Փոքր հասակից ճանաչում էի Գայանե Ավդալյանին որպես լավ երգչուհի և կիթառահար: Եվ այժմ, երբ պատանի թղթակից եմ, որոշեցի առիթը բաց չթողնել և հարցազրույց անել Գայանեի հետ: 

Լուսանկարը՝ Նաիրա Դավթյանի

-Գայանե, պատմիր քո մասին:

-Ծնվել եմ 1995 թվականին Երևան քաղաքում, սակայն արմատներս ձգվում են դեպի Արագածոտնի մարզ, գյուղ Արագած: Ծնողներս, տատիկս, պապիկս էդտեղից են: Փոքր տարիքում հաճախել եմ «Արևիկ» անսամբլ, երաժշտական դպրոց: Հետաքրքիր մանկություն եմ ունեցել:

-Ե՞րբ ես սկսել երգել:

-Երգել սկսեմ եմ դեռ 2-3 տարեկանից: Առաջին քայերս կատարել եմ «Արևիկ» անսամբլում: Դրանից հետո ընդունվեցի Սարաջյանի անվան երաժշտական դպրոց: Արդեն հասուն տարիքում նաև ավարտեցի երգի պետական թատրոնը և սկսեցի կիթառ նվագել սովորել, դաշնամուր, ավելի մեծ տարիքում շրթհարմոն: Ինձ թվում է ծնողներիս ուղղորդմամբ երաժշտական ճամապարհը ընտրեցի, որը հետագայում դարձավ սիրելի զբաղմունք:

-Ո՞վ կամ ի՞նչն է ոգեշնչում այդ գործում:

-Ա՜յ, շատ բան կարող եմ թվարկել, որոնք ոգեշնչում են: Սկզբում ոգեշնչում է ինչ-որ մուսա, որպեսզի ստեղծագործեմ: Հետո արդեն ոգեշնչում են մարդկանց ծափահարությունները, ովքեր գտնվում են համերգային դահլիճում: Ոգեշնչում է նաև մարդկանց կարծիքը: Շատ բան է ոգեշնչում:

-Ձեր ընտանիքի անդամներից ո՞վ է երգով զբաղվել, ումի՞ց ես ժառանգել երգելու շնորհը:

-Մայրիկս ու հայրիկս երգում են: Մայրիկս փոքր տարիքում պարել է տեղի մշակութային տներից մեկում, իրենց մոտ՝ Ապարանում, և նաև շատ լավ երգել է: Հայրիկս էլ է շատ լավ երգում, եղբայրս նույնպես երգում է: Ոչ ոք չունի երաժշտական կրթություն, բայց սիրում են երգել: Կարծում եմ, իրենցից է փոխանցվել:

-Քո երգացանկում ունե՞ս հեղինակային երգեր:

-Այո՛, ստեղծագործում եմ, ունեմ իմ երգացանկում երկու-երեք հեղինակային երգ՝ «Երևանին», «Ձոն զինվորին» և «Լուսաբացի աղջիկը: Հիմնականում «Համասիա» խմբի հետ եմ ելույթ ունենում:

-Բացի երգելուց, էլ ինչո՞վ ես զբաղվում:

-Մասնագիտությամբ լրագրող եմ: Այս տարի ավարտում եմ ԵՊՀ-ի լրագրության ֆակուլտետը: Բացի երգելուց գրեթե ամեն ինչով զբաղվում եմ: Ինձ շատ հետաքրքրող ոլորտներ կան, որտեղ ամեն կերպ ես փորձում եմ ոչ միայն այդ հետաքրքրությունը սպառել, այլ նաև ինչ որ նոր բան քաղել, սովորել: Գրքեր եմ շատ կարդում: Լուսանկարչություն եմ սիրում շատ: Հայկական տարազների, հին զարդերի ուսումնասիրությամբ եմ զբաղվում:

Դեռ 14-15 տարեկանից ստեղծագործում եմ, առանձնապես մտադրություն չկար գիրք գրելու, սակայն մի օր հասկացա, որ իմ գործերը ուզում եմ, ր մարդկանց էլ հասանելի լինեն, և հրատարակեցի «Մոլորակին երիցուկներ» գիրքը: Բանաստեղծությունների և արձակ ստեղծագործությունների ժողովածու է: Գիրքը վաճառքի ենթակա չէ: Միայն նվիրում եմ, և այն օրագրի պես կարծես լինի: Հենց սկզբում գրում եմ, որ կարող ես նույնիսկ փոխել վերնագիրը, եթե այն քեզ դուր չի գա, որովհետև սա իմ ու քո տիրույթն է, իմ ու քո օրագիրը:

-Ունե՞ս սկզբունքներ, որոնցով առաջնորդվում ես:

-Թերևս առաջին սկզբունքը. երբեք և ոչ մի պարագայում կարևոր որոշումներից հետ չկանգնել: Սկզբունք է նաև հանուն ինչ-որ բանի չդավաճանելը: Այսինքն, ունեմ «որդեգրած» «կարելիներ» և «չի կարելիներ», որոնց հավատարիմ եմ:

Բոլորն էլ սիրում են պարել և հաստատ լսած կլինեն հիփ-հոփ պարաոճի մասին: Հիփ-Հոփ ժանրի ամենահին պարաոճը՝ բրեյք դենսը, ծնվել է 1970-ականներին Նյու Յորքում: Հայաստան է հասել ավելի ուշ՝ 1999 թվականին: Այժմ Հայաստանում շատ են հիփ հոփի սիրահարները: Բացվել են պարի դպրոցներ և ստեղծվել են պարային խմբեր:

Իմ զրուցակիցը այս պարաոճի սիրահարներից մեկն է: Նա «Հայոց աշխարհ» պարային համույթի պարուհի Սյուզի Սարգսյանն է:

-Ե՞րբ է սկսվել պարարվեստով հետաքրքրել:
-Եթե անկեղծ լինեմ, երբևէ չէի պատկերացնի, որ պարարվեստով կհետաքրքրվեմ: Վեց տարեկանում եղել եմ մոդել և պարի գնալու մասին երբևէ չեմ էլ մտածել: Յոթ տարեկան էի, երբ մայրս որոշեց, որ ես պետք է հաճախեմ պարի:

-Քանի՞ տարի եք պարում և ո՞րն է Ձեր ամենասիրելի պարաոճը:
-Պարում եմ արդեն 13 տարի: Սիրածս պարաոճը հիփ-հոփն է, որովհետև այդ ոճում ինձ ավելի լավ և ազատ եմ զգում:

-Առաջին անգամ ե՞րբ եք պարել հանդիսատեսի առաջ:
-Առաջին անգամ բեմ եմ դուրս եկել 7 տարեկանում, քանի որ շատ լսող և ընդունակ երեխա եմ եղել: Իսկ 8 տարեկանում հանդես եմ եկել մենապարով:

-Եղե՞լ են պարի մրցույթներ, որոնց մասնակցել եք:
-Իմ կարծիքով, չկա այնպիսի խումբ, որ մրցույթների մասնակցած չլինի: Իհարկե մասնակցել եմ, ունեմ մեդալներ առաջին և երկրորդ տեղերի համար:

-Դուք ինքնե՞րդ եք ձեր պարերի բեմադրողը:
-Պար բեմադրելն այնքան էլ հեշտ չէ: Կողքից նայելով դժվար է պատկերացնել, թե ինչ մեծ աշխատանք է տարվում: Բայց այսքան տարիների պարապմունքները զուր չեն եղել: Ես հաղթահարել եմ այդ խոչընդոտը: Ունեմ բեմադրություններ, որոնք նույնիսկ բեմ են բարձրացել:

-Պարից բացի ինչո՞վ եք զբաղվում:
-Պարից բացի հաճախել եմ նաև բասկետբոլի, լողի, թենիսի, դաշնամուրի, յոգայի և ֆիթնեսի դասընթացների: Իսկ դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել եմ Երևանի թեթև արդյունաբերության պետական քոլեջ, սովորել եմ համակարգչային ծրագրավորում չորս տարի: Քոլեջն ավարտելուց հետո ընդունվել եմ Բլեյանի անվան քոլեջ՝ հագուստի մոդելավորում բաժին:

-Ի՞նչ եք կարծում, պարի միջոցով հնարավո՞ր է արտահայտել այն, ինչ կատարվում է մարդու հոգում, թե՞ պարի լեզուն քչերին է հասկանալի:
-Եթե կարողանայի բացատրել այն, ինչ զգում եմ, չէի պարի: Պարի միջոցով հնարավոր է արտահայտել այն, ինչ կատարվում է հոգում: Թե ուրախություն, թե տխրություն և թե ցավ: Վերջիվերջո, պարի միջոցով կարող ես արտահայտել ավելին, քան պատկերացնում ես: Օրինակ, արգենտինական տանգոյի միջոցով կարող ես արտահայտել սեր և նույնիսկ ատելություն: Պարի լեզուն քչերին է հասկանալի, պարը մի լեզու է, որը պետք չէ թարգմանել:

-Եթե պարը Ձեր կյանքում չլիներ, ինչ-որ բանի պակաս կզգայի՞ք:
-Չեմ էլ ուզում պատկերացնել, որ պարը կարող էր իմ կյանքում չլինել, որովհետև պարը իմ սրտում է: Իմ օրը սկսվում և ավարտվում է պարելով: Առանց պարի իմ կյանքը անիմաստ, ձանձրալի և անհետաքրքիր կլիներ:

Այսօր Սարդարապատի հերոսամարտի օրն է, և իմ զրուցակիցն է պատմաբան Սարինե Մարտիրոսյանը, ով նախկինում աշխատել է Սադարապատի հերոսամարտի հուշահամալիրում գտնվող Հայաստանի ազգագրության և ազգային-ազատագրական պայքարի պետական թանգարանում որպես ավագ գիտաշխատող: 

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ինչպե՞ս և ե՞րբ սկսեց հերոսամարտը: 

-Հերոսամարտը տեղի է ունեցել 1918թ-ի մայիսի 22-ից մինչև 28-ը: 1918թ մայիսի 21-ին, երբ թուրքական զորքերը գրավեցին Սարդարապատ գյուղն ու կայարանը, հայկական ուժերը անցան հակահարձակման հաջորդ օրը` 22-ին , կայարանը հետ գրավեցին 23-ին: Ոնց որ Ավարայրի ճակատամարտում, այնպես էլ Սարդարապատում դրված էր հայերի լինել թե չլինելու հարցը. եթե պարտվեինք, այդ գարունը կլիներ հայերի համար վերջինը: Բայց այն դարձավ համաժողովրդական պատերազմ: Բոլոր կուսակցությունները, բոլոր խավերը մի կողմ դրեցին տարաձայնությունները, դարձան մի բռունցք և կարողացան հակահարված տալ և Սարդարապատում, և Ղարաքիլիսայում, և Բաշ Ապարանում: Ճիշտ է, Ղարաքիլիսայում պարտություն կրեցինք, բայց այդ պարտությունից հետո թուրք Վեհիբ փաշան խոստովանեց, որ հայերը այդ կռվում ապացուցեցին, որ կարող են համարվել աշխարհի լավագույն զինվորները:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ի՞նչ իրավիճակ էր տիրում այդ օրերին Հայաստանում: 

-Այդ ժամանակ ծանր պայմաններում էր Հայաստանը: Առաջին աշխարհամարտից հետո մնացել էր մենակ, ու հենց այս պատերազմը մենք հաղթեցինք մեն-մենակ: Ստեղծվել էր Անդրկովկասյան սեյմ, որի մեջ մտնում էին և Հայաստանը, և Վրաստանը, և Ադրբեջանը: Ու երբ 1918թ մայիսի 26-ին Անդրկովկասի սեյմը լուծարվեց, մայիսի 28-ին անկախ հռչակվեց Հայաստանը: Փաստորեն հերոսամարտը բերեց հանգեցրեց անկախության:

Թուրքերը նաև ուզում էին Արաքսի երկու կամուրջներով՝ Կարակալայի ու Մարգարայի, մտնեին Հայաստան, ու շրջափակման մեջ կընկներ Հայաստանը: Սակայն մենք կարողացանք պայթեցնել այդ կամուրջները և թույլ չտալ թուրքերին, որ հասնեն իրենց ուզածին:

Այդ ժամանակ նաև մեր կողքին էր 5000-անոց քրդական ջոկատը` եզդիների ջոկատը, Ջհանգիր Աղայի գլխավորությամբ:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ե՞րբ կառուցվեց Սարդարապատի հուշահամալիրը: 

-Հուշահամալիրը կառուցվեց 1968 թվականին՝ Սարդարապատի հերոսամարտի 50 ամյա տարելիցին նվիրված: Ճարտարապետն է Ռաֆայել Իսրայելյանը: Այդ ժամանակ Հոկտեմբերյանի շրջկոմի քարտուղարն էր Վլադիմիր Դարբինյանը, ով անձամբ ղեկավարեց շինարարությունը և շատ աջակցեց, որ կառույցը իրականություն դառնա:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում կառույցը: 

-Համալիրը մեր հերոսամարտի և ընդհանրապես ամբողջ հայ ժողովրդի հերոսության խորհրդանիշն է: Սկզբնական շրջանում, որքանով ինձ հայտնի է, ճարտարապետը ցանկացել է զանգերի փոխարեն սուր տեղադրել, բայց քանի որ այն ժամանակ Խորհրդային Միության կազմում էինք, արգելեցին սուրը, և ընտրվեցին զանգերը: Զանգերը խորհրդանշում են այն իրավիճակը, երբ ամենածանր պահին բոլոր եկեղեցիների զանգերը հնչել են և ի զեն կանչել ժողովրդին: Այնտեղ կան նաև ցուլերի, արծիվների քանդակներ, որոնք նույնպես հզորություն են խորհրդանշում: Պատին ներկայացված են հայոց պատմության մի շարք դրվագներ, և ամենակարևորը թանգարանն է, որը առաջին ազգագրության թանգարանն էր Հայաստանում:

Թանգարանը ինքնին շատ հետաքրքիր կառույց է, որը նման է հայկական բերդի: Թանգարանի շենքը պատուհան չունի, այն լուսավորվում է երդիկներից: Թանգարանում կա երկու ցուցասրահ. մեկը նվիրված է հենց մայիսյան հերոսամարտերին, իսկ մյուսը՝ ազգագրությանը: Հերոսամարտերին նվիրված սրահի վերևում հենց հազարաշեն երդիկի օրինակ է, կարծես մեկը մյուսի մեջ հյուսված լինեն: Իսրայելյանը երկու պատուհան է թողել, որոնցից մեկը նայում է Արագածին, իսկ մյուսը՝ Արարատին:

Թանգարանի առաջին տնօրենը եղել է Աշոտ Բարսեղյանը: Հյուրերը այնքան շատ էին լինում, որ անգամ հերթեր էին գոյանում:

-Ի՞նչ եք կարծում, այցելուների թիվը նվազել է: 

-Այն ժամանակ ավելի շատ էր, հիմա էլ են գնում, երբ Հայաստան զբոսաշրջիկ է գալիս, անպայման Սարդարապատ պետք է այցելի: Կարծես Սարդարապատը մեր այցեքարտը լինի, ինքնուրույն հաղթանակի խորհրդանիշ:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ձեզ որպես հայոց պատմության ուսուցչուհի բավարարո՞ւմ է գրքերում գրվածը հերոսամարտի մասին: 

-Կարելի էր ավելի շատ գրել, բայց հիմա կան հոսքային դասարաններ` բնագետներ, պատմաբաններ և այլն, պատմաբանների համար կարելի է ասել, որ նյութ կա հետաքրքիր: Հաշվի առնելով աշակերտների հետաքրքրասիրության աստիճանը, երևի բավարար է, իսկ ով ցանկանում է ավելին իմանալ, կկարդա և կօգտվի այլ գրականությունից:

-Ըստ ձեզ, ի՞նչ է պետք անել, ուրպեսզի աշակերտները էլ ավելի իմանան ու կարևորեն Սարդարապատի հերոսամարտը: 

-Ի՞նչ է պետք: Ընդամենը հայրենասիրական ոգի: Պետք է մարդը հայրենասեր լինի, որպեսզի ձգտի ավելին իմանալ իր պատմության մասին ու ոգևորվի այդ պատմությամբ, մանավանդ Սարդարապատի հերոսներով: Այնտեղ մասնակցել են այն ժամանակ շատ երիտասարդ, հետո արդեն մարշալ Բաղրամյանը, Ակսել Բակունցը, գրականագետ Ղափանցյանը, Ղուկաս Ղուկասյանը:

-Իսկ հիմա ավագ դպրոցականները որքանո՞վ են հետաքրքրված Հայոց պատմությամբ:

-Ցավոք սրտի, այդ հոսքային բաժանումը , որ կատարվում է, յուրաքանչյուրը կենտրոնանում է իր մասնագիտական առարկաների վրա, ու ավելի քիչ է ուշադրություն դարձնում մյուս առարկաներին, այդ թվում նաև պատմությանը, եթե իհարկե, բնագիտական հոսք չէ:

Բայց անկախ ամեն ինչից, կազմակերպվում են էքսկուրսիաներ դեպքի Սարդարապատի թանգարան, և կապ չունի արդեն՝ որ հոսքի դասարան է, բոլորն էլ այցելում են թանգարան, տեսնում են, իմանում են, և ինձ թվում է, որ անպայման իր ազդեցությունն ունենում է:

Այս նոր սերունդը հայրենասեր է: Ինչքան էլ զայրանան, ինչքան էլ մտածեն՝ վատ երկրում ենք ապրում և այլն, միևնույնն է, հայրենիքը վատը լինել չի կարող: Կարող է կառավարությունը, իշխանությունը վատ լինել, բայց ոչ հայրենիքը: Ամենաշատ դժգոհող երիտասարդները անգամ չեն կարող պատկերացնել, որ հաջորդ պահին կարող են հերոս դառնալ, որովհետև պահն է թելադրում, թե իրենք ոնց իրենց կդրսևորեն: Յուրաքանչյուրիս գենի մեջ նստած է հայի ռազմական ոգին` հայրենիքը պաշտպանելու, ոչ թե ուրիշի տարածքը գրավելու, ու այդ գենը արթնանում է այդ պահին: Ինչքան էլ չսովորի իր պատմությունը, միևնույն է, զենք է վերցնելու իր հայրենքը պաշտպանելու է: