Հարցազրույց հորս` Արցախյան հերոսամարտի մասնակից Անդրանիկ Առաքելյանի հետ

-Գիտեմ, որ ծառայել ես բանակում, ո՞ր թվականին ես ծառայել և որտե՞ղ:

-1982-1984 թվերին ծառայել եմ Սովետական բանակում`Սվերդլովսկում: Հայաստանը այն ժամանակ Խորհրդային Միության կազմում էր: Խաղաղ իրավիճակ էր: Շինարարական գումարտակում էի: Չնայած պատերազմական իրավիճակ չէր երկրում, սակայն մենք զգոն էինք և ամրապնդում էինք դիրքերը:

-Ի՞նչ ռազմական գործողությունների ես մասնակցել:

-1990 թվին ընդունվել եմ ՆԳ բաժին: 1991թվականին սկսվեց Արցախյան հերոսամարտը: ՆԳ բաժնի աշխատակիցներից կազմված ջոկատով մասնակցել ենք մի քանի պաշտպանողական մարտերի:

-Այդ ժամանակաշրջանից ի՞նչն է ավելի շատ տպավորվել:

-Նախ, հայ ժողովրդի հայրենասիրական ոգին: Այդ ժամանակ չկար կանոնավոր բանակ, բայց առանձին կազմավորված ջոկատներով այնպիսի սխրանքներ էին գործում, որ կանոնավոր կազմակերպված բանակը չէր կարող, եթե չունենար հայրենասիրական ոգի: Պատերազմի ժամանակ ընկերներիցս շատերը վիրավորվեցին, ուղեղի ցնցում ստացավ շատ մոտ ընկերս`Հովիկը, ինչը տարիներ հետո պատճառ դարձավ նրա վաղաժամ մահվան:

-Դու ասում ես, որ այն ժամանակ չկար կանոնավոր բանակ, իսկ ի՞նչ կամավորական ջոկատներ կային:

-Շատ կամավորական ջոկատներ կային: Դրանցից մեկը մեր տարածաշրջանից էր` Գեղարքունիքի մարզից, Լյովա Գևորգյանի ջոկատն էր, որը պատերազմական գործողությունների ժամանակ շատ զոհեր ու վիրավորներ ունեցավ:

-Ունե՞ս շքանշան: Ի՞նչ նշանակություն ունի շքանշանը քեզ համար:

-Ստացել եմ «Արցախյան մայրերի երախտագիտություն» շքանշան: Դա մեծ պատիվ է ինձ համար, որ ես իմ գործով արժանացել եմ Արցախյան մայրերի երախտագիտությանը:

-Ինչպիսի՞ իրավիճակ ես ակնկալում, երկրի իրավիճակը կգնա՞ դեպի լավը, թե՞ վատը:

-Արցախի խնդիրը միշտ վիճելի է եղել ու կմնա այդպիսին: Բայց հայ ժողովրդի անձնվեր զավակները իրենց արյան գնով են ազատագրել Արցախ աշխարհը: Ինչ էլ որ լինի, Արցախը պետք է մնա ազատ և անկախ:

Որոշեցի  հարցազրույց վերցնել իմ հայրիկից, քանի որ նա իր կյանքում շատ դժվարություններ է տեսել  և անցել է բազում փորձությունների միջով:

Հայրս՝ Արտյոմ Ղազարյանը,  անկախ Հայաստանի նոր կազմավորված բանակի առաջին զինվորներից մեկն  է եղել և մասնակցել է Արցախյան պատերազմին:

-Պա՛պ, դու ե՞րբ ես  անցել ծառայության:

-1993-1994 թվականներին էին, երբ ես գնացի բանակ: 18 տարեկան ջահել տղա էի, դեռ շատ բան չէի հասկանում և,  երբ առաջին  անգամ ձեռքս զենք վերցրի` զգացի, որ հայրենիքիս ազատ ու անկախ լինելը ինձ ու ինձպեսների ձեռքերում է:

-Իսկ դու որտե՞ղ էիր ծառայում  և ի՞նչ  մարտերի ես մասնակցել:

-Մեր դիրքերը Քարվաճառում էին, մենք  անառիկ էինք պահում Քարվաճառի օդային դիրքերը: Թեժ մարտեր էին. այդ ժամանակ էր, որ մեր ընկերներից  40  հոգի բարձրացան Օմար լեռն ու չվերադարձան: Դաժան ու ահավոր օրեր էին, այնքան սպանված դիեր էինք տեսել, որ ահագին ժամանակ ուշքի չէինք գալիս: Դժվար էր մարդ  էակի վրա կրակելը, բայց երբ տեսնում ես` ինչպես են սպանում հարազատ դարձած ընկերոջդ, ինչպես են վայրենիները կոխորտում քո համար սուրբ հողը, և ինչ անհագուրդ ու վայրի ցանկությամբ են ուզում գրավել հողդ ու հայրենիքդ,  անկախ քեզանից  ԶԻՆՎՈՐ ես դառնում:

-Իսկ դու կարո՞ղ ես ինչ -որ  դեպք պատմել,  որը  ամենից  շատ է տպավորվել հիշողությանդ մեջ :

-1994 թվականի փետրվարի 24-ն  էր: Ցուրտ ճքճքան ձմեռվա օրերից մեկն էր, էնքան ցուրտ էր, որ շնչելիս քթերիս մեջ սառում էր:  Ու հանկարծ  շատ մոտիկից կրակոցի ձայներ լսեցինք  (չնայած այնքան էինք լսել, որ մեզ համար արդեն անսպասելի չէր): Ինչպես միշտ, վազեցինք դուրս, ու պարզվեց, որ մեզ  հետ ծառայող սևանցի մեր ընկերներից մեկը Սու-25 ինքնաթիռ էր խփել: Այդ օրը մեզ համար իսկական  տոն էր:

-Իսկ, ինչպե՞ս  վերջացավ  ծառայությունդ:

-1994 թվականի մայիսին, զինադադարից հետո: Մենք անցանք  «ծառայության հաջորդ փուլին»: Մենք սկսեցինք նորոգել զորանոցներն ու զորամասերը, ամրացնել դիրքերը: 1994 թվականի հոկտեմբերին մեզ փոխարինելու եկան Սեյրան Սարոյանի զորքերը:

Զորացրվել եմ 1994 թ. Նոյեմբերին`ծառայելով 1 տարի 6 ամիս:

Պարգևատրվել եմ «Մարտական գործողությունների մասնակից» շքանշանով:

-Այնուհետև  ինչո՞վ  ես զբաղվել:

-1997 թվականից անցել եմ ծառայության Մարտունու ՀՕՊ զորամասում, այնտեղ աշխատել եմ մինչև 2005 թվականը՝  ստանալով բազում պատվոգրեր: Դրանից հետո մինչ այժմ զբաղվում եմ մեղվաբուծությամբ:

Մեզ հաճախ թվում է, որ մեր ուսուցիչները միշտ ուսուցիչ են եղել, չեն ունեցել ոչ մանկություն, ոչ երիտասարդություն: Մինչդեռ երբ դասից դուրս հանդիպում ենք, զրուցում, պարզվում է ճիշտ հակառակը: Այսօր ես զրուցելու եմ մեր գյուղի «Ծաղկունք բաց դպրոց» հիմնադրամի փոխտնօրեն Հասմիկ Կարախանյանի հետ:

-Ի՞նչ մասնագիտություն ունեք:

-Ես սովորել եմ Երևանի Պետական համալսարանում: Ավարտել եմ Ռոմանագերմանակա լեզուների ֆակուլտետիի ֆրանսերենի բաժինը: Մասնագիտությամբ բանասեր եմ և մանկավարժ:

-Ձեր ընտանիքի անդամները համաձա՞յն էին ձեր ընտրության հետ:

-Ընտանիքիս անդամները հարգում էին երեխաների կարծիքը և որոշումներին արգելք չէին հանդիսանում, օգնում էին՝ ինչով կարողանում էին: Նկատի ունեմ, որ ծնողներս օգնում էին գիտելիքի ձեռքբերման հարցում:

-Ի՞նչ կասեք ձեր սովորելու տարիների մասին:

-Շատ հետաքրքիր էին սովորելու տարիները, շատ հուշեր են մնացել: Այդ ժամանակ հաճախում էի երգչախմբի, որի ղեկավարն էր Հովհաննես Չեքիջյանը: Մենք այցելում էինք Գրողների տուն: Շատ հաճախ հանդիպում էինք գրողների հետ՝ Պարույր Սևակի, Սիլվա Կապուտիկյանի: Շատ մտերիմ էի Սիլվա Կապուտիկյանի հետ:

-Կպատմե՞ք մի հետաքրքիր դրվագ սովորելու հետ կապված:

-Մի անգամ փախել ենք դասից և փախցրել ենք դասախոսին՝ Վահե Գոդելին: Նա մեզ հետ պետք է վերջին երկու ժամը դասախոսություն կարդար, և ես կուրսեցիներիս տեղեկացրի, որ հայրս շատ լավ, շատ համեղ կիսաքաղցր գինի է բերել: Եվ մենք որոշեցինք գնալ մեր տուն և գինի խմել, կարտոֆիլ եփել և թթվով քեֆ անել: Բայց մենք չէինք կոմնորոշվում, մտածում էինք, որ Բելգիայից եկած գիտնականը կվիրավորվեր, և մենք կպատժվեինք դեկանատի կողմից: Ես էլ առաջարկեցի պարոն Գոդելին մեզ հետ տանել, որ դասախոսությունը կարդա մեկ այլ տեղում: Գոդելիի մայրը հայուհի էր, իսկ հայրը՝ բելգիացի, և նա միշտ ասում էր.

-Ախ, այդ հայի գենը:

Ես այդպես էլ ասացի.

-Հայի գենը խնդրում է, որ դուք դասախոսությունը կարդաք մեկ այլ տեղում, մենք անակնկալ ունենք Ձեզ համար:

Նա ժպտաց և ճար չունենալով՝ համաձայնեց: Գնացինք մեր տուն, և նա վերջում ասաց՝ այսպիսի դասախոսություն ես դեռ չէի կարդացել, ես այն երբեք չեմ մոռանա:

-Իսկ հիմա չե՞ք զղջում, որ ընտրել եք այդ մասնագիտությունը:

-Ոչ՛, իհարկե չեմ զղջում, քանի որ էությամբ ես շատ հայասեր եմ և հնարավորություն ունեմ հետաքրքրվելու այն ամենի մասին, ինչը կապված է հայրենիքի հետ: Իսկ ֆրանսերենի իմացությամբ ես կարողացա ծանոթանալ Եվրոպական մշակույթի, ֆրանսիական գրականության, կինոյի, մի խոսքով՝ արվեստի հետ, որով լցվեց իմ ներաշխարհը:

Հ.Գ. Ի դեպ, Հասմիկ Կարախանյանի հետ ես դեռ էլի եմ զրուցելու` այս անգամ մեր արտասովոր դպրոցի մասին:

Իմ մայրիկը` Մանուշակ Սիմոնյանը, բուժքույր է, և ես շատ ուրախ եմ դրա համար: Նա կարողանում է բուժել մարդկանց: Ես չգիտեմ` ինչու որոշեցի փորփրել մայրիկիս մանկությունն ու իր աշխատանքային կյանքը: 

 -Մամ մի քիչ կպատմե՞ս քո մանկությունից: 

-Դե ես փոքր ժամանակ շատ եմ ցանկացել դառնալ բուժքույր: Դա այն օրվանից, երբ մեր ուսուցչուհին մեզ տվել էր գրել շարադրություն «Ինչպիսին եմ պատկերացնում իմ ապագան» վերնագրով, և ես հենց այդպես պատկերացրեցի ինձ 20 տարի հետո` բուժքրոջ խալաթով:

-Իսկ ի՞նչ կարծիք ունեին ծնողներդ քո ընտրած մասնագիտության մասին: 

-Ծնողներս համակարծիք էին իմ որոշման հետ, մանավանդ հայրս: Նա միշտ ցանկացել էր, որ ես հենց այդ մասնագիտությունն էլ ընտրեմ:

-Իսկ ի՞նչ էր ասում մայրիկդ: 

-Նա ցանկանում էր, որ ես դառնամ ուսուցչուհի: Երևի նա կարծում էր, որ երբ մենք քույրերով խաղում էինք, և ես ուսուցչուհին էի, ուզում էի դառնալ ուսուցչուհի:

-Իսկ քանի՞ քույր ունես: 

-Ունեմ 4 հիասքանչ ու մեկմեկու նվիրված քույր և մեկ եղբայր: Մենք իրար շատ ենք սիրել, և հիմա էլ այդպես է: Հեռավորությունը ոչինչ չի փոխում, մենք նույն մանուկն ենք իրար համար:

-Իսկ որտե՞ղ ես սովորել: 

-Սովորել եմ Կապանի բժշկական ուսումնարանում: Այդ ժամանակ 15 տարեկան էի: Այնտեղ սովորեցի 3 տարի, և 18 տարեկանում, երբ վերջացրեցի ուսումս, սկսվեց պատերազմը: Մեր գյուղի տներից դեռ շատերն էլ ունեն կրակոցների հետքեր:

-Իսկ ի՞նչ արեցիք, ո՞ւր գնացիք:

-Եկանք այստեղ՝ Նորավանի հին գյուղը: Այդտեղ մնացինք որոշ ժամանակ, իսկ ես արդեն` ընդմիշտ: Ամուսնացա հայրիկիդ հետ և մնացի այստեղ:

-Իսկ ե՞րբ ես առաջին անգամ որևէ մեկին բուժել: 

-Առաջին անգամ բուժել եմ պապիկիդ, և քանի որ գյուղն այդ ժամանակ բուժքույր չուներ, ես դարձա գյուղի բուժքույրը:

-Քո կարծիքով ի՞նչ տարբերություն կա գյուղի և հիվանդանոցի բուժքրոջ մեջ: 

-Դե հիվանդանոցում կա համապատասխան տեխնիկա, և ոչ մի դժվարություն չկա, քո կողքին աշխատում են բժիշկներ, իսկ այ, գյուղի միակ բուժքույր լինելը դա մեծ պատասխանատվություն է, քանի որ այստեղ չկա տեխնիկա, այլ բուժաշխատող, որ խորհրդակցես, թե ինչ է պետք անել, և գյուղից Սիսիան գնալը և ստուգվելը դա մեծ դժվարություն է կապված տրանսպորտի հետ:

-Ո՞րն է եղել ամենածանր դեպքը: 

-Երեխաի ծնունդը տանը ընդունելը: Դա 9 տարի առաջ էր: Շատ դժվար էր լինել բուժքույր և միաժամանակ մանկաբարձ:

-Իսկ ինչո՞ւ տանը ծնվեց: Տրանսպո՞րտն էր խնդիրը: 

-Այո, այդ ժամանակ գյուղում ոչ մի մեքենա չկար: Փառք Աստծո, որ երեխան ողջ ու առաջ ծնվեց և հիմա էլ լավ է:

-Իսկ քանի՞ տարի է, որ աշխատում ես գյուղում: 

-Ուղիղ 27 տարի: Ես միշտ էլ կարոտով եմ հիշում այդ 27 տարվա ամեն մի օրը, ամեն մի իրադարձությունը:

-Ի՞նչ կցանկանաս բոլոր ապագա և արդեն կայացած բժիշկներին: 

-Կցանկանամ, որ իրենց գործի մեջ լինեն զգույշ և ուշադիր: Ունենան ոչ ծանր օրեր, սիրեն իրենց գործը, որը առաջնային է, և եթե իսկական բուժքույր են, պետք է նվիրված լինեն իրենց գործին մինչև կյանքի վերջը:

Ես այս ամենից հասկացա մի պարզ բան, որ պետք է լինել իսկական մարդ, որ հիվանդը վստահ և ուրախ գա բժշկի մոտ: Թող բոլոր բժիշկներն ունենան երկար կյանք, որ շարունակեն իրենց գործն ու փրկեն մարդկանց կյանքը:

Հարցազրույց Լճաշենի ամենահայտնի մեղվաբույծ 85-ամյա Ազնիվ տատիկի հետ

-Տա՜տ, տատի, ա՜յ տատի, լավ էլի, մի քիչ պատմի էլի քո մասին,- ամբողջ օրը Ազնիվ տատի հետևից ման գալով` կրկնում էի ես:

-Քա, բալա ջան, ի՞նչ պատմեմ, էն յան գնա, թող գործ անեմ:

-Տա՛տ, մի քիչ պատմի, թե ո՞նց ես ընտրել մեղվաբուծությունը:

-Լա՛վ, զայլես տարար, արի, նստի` պատմեմ:

-Ինչո՞ւ որոշեցիր դառնալ մեղվաբույծ:

-Պապաս մեղվաբույծ ա եղել ու շատ մեղուներ ա պահել, բայց հո էդքանը մենակ չի՞ արե, մերս էլ ա օգնե: Երկուսով պահե՜լ-պահե՜լ են, ու փոքր վախտից հետևելով՝ իմ մեջ սեր ա առաջացել էդ գործի հանդեպ:

-Իսկ ինչպե՞ս են մեղրը ստանում:

-Մեղրի ռամկեն դնում եմ ստու մեջը ու մսաղացի նման ֆռռցնում եմ: Մեղրը հոսում ու ծորալով լցվում ա ամանի մեջը,- ինչ-որ կլոր ու կապույտ տակառ ցույց տալով՝ պատմում է նա:

-Տատի, բա ինչպե՞ս պիտի տարբերենք իսկականը արհեստականից:

-Երբ կուլ տանք բնական մեղր, կոկորդը կսկսի թեթև ծակծկել, իսկ արհեստականը՝ կոկորդում ոչ մե խատ էլ բան չի առաջացնա: Բնական մեղրը ծաղիկների խամ, խոտ ունի, իսկ արհեստականը՝ շաքարի:

-Իսկ քանի՞ մեղվափեթակ ունես:

-էս պահին, բալա ջան, ես 20 մեղվափեթակ ունեմ ու էս տարի մեղուներս 200 կգ մեղր են տվե:

-Իսկ գնորդներ կա՞ն: Դա գումար վաստակելու միջո՞ց է: 

-Առնողները շատ են, որովհետև եթե մեղր արտադրողը լավ մարդ ա, մեղրի որակը չի կարող վատը լինել, բայց եթե վայիս մարդ ա՝ ամեն ճար կանի, որ առնողին խաբի: Գիդե՞ս մարդս շուտվանից մահացեր ա, ու իմ աբրուստը ես վաստակում եմ մեղվաբուծության միջոցով:

Պատմությունը կարելի էր լսել անվերջ, հարցեր տալը` նույնպես, բայց զգացի, թե ինչպես էին սկսում փակվել Ազնիվ տատի աչքերը: Երևի հոգնել ու ձանձրացել էր իր միայնակ կյանքից, ծանր աշխատանքներից ու իմ երկար-բարակ հարցերից: Լուռ փակեցի դուռը ու դուրս եկա, որպեսզի չխանգարեմ նրա մուշ-մուշ քունը…