Արդեն մի քանի ամիս է, ինչ «17.am»-ը թեյի ակումբ է ստեղծել: Ամեն շաբաթվա չորեքշաբթի օրը, հանրապետության գրեթե բոլոր մարզերի մեր ուսանող թղթակիցները հավաքվում են «Մանանա» կրթամշակութային կենտրոնի երևանյան գրասենյակում: Ամեն անգամ մի հետաքրքիր բան կազմակերպում ենք՝ ֆիլմեր ենք դիտում, քննարկում, հանդիպումներ ունենում մեդիա ոլորտի, արվեստի և գրականության փորձառու մասնագետների հետ, հարցազրույցներ վարում և իհարկե թեյում: Ինչպես կարելի էր ենթադրել, թեյն էլ անկրկնելի է. Հայաստանի տարբեր մարզերից բերված ծաղիկների անկրկնելի բույրով և համով:
Այս անգամ «17.am»-ի հյուրն է մեդիափորձագետ, լրագրող, խմբագիր Գեղամ Վարդանյանը:
-Կպատմե՞ք Ձեր մասին, ե՞րբ սկսեցիք աշխատել որպես լրագրող:
-Ես ավարտել եմ Երևանի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետը: Ֆորմալ տեսանկյունից լրագրողի կրթություն չունեմ: Աշխատում եմ 1999 թվականից: Նախ աշխատել եմ «Ա1+» հեռուստաընկերությունում: Այն ժամանակ «Ա1+»-ը եթեր ուներ: Դուք երևի չեք հիշի, որովհետև 2002 թվականին փակվեց, բայց մինչև հիմա կայքը կա, շատ հայտնի չէ, բայց հուսով եմ, երբեմն օգվում եք այդ կայքից: «Ա1+»-ում ես եղել եմ թղթակից: Փակվելուց կես տարի հետո տեղափոխվեցի «Ինտերնյուս», որը հիմա Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոնն է: Այնտեղ իմ հիմնական գործը չեմ կարող նշել, ես ամեն ինչով եմ զբաղվել: Ես ավելի շատ զբաղվել եմ ինտերնետային լրագրությամբ: Վերջին 5-6 տարում սոցիալական և մուլտիմեդիայի հետ եմ գործ ունեցել, բայց իմ հիմնական գործը միշտ եղել է www.media.am կայքի խմբագրումը: Մենք քիչ ենք` ես, երկու լրագրող և մի անգլերենի խմբագիր: Ունենք նաև հեղինակներ, ովքեր թղթակցում են: Այս կայքը ամենահին կայքերից մեկն է Հայաստանում, ստեղծվել է 2000 թվականին և 16 տարիների ընթացքում` 4 անգամ թարմացվել է: 2010-2011 թվականներին կայքը հիմնավոր փոխվել է, և հիմնական նպատակն է` Հայաստանում մեդիայի քննադատությունը զարգացնելը, այսինքն, հասկանալ մեդիան, խնդիրների մասին խոսել, քննադատաբար մոտենալ մեդիային: Ինչ-որ դեպքերում ինձ ներկայացնում են որպես մեդիա փորձագետ: Ես այդ բառը այդքան շատ չեմ սիրում, բայց իրականում Հայաստանում կամ աշխարհում, լրագրության կամ մեդիայի հետ կապված այդպիսի խնդիր չկա, որն ինձ չհետաքրքրի: Շատ ժամանակ նույնիսկ ոչ այնքան փորձագիտական նպատակներով, այլ զուտ հետաքրքրություն որպես: Ու ինչ որ դեպքերում այդ մասին խոսելը, կարծիք կիսելը, ինքնաբերաբար ստացվում է փորձագիտություն:
-Ի՞նչը ստիպեց ֆիզիկոսից դառնալ լրագրող: Այսօր համալսարանում մեզ ասում են, որ լրագրողն անպայման պետք է ավարտի լրագրության ֆակուլտետը: Ու եթե ինչ-որ մեկը փորձի այլ մասնագիտության դիպլոմով լրագրող աշխատել, չենք կարող ասել բոլոր, բայց շատ դռներ փակ կլինեն նրա դիմաց:
-Հայտնի լրագրողի անուն ասեք:
-Ռուզան Խաչատրյան:
-Ռուզանը բանասիրականն է ավարտել:
-Աննա Իսրայելյան: Արամ Աբրահամյան:
-Աննան էլ է բանասիրականն ավարտել, Ռուզանի կուրսեցին է, իսկ Արամ Աբրահամյանը երաժիշտ է:
-Գայանե Փայտյան:
-Գայանե Փայտյանը երևի բանասիրական է ավարտել: Ասում եմ բանասիրական, քանի որ այն ժամանակ լրագրության ֆակուլտետ չի եղել:
-Ռուզան Մինասյանն էլ է՞ բանասիրականն ավարտել:
-Այո՛:
-Օրինաչափությունը պարզ է արդեն:
-Չգիտեմ` ինչպես ստացվեց: Սովորում էի ֆիզիկայի ֆակուլտետում, հոդվածներ էի գրում տարբեր թերթերում՝ «Առավոտ»-ում, «Ազգ»-ում: Սովորել եմ 1991-1996 թթ., 1996-ին գնացի բանակ, 1998-ի վերջին եկա: Սովորել եմ, երբ պատերազմ էր: Վատ չեմ սովորել, բայց մեր կուրսում 100-ից ավել էինք, ու եթե ես որոշեի ֆիզիկայով զբաղվել, պետք է նորից ինչ-որ փուլերով անցնեի: Մի խոսքով` դժվար էր ֆիզիկայով շարունակելը: Մեր կուրսից երևի 5 կամ 7 հոգի է ֆիզիկայի գծով շարունակել: Այդ ժամանակ «Ա1+»-ում աշխատում էր եղբորս ընկերը, մոնտաժ էր անում, այդ ժամանակ տղա լրագրող էին որոնում, ես էլ փորձեցի: Սկզբում դժվար էր, բայց կամաց-կամաց ստացվեց:
Հիմա կրթության մասին: Իմ խորին համոզմամբ, և մեր կազմակերպությունում շատերի համոզմամբ, լրագրողի համար բակալավրիատ ընդհանրապես պետք չի: Իմ կարծիքով, լրագրողի համար մագիստրատուրան լիովին բավարար է, որովհետև նա պետք է ստանա հիմնական կրթություն սոցիոլոգի, տնտեսագետի կամ այլ մասնագիտության գծով և հետո մագիստրատուրայում լրագրություն սովորի: Ես չեմ պատկերացնում, թե ինչ են սովորեցնում 4 տարի բակալավրիատում: Իմ կարծիքով, եթե մարդն ունի հիմնավոր գիտելիքներ, ունի սովորելու ընդունակություններ, կարողանում է հետազոտություն անել, կարողանում է տեքստ գրել, իսկ տեքստ գրելը Հայաստանում ամենալուրջ խնդիրներից մեկն է, ինչպես նաև կապակցված խոսելը: Սա չեն սովորեցնում դպրոցում, համալսարանում: Ավագ դպրոցում կամ համալսարանում չեն սովորեցնում մտքերը հավաք գրել, դրա փոխարեն հանձնարարում են շարադրություն գրել, որը հուզական և ստանդարտ մտքերի արտահայտումն է` «Աշուն», «Գարուն», «Ձմեռ», «Ամառ» և այլ թեմաներով: Բայց եթե հանձնարարեն մտքերը հավաքել ու գրել, ինչ-որ հիմնախնդրի մասին իրենց կարծիքը, այդ երեխաներին շատ ավելի օգուտ տված կլինեն: Համալսարանում չեն սովորեցնում աշխատել առաջնային ու երկրորդային աղբյուրների հետ: Այսինքն, տարբերակել առաջնային ու երկրորդային աղբյուրները: Չեն սովորեցնում էսսեներ գրել, հետազոտություններ անել… Եթե մարդը սովորել է համալսարանում, ունի գիտելիք ստանալու, հավաքելու, փոխանցելու հմտություններ, նա կարող է հետագայում շարունակել: Իզուր չէ, որ մագիստրատուրան երկրորդ հնարավորություն է: Ֆորմալ կրթությունը բարդ է, ես բակալավրիատում երբեք չեմ դասավանդել, մագիստրատուրայում եմ դասավանդել, բայց դա էլ է բարդ: Հիմա դասավանդում եմ Բրյուսովի համալսարանում` մագիստրատուրայում` տվյալների լրագրություն: 4 ուսանող ունեմ, որոնցից ոչ մեկը լրագրող չի եղել: Դուք անուններ ասացիք, ու ես էլի անուններ կարող եմ ավելացնել, ովքեր ավարտել են լրիվ ուրիշ բաժին, բայց հիմա լրագրողներ են: Ամենահայտնիներից` Արտակ Ալեքսանյանը, պատմության ֆակուլտետն է ավարտել, ու էլի շատ-շատերը տարբեր տեղեր են ավարտել, ու այնպես չէ, որ միայն ես եմ, ու դա յուրահատուկ բան է: Հիմա շատերը, ովքեր լրագրության ֆակուլտետում են սովորում, սովորաբար 2-րդ, 3-րդ կուրսից, սկսում են աշխատել, և դա է ճանապարհը, պետք է սկսել:
-Արդյո՞ք սովետական մտածողությունը չի ազդել լրագրության վրա:
-Մի բան կա Խորհրդային Միությունից եկած, որ ես չեմ ընդունում: Մեկը, որ ասում են` լրագրողները չորրորդ իշխանություն են, լսել ե՞ք այդպիսի բան: Իշխանության 3 ճյուղ կա` օրենսդիր, գործադիր և դատական, լրագրությունն էլ համարում են չորրորդը: Սա իմ կարծիքով սխալ է: Իսկ երկրորդը ԶԼՄ հապավումն է` Զանգվածային լրատվության միջոց, սա էլ է Խորհրդային Միությունից եկած, բայց աշխարհում այդպես չի ընդունված: Այստեղ մի բառը պետք է փոխվի` լրատվամիջոցը, որովհետև լրագրության մեջ կապը ուղղահայաց է, ես ասում եմ նորություն, դուք` լսում եք: Պետք է լինի հաղորդակցության միջոց:
-Կպատմե՞ք «Ինտերնյուսի» մասին:
-Մենք 20 տարեկան ենք` 20 տարվա կազմակերպություն ենք: Հիմնականում 3 ուղղություններով ենք զբաղվում: Առաջինը` մեդիայի արտադրությունն է. հիմնականում հեռուստատեսային արտադրանքի մասին է խոսքը: Հեռուստատեսային հաղորդումներ, վավերագրական և կորպորատիվ ֆիլմեր, սոցիալական գովազդային հոլովակներ: Այդ հաղորդումները 20 տարի է, ինչ կան ու շատ տարբեր են:
Ձեր մարզերում կա՞ն տեղական հեռուստաընկերություններ, այստեղ ո՞ր մարզերից ունեք թղթակիցներ:
-Սյունիքից, Շիրակից, Վայոց ձորից, Լոռուց…
-Վայոց ձորում մեդիայի տեսակետից, վիճակը բարդ է: Սյունիքում Գորիսի «Լաստ» հեռուստաընկերությունը կար, որը հիմա փակվել է կամ օրինակ, «Սոսի» հեռուստաընկերությունը, որը մեր գործընկերն է: «Ֆորտունան» Ստեփանավանի հեռուստաընկերությունն է, որը հիմա մարզային հեռուստաընկերություն է:
Մեր գործընկեներն են` Շիրակից «Ցայգ»-ը, «Գալա»-ն, «Շիրակ հանրային»-ը, Վանաձորից` «Լոռի»-ն, «Միգ»-ը: Մեր հեռուստատեսային հաղորդումները սովորաբար պատրաստվում են գործող լրագրողների մասնակցությամբ, այսինքն, հաղորդումն իր մեջ ունի 2 բաղադրիչ` դասընթաց և հաղորդման պատրաստում: Այս պահին «Արմնյուզ» հեռուստաընկերության համար ենք հաղորդում պատրաստում, որը տեղական ինքնակառավարման մարմինների մասին է: Ինչպես գիտեք, մարզերում հիմա խոշորացման գործընթաց է տեղի ունենում՝ գյուղերը միավորվում են, այդ մասին է հաղորդումը: Հիմա մենք նոր ձևաչափ ենք պատրաստում, հետո փոխանցելու ենք հեռուստաընկերություններին, որ շարունակեն: Կոչվում է «Տիմատիկա», վարում է Արտակ Վարդանյանը: Հեռուստատեսային հաղորդումները այդպես շատ-շատ տարբեր են: Նախկինում «Ստորակետ» է եղել, որը մարզային էր, հետո «Դիտակ», հետո «Հետաքննական», ու այսպես լրագրությունը անընդհատ փոփոխվում է: Մենք փոքր ստուդիա ունենք, այնտեղ հաղորդումներ ենք նկարահանում, դոկումենտալ շատ ֆիլմեր ունենք, լրագրողական հետաքննություններ և այլն: Շա~տ մեծ բաղադրիչ են հայ-ադրբեջանական, հայ-վրացական համատեղ նախագծերը: Երևի տեսած կլինեք «Մենք ենք» պատանիների հաղորդումը: Այս հաղորդումը յուրաքանչյուր երկրում ուներ իր անվանումը: Օրինակ, Արտակ Վարդանյանն այդ հաղորդումից էր, 7 տարբեր սերունդներ ենք ունեցել, այսինքն, մենք շրջանավարտներ ունենք, որոնք հետագայում աշխատանք են ստանում «Հանրային հեռուստաընկերությունում», «ՊանԱրմինիան» հեռուստաընկերությունում, «Մեդիա հոլդինգ գրուփ»-ում, «Ազատություն» ռադիոկայանում և այլն:
2-րդ մեծ ուղղությունը դասընթացներն են: Լրագրողական դասընթացներ անելու տեսանկյունից Հայաստանում երևի թե ամենամեծ փորձը մենք ունենք: Շատ տարբեր դասընթացներ են եղել: Սկզբում` 1995-1996 թվականներին, երբ նոր էինք աշխատում, ամեն բան այլ էր: Հասկանո՞ւմ եք, լրագրողների սերունդը փոխվել է: Այն լրագրությունը, որը կար Խորհրդային Միության ժամանակ՝ փոխվեց: Նախ՝ պատերազմական լրագրություն էր, պատերազմի ժամանակ, երբ որ արդեն սկսեցին առաջին կայանները բացել՝ և՛ մարզային, և՛ հանրային, այդ «լրագրություն» հասկացությունն արդեն շատ փոխվել էր: Սկզբնական բանը, որ մենք անում էինք՝ արևմտյան դպրոցի լրագրությունը ներմուծելն էր, ու այդ դասընթացները երկարատև էին: Միջազգային դասընթացավարներով տևում էին 6 շաբաթ: Տեղացի ու մարզերի երիտասարդներին սովորեցնում էին և՛ նկարել, (լրագրողը պետք է իմանա նաև նկարել), և՛ տեքստ գրել, և՛ ձայնի հետ աշխատել, և՛ մոնտաժ անել: 6-րդ շաբաթվա վերջում արդեն լուրերի թողարկում էին դնում: Դրանք ամենաերկար դասընթացներն էին: Հիմա դասընթացները շարունակվում են, ուղղակի մի քիչ տարբեր են, մի քանի ուղղվածություն ունեն: Մեկը հետաքննական լրագրությունն է, մյուսը` տվյալների լրագրությունը, մուլտիմեդիա պատմությունները, և մյուսը՝ նորությունների ստուգումն է: Երբևէ լսե՞լ եք «News Verification»-ի մասին. ստուգում են սոցիալական մեդիայից եկած նորությունները: Եթե մենք ունենայինք շրջանավարտների միություն, արտադրանքի ու դասընթացների տեսակետից Հայաստանում լրագրողների ու մենեջերների, օպերատորների, ինչպես նաև առևտրով զբաղվողների` գովազդ վաճառողների մեծ մասը կլինեին այդ միության անդամները: Այսինքն, մեր կազմակերպություն սերունդեր են եկել, գալիս են, գնում են ու դեռ գալու ու գնալու են:
3-րդ ուղղությունը դա մեդիա գրագիտությունն է: Չգիտեմ, թե ինչքանով գիտեք, թե դա ինչ է նշանակում, իրականում այն, ինչն անում է «Մանանա» կենտրոնը` հենց մեդիա գրագիտություն է: Նաև այն է, ինչ-որ անում էինք մենք` «Մենք ենք»-ի հետ, որը դեռ տարածում չուներ այստեղ: Մենք երեխաների հետ հաղորդում էինք պատրաստում, դա էլ էր մեդիա գրագիտություն: Ասում եմ, որ «17.am»–ը կամ «Մանանա» կենտրոնի գործունեությունը մեդիա գրագիտություն է, որովհետև այստեղ կա մի շատ կարևոր կոմպոնենտ` մեդիա ստեղծելը: Մեդիա ստեղծելու ժամանակ դու մեդիան հասկանում ես: Մեդիագրագիտությունը, իմ կարծիքով, առաջինը քննադատական մտածողության զարգացումն է: Մեդիա գրագիտությունը մեր կարևոր ուղղություններից մեկն է: Մենք մեր կայքում մեդիա գրագիտության խաղ էլ ունենք, եթե ժամանակ ունենաք, խաղացեք այդ խաղը, կոչվում է «Մեդիամարտ»: 10 փուլ կա այնտեղ: Նաև դպրոցների հետ ենք աշխատում: Մենք կարծում ենք, որ մեդիագրագիտությունը պետք է դպրոցում առանձին առարկա լինի: Ամերիկայում և Եվրոպայում այն առանձին առարկա է: Տարբեր տեղեր ունի տարբեր դրսևորվումներ, նաև ինտեգրվում է մյուս առարկաների մեջ: Մենք կարծում ենք, որ երեխաները դեռ դպրոցից պետք է հասկանան, թե ինչպես է ստեղծվում մեդիան, ինչպես են սպառում մեդիան, ինչպես քննադատական մտածել և չթողնել, որ իրենց խաբեն և այլն, մի խոսքով` ինչպես կարողանան ստեղծել մեդիա: Դպրոցներում մենք խնդիր ենք ունենում, որ շատ ժամանակ իրենք շփոթում են դա ինֆորմատիկայի կամ ծրագրերի ստեղծման հետ: Երբ ուսուցիչների համար դասեր ենք անում, շատ անգամ նրանք մտածում են, թե դա վերապատրաստման ծրագիր է, բայց` ո’չ: Մենք շատ տարբեր առարկաների ուսուցիչներ ենք ունեցել` ֆիզիկայի, հայոց լեզվի, մաթեմատիկայի:
-Կարո՞ղ ենք ասել, որ «Ա1+»-ը եղավ այն հիմնաքարը, որի վրա շարունակեցիք Ձեր կարիերան:
-Կարիերայի հարցը բարդ է: Ես չգիտեմ այդ կարիերան լա՞վ է, թե՞ վատ, բայց «Ա1+»-ը իմ տներից մեկն է մինչև հիմա: Այն շատ լավ դպրոց է լրագրողի համար: Ոչ թե տնտեսական կամ ֆինանսական տեսանկյունից, այլ ավելի ազատ աշխատելու և որպես լրագրող քո ուզածը անելու տեսանկյունից: Դա ժամանակահատված էր, երբ հեռուստատեսություններն ավելի ազատ էին, դրանից հետո այլևս չեղավ այդպիսի բան: Ես «Ա1+»-ում աշխատելու ընթացքում մի քանի շատ կարևոր իրադարձություն լուսաբանելու հնարավորություն եմ ունեցել, որն ինձ համար շատ-շատ կարևոր է եղել: Մեկը 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ն էր: Այդ ժամանակ «Ա1+»-ն առաջին ժամերին միակն էր, որ աշխատում էր, իսկ հետո ամենահավաստին էր: Այն ժամանակ համացանց չկար, պատկերացնո՞ւմ եք: Համեմատենք մերօրյա իրադարձությունների հետ` ապրիլյան քառօրյա պատերազմի հետ, կամ հուլիսյան ՊՊԾ գնդի գրավման հետ ու պատկերացնենք, որ համացանց չկա, հեռուստատեսությունն էլ չի լուսաբանում, ինչպիսի իրավիճակ կստեղծվեր: «Ա1+»-ում նաև սովորել եմ նորություններ պատրաստել, եղել եմ խորհրդարանական թղթակից, սովորել եմ լարվածության մեջ աշխատել, որովհետև աշխատում էի առավոտյան ժամը 9-10-ը, իսկ ժամը 22-ին գնում էինք տուն: 12 ժամ լարված աշխատանք: Պատկերացրեք. օրվա մեջ 2 սյուժե նկարահանել, հետո տեքստ գրել, հետո մոնտաժել, ընդ որում` արագ-արագ, ժամը մեկ նորությունների թողարկում կար, այսինքն, վազել այդ միջանցքներում, հասցնել եթերներին: Մոնտաժը գծային էր: Սա բավականին ժամանակատար է: Գծայինը դա երկու ձայնագրիչ է իրար կողքի, երկու մոնիտոր, ու դու երկու տեսաժապավեն ունեիր, մեկը` «мастер»-ն էր, որի վրա հավաքվում էր վերջնական հաղորդումը, մյուսը` նկարահանած նյութը` «исхвдный» էին ասում: Տեսաժապավենը մտցնում էին տեսագրիչի մեջ, անհրաժեշտ հատվածները կտրում, մյուսի վրա հավաքում: Հիմա արդեն ոչ գծային է ու ժամանակատար չի:
Պատկերացրեք, դու պետք է սյուժե նկարեիր, ու այնքան ռացիոնալ, որպեսզի մոնտաժը հեշտ լիներ: Սովորել եմ շտատիվ քարշ տալ, դա շատ կարևոր է, որովհետև պետք է կարողանաս որպես թիմ աշխատել, օգնես օպերատորին, որպեսզի լավ նյութ ստանաք: Պատկերացրեք, 11-ին` նկարահանման, 12-ին արդեն պետք է մոնտաժ, տեքստ, տեքստը խմբագրի հետ ստուգել, որ ժամը 4-ին եթեր է արդեն: Զիջել եմ սովորել:
Պետք է ճիշտ կազմակերպել լուրերի արտադրությունը, եթե շտապ նորություն է, կարևոր է, պետք է առաջնահերթ դա անել, իսկ նա, ով ցուցահանդեսից է եկել, կարող է մի ժամ հետո էլ նյութը մոնտաժել: Լրագրողներից ամենակարևոր բանը, որ սովորել եմ` կրճատելն է, որովհետև խնդիր է, երբ տեքստ ես գրում, և քո տեքստը կրճատում են, որպեսզի տեղավորվի 1 րոպե 15 վայրկյանի մեջ, բայց էականը մնա:
Երբ ինչ-որ իրադարձություն պետք է լուսաբանվի, սովորաբար լրագրողները երկար չեն էլ մտածում, գնում են ու բոլորով նույն բանը սկսում լուսաբանել, և իրենցից ամեն մեկին թվում է, թե ինչ-որ արտասովոր բան են լուսաբանել, բայց այն արդեն սովորոկան նյութ է դառնում:
-Իսկ ինչո՞ւ եթերից դուրս եկավ «Ա1+»-ը:
-Դա քաղաքական հարց է: Սա բարդ է բացատրելը: Ֆորմալ տեսակետից 2002 թվականին Հայաստանում եղավ լիցենզավորման մրցույթ հեռուստատեսությունների համար, ստեղծվեց հեռուստատեսության ու ռադիոյի ազգային հանձնաժողով, որը հեռուստատեսությունների լիցենզավորման մրցույթ հայտարարեց: Այն կապուղին, որը հեռարձակում էր «Ա1+»-ը, մրցույթ եղավ այդ կապուղու համար: «Ա1+»-ը պարտվեց այդ մրցույթում, և հիմա այդ կապուղին «Կենտրոն» հեռուստաընկերությանն է: Այս տեսակետից գուցե «Ա1+»-ը չէր զգում վտանգը և գուցե հնարավոր էր, որ ավելի լավ պատրաստվեր և ավելի լավ արդյունք ներկայացներ, չգիտեմ: Ֆորմալ տեսակետից դրանից հետո «Ա1+»-ը 2002 թվականից մինչև 2010 թվականը մասնակցեց տարբեր մրցույթների, շատ հիմնավոր փաթեթներով և շատ առաջարկներով, բայց միշտ պարտվել է: Նույնիսկ ռադիոյի մրցույթի մասնակցեց ու պարտվեց: Ինչո՞ւ այդպես եղավ, ինչո՞ւ ենք ասում` փակվեց, չենք ասում` կորցրեց լիցենզիան, որովհետև գոնե ինձ համար երկու ակնհայտ քաղաքական պատճառ կար: Մեկը հոկտեմբերի 27-ն էր, և երկրորդը, որ «Ա1+»-ը լուսաբանեց, և եթե մենք չլուսաբանեինք, նույնիսկ թերթերում չէր լուսաբանվի, դա Պողոս Պողոսյանի սպանությունն «Առագաստ» սրճարանում: Լիցենզիայից զրկվելը օրինակ էր մյուս բոլոր հեռուստաընկերությունների համար: Սա համակարգի փոփոխություն էր, որ եթերը պետք է վերահսկելի լինի:
Հիմա, որ մի քիչ հեռվից եմ նայում ու այլ տեսանկյունից արդեն, որովհետև լրագրությունն է փոփոխվում, մեր հայացքներն են փոփոխվում լրագրության նկատմամբ, մտածում եմ, թե ինչ էինք անում մենք 1999-ին: Ասենք, մենք հեռախոսով եթեր էինք տալիս Նաիրի Հունանյանին, ինչը եթե հիմա կողքից նայեի, կամ եթե ես լինեի խմբագիր, ու մեկը գար` ասեր` ես համարը ունեմ այդ մարդու, զանգենք` եթեր տանք, ես շատ-շատ լուրջ կմտածեի` անել այդ քայլը, թե ոչ, ու երևի չէի անի, որովհետև իր անունը տեռորիստ է տվյալ դեպքում: Տեռորիստներին եթեր տալով դու նպաստում ես, որ իրենց տեռորը գնա առաջ: Այսինքն ուզում եմ ասել, որ են ինչ անում էինք, վստահ չեմ, որ շատ ճիշտ էինք անում: Բայց իրականում մենք ինֆորմացիա էինք տալիս մեծ հաշվով այն ժամանակ, երբ ինֆորմացիա չկար համարյա: Բայց «Ա1+»-ը, իմ կարծիքով, դրա համար փակվեց: Մարդիկ միտինգներ էին անում ի պաշտպանություն «Ա1+»-ի, Եվրոպայի խորհուրդը պահանջում էր, որ եթեր վերադարձնեն, և այլն: Հիմա ԱրմՆյոզով 20 րոպե եթեր ունի օրական, սա ինչ-որ ձև նաև ֆորմալ լուծում է համարվում այդ հարցի համար:
-Իսկ ի՞նչ է մամուլի ազատությունը, որտե՞ղ է սկսվում և որտե՞ղ ավարտվում այն:
-Իրականում սա բարդ հարց է: Լրագրությունը պատմություններ պատմելն է. պետք է պատմես, այնքան, որքան կարող ես պատմել, բայց դու ունես սահմաններ, որոնք չպետք է անցնել: Դա կարող է լինել մարդու կյանքի հետ կապված, օրենքի հետ կապված, ի վերջո` ինքնանպատակ պիտի չլինի ինչ-որ բան պատմելը: Երբ խոսում ենք մամուլի ազատության մասին, երբ խոսում ենք սահմանների մասին, երբ գալիս է պահը՝ անել, թե չանելու, պետք է հարցդ լինի հետևյալը. «Ինչքանո՞վ է քո արածը կարևոր հասարակության համար», «Ինչպե՞ս է հասարակությունը քո արածից դիվիդենտ ստանում»: Այսինքն, օրինակ եթե բերեմ, ասենք, Սնոուդենի պատմությունը գիտեք: Մարդ, ով աշխատում էր Ամերիկայի Ազգային Անվտանգությունում, բացահայտել էր Ամերիկայի գաղտնի ծառայությունների բոլոր պլանները և քաղաքական ապաստան էր խնդրել Ռուսաստանից: Իր այդ ինտերնետային ազատությունների սահմանափակման բացահայտումներով նա շատ կարևոր մարդ է համարվում ամբողջ աշխարհում: Նրա այդ արածի մասին բազմաթիվ աղբյուրներ են բարձրաձայնել: Վերջերս «Վաշինգթոն փոստը» մի մեծ հայտարարություն արեց իր աղբյուրին, իսկ Սնոուդենն իր համար աղբյուր էր, որ Սնոուդենը պետք է վերադառնա ԱՄՆ, դատապարտվի ազատազրկման, որովհետև վերջ ի վերջո մարդկանց կյանքեր չի փրկել: Ինչո՞ւ եմ ես այս օրինակը բերում: Երբ խոսում ենք մամուլի ազատության մասին, սահմանների մասին, երբ գալիս է պահը` անել թե չանել, պետք է հարցդ լինի հետևյալը. Ինչքանո՞վ է քո արածը կարևոր հասարակության համար: Ինչպե՞ս է հասարակությունը քո արածից դիվիդենտ ստանում, ասենք, տեռորիստին ձայն ես տալիս, հասարակությունը դրանից ի՞նչ է ստանում:
Բայց չգիտեմ, ամեն դեպք առանձին պետք է քննարկել, մի քանի անգամ պետք է մտածել և որոշումները խմբագրությունում քննարկել, հետո որոշիչ քայլերի դիմել: Լրագրողության մեջ մի շատ կարևոր կանոն կամ պարտավորություն կա. «Մի՛ վնասիր»:
Խմբագրությունները հիմնականում ունենում են իրենց էթիկայի կանոնները, ոչ մեկն իրենց չի ստիպում այդ էթիկայի կոդեքսներն ունենալ, օրենքը չի պարտադրում դա: Իսկ ի՞նչ է գրվում էթիկայի կոդեքսներում: Օրինակ` թանկարժեք նվերներ չենք ստանում, էթիկայի սկզբունքներ ունենք երեխաների հետ աշխատելու ժամանակ, խոցելի խմբերի հետ աշխատելու ժամանակ: Մեր լրագրողը չի կարող ունենալ պղնձամոլիբդենային գործարանի բաժնետոմս և լուսաբանել այդ գործարանը, և այլն: Նրանց ոչ մեկը չի ստիպում դա անել, կամավոր սկզբունքով արվող քայլ է, կամավոր սահմանափակումներ են, որ խմբագրությունը իր առջև դնում է:
-Երբ կարդում ենք նյութեր, որոնց տակ անուններ նշված չեն, դա ինչպե՞ս հասկանանք, հեղինակային իրավունքի խախտո՞ւմ է:
-Դա հեղինակային իրավունքի խախտում չէ, որովհետև հեղինակը համարվում է կայքը, բայց ցանկացած նյութ պետք է հեղինակ ունենա, որ մենք հասկանանք, թե ում հետ ենք խոսում: Եթե նայենք կայքեր կամ թերթեր, շատ հոդվածների տակ, բացի անունից, կա նաև հետադարձ կապ:
-Ինչքանո՞վ է համացանցը օգնում կամ խանգարում լրագրությանը ու ընդհանուր առմամբ լրագրողին: Օգուտները մի քանի տեղ նշեցիք, որ շատ է տարածվում և այլն, բայց կա՞ն առանցքային բաներ, որոնք խանգարում են լրագրությանը:
-Լրագրողին ի՞նչն է կերակրում՝ լսարանը, իր գրած նյութերը կամ իր ոտքերը: Պետք է վազի: Հիմա լրագրողների մոտ առաջացել է մի սերունդ, որը անընդհատ նստած է: Դա խնդիր է: Մի 4-5 տարի առաջ էր, «Ա1+»-ում իմ ընկերներն ասացին, որ մի շատ լավ աղջկա են գործի ընդունել, իրեն մի անգամ ասել են, թե արխիվում հրդեհ է, ասել է` հիմա կմտնեմ ինտերնետ, կնայեմ, իրականում` նա պետք է վազեր դեպի այդ արխիվը: Այս իմաստով խանգարում է, որովհետև համացանցի վրա շատ հույս դնելը խնդիր կարող է լինել:
Խնդիր է նաև այն, որ համացանցում չափազանց շատ է ինֆորմացիան, և դու սխալվելու հավանականություն ունես, բայց սա արդեն հմտությունների հարց է: Եթե դու լրագրող ես, պետք է կարողանաս ինֆորմացիան տարբերել, գտնել, առանձնացնել: Բայց առանց համացանցի դժվար է պատկերացնելը: Օրինակ, եթե խմբագրությունում համացանցի հետ խնդիր կա, գործը գրեթե կանգնում է:
Զրույցը գրի առավ Մարիամ Հայրապետյանը
-Մամ, ի՞նչ ես հիշում Սպիտակի երկրաշարժից:
-Ինչպե՞ս գտար ծնողներիդ:
-Հետո որտե՞ղ սովորեցիր:
-Սիրո՞ւմ ես քո մասնագիտությունը: