Մինչև հիմա հիշում եմ, բայց այդպես էլ չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչու էինք փոքր ժամանակ դպրոցից դուրս ուսուցչին տեսնելիս թաքնվում, ճանապարհ փոխում, որպեսզի չհանդիպենք կամ էլ հանդիպելիս կարմրում, ամաչում, մի կերպ զոռով ասում` բարև Ձեզ, ու անցնում: Անընդհատ մտածում էինք, որ ուսուցիչները մեզ նման մարդիկ չեն։ Նրանք շատ խիստ են, նրանք արգելում են աշակերտներին գրքից կտրվել, գնալ խաղալու։ Երբ մեզ խաղալիս տեսնում էին, մտածում էինք՝ մեզ տեսել են մեղք գործելուց, բայց միաժամանակ մեզ ստիպում էինք հաջորդ օրը լավ սովորած գնալ դասի, որպեսզի չասեն՝ ամբողջ օրը խաղացել ենք, դաս չենք արել: Այո, անցան այդ տարիները, անցավ տասներկու տարի: Ունեցանք բազմաթիվ ուսուցիչներ և նրանցից սովորեցինք կյանքը կառավարող ղեկն օգտագործելու ձևը:

Ես միշտ տարբերություն եմ դրել ուսուցիչների մեջ, և մինչև հիմա էլ ոչ մեկից չեմ թաքցնում, որ եղել են ուսուցիչներ, որոնք ինձ համար եղել են անտանելի։ Գյուղում և քաղաքում տարբեր են ուսուցիչները: Քաղաքում, օրինակ՝ պատմության կամ աշխարհագրության ուսուցչին կտեսնես միայն դպրոցում կամ պատահմամբ քաղաքում: Իսկ գյուղում շատ ժամանակ կգնաս տուն և կտեսնես, որ հենց քո պատմության ուսուցչուհին՝ ընկեր Վարդանյանը, նստած սուրճ է խմում և զրուցում մայրիկիդ հետ, և այդ ժամանակ ոչ թե՝ բարև Ձեզ, ընկեր Վարդանյան, այլ՝ բարի օր, Ալվարդ տոտա: Չէ, չէ, ես անկարգ չեմ, ուղղակի ընկեր Վարդանյանը կամ նույն Ալվարդ տոտան, մեր շատ մոտ հարևանուհին է, որին ճանաչում եմ հենց ծնվածս օրվանից: Երբ գյուղում տեսնում էինք ուսուցչի, որն այգում գործ է անում, զարմանում էինք՝ ասելով․ «Վայ, ինչպես, ուսուցիչը այգի է գնում, վայ, նայեք, երեխեք, ինքը ռեզինե «սապոգներ» ա հագել, նայեք-նայեք՝ ոնց ա ձեռքով խոտ պոկում»։ Մի շարք հասարակ բաներից զարմանում էինք, թե ինչպես կարող է ուսուցիչը դասից դուրս գործ անել և այլն: Բայց ես երբեք չեմ մոռանա, որ մեզ մոտ՝ հենց սահմանամերձ Բաղանիսում, ուսուցիչ(ուհին) ոչ միայն դաս է սովորեցնում, այլ նաև կրում է մեծ պատասխանատվություն, երբ կրակոցների ժամանակ դասերն է կառավարում կամ դասերից հետո հարկ եղած դեպքում աշակերտների կամքին հակառակ պահում է նրանց դպրոցում, որպեսզի առանց ինչ-որ մի փորձանքի, կրակոցներից ապահով հասցնի տուն:

Սա դպրոցի ուսուցիչները: Մենք ունենք նաև մեկ այլ ուսուցիչ, չէ՞, մասնագիտական, որի մոտ գնում ենք պարապմունքի, որպեսզի ավելի հմտանանք և ավելի հեշտ ընդունվենք բարձրագույն ուսումնական հաստատություն: Իմ նկարչության ուսուցիչը, որի շնորհիվ ես ընդունվեցի համալսարան, եղել է ընկեր Մելքոնյանը: Ես ընդունվել եմ, արդեն երկրորդ կուրսում եմ, դպրոցում, կյանքում, և արդեն որոշ չափով՝ համալսարանում, ճանապարհ ունեմ անցած: Ես հիմա ինչ անցել եմ, հասել եմ ուսուցիչների խորհուրդներով, ծնողներիս դաստիարակության և իմ մասնագիտական ուսուցչի շնորհիվ, բայց մի բան եմ հասկացել․ ինչքան էլ սովորեցնեն, ճանապարհի վրա դնեն քեզ, դու ես քո ուսուցիչը ու դու ես քեզ դնում քո ընտրած ճանապարհի վրա, իսկ հետո հանգիստ խղճով կամ ընդունում ես հաղթանակած ուղիդ, կամ էլ անհաջողության պատճառով մեղքը չես բարդում ուրիշի վրա, այլ վերցնում ես քեզ վրա և փորձի շնորհիվ դառնում ուսուցիչ: Շնորհավոր տոնդ, Ուսուցիչ։

Այսօր Ուսուցչի տոնն է: Այս տարի առաջին անգամ ես այդ տոնը իմ դպրոցում չեմ, հայրենի Լիճքից հեռու եմ: Ես ուսանող եմ արդեն: Հեռվից գուցե ավելի լավ է երևում, թե ինչ կարևոր ու մեծ գործ են կատարում ուսուցիչները: Այսօր ես հիշում եմ Ձեզ:

Ժպիտը դեմքին, դանդաղ քայլերով, մատյանը ձեռքին դասարանին է մոտենում հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի ընկեր Ավետիսյան Նելլին: Դասարան մտնելուն պես նա մեզ բոլորիս է փոխանցում իր դրական էներգիան, հասկանում յուրաքանչյուրիս և բարի խոսքերով գնահատում ամեն մեկի կատարած աշխատանքը: Իր մասնագիտության մեջ չկա այնպիսի մի բան, որ նա չիմանա, և իր գիտելիքը նա փորձում է ամեն կերպ մեզ բացատրել ու հասկացնել։

Նա միշտ ասում էր. «Երեխաներ, այս ամենը ես գիտեմ, ինձ համար չեմ ասում ու կրկնում, ձեզ համար եմ ասում, ձեզ է վաղը պետք գալու, դուք եք քննություններ տալու ու ձեզ համար եք սովորում»: Ա՜յ, հիմա նոր հասկանում եմ ընկեր Ավետիսյանի ասած խոսքերի իմաստը և ափսոսում եմ, որ ժամանակին լուրջ չեմ ընդունել դրանք:

Ընկեր Ավետիսյանն այն մարդն է, ում շնորհիվ ես այսօր ուսանող եմ, նա այն անձնավորությունն է, ով իմ ընդունելության քննությունների ժամանակ ինձ ճիշտ հանձնարարություններ և ճիշտ խորհուրդներ տվեց: Շնորհակալություն, ընկեր Ավետիսյան։

Բացի գետեր, լճեր, պետություններ հայտնաբերելը, ես հայտնաբերեցի բարի, կամեցող ու բարեկիրթ ավագ քույր, ով ամեն կերպ ինձ դաստիարակել է իր խոսքերով ու գործունեությամբ՝ դեռևս 5-րդ դասարանից: Խոսքս աշխարհագրության ուսուցչուհի ընկեր Գևորգյան Սոֆիի մասին է: Չգիտեմ՝ ում համար՝ ոնց, բայց ինձ համար նա եղել և մնում է այն յուրահատուկ ուսուցիչներից, որոնք ամեն ինչ արել են, որպեսզի մեզ համար ամեն բան հասկանալի և դյուրին լինի: Սիրում էի նրա դասաժամերը, հատկապես այն պահերը, երբ նա մեզ հետ խոսում, ծիծաղում, բայց մեկ էլ հոպ՝ անցնում էր դասին ու սկսում մատյանով դաս հարցնել: Այդ պահերը հենց նոր աչքերիս առջևով անցան, ու վերապրեցի… Ափսոսում եմ, որ Ձեր դասաժամերը քիչ են եղել, բայց միևնույնն է, Դուք մեզ տվել եք այն գիտելիքը, որը անհրաժեշտ է եղել: Շնորհակալություն, ընկեր Գևորգյան։

Քառաբաժան մեթոդով դասեր, տեղից դաս պատմել, հոգատարություն, տվյալ մարդու դրության մեջ մտնել, այս ամենը բնութագրում է պատմության և հասարակագիտության ուսուցչուհի ընկեր Սարգսյան Ջուլիետային: Հիմա նոր հասկանում եմ, թե ինչ է «երկրորդ մայր» ասվածը: Դասարանում չկար այնպիսի մեկը, ով նրա դասին պատրաստ չլիներ ու չպատասխաներ դասը: 45 րոպեի մեջ ամբողջ դասարանը նրան էր ներկայացնում դասը: Չգիտեմ՝ ոնց, բայց հասցնում էինք պատասխանել դասը, և դա գալիս էր թե՛ փոխադարձ հարգանքից, թե՛ նվիրվածությունից, թե՛ խրախուսող ու ոգևորող խոսքերից: Ընկեր Սարգսյանը հասկանում էր բոլորիս և ժպտադեմ, բարի դեմքով ու ըմբռնումով էր մոտենում յուրաքանչյուրիս: Մի տեսակ կարոտեցի նրա դասաժամերը, բայց ինչ արած… Շնորհակալություն, ընկեր Սարգսյան։

«Երբ ես ժպտում եմ, ես բարկացած եմ, իսկ երբ բարկացած եմ, ես ուրախ եմ»,- ընկեր Արզումանյան Չարենց՝ պատմաբան: Սիրում էի լսել ընկեր Արզումանյանի ասած ամեն մի թևավոր խոսքը, որոնցից մեծամասնությունը վերաբերում էր կյանքին, և կյանքի դաս էր մեզ համար: Աշխարհում չկա այնպիսի մի բառ, չկա այնպիսի մի խոսք, որով կկարողանամ ներկայացնել նրան: Նա աննկարագրելի անձնավորություն է՝ գեղեցիկ մտքերով ու գաղափարներով լեցուն, միշտ ճիշտը ասող, բարի ու կատակասեր մարդ: Ես շատ ուրախ եմ, որ ճանաչում եմ նրան և շփվել եմ նրա հետ, հպարտ եմ, որ նրա աշակերտներից եմ եղել և հպարտ եմ, որ նման ուսուցիչ եմ ունեցել: Երբեք չեմ մոռանա Ձեր խոսքերը՝ երբե՛ք, երբե՛ք, երբե՛ք չհանձնվեք: Շնորհակալություն, ընկեր Արզումանյան։

Այսպիսով, նրանք էին այն ուսուցիչները, որոնք իմ կյանքում դրական, բարի, ազդեցիկ ու յուրատեսակ գեղեցիկ հետք են թողել: Ուզում եմ ամեն անգամ մտնել դպրոց, ու դուք միշտ լինեք այնտեղ, մատյանները ձեր ձեռքերին, ժպտաք և ձեր աշխատանքին նվիրված անցնեք գնաք…

Հ. Գ. Ուզում եմ նաև իմ խորին շնորհակալությունը հայտնել «Մանանային», որ այն գոյություն ունի, որի շնորհիվ ես և հարյուրավոր երիտասարդներ կարողացանք մեր մտքերը հանրությանը հասանելի դարձնել:

Հարցազրույց Աշոցքի միջնակարգ դպրոցի կենսաբանության ուսուցչուհի Սիլվարդ Սարգսյանի հետ:

Սիլվարդ Սարգսյանը ծնվել է 1955թ.-ին Աշոցք գյուղում: Առաջին մասնագիտությամբ կենսաբանության մասնագետ է, նաև ծավալել է լրագրողական աշխատանք՝ Խորհրդային Միության տարիներին: Ներկայումս գյուղի դպրոցի ամենագիտակ ուսուցիչներից է: Եվ ինչպես ինքն է նշում՝ յուրաքանչյուր օր նոր լրագրողական նյութ է դպրոցում։

-Մի փոքր պատմեք Ձեր մասին:

-Ես ներկայումս կենսաբանության ուսուցչուհի եմ Աշոցքի միջնակարգ դպրոցում, սակայն մինչ այդ աշխատել եմ լրագրող, և շատ եմ սիրել այդ աշխատանքը: Շրջանային թերթերի վերանալուց հետո աշխատել եմ դպրոցում, և համադրելով լրագրողի և ուսուցչի աշխատանքը՝ հասա այն արդյունքին, որ կարողացա որպես լրագրող էլ լավ դրսևորվել:

-Ի՞նչ մասնագիտություն կընտրեիք, եթե ոչ մանկավարժ:

-Եթե ոչ մանկավարժ, կմնայի լրագրող: Ցավում եմ, որ չկարողացա շարունակել լրագրողի մասնագիտությամբ աշխատանքս, ես ԽՍՀՄ Ժուռնալիստների միության անդամ էի և մեծ հաջողություններ կունենայի։

-Եթե ներկայումս հնարավորություն ընձեռվեր, կթողնեի՞ք ուսուցչի մասնագիտությունը և աշխատեիք լրագրող:

-Ոչ, որովհետև ես ներկայումս համատեղել եմ լրագրողի և մանկավարժի աշխատանքը, և իմ յուրաքանչյուր օրը վերածել եմ լրագրողական և ուսումնական արկածային օրվա: Եվ յուրաքանչյուր երեխայի հետ շփումը լրացնում է լրագրողական օրերիս պակասը:

-Ո՞րն է Ձեր կյանքի կարգախոսը:

-Իմ կյանքի կարգախոսն է` լինել ազնիվ: Երբեք չեմ հանդուրժել սուտն ու կեղծիքը: Այնտեղ, որտեղ ես եղել եմ, միշտ առաջ եմ տարել ճշմարտությունը:

-Ըստ Ձեզ՝ ո՞ր հատկանիշն է ամենակարևորը ուսուցչի մասնագիտության մեջ։

-Մանկավարժը պետք է անչափ բարի լինի և ներողամիտ, և քանի որ մանկավարժը գործ ունի տարբեր ընտանիքների, տարբեր բնավորության տեր երեխաների հետ, ապա նրանց հետ պետք է լինել հավասարը հավասարի նման: Եվ որ ամենակարևորն է՝ պետք է վարվի աշակերտի հետ այնպես, ինչպես իր սեփական երեխայի հետ:

-Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք Նոր Հայաստանի նոր կառավարությունից:

-Նոր Հայաստանի նոր կառավարությունից շատ մեծ ակնկալիքներ ունեմ: Որքան շատ եմ հետևում իրադարձություններին, այնքան մեծ բավականություն եմ ստանում: Նրանք էլ են կարևորում ճիշտը և ոչնչացնում են սուտն ու կեղծիքը: Մեծ հույսեր ունեմ և Նիկոլ Փաշինյանին, որպես քաղաքական գործիչ, խիզախություն եմ ցանկանում նոր մարտահրավերներին դիմակայելու և հաջողությունների հասնելու համար: Եվ այն ուղին, որով Նիկոլ Փաշինյանը տանում է այս նոր կառավարությունը, պսակված է մեծ հաջողություններով: Եկել է երազանքների իրականացման պահը, և մենք բոլորս՝ մեծ, թե փոքր, մեր գործառույթով պետք է գնանք Նոր Հայաստան:

-Պատկերացրեք՝ Ձեզ է վստահվել երկրի ղեկավարությունը, առաջինը ո՞ր ոլորտին կուղղեիք Ձեր հայացքը։

-Իհարկե, բազմաթիվ փոփոխություններ կան դեռ անելու, բայց առաջին ոլորտը կլիներ անվտանգությունը: Եթե անվտանգությունը հասնի իր գագաթնակետին, ապա հավատացնում եմ բոլորին, որ մեր պետությունը այլ հիմքերի վրա կլինի: Եթե պետությունը ամուր լինի սահմանից, ամուր կլինի նաև հիմքերից: Երբ կարողանայի ապահովել անվտանգությունը, կլուծվեին նաև մյուս հարցերը:

-Իսկ որպես մանկավարժ՝ ի՞նչը կփոխեիք կրթական համակարգում:

-Դեմ եմ կտրուկ փոփոխություններին, կցանկանայի հետագայում տեսնել այնպիսի կրթական համակարգ, որ երեխաները մանկուց մեծանային նոր մտածելակերպով: Նոր մտածելակերպը մեր պետությանը կհասցներ կրթական բարձր մակարդակի: Եվ դասապրոցեսը զուտ առարկայական դաս չլիներ, դուրս գայինք սահմանված դասապրոցեսի շրջանակից:

-Իսկ ո՞րն է Ձեր ուղերձը նոր սերնդին:

-Իմ ուղերձն է` հայրենքը պահել իր սահմանների մեջ, իր լեզվի մեջ, իր ավանդույթների մեջ: Ձգտենք ավելացնել նորը և կարևորը մեր պատմության նոր էջերին։

Շուտով Ուսուցչի  տոնն է: Շնորհավորում եմ բոլոր ուսուցիչներին իրենց մասնագիտական տոնի առթիվ:

Երբ իմանում ես, որ Ֆրանսիայի ռադիոկայաններից մեկի լրագրողները գալու են ձեր համալսարան, որպեսզի լսեն ֆրանսերենի դասի համար պատրաստած էքսպոզեները (պրեզենտացիա), տարբեր մտքեր են գալիս. «Ըհը, էսօր թարսի պես դասախոսը հենց ինձ կկանչի», կամ էլ` «Չէ դե, այդքան լավ ֆրանսերեն չգիտեմ, հաստատ ինձ չի ընտրի»: Իհարկե, հազար անգամ նշվել էր, որ դասն անցկացնելու ենք սովորականի պես և անհանգստանալու կարիք չկա, բայց դե բոլորս էլ հասկանում ենք, որ անհանգստանալու կարիք կա: Մի բան է` դասախոսիդ կամ ընկերներիդ ներկայությամբ ֆրանսերենով կարծիք արտահայտես, մեկ ուրիշ` ֆրանսախոս հյուրերի մոտ: Հա, մոռացա նշել, այսօրվա մեր էքսպոզեների թեման մեդիա կրթության դերն էր երիտասարդների կյանքում` նորությունները և մեդիան ճիշտ հասկանալու համար:

Դասից առաջ՝ մեծ դասամիջոցին, հավաքվեցինք գրադարանում, մտքեր փոխանակեցինք, մեր մեջ որոշոցինք, թե ով է խոսելու, կարծիքներն, իհարկե, բաժանվեցին, մինչև վերջին րոպեն պլանավորում էինք մեր փախուստը․ ամեն ինչ, միայն թե դասի չնստեինք: Երբ մտանք լսարան, և փախչելու տարբերակ չկար, մեզ մնում էր անհամբերությամբ սպասել մեր հյուրերին, ովքեր այդպես էլ չեկան: Երևի ավելի կարևոր հանդիպում ունեին, մեկ ուրիշ օր միգուցե և գան: Դե, իսկ մեզ մնում էր սովորականի պես բանավեճերով և քննարկումներով լի դաս անցկացնել:

Իսկապես հետաքրքիր և կարևոր թեմա էր, որը քննարկման կարիք ուներ մեր՝ երիտասարդներիս կողմից: Ներկայացվեցին միմյանցից տարբերվող էքսպոզեներ, որից հետո սկսվեց քննարկումը, հարց ու պատասխանը:

Մենք բոլորս շրջապատված ենք ինֆորմացիայով, որը կարող է ներկայացվել հեռուստացույցով, թերթերում, բջջայիններում և փողոցում: Երբեմն այդ ինֆորմացիան այդքան էլ մոտ չէ իրականությանը, աղավաղված կամ նույնիսկ հորինված է, և մեզանից շատերը հավատում են որոշ աղբյուրների` չկասկածելով նրանց հավաստիության վրա: Լսարանում կարծիք հնչեց, որ այո, այսօրվա երիտասարդությունը կարիք ունի կրթվելու մեդիա ոլորտում, իմանալու՝ որ աղբյուրներին հավատալ, ինչպես վերծանել ինֆորմացիան և չդառնալ կեղծ լուրերի թիրախ:

Հետո հերթը հասավ երեխաներին, որոնք թեկուզ առանց իրենց կամքի, բայց բախվում են լուրերի և տարատեսակ ինֆորմացիայի հետ, ինչը բացասական ազդեցություն կարող է ունենալ իրենց վրա: Քննարկվեց ծնողների կողմից այդ ամենը վերահսկելու հարցը, և որ ինչքան էլ նրանք ցանկանան երեխաներին հեռու պահել անցանկալի ինֆորմացիայից, տեղեկատվությունը մինչև վերջ ֆիլտրելն այդքան էլ իրական չէ: Չնայած՝ գոյություն ունեն ծրագրեր, որոնք արգելափակում են անցանկալի կայքերը և շատ հարմար են հենց այսպիսի դեպքերի համար, երբ ծնողը ցանկանում է երեխային պաշտպանել ավելորդ տեղեկատվությունից համացանցում:

Այնուհետև անդրադարձանք նաև մեծահասակներին: Եվ ես միանշանակ համաձայն եմ այն մտքի հետ, որ ոչ միայն երիտասարդները, այլ նաև տնային տնտեսուհիները և տարեց մարդիկ նույնպես ունեն մեդիա կրթության կարիք, քանի որ նրանք էլ են այն խոցելի խումբը, որը օրվա մեծ մասն անցկացնում է հեռուստացույցի դիմաց և հատկապես՝ համացանցում, որտեղ յուրաքանչյուր ցանկացող կարող է տեղադրել չճշտված և կեղծ ինֆորմացիա: Նրանցից շատերը կուրորեն հավատում են համացանցում տեղադրված ցանկացած տեղեկատվության ու նույնիսկ չեն էլ կասկածում, որ այն կարող է հորինված կամ փոփոխված լինել:

Մենք ապրում ենք մի ժամանակաշրջանում, որն անհնար է պատկերացնել առանց մեդիայի, սա տեղեկատվության դար է, և լավ կլիներ, որ թեկուզ դպրոցներում կամ էլ համալսարաններում կազմակերպվեին միջոցառումներ, սեմինարներ, որտեղ մասնագիտությանը լավ տիրապետող մեդիայի ներկայացուցիչները երիտասարդներին, ինչու ոչ, նաև մեծահասակներին կսովորեցնեին, թե ինչպես պետք է լրատվամիջոցներից օգտվել, կներկայացնեին ոչ վստահելի կայքերը հայտնաբերելու մեթոդներն ու ինֆորմացիան ճիշտ օգտագործելու ձևը: Չէ՞ որ հենց սա է ձևավորում մեզ որպես քաղաքացի և հասարակության լիարժեք անդամ:

Յուրաքանչյուր երկրի զարգացվածության հիմքում կա մի մեծ հիմնաքար, որը կոչվում է կրթություն: Երկրի կրթական մակարդակն է թելադրում տվյալ սերնդի մտավոր կարողություններն ու գծում մտահորիզոնի սահմանները, ուստի բոլոր ժամանակներում կրթական բարեփոխումները պետության անբաժանելի մասն են կազմում: Վերջերս Կրթության և գիտության նախարար Արայիկ Հարությունյանը անսպասելի հայտարարեց, որ դպրոցների ավարտական քննությունները այսուհետ անցկացվելու են կենտրոնացված ձևով, իսկ դպրոցների տնօրենները և ուսուցիչները պատասխանատվություն են կրելու իրենց աշակերտների արդյունքների համար:

Առաջին հայացքից թվում է, որ սա հրաշալի մեթոդ է աշակերտներին զգաստացնելու, արտագրությունները կանխելու համար, սակայն անհրաժեշտ է հաշվի առնել նաև նման որոշման հնարավոր ռիսկերը: Օրինակ՝ ուսուցիչների և դպրոցի տնօրենի վրա դրված պատասխանատվությունը՝ աշակերտի գնահատականի հետ կապված, վիճարկելի է տարբեր տեսանկյուններից և լրացուցիչ ուսումնասիրման ենթակա է: Եթե ավարտական քննություններին աշակերտը ստանում է ոչ բավարար գնահատական, այնինչ դասընկերները բարձր միավորներ են հավաքում, դա կարող է պայմանավորված լինել տարբեր կրթական և ոչ կրթական գործոններով, ու չի կարելի պատասխանատվությունը բարդել միայն դասավանդող ուսուցիչների կամ տնօրենի վրա:

Դիտարկենք համադասարանցիների դրական գնահատականների առկայության մասին փաստը, ինչը կարող է նշանակել, որ ուսուցիչը, այնուամենայնիվ, գիտելիք փոխանցել է լսարանին, բայց աշակերտը կարող է այն չսերտել տարբեր պատճառներով. մտավոր թույլ կարողություններ, հոգեբանական ու սոցիալական վիճակ, ուսուցչի կամ առարկայի հանդեպ ունեցած վերաբերմունք, բարդ տերմիններ պարունակող դժվար ընկալելի դասագրքեր և այլն:

-Որոշում ընդունելուց առաջ անհրաժեշտ է մանրամասն ուսումնասիրել ոլորտը, վերանայել ռիսկերը և գտնել այնպիսի տարբերակ, որը կբխի նաև երեխայի շահերից,-ասում է անգլերենի ուսուցչուհի Անահիտ Զոհրաբյանը։ – Կան նրբություններ, որոնք պետք է հաշվի առնել. օրինակ՝ բոլորին հայտնի է, որ շատերը 12-րդ դասարանի միասնական քննությունից չկտրվելու համար հաճախում են անհատական պարապմունքների, այժմ նույնը տեղի կունենա ավելի վաղ՝ 8-9-րդ դասարանցիների դեպքում, իսկ սոցիալապես անապահով ընտանիքների երեխաները ստիպված են լինելու քննությունները հանձնել դպրոցական դասապլանով նախատեսված անգլերենի շաբաթական 2 դասաժամից քաղած գիտելիքներով:

Ուշադրություն դարձնենք նաև այն փաստին, որ աշակերտների դեռահասության շրջանում քննական սթրեսի հավանականությունը փոքր չէ, և հայտնի է, որ դպրոցական ավատական քննությունների ստանդարտ թեստերի կամ բանավոր քննությունների արդյունքը հիմնովին չի արտացոլում աշակերտների իմացության մակարդակը: Ինչպես մնացած 9-րդ դասարանցիները, նույն դասարանում սովորող Արփին ևս դժգոհում է.

-Հենց լսեցի նախարարի հայտարարությունը, խուճապի մատնվեցի, որովհետև մինչ այս միշտ վախեցել եմ միասնական քննություններից և մտածել եմ, որ այն լիարժեք հանձնելու համար բավականին ժամանակ ու տքնաջան աշխատանք է պահանջվում:

Կրթական այս բարեփոխման հնարավոր դրական արդյունքներից բացի, կլինեն նաև բացասական արդյունքներ։ Ուսուցիչները մի կողմ կդնեն կրթական յուրահատուկ մեթոդները և ջանք չեն խնայի, որպեսզի աշակերտներին «վարժեցնեն»՝ քննական սուբյեկտիվ գնահատական ստանալու համար՝ այդպիսով իրենց ուսերից թոթափելով ավելորդ պատասխանատվությունը: Իսկ այդ գործողությունների արդյունքում դպրոցներում կնկատվեն աշխատանքային մոտիվացիայի անկում և ցածր կրթական մակարդակ:

Մեկ այլ մտահոգիչ թեմա է առաջ գալիս, երբ դիտարկում ենք 9-րդ դասարանի ավարտական քննություններից կտրված և նույն դասարանում մնացած տղաների հետագա կրթության շարունակականությունը: Արդյո՞ք հետագայում կշարունակի աշակերտն իր ուսումը համապատասխան քոլեջում կամ ավագ դպրոցում, որտեղ տարեցտարի աշակերտների թիվը նվազում է, թե՞ ստիպված կլինի թերի կրթությամբ, առանց մասնագիտության, ցածրակարգ և վատ վարձատրվող աշխատանքի միջոցով իր և իր ընտանիքի գոյությունը պահպանել կամ դեռ դպրոցը չավարտած՝ բանակ զորակոչվել:

Հիշենք, որ կրթությունը հասարակության և պետության ապահով ու բարեկեցիկ կյանքի համար բացառիկ նշանակություն ունի, և ևս մեկ անգամ վերանայենք այս ռիսկերն ու փորձենք նվազեցնել դրանք:

-Հեղափոխություն էիք ուզում, դե հիմա էս բարեփոխումները վայելեք:

Այս նախադասությունը այսօր հասավ ականջիս մի տղայի կողմից, ով այդ օրերին չեզոք դիրք էր «բռնել»:

Իսկ թե ինչ բարեփոխումների  մասին է ասում` կմանրամասնեմ հիմա:

Դե երևի լսել եք, որ այս տարի բոլոր քննությունները միասնական են լինելու և հանձնելու են մարզկենտրոնում, ոչ թե դպրոցներում, ինչպես նախարարն է նշում` տնայնավարական կերպով: Մեր կրթական համակարգը իրոք ունի շատ խնդիրներ, և մեր նոր կրթության պաշտոնյաները ինչ-որ բաներ են փորձարկում: Դպրոցի առաջին օրից ցավակցական տոնով բոլորը շեշտում են այս նորության մասին, բայց ես ինքս չգիտեմ էլ` դա լա՞վ փոփոխություն է, թե ՞ վատ: Դրա համար ես ուզում եմ խոսել իմ մտերիմ ընկերուհու մասին, ով  ևս պատրաստվում է անցնել այս թոհուբոհի միջով, և եզրակացությունը թողնում եմ ձեզ` դրական, թե՞ բացասական  սպասվող փոփոխություն է սա:

Նորան պատրաստվում է  ընդունվել բժշկական համալսարան, պարապում է կենսաբանություն և քիմիա, դպրոցում շարունակում է հավասարապես լավ սովորել բոլոր առարկաները: Դե իհարկե, օրինակելի կերպար է, ըստ նրա պետք է  բազային գիտելիքներ ունենաս և չմոռանաս ոչ մասնագիտական առարկաների մասին: Նրա նպատակը անվճար ընդունվելն է, բայց այս փոփոխության մասին լսելիս սկսել է անհանգստանալ: Ի ՞նչ անել: Պատրաստվել մի քանի շաբաթից տրվող նախաքննական թեստերի՞ն, գնալ պարապմունքների՞, թե ՞  դասերը անել: Եվ իհարկե, այս ընթացքում մոռանում ենք օրգանիզմին հանգիստ տալու մասին:

Մի բան ևս. եթե միասնական քննության ժամանակ, օրինակ, անբավարար ստանաս մաթեմատիկայից, «կտրվում ես ինքնըստինքյան »: Կապ չունի, թե քո մասնագիտական առարկաները ինչքան բարձր ես հավաքել, ավարտական վկայական չես ստանա: Ոմանց թվում է, թե սրանք ուղղակի «պաշտպանական ռեակցիաներ» են աշակերտների կողմից, բայց իրոք, տեսնելով իմ ընկերուհուն, ես պատկերացնում եմ հազարավոր այդպիսի ապագա դիմորդների, ովքեր գտնվում են նման խառնաշփոթ հոգեվիճակում:

Դե, ես իհարկե ուզում եմ, որ կրթական համակարգում արդարություն լինի, և հուսով եմ, որ այս քայլը դրան հասնելու ուղիներից մեկն է: Վերը նշվածը ուղղակի մեկ կոնկրետ օրինակ էր, բայց հույսով սպասում ենք միայն դրական արդյունքների:

Ամբողջ ամառ սպասեցի սեպտեմբերի մեկին: Երևի չեմ հիշի մի դեպք, երբ ասեմ, որ ցանկանում եմ դպրոց գնալ, ու ինձ մի այլ հայացքով չնայեն ու չասեն, որ ես վերացող տեսակ եմ: Բարև, ես Աննան եմ, Աշոցքի միջնակարգ դպրոցի 10-րդ դասարանի աշակերտուհի: Վա՜յ, էլի մոռացա, 11-րդ դասարանի: Հա՛, և էսպես գրեթե ամեն րոպե և ամեն օր: Ես դեռ չեմ համակերպվում, որ մեկ տարով մեծացել եմ, ու արդեն պետք է ինձ մի քիչ մեծի նման պահեմ:

Ամեն նոր օրվա հետ օրերն էի հաշվում դպրոց գնալու, ուսուցչուհիներիս, ընկերներիս, ինձ տեսնելու համար: Հա՛, ինձ էլ, հետաքրքրիր էր՝ ինչպիսին կլինեի 11-րդ դասարանում: Վերջապես եկավ այդ օրը, բայց ոչ իմ պատկերացրածի նման: Առավոտյան մռայլ եղանակն ու քամին իմ տրամադրության վրա ազդեցին բացասաբար, և անգամ այն աստիճան, որ չէի ցանկանում գնալ դպրոց: Բայց մի կերպ հաղթահարեցի այդ ամենը, հասանք դպրոց, և միանգամից փոխվեց տրամադրությունս։ Ճիշտ է՝ դեռ արև չկար, բայց ես ժպտացի՝ տեսնելով ընկերներիս և ուսուցիչներիս: Չեք հավատա, բայց միանգամից տաքացա:

Չնայած եղանակային բարդ պայմաններին, դե, ախր, անհնար է ապրել Աշոցքում և չմրսել, միջոցառումը սկսված էր, անհամբերությամբ սպասում էի մեր ավարտական դասարանի աշակերտների ելույթներին: Դե, ինչպես չսպասեի, երբ ամենամտերիմ ընկերուհիս հենց այդ դասարանից էր: Միջոցառումը շատ լավ էր կազմակերպված, և ես այնքան էի տարվել դրանով, որ անգամ ինձ էի պատկերացնում այդ հարթակին կանգնած՝ որպես ավարտական դասարանի աշակերտուհի: Ամբողջ մարմնովս սարսուռ անցավ, երբ լսեցի այս նախադասությունը. ես, Հայսատանի հպարտ քաղաքացիս, երդվո՛ւմ եմ…

Ախր, շատ եմ սիրում այդ նախադասությունը: Միջոցառման ավարտից հետո հերթով դասղեկների հետ մտանք դպրոց։ Սիրտս լցվել էր, կարծես երեկ էր, որ ես մայրիկիս հետ երկու պոչիկով եկա դպրոց և վստահ ներս մտա: Անգամ չպատկերացրի, որ այսքան կարևոր կդառնա դա ինձ համար: Անգիր հիշում եմ, թե ինչպես էի ուսուցիչներիցս նեղանում, երբ իմ փոխարեն ուրիշ մեկին էին դաս հարցնում: Սիրում էի, որ ինձ լսեին բոլորը: Եվ այսպես, մեկը՝ երկու, երկուսը՝ երեք… Եվ եկանք հասանք մեր օրերը: Ամեն նոր օրվա հետ մի բան տարա դպրոցիցս, վստահությունս ավելացրեցի և հասկացա գիտելիքի արժեքը: Հասկացա, որ այս կյանքում գիտելիքը միակ բանն է, որ ինձանից չեն գողանա: Առիթից օգտվելով՝ շնորհավորեմ բոլորիս, հատկապես՝ առաջին դասարանցիներին, ովքեր ինձ նման վաղը կհասկանան, որ արդեն մեծ են: Ուզում եմ հին օրերը, ուզում եմ նորից գնալ դպրոց առաջին դասարանցու կարգավիճակով, ուզում եմ դպրոցի առաջին զանգը ես հնչեցնեմ, բայց մենակ ուզելը քիչ է: Կփորձեմ համակերպվել այս իրողության հետ, և քանի որ ճանաչում եմ բոլոր առաջին դասարանցիներին, ուրեմն նրանց հետ կվերապրեմ մանկությանս այդ քաղցր էջը:

Նյութը գրելիս մտածում էի, որ բոլորը սա կարդալիս կհիշեն այդ օրը, կհիշեն ու կհասկանան, կխոստովանեն, որ մեծանալուն զուգընթաց՝ հասկանում են, թե ինչքան շատ բան է տվել իրենց դպրոցը:
Սեպտեմբերյան առաջին զանգը իր գիրկն է կանչում բոլորին՝ մեծ, թե փոքր։ Ես անգամ կարոտել եմ իմ դպրոցական առաջին հագուստը, որն այդպես էլ չսիրեցի: