնում էի իմ ապրումներով ու պատմություններով ու քո դատին հանձնում: Երկար ժամանակ է, ինչ չեմ գրում, ու շատ բան է փոխվել: Նյութս եկեք ընդունենք որպես դեռևս ձեզ չպատմված օրերի մեկնաբանություն:

Արդեն աշխատում եմ ու հազիվ էի դասերիս հետ համատեղում աշխատանքս, տրանսպորտի մեջ քնելն ամենահարմարավետն էր ինձ համար դարձել: Գրեթե բոլորդ էլ գիտեք, թե ես ինչքան էի վախենում շներից: Գուցե աշխարհում մի մոլորակ շեղվի իր ուղեծրից, որ ասեմ, բայց այլևս շներից չեմ վախենում:

Ինձ միշտ հետաքրքիր է եղել, թե ով է մեր ճակատագիրը որոշում, ով է մեր ապրելիք ուղին գծմծում: Իմ ուղին գծողն անչափ ստեղծագործ մեկն է, որին հաջողվել է ինձ ինչ-որ փորձությունների, վախերի ու սթրեսների ենթարկել ու ինչ-որ հարցի շուրջ ինձ տանել այլ մոտեցման: Տեղը, որտեղ պիտի աշխատեի, մի քիչ ամայի էր, ու մոտակայքում մեծ շներ կային: Ընդամենը երևի մի հիսուն քայլ էր կանգառից մինչև աշխատանքի տեղ հասնելը, ու ամեն քայլին մի հսկա, մեծ շուն էր նստած: Սկզբի մի քանի օրերին պարտադիր լաց, դող, սարսուռ, ու անպայման ինչ-որ մեկը ինձ պիտի դիմավորեր, իսկ հետո արդեն կամաց-կամաց հարմարվեցի, էլ մամային չէի զանգում, աչքերս փակում էի ու անցնում: Կյանքում երբեք չէի պատկերացնի, որ կգա մի օր ու մեն-մենակ, անվախորեն կանցնեմ էնպիսի շների կողքով, որոնց փողոցում տեսնելիս մյուս մայթ էի անցնում, վազում, լացում:

Մի բան, որն էլի ինձ զարմացրեց, քննությունների ժամանակ էր: Լեզվաբանության քննության էի, գործից տուն էի եկել ժամը իննին ու մյուս օրվա համար բացարձակ բան չէի արել: Մի ամբողջ գիշեր ու մինչև լույս բառիս բուն իմաստով պարապել էի ու առանց քնելու՝ գնացել քննության: Դասախոսս խիստ էր, ու իրար օգնելու ոչ մի տարբերակ չկար: Նստեցի, իմ բառերով սիրուն գրեցի ու վստահ էի՝ հարյուր եմ ստանալու: Թարսի պես հենց այդ օրը դասախոսս, գնահատելով ցույցերին մեր ակտիվ մասնակցությունը, ըմբռնում էր մեր՝ իրար օգնելու փաստը, ու շատերը գերազանց արտագրեցին նյութը: Իմացա, որ ես ութսունհինգ եմ ստացել, քանի որ տեսական շատ բան էի բաց թողել, իսկ շատերը, դասերին անգամ բացարձակ ակտիվություն չցուցաբերելով, ստացել էին հարյուր: Առհասարակ, ես արտագրել չեմ կարողանում դեռևս դպրոցից, եթե ուզեի մի բան արտագրել, միանգամից էլ ավելի էի կարմրում, սկսում էի ծիծաղել ու այնքան աղմկալի էի թերթում տետրի էջերը, որ բռնվում էի: Որոշեցի հաջորդ քննությանս նույն առարկան չսովորել առանձնապես լավ ու շատ ընտիր ռակուրսից նկարեցի բոլոր լեկցիաները: Ամբողջ մի օր շոկի մեջ էի. կյանքիս մեջ առաջին անգամ սկզբից մինչև վերջ արտագրել եմ ու այն էլ՝ գերազանց: Եվ, իհարկե, ստացել հարյուր: Անարդար է, չէ՞:

Մեկ այլ քննությունից առաջ ծավալուն նյութ ունեի սովորելու, ու ընդամենը երկու թեմա էր, որ հեշտ էր: Դրանք պահել էի ամենավերջում, ու վստահ էի, որ ինձ չեն ընկնելու այդ թեմաները, քանի որ միշտ, անկեղծ եմ ասում, ինձ ամենաբարդ թեմաներն են ընկնում պատմելու: Որոշել էի արդեն, որ ես բախտ չունեմ ու մտածեցի. «Դե, մեկ ա՝ ես անբախտ եմ, էս հեշտերը հնարավոր չի՝ ինձ ընկնեն, չեմ սովորում էս երկուսը, էնքան որ կարդում եմ, վերջ»: Տոմսս քաշեցի, ու հենց այդ երկու թեմաներն էին: Բա որ ասում եմ՝ անբախտ եմ: Անարդար եմ, չէ՞:

Լավ, անցնենք քննություններից. հազիվ եմ վերջացրել: Ասեմ, որ կփորձեմ ավելի հաճախ գրել, ու մտքերս ներսումս մոռացության տալու փոխարեն՝ կկիսեմ բոլոր ընթերցողների հետ:

Վերջերս ինձ հետ շատ անհաջողություններ են լինում, ու ինձ թվում էր, որ ինչ-որ մեկը իմ «տխուր ու անհաջողակ» կյանքի սցենարը ինչ-որ ֆիլմից է վերցրել ու նորից է նորը նկարում՝ գլխավոր դերն ինձ տալով: Որոշ ժամանակ անց հասկացա, որ բոլորի հետ էլ լինում են անհաջողակ օրեր, չստացված պահեր, միայն իմ կյանքը չէ:

Արդեն քսանմեկ եմ, ու ինձ թվում է, որ դեռ տասնյոթ տարեկան եմ, ու մաղթանքներիս գերակշիռ տողերում ընկերներս ու հարազատներս ինձ խնդրել են մեծանալ՝ ոչ միայն թվով: Այստեղ մի բան կասեմ բոլորին՝ լինել մանկական ու միշտ բոլորին հավատալ, բոլորի մեջ մաքուրը տեսնել, կարծում եմ, որ այդքան էլ վատ բան չէ: Ու մի բան էլ. ի՞նչ  է, բոլորդ քսան-քսանմեկ տարեկանում արդեն տատիկ-պապիկ էի՞ք, որ զարմանում եք, ինչու ես քսանմեկում դեռ երեխա եմ, դեռ նույնն եմ: Հասկացեք, էլի, մարդու տեսակ է, մնալ այնպիսին, ինչպիսին ինքը կա ու չխաղալ արդեն մեծի դեր: Լուրջ հարցերում, կարևորագույն պահերին, փառք Աստծո, ճիշտ որոշումներ եմ կայացնում ու ամենևին չեմ նեղվում լինել այնպիսին, ինչպիսին որ կամ: Իսկ ինձ ընկալել-չընկալելն արդեն թողնում եմ ձեզ:

Կներեք, որ նման խուճուճ-մուճուճ, խառը նյութ ստացվեց: Կարևորը՝ նորից գրում եմ:

Բոլորիդ մաղթում եմ հագեցած հանգիստ և ուզում եմ հիշեցնել մեծ փիլիսոփա Շուշան Ստեփանյանի խոսքերը՝ կյանքը հրաշք պարգև է, ու պատահող ամեն ձախորդություն, անհաջողություն ոչ այլ ինչ է, քան դեպի լուսավորը տանող օգնություն:

Սպասեք հետաքրքիր նյութերի: