Ինչն է ինձ հուզում խորագրի արխիվներ

gohar poghosyan

Լավ և վատ խորհուրդներ մեծերից

Երբ ես տասը տարեկան էի, ինձ նվիրեցին համակարգիչ: Իմ ուրախությանը չափ ու սահման չկար, կարծես աշխարհը իմը լիներ: Ես համակարգչի դիմաց մնում էի օրական մեկից երկու ժամ և չէի հոգնում: Հայրիկս ոչինչ չէր ասում, սակայն հետո սկսեց բարկանալ և ամեն անգամ ինձ ասում էր.

-Բավակա՛ն է համակարգչի դիմաց նստես, տեսողությունդ կվատանա: Ես քեզ ասել եմ, որ ընդամենը մեկ ժամ կարող ես խաղալ:

-Ոչինչ էլ չի լինի, հայրի՛կ, ամեն ինչ լավ կլինի,- անընդհատ կրկնում էի ես:

-Արագ անջատի՛ր համակարգիչը: Այնպես մի արա, որ ընդհանրապես համակարգչի երես չտեսնես:

-Է՜հ, լավ կանջատեմ:

Այս ամենից հետո ես նեղանում էի հայրիկիցս և փակվում սենյակում: Ու այսպես ամեն օր: Ես ժամանակի ընթացքում համակերպվեցի, որ պետք է մեկ ժամ մնամ համակարգչի դիմաց և այդպես ինձ ավելի լավ էի զգում:

Մի անգամ մայրիկս ինձ ուղարկեց հարևանուհու տուն, որպեսզի նրան փոխանցեմ ինչ-որ թղթեր: Երբ մտա նրանց տուն, նա բարկանում էր երեխայի վրա և չէր թողնում նրան բակ դուրս գալ՝ պատճառաբանելով, որ ցուրտ է:

-Դրսում ցուրտ է: Մնա տանը և համակարգչով խաղա որքան կուզես,- ասում էր նա:

-Բայց ինչո՞ւ եք նրան ստիպում մնալ տանը և համակարգչով խաղալ: Չէ՞ որ նա դեռ փոքր է. դա նրա համար վնասակար է,- բացատրում էի ես:

-Վնասակար չէ, թող խաղա, գոնե այդպես գլուխս մի փոքր կհանգստանա:

Այս դեպքից մեկ տարի անց վեցամյա երեխան սկսեց ակնոց կրել: Նա այնքան էր մնացել համակարգչի դիմաց, որ վատացել էր տեսողությունը:

Ես սկսեցի մեղադրել ինձ՝  հայրիկիս չլսելու համար և նրանից ներողություն խնդրեցի: Ես շնորհակալ եմ նրանից իր խստության համար: Եթե չլիներ նրա խստությունը, միգուցե ես նույնպես ունենայի տեսողության հետ խնդիրներ:

meri antonyan

Իմ ազատությունը

(Արձագանք կայքում կարդացածս անարձագանք մնացած հոդվածին)

Իմ կարճատև կյանքի ընթացքում արդեն հասցրել եմ շատ անգամներ մտածել ազատության մասին ու իմ պատկերացումների մասին բարձրաձայնել: Ներկա օրերում ազատությունը բոլորին մտահոգող հարց, միևնույն ժամանակ՝ շատերին գործողությունների մեծ ազատություն տվող «պատրվակ» է: Նոր հազարամյակի ու նոր դարի հետ ծնված, շատերը ազատության նոր պատկերացումներ «ստեղծեցին», որոնցով փորձում են արդարացնել ամենաթողություն պահանջող իրենց վարքագիծը:

Չեմ կարծում, թե շրջապատին ու նրա կարծիքն արհամարհելը, վիրավորական արտահայտություններ թույլ տալը, դիմացինի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունքը, բարոյական ու քաղաքավարության նորմերին հակասող վարքագիծը կարելի է անվանել ազատության դրսևորում: Ընդամենը մի քանի տարվա ընթացքում ազատության գաղափարը շատերի մոտ խեղաթյուրվել ու բավականին հաջող կերպով որոշների մոտ սանձարձակություն է հիշեցնում։ Նմանները պատրանք են ստեղծել, իբր իրենք ազատ են, սակայն իրականում մեծամասամբ գերի են դարձել աչքի ընկնելու ու բոլորից տարբերվելու մոլուցքին, որ արտահայտվում է թե՛ հագուստի, թե՛ երաժշտական ճաշակի, անգամ՝ բառապաշարի փոփոխությունների մեջ։ Չգիտեմ՝ ինչ-որ տեղ հանդիպել եմ, թե ես եմ մտածել, որ «բոլորն էլ նման են իրար հենց միայն նրանով, որ ձգտում են անպայման տարբերվել իրարից»։ Հիմա մոդա է մյուսներից տարբերվելը, մոդան էլ լիքը մարդկանց «քթից բռնած պարացնում է»։

Ու, փաստորեն, երբեք էլ հնարավոր չէ հասնել լրիվ ազատության, քանի որ նման ընդհանուր հասկացություն երևի գոյություն չունի էլ։ Բանտարկյալի համար ազատությունը ճաղերի մյուս կողմն անցնելն է, դպրոցականի ու ուսանողի համար՝ դասերից պրծնելը, փոքրիկ երեխայի համար՝ դարակներն անարգել քչփորելը, բակում կապված շան համար՝ շղթան կտրելը, ստրուկի համար՝ մարդկային «չարաշահման» վերացումն ու իր աշխատանքի համար պատշաճ վարձատրվելը, իսկ աշխատողի համար էլ երևի՝ չաշխատելը։ Ամեն ինչ շատ խիստ հարաբերական է։ Եթե նույնիսկ մարդկանց տրվի իրենց ներկա պահին երազած ազատությունը, մի քիչ հետո մարդն էլի իրեն անազատ կզգա, որովհետև մի նոր բան իր «քթով չի լինի», ու կուզենա դրանից էլ ազատվել։ Մարդը երբեք-երբեք ազատ չի լինի, որովհետև գուցե փողոցում անցնող բարեկամին բարևելն էլ մի օր սկսի ծանր ու տհաճ պարտականություն թվալ, ու մարդն ինքն իրեն որոշի, որ դա իր ազատության սահմանափակում է։

Չնայած այս ամենին, ես էլ, ամենքի պես, ունեմ իմ ազատության ներկա պատկերացումները։ Ես ինձ գուցե ազատ համարեի, եթե հենց հիմա ինձ տրվեր աշխատելու ու իմ սեփական տանն ազատ ստեղծագործելու, ցանկացած գեղեցիկ գաղափար կյանքի կոչելու, ինձ հարազատ մարդկանց սիրելու ու ամեն հնարավոր առիթի նրանց ուրախացնելու հնարավորությունը։ Ես ինձ ազատ կզգայի, եթե ես երջանիկ լինեի ու կարողանայի ինչ-որ միջոցներ ներդնել շրջապատող մարդկանց երջանկության մեջ։ Ես կցանկանայի ազատ գործելու հնարավորություն ու միջոցներ ունենալ։

Ես ազատ կլինեմ, եթե լինեմ երջանիկ, ես երջանիկ կլինեմ, եթե կարողանամ իրագործել մտքիս դրած ամեն լավ բան, ես դրանք կիրագործեմ, եթե ունենամ բավական շատ ժամանակ, իսկ իմ մտքին դրած շա՜տ բաներ կան, ու դրանք օր-օրի շատանում են, որովհետև ես էլ սովորական մարդ եմ, ու ամեն ձեռքբերում մի քիչ անց արդեն էլ աչքիս չի երևում, արդեն նորի կարիքն եմ զգում։ Այսինքն՝ ի՞նչ ստացվեց։ Ստացվեց, որ ինձ ազատ զգալու համար գործելու անսահմանափակ ժամանակ է պետք։ Այսինքն՝ ես երևի երբեք էլ չեմ հասնի իմ իրական ազատությանը, եթե օրերից մի օր, օրինակ՝ հենց վաղը, ազատության մասին պատկերացումներս չփոխվեն, ու չպարզվի, որ ես ինձ լրիվ ազատ կհամարեմ ու կբավարարվեմ այդքանով, օրինակ, երբ …. Չկարողացա պատկերացնել, թե երբ։

Մահարու ասած, հարաբերական երջանկությունն ազատության սահմանման մեջ էլ է գործում, ու հենց ինքն է մեղավոր, որ ազատության սահմանում չի ճարվում։ Հենց նոր հասկացա, որ մարդկանց ազատ լինելու համար պակասում է ոչ թե ազատությունը, այլ՝ չափի զգացումը։ Հենց հիմա հայտնաբերեցի, որ մենք չգիտենք՝ ազատությունն ինչ է, հենց հիմա զգացի, որ ազատությունն ամենաիսկական վերացական գոյականն է… Ես հասկացա. բացարձակ ազատություն չկա, ու դրա պատճառներն ավելի խորն են, քան մենք սովոր ենք ենթադրելու։ Մենք անազատ ենք հենց միայն այնքանով, որ չենք ընտրել, ասենք, մեր ծննդյան օրը, ծննդավայրը, անունը, կյանքի տևողությունը ու շատ այլ բաներ։

Դե, մեզնից ո՞վ է ազատ, հը՞ն…

Sargis Melkonyan

Ձյունն ու ձմեռը

Առաջին ձյունը, որը եկավ նոյեմբերի մեկին, ուրախություն էր։ Բայց այդ ուրախությունը միայն մեզ՝ երեխաներիս համար էր։ Առաջին ձյան հետ բոլոր գյուղացիները սկսում են մտածել վառարան տեղադրելու, վառելափայտի պակասի և ջրի խնդրի մասին։ Ջրի խնդիրը մեր գյուղում ամենամեծն է։ Ամռանը ջուրը շատ դժվարությամբ է գալիս, ձմռան մասին խոսելն էլ երևի ավելորդ է։ Ջուրը ձմռանը սառչում է, և գյուղի մեծ մասը մնում է առանց խմելու ջրի։

Սովորաբար առանց խմելու ջրի մարդիկ դիմանում են 3-5 օր, առանձին դեպքերում՝ նույնիսկ մեկ շաբաթ։ Բայց մեր գյուղում, երևի, շատ դիմացկուն մարդիկ են ապրում, որովհետև մերոնք դիմանում են մի ամբողջ երկար ու ձիգ ձմեռ։

Ջուրը բերում ենք հարևանների տանից՝ դույլերով ու ջրամաններով։ Որոշ դեպքերում կտրում ենք նույնիսկ տասնյակ մետրեր, որ տուն բերենք այդքան սպասված ջուրը։ Բայց ճանապարհն էլ հուսադրող չէ։ Սառույցով ու ձյունով պատված մեր գյուղի ճանապարհները իսկական փորձություն են, իսկ երբ դրան գումարվում է 10-15 լիտր ջուրը, հաղթահարելը հերոսանալու պես մի բան է։ Իսկ թափառող ու սոված շների պատճառով, որոնք վխտում են փողոցներում, շատերը հայտնվում են սառը ասֆալտին ու, գուցե, կոտրվածքներ են ստանում, որովհետև վախենում են նրանցից ու սխալ շարժումներ անում:

Հիմա եմ հասկանում, թե ինչքան հիմար քայլ էինք անում փոքր ժամանակ, որ ուղղակի սահելու համար փողոցը սառցադաշտ էինք դարձնում։ Եթե սրան էլ գումարենք ջրահեռացման համակարգի սառած վիճակը, ապա…

Ջրի խնդիրը մի կողմ. վառելափայտը վերջանում է։ Գյուղի մի մասը, այդ թվում նաև մենք, արդեն մի քանի լրացուցիչ խորանարդ մետր փայտ է գնել։ Բայց ի՞նչ անի նա, ով գումար չունի։

Հուսանք, որ գարունը շուտ կգա, օրերը կտաքանան, բայց դե դա էլ իր խնդիրներն ունի։

shushan stepanyan portret

Ներկի համառ շերտը

Կանգ եմ առել մի հին տան առաջ ու լուռ նայում եմ: Նայում եմ. տունն արդեն «կյանքն ապրել է»: Բոլոր գույները լքել են նրան, պատուհաններն էլ արդեն խարխուլ են: Ներկի միայն մի հաստ շերտ է մնացել՝ պատուհանին անդավաճան: Ներկի շերտն արդեն մաշվել է ու գույնը գցել, կախվել է հին պատուհանից, բայց չի էլ պոկվում: Նա նայում է ծերունուն, ով կանգած է պատուհանի կողքին և նրա պառավ կնոջը, որը սեղանն է դնում: Նայում է ծերունուն ու հիշում, թե ինչպես էր նա շա՜տ տարիներ առաջ իր անփորձ ձեռքերով փորձում ներկել հին տան պատուհանները, թե ինչպես էր կինը օգնում նրան, և թե որքան ուրախ իրենց շուրջն էին վազվզում երեխաները: Երջանիկ ընտանիքի առօրյայի վկան էր ինքը. լսում էր նրանց զրույցներն ու ծիծաղի ձայնը, տեսնում էր, թե որքան էր ջանում ծերունին արագ տուն հասնել ու, գրպանից հանելով երեխաների հերթական ցանկությունների իրականացումը, ամուր գրկում էր նրանց ու ինքնագոհ ժպտում:

Իսկ հիմա չկան ո՛չ ձայներն անհանգիստ, ո՛չ ծիծաղները բարձր, լոկ խորը հառաչանք է ու կարոտի կանչ:

Ամեն առավոտ ծխախոտը բերանին՝ կանգնում է պատուհանի կողքին ու նայում հեռու՝ դեպի այն ճանապարհը, որով գնացին իր երեխաներն ու այդպես էլ հետ չեկան, գնացին ու իրենց մենակ թողեցին:

Բայց ինքը՝ այդ համառ ներկի շերտը, ով նույնպես վաղուց ծերացել է, նրանց մենակ չի թողնում: Հիմա նրանք երեքով են՝ ծերունին, կինը ու ինքը, որ ամեն առավոտ սպասում է նրան ու լսում խեղճի բողոքն ու անհույս սպասումի խոսքերը: Եթե ինքն էլ լքի նրան, էլ ո՞ւմ հետ խոսի ծերունին, առավոտ կանուխ էլ ո՞ւմ իր բողոքն արտահայտի կնոջից թաքուն: Չի ցանկանում կնոջ հետ խոսել իր կարոտից, իր զայրույթից. կնոջ վիշտն ավելին է:

Երբ տեսնում եմ չներկված, հին պատուհաններ ու պատուհաններից կախված ներկի շերտեր, սկսում եմ նման պատմություններ հնարել մտքումս, մտածում, որ երևի ներկող ձեռքեր չկան, որ տան տերերն արդեն ծերացել են, ու նրանց օգնող ձեռքեր չկան…

anush hovhannisyan

Նա էլ չի գա… երբեք…

Որքան հաճախ ենք մենք կորցնում մեզ համար շատ թանկ մարդկանց, ընդամենը մի սխալ բառի կամ քայլի պատճառով: Նեղանում ենք իրարից անհիմն, չենք խոսում, չենք ժպտում իրար: Մենք կորցնում ենք իրար` միայն բարև չտալով ու ամենաքիչը` իրար ատելով: Բայց ի՞նչ կլինի, եթե կորցնենք նրանց ֆիզիկապես, անվերադարձ: Կորցնում ենք, հետո զգում, թե ինչ է կատարվում, ինչ ցավ է ներսդ կրծում:

-Լսիր, Ա՛ն, իմացել ե՞ս, որ Քրիստը հիվանդ է:

-Դե, երևի մրսել է:

-Չէ, Ա՛ն, ի՞նչ մրսել, չեմ էլ կարողանում ասել… Քաղցկեղ։

- …

Չկա այնպիսի ցավ, ինչպիսին լսելն էր էս խոսքերը մտերիմ ընկերուհու մասին:

Սկզբում ոչ մի կերպ չէի ուզում հավատալ, ուղղակի չէի ուզում պատկեացնել: Նա երկար շեկ մազեր ուներ, գանգուր, ոսկեգույն: Երկար բացակայելուց հետո մի օր վերջապես եկավ դպրոց, կարճ մազերով: Պատուհանի մոտ կանգնած էի, երբ տեսա նրան: Երկար ժամանակ չէի կարողանում համարձակություն հավաքել ու գնալ նրա մոտ: Նա եկավ: Երբ տեսա, հուզվեցի, բայց փորձեցի թաքցնել, որ չտեսնի ու ամուր գրկեցի:

-Ան, խեղդեցիր, չեմ փախնելու, թո՛ղ , շունչս կտրվեց:

Ախ, եթե իմանայի, որ դա իմ ու քո վերջին գրկախառնությունն էր…

Անցավ որոշ ժամանակ։ Քիմիա էր ստանում։ Հիվանդությունը սրվել էր… Բժիշկներն ասել էին, որ գոնե Գերմանիայում կկարողանան երկարացնել կյանքը։ Ինչքա՞ն ժամանակով, անհայտ էր, գուցե չստացվեր: Փոքրիկ հույս էր …

Երկու ամիս էր անցել, երբ հեռախոսազանգ ստացա:

-Անուշ, բարև, ո՞նց ես:

-Բարև Աբ ջան, լավ դո՞ւ:

-Չգիտեմ…

-Ի՞նչ է եղել:

-Քրիստը, չկա։ Չդիմացավ…

Չգիտեի՝ հավատա՞լ լսածիս, թե էլի ինձ հույս տայի, որ էլի, էլի իմ Քրիստինեն իր երկար մազերով կգա, կգրկի ու վարակիչ ծիծաղով իր երեկվա օրը կպատմի, բայց…

Նա էլ չի գա… Երբեք…

Anahit Papoyan

Երբ պատերազմը միայն հիշողություն չէ

1991 թվականն էր, երբ սկսվեց Ղարաբաղյան պատերազմը: Սակայն այն թեժացավ հենց այն ժամանակ, երբ հայրս ծառայում էր Ղարաբաղում՝ «Եղնիկներում»: Դա արդեն 1993 թվականի ապրիլ ամիսն էր:

Հարց տվեցի հայրիկիս.

-Ինչպիսի՞ն էր այդ օրը:
Հայրս, երկնքին նայելով, ասաց.
-Երկինքն անհանգիստ էր, այդ օրն ուրիշ օրերի նման չէր:

-Իսկ ինչպե՞ս սկսվեց ամեն ինչ:
-Շատ հանկարծակի: Անկեղծ ասած՝ չէի մտածի, որ օրերից մի օր պատերազմ կտեսնեմ ու կզգամ սեփական մաշկիս վրա:

-Իսկ ի՞նչ նկատի ունես՝ ասելով. «կզգամ սեփական մաշկիս վրա»:
-Այդ թվականներին զինվորի ամենաուժեղ զենքը եղել է կամքը: Թշնամու հարվածներից զոհվեցին իմ ընկերներից շատերը, սպաներ և սերժանտներ: Նրանցից շատերը զոհվեցին հենց իմ կողքին, իմ ձեռքերում: Հիշում եմ, հակառակորդին ընդառաջ էինք գնում, երբ զինակից ընկերոջս ուղղությամբ նետվեց մի նռնակ: Դեպքը սարսափելի էր: Պայթյունից հետո կարծես արյան անձրև տեղար ու…

Ընդհատեցի հայրիկիս՝ չթողնելով շարունակել.
-Իսկ դու վախեցա՞ծ էիր, կա՞ր միտք այլևս չշարունակելու:
-Դու չես կարող վախենալ նման իրավիճակում, անգամ իրավունք չունես: Այդ պահին մտածել ինքդ քո մասին անհնար է: Տեսնել, թե ինչպես է ընկերդ ընկնում ու հետ գնալ՝ չես կարող:

-Իսկ դու վիրավորվե՞լ ես, ի՞նչ ապրումներ ես ունեցել:
-Վիրավորվել եմ: Այս պահին էլ մարմնիս տարբեր հատվածներում կան ռումբի պայթյունից մնացած բեկորներ, որոնց ձեռք տալու արդյունքում կարող եմ զրկվել տեսողությունից կամ, անգամ, կյանքից:

-Իսկ դա քեզ չի՞ վախեցնում:
-Պատերազմից հետո թե՛ վախը, թե՛ ցավը սառել են իմ մեջ:
Էլ չթողեցի, որ հայրս շարունակի: Չէի ուզում, որ կրկին վերապրի… Ուզում եմ, որ սա միայն հիշողություն մնա, այլևս չկրկնվի:

mariam tonoyan

Հեռախոսազանգ

Հեռախոսի զանգը հնչեց: Գիտեի, որ ինչպես միշտ, լսափողի մոտ ինձ են կանչելու: Տաք վառարանի կողքից ծուլորեն վեր կացա և լսափողը մոտեցրի ականջիս: Զոհրաբն էր` դասընկերս: 

-Կգա՞ս մեր տուն, միասին քննության համար հանրահաշիվ կպարապենք,-հարցրեց նա:

-Չէ՜, ես չեմ գա: Դո՛ւ արի:

-Ես էլ չեմ գա: Գիտե՞ս, որ հիվանդ եմ: Չլինի՞ անցած անգամ աչքդ վախեցել է:

-Ըհը, գուշակեցիր: Էլի ոտքս սահելու է, ու ընկնեմ ձեր ձորի փշոտ չիչխանի ծառերի մեջ:

Սկսեց ծիծաղել: Կծիծաղի, բա ո՞նց: Նրանց տունը գտնվում է մի հսկա բլրի վրա, որտեղից երևում է ամբողջ Գավառ քաղաքը, բայց… Ախ, այդ չարաբաստիկ «բայցը»: Բայց ճանապարհը շատ խորդուբորդ է ու դժվարանցանելի, հատկապես գարնանը, երբ ձյունը հալվում է, ամբողջ ճանապարհը ցեխի մեջ կորչում է, ու ջրափոսեր են առաջանում: Իսկ ձմռանը սառցակալում է, ու վեր բարձրանալը դառնում է անհնար: Որքան էլ ճիգեր ես գործադրում, պարզվում է, որ սահում ու նույն տեղում ես մնում: Իսկ սարսափելին էլ այն է, որ նեղ ճանապարհի մի կողմում՝ չիչխանի ծառերից այն կողմ, խորն ու վտանգավոր ձոր է:

-Բա ճանապարհը չե՞ն վերանորոգելու,- տրտնջացի ես:

-Որ մտադրություն լիներ, հիմա արդեն վաղուց վերանորոգած կլինեին,- դառնությամբ պատասխանեց Զոհրաբը:

Ինչ արած, Գավառի ծայրամասային համարյա բոլոր փողոցների ճանապարները խարխլված են:

-Է՜հ, բայց ի՞նչ կարող ենք անել: Գոնե ասֆալտապատեին, որ սեպտեմբերին դպրոց գնալիս, սպիտակ շորերը չփոշոտվեին: Երբ հանկարծ մեքենա է անցնում, փոշու ամպ է բարձրանում:

-Ես ցանկապատ էլ կկառուցեի,- ծիծաղեցի ես: -Գուցե դիմենք քաղաքապետի՞ն:

-Մի խումբ աշակերտների ձայնը երբեք լսելի չի դառնա: Ինչպես էլ մտածում եմ, հանգում եմ այն մտքին, որ հարստանալ է պետք:

-Այդ մե՞ր ձայնը լսելի չի դառնա: Դու միայն սպասիր…

Ani Ghulinyan

Եթե մենք կազմեինք դասացուցակը

Բավականին հեշտ ու հաճելի է, չէ՞, մտովի դասացուցակից չսիրած առարկաները հեռացնելը: Նրանք, որոնք նույնիսկ սիրելի ուսուցիչների `«Սովորե՛ք, մի օր անպայման պետք կգա»-ներից հետո այդպես էլ սրտամոտ չեն դառնում: Բայց պատճառը, երևի, ոչ ուսուցիչների, և ոչ էլ առարկաների մեջ պետք է փնտրել: Պարզապես յուրաքանչյուր դասարանում սովորում է մի պատմաբան, ով տանել չի կարողանում քիմիան, մի բժիշկ, ում չեն հետաքրքրում Նապոլեոնն ու իր ճակատամարտերը, մի դիվանագետ, որը անիմաստ է համարում սինուսով ու կոսինուսով բանաձևերի անգիր սովորելը:
Կապված սրա հետ, որոշեցի դասընկերներիս շրջանում հարցում անց կացնել` պարզելու համար, թե հնարավորության դեպքում դասացուցակում ինչ առարկաներ կավելացնեին: Պարզվեց շատերը մաթեմատիկայի, պատմության ու հայոց լեզվի կողքին կցանկանային տեսնել համաշխարհային գրականություն, փիլիսոփայություն, արվեստ, հոգեբանություն, մարկետինգ, ծրագրավորում, սպորտ, լուսանկարչություն, պար, գեղանկարչություն: Երևի յուրաքանչյուրը ասաց այն, ինչը ամենից շատ է սիրում, բայց եկեք խոստովանենք, որ վատ չէր լինի վերը նշված առարկաներով դասացուցակ ունենալ պայուսակում: Բոլորս էլ գիտենք, որ մոտակա մի տասնամյակում դասավանդվող առարկաների շարքում ոչինչ չի փոխվելու, բայց դե երազել էլ հո՞ կարելի է:

Չապրած կարոտի ու սպասման մասին

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

-Ես էլ եմ դպրոց գնալու,- վստահ ու ոգևորված հայտարարում էի՝ նայելով դպրոցից տուն դարձող աշակերտներին:

Բայց երջանիկ մտքերս ընդհատվում էին եռացող յուղի վրա լցվող ձվի թշշոցից: Տատիկս էր: Երբևէ կերածս ամենահամեղ ձվածեղն էր պատրաստում: Հետո էլ միասին սուրճ էինք խմում: Նրանից էլ սովորել եմ սուրճը քաղցր խմել: Երևի դրա համար էլ սովորությունս փոխել չի ստացվում:

-Ես էլ դպրոց կգնամ, չէ՞, տատ:

Տարիներ պիտի անցնեին, ու նոր միայն հասկանայի, որ ոչ մի դպրոցում էլ չեմ սովորել ու չեմ սովորի այն ամենը, ինչ սովորել եմ այնտեղ՝ այն պատուհանի մոտ նստած, այն գրքերից, որ ինձ համար էր կարդում, խաչբառի բոլոր հնարավոր ձևերից, որ 7-8 տարեկանում լրացնում էի առանց բացթողումների:

Այդ գրքերն էին, որ ինձ իսկապես գիրքը կարդալ ու հասկանալ սովորեցրին, նրա դողացող ձեռագիրն էր, որ գիրը զգալ ու ապրել սովորեցրեց: Ես այնտեղ սովորեցի սիրել գիրքը:

Դպրոցում ինձ գիրքը չվնասել էին սովորեցնում, իսկ նա՝ խնամել:

Շատ տարիներ պիտի անցնեին, ու ես նոր միայն հասկանայի, որ ոչ մի դպրոցում էլ այնպես չէին սովորեցնի սիրել մյուսներին, ինչպես այնտեղ՝ այն պատուհանի մոտ դրված թախտ-դպրոցում:

Տատիկիս տունը մեծ էր, երկհարկանի, բայց նրան ու պապիս առաջին հարկում միայն մի փոքրիկ սենյակն էլ բավական էր: Հենց այնտեղ էին անցկացնում օրերը:

Երբ փոքր էի, գիշերները ոչ մի տեղ մնալ չէի կարողանում, միայն երբեմն վերցնում էի մի քանի հագուստ, բռնում պապիս ձեռքն ու գնում իրենց տուն:

Նրանց մեծ տնից ինձ էլ մեծ սենյակներ պետք չէին: Քնում էի նրանց սենյակում՝ բազմոցին, իսկ երբ շատ փոքր էի, ինձ համար այնտեղ օրորոց կար:

Տատս վերև գրեթե չէր բարձրանում: Երբեմն-երբեմն ձեռքիցս բռնած մի կերպ բարձրանում էր աստիճաններով, նստում էինք մեծ սենյակներից մեկում՝ բազմոցի վրա, ու նա ինձ համար իր հուշերի արկղիկն էր բացում: Տատս հիշողությունները գրապահարանում էր պահում: Դրանք գովասանագրեր էին, պատվոգրեր ու նամակներ, ծխախոտի յուրահատուկ տուփերի մի հավաքածու ու նման այլ իրեր: Այդքանն էր, եթե լավ եմ հիշում: Չէ, էլի մի բան կար՝ իմ ամենասիրելին: Երկու կիթառներ էին, որոնցով մանուկ հասակում ինձ ռոք երաժիշտ էի երևակայում:

Տարօրինա՞կ է: Ինչպես են մարդիկ իրենց կյանքը թղթապանակներում պահում: Ես էլ էի զարմանում: Իսկ տատիս համար այդ թղթերը, նամակներն ու լուսանկարները անցած կյանքը նորից ապրելու միջոց էին: Մի բուռ հիշողություն, որ ապրելու ուժ էր տալիս:

Բայց դա տարօրինակ չէր, չէ՜: Գիտե՞ք, երբ մարդուց միայն թղթեր ու կարոտ է մնում, դրանք, սրտից ու թղթապանակից բացի, ուրիշ տեղ պահել էլ չի լինում:

Որքան ինձ հիշում եմ, հիշում եմ տատիս այնտեղ՝ պատուհանի մոտ: Մտածում էի, որ ուղղակի չի ուզում անընդհատ ներս նայել, մանավանդ, երբ պապիկն էլ տանը չի լինում: Մտածում էի, թե մենակությունը կիսել է ուզում: Բայց դա հասկանալու համար էլ էին տարիներ պետք: Հասկանալու, որ դա ոչ այլ ինչ էր, քան սպասում: Անհույս, բայց սպասում:

Կարծում էի, թե ինչ-որ մեկին պիտի կորցնես, որ հետո զգաս նրա բացակայությունը: Քեռուս ես չեմ տեսել, որ կորցնեի ու հետո զգայի, որ նրա տեղն ազատ է մնացել: Չգիտեմ, թե ինչ զգացողություն է դա: Ինչ-որ բան կիսատ է, պակաս: Ես դա տատիս ու պապիս աչքերում էի տեսնում, այդ տանն ու ամենուր: Նույնիսկ այնտեղ՝ այն թղթերի ու գրքերի էջերում, կիթառի արձակած աններդաշնակ նոտաներում, երկհարկանի տան ամեն սենյակում, այն փոքր սենյակում, ուր նրանք էին, իմ ու նրանց կյանքում…