-Օ՛յ։

-Ի՞նչ պատահեց։

-Սիրահարվեցի…

-Ո՞ւմ վրա (դե, փոքր էինք, չգիտեինք, որ ինչ-որ մեկի վրա չեն սիրահարվում)։

-Խնձորի։

Շատերը հասկացան, բայց «էս դարի երեխեքը» (այս նախադասությունն ասելու իմ պահն էլ հասունացավ) հիմա հարցական հայացքով կարդում են արդեն որերորդ անգամ ու փորձում կռահել, թե ինչի մասին է խոսքը։ Այո՛, ես ծնվել եմ 20-րդ դարում։ Ճիշտ է, 20-րդ դարում մեկ տարի եմ հասցրել ապրել, բայց նախորդ դարն իր հետքն ինձ վրա էլ է թողել։

-Անի՛, Վարդգեսի՛կ, տո՛ւն եկեք…

-Մա՜մ, ախր, մի քիչ էլ խաղանք։

Բայց ի՞նչ մի քիչ։ Կեսօրից մինչև ուշ գիշեր դրսում էինք՝ բակում։ Գնում, խառնվում էինք մեծ երեխաներին, մեզ էլ թողնում էին «ճուտիկ», մեկ-մեկ էլ՝ չէին խաղացնում (ես դա դեռ նրանց կհիշեցնեմ)։ Բայց դա էլ էր մեզ համար շատ մեծ նվաճում։ «Գործնագործ», «Հալամուլա», «Կարմիր կոճակ», «Այգեպան», «7 քար»… Չգիտեմ՝ ո՞րն ասեմ, ո՞րը թողնեմ։

-Գովենք, գովենք, ո՞ւմ գովենք, ջա՜ն Գյուլում, ջա՜ն, ջա՜ն…

Հավաքվում էինք փողոցի երեխաներով (մեծ երեխաներն էին կազմակերպում) հարս ու փեսա էինք ընտրում, մեծերը գնում էին դաշտային ծաղիկներ հավաքելու, ու սկսում էինք հերթով բոլոր հարևանների բակերը մտնել ու երգել։ Փող կամ ձու էին տալիս։ Վերջում հավաքած ձվերը մեծերը տանում էին խանութ, փոխում քաղցրեղենի հետ ու հավաքվում էինք երեխաներից մեկի բակում՝ քեֆ անելու։ Բոլորիս կողմից սպասված տոներից էր՝ վերջում ուտելու գործ կար։

Բա ճամբա՜րը․․․ Գունավոր թղթերից իրար հավասար փոքրիկ ուղղանկյուններ էինք կտրտում, կապում բակում։ Նախապատրաստական աշխատանքները սկսվում էին։ Կարելի է ասել՝ մինի ճամբարներ էին։ Մի քանի ժամ։ Տարբեր մրցույթներ էինք կազմակերպում. ո՞վ ավելի արագ մի քանի վարունգ կուտի, կամ մեծ բաժակով ջուր կխմի, հագուստի ցուցադրություններ էինք կազմակերպում, պարում։

-Վա՜յ, ինձ մի՛ ջրեք՝ հարբուխ ունեմ։

Իհարկե, միշտ կային երեխեք, որ ամառվա շոգին՝ հենց Վարդավառի օրը, հիվանդ էին լինում։ Կամ իբր «գրիպ»։ Միշտ զարմանում էի՝ ինչպե՞ս կարելի է այդ օրը պատճառ գտնել ու տանը նստել։

Հետո արդեն այդ արտահայտությանը փոխարինեց սա.

-Ինձ մի՛ ջրեք, մոտս հեռախոս կա։

Սկզբում անսովոր էր նման բան լսելը։ Հեռախոս, պա՛հ, չէ՛ մի։

Բացառապես բոլորս՝ մեծ, փոքր, աղջիկ, տղա․ դուրս էինք գալիս ջրվելու։ Տարբեր բակերում ծորակից խողովակներ էին միացնում՝ հա՛մ ջրի աղբյուր էր, հա՛մ էլ՝ լավ էին ջրում դրանցով։ Ի՜նչ ակտիվություն էր մեր թաղում։ Ուժասպառ լինելու չափ խաղում էինք, խաղում էինք երկու փուլով՝ առավոտից մինչև կեսօրի կիզիչ արևն ու երեկոյան։ Միշտ նույն աշխուժությունն էր տիրում։

-Երեխե՛ք, շո՛ւտ արթնացեք, ձյուն է եկել։

Տնեցիները ինձ ու եղբորս արագ արթնացնելու լավ տարբերակ էին գտել։ Հաճախ վազում էինք դուրս, նայում պատուհանից ու հուսահատվում։ Հերթական խորմանկ քայլը մերոնց կողմից։ Բայց որքան մեծ էր լինում ուրախությունը, երբ իրոք գետինը սպիտակով ծածկված էինք տեսնում։

Ձեռնոց, գլխարկ, տաք հագուստ… «Շորե մարդ» դարձած՝ դուրս էինք գալիս՝ ձնեմարդ սարքելու։ Մեծահասակները բակերն էին մաքրում, մենք էլ մեր գործին էինք։ Էլի աղմուկ, շատ մարդիկ փողոցներում։

Կարոտով ու տխրությամբ եմ հիշում այդ օրերը։ Խաղերից շատերի մասին հիմա ընդհանրապես երեխաները տեղյակ չեն։ Որ ասեմ, եկեք «Ջան Գյուլում» կազմակերպենք, 10-15 տարեկան երեխաները կծիծաղեն ու կանցնեն։

Վարդավառին դուրս եմ գալիս փողոց՝ որևէ մեկին գտնելու հույսով, բայց այդպես էլ իմ առաջվա փողոցը չեմ գտնում։

Հիմա ասեք՝ ո՞ւմ մեղադրեմ և ասեմ՝ որ հետ բերեն ու մեր մանկությունից մի կտոր տան համակարգիչներին գերի դարձած երեխաներին։

Երբ դեռ չէինք բաժանվել իմ պապիկից ու տատիկից, և մնացած տան անդամներից ու գնացել ուրիշ տեղ ապրելու, ես և եղբայրս շատ ու շատ չարություններ էինք անում: Դե, ես դա չեմ կարող հիշել, բայց հիշող կա՝ մայրս:

Ամենաարտառոցներից մեկը սա է: Մայրս պատմում է, որ ես և եղբայրս՝ Էրիկը, փոքր ժամանակ տատիկիս պղնձե և ալյումինե կաթսաները թաքուն լցնում էինք տան տակով հոսող գետը: Տատիկը զգում էր, որ մի բան այն չէ, որ կաթսաները պակասում են: Սակայն չգիտեր, թե ով է դրանք, մեղմ ասած, գողանում: Կաթսաները ջուրը լցնելու պատճառ կար: Մենք մտածում էինք, թե դրանք լողացող նավակներ են, և ջրում դնելուց և դրանց նայելուց հաճույք էինք ստանում: Մի անգամ հայրս նկատում է մեզ ջրի մոտ, բայց չի հասկանում, թե ինչ ենք անում: Թաքուն մոտենում և տեսնում է, որ կաթսաները ջուրն ենք լցնում և մեզ վրա շատ խիստ բարկանում է: Ես էլ նրանից նեղացած գնում մտնում եմ 2 կիլոմետր երկարությամբ ձգվող խողովակի մեջ և այնտեղ, չգիտեմ ոնց, քնում եմ: Այս ամենը եղբայրս տեսնում է, բայց այդ ժամանակ մենք դեռ պարզ չէինք խոսում: Անցնում է 1 ժամ, 2 ժամ՝ Դավիթ չկա: Սկսում են փնտրել, բայց չեն գտնում: Հարցնում են Էրիկին:

-Ապո, ըն, ըն…,- ասում է նա և մատով ցույց տալիս խողովակը: Հայրս բարձրանում է խողովակների վրա և տեսնում, որ ես մեջը քնած եմ:

Օֆ, է, ես ե՞րբ մեծացանք:

-Է՜հ, երեխեք ջան, ե՞րբ մեծացաք: Ոնց որ երեկ ըլներ, որ Նինան ընկավ՝ կոտրեց թևը,-պատմում էր տատիկս իր շուրջը հավաքած ութ թոռներին:

Մի պահ չհասկացա, թե ինչ ասաց տատիկս: Բայց մի պահ խորը շունչ քաշեցի և զարմացած հարցրեցի.

-Ո՞նց, տատ, ես կոտրե՞լ եմ իմ թևը:

-Հա՜, այ բալա:

-Վա՜յ, տատ կպատմե՞ս` ո՞նց եղավ:

Տատիկս ժպտաց և սկսեց իմ չարաբաստիկ պատմությունը:

-12 ամսական երեխա էիր: Արդեն կարողանում էիր քեզ պահել գետնի վրա և քայլել: Դեռ այդ ժամանակ չէիր կարողանում խոսել: Մի օր քեզ տարանք հյուրասենյակ: Հյուրասենյակում դրված էր մի մեծ բազմոց: Քեզ դրեցինք բազմոցի վրա: Դու մի կերպ վեր կացար և սկսեցիր քայլել բազմոցով մեկ: Ծիծաղում էիր, ու անընդհատ վազվզում: Աշխույժ երեխա ես եղել փոքր ժամանակ: Դե, բայց հիմա էլ, էլի, ընենց ոչինչ: Հա՜, շեղվեցինք թեմայից: Վազում էիր, երբ մամադ ներս մտավ և տեսավ, որ ընկել ես թևիդ վրա: Դե, մի քանի օր հետո, երբ մամադ..

Տատիկիս ընդհատելով հարցրեցի.

-Տատ, բա չե՞մ լացել:

-Դե, համբերի, էլի: Չէ, չես լացել: Ոչ էլ նվնվացել ես, ոչ մի էտենց բան… Հա՜… Մամադ, որ շորերդ փոխում էր, զգացի, որ ուռել ա, որ չես կարողանում շարժել:

Կրկին տատիկիս ընդհատելով հարցրեցի,

-Տատ, բա ո՞նց իմացաք:

-Դե, համբերի, Նինա ջան, հիմա հասնում եմ հենց այ քո հարցին: Հա՜, մամադ կանչեց հորեղբորդ: Նա եկավ, ձեռքով շոշափեց քո ձեռքը: Հետո զայրանալով ասաց` չե՞ք տեսել, որ Նինայի թևը կոտրվել է:

Մենք բոլորս զարմացել էինք, թե ինչպես կարող է 12 ամսեկան երեխու թևը կոտրվի, ու ինքը չլացի, նույնիսկ չնվնվա՞: Դե, քեզ տարանք Բարիսովկա (ներկայիս՝ Ծղուկ), մեր Արայիկը իր ոսկի ձեռքերով թևը կապեց, ու եկանք տուն:

-Տատ, վերջացրեցի՞ր…

-Հա, վերջացրեցի, այ անհամբեր:

-Տատ, էլի կպատմե՞ս իմ մանկությունից:

-Էհ, Նինա ջան, հիմա մեծացել եմ, ոչ մի բան չեմ հիշում:

Իսկապես: Ե՞րբ անցավ այդ 15 տարին, թե ինչպես կոտրեցի թևս, թե ինչպես մտնելով եկեղեցի, փչեցի բոլոր վառվող մոմերը, թե ինչպես էր ամեն օր կորում իմ ծծակը, թե ինչպես եմ սկսել խոսել: Ինչպես եմ կարողացել գիշերները հանգիստ քնել՝ առանց մորս անուշ քունը խանգարելու…

Ա՜խ, այդ ժամանակները… Եթե միայն կարողանայի մի պահ հետ տալ ժամանակը:

Փոքր ժամանակ սիրում էի բոլոր եղանակները՝ հատկապես ամառը, որովհետև ամառային օրերին մեր տունը միշտ բազմամարդ էր լինում. գալիս էին հորաքույրներիս երեխաներն, ու սկսում էինք անհոգ վազվզել, խաղալ, թռչկոտել, լողալ, կռիվ-կռիվ խաղալ…

Հիշում եմ, թե մի անգամ ինչպես էինք կռիվ-կռիվ խաղում. երկար փայտեր էինք կտրում, թրեր պատրաստում ու կռվում էինք: Մի անգամ էլ փայտե արկղերից մեծ տնակ էինք սարքել ու կռվից հետո գերիներին այդտեղ էին պահում:

Մի օր էլ՝ երբ գնացել էինք մորեղբորս տուն, նրա որդու փոքր երկաթե մեքենաներով ցուցահանդես էինք կազմակերպել:

Կամ, որ մարտի մեկին քույրիկներիս հետ գնացինք ձնծաղիկներ հավաքելու: Բերեցինք ու նվիրեցինք մայրիկին: Ի՞նչ օրեր էին…

Մոտենում էր սեպտեմբերի մեկը: Էլի գերազանցիկ եմ: Ի՞նչ ուրախությամբ էի վերցնում գովասանագիրն առաջին անգամ…

Մի օր էլ հայրիկս մտավ տուն` կիթառը ձեռքին: Վերցրեցի ու խաղացի:  Իսկ որ հետո էլ ես ու եղբայրս գնացինք կիթառի, ինչ ուրախ էի: Բայց հետո հոգնեցի, ու հիմա էլ չենք գնում:

Մի տարի էլ հունիսի մեկին գնացինք կարուսել: Միշտ սար էինք գնում, բայց այդ տարի գնացինք կարուսել: Էլ սարն չենք գնում: Իսկ երբ անձրև եկավ…

Իսկ երբ մի քանի նկար լուսանկարչական ապարատից գցեցի համակարգչի մեջ, մատս միամիտ կպավ ու ֆոտոապարատի ողջ պարունակությունը ջնջվեց… Ես ջնջեցի իմ մանկությունը, իմ հիշողություններն ու տպավորությունները: Օրեր անց ֆոտոապարատն էլ փչացավ…

Եթերում «Մանկություն TV-ն» էր, առողջ եղեք…