Անշտապ, բայց ներքին շտապողականությամբ հանգցնում է ծխախոտը։ Ծանոթ ու հարազատ մեղեդին առաջին բանն է, որ հասնում է ականջներին։ Օրվա ամբողջ լարվածությունն անհետանում է արտաշնչի հետ։ Լսվում են նուրբ շշուկներ, կանացի ու տղամարդու միաժամանակյա լիաթոք ծիծաղներ, սառույցի խորանարդիկների թափահարման չխկոցներ ու գարեջրի սարքի ձայներ։ Կարմիր ու դեղին լույսերը համահունչ լցված են տարածության մեջ՝ ընդգծելով առանձին հատվածներ, որ պատին հենվելու ու հարմարավետ լռելու ցանկություն են առաջացնում։ Կախում է բաճկոնը։ Մատները զգում են կախիչի փայտի անսովոր սառնությունն ու փշաքաղվում է, չնայած, որ իր մատներն էլ միշտ սառն են։ Մի կողմում տեղավորած փարթամ ու իդեալականորեն վերևի ձախ անկյունից ընկած լույսի տակ փայլող առողջ մազերը բացում են սև զգեստի քառաթելը, որ ընկնում է իրանի մեջտեղում, ոչ իդեալականորեն ուղիղ՝ ընդգծելով թեքված պարանոցը, որ փոքր ինչ լարված ու այնքան փխրուն է թվում։ Մեջքի բաժանումները ստիպում են ցանկանալ դիպչել՝ վախենալով, որ մի անզգույշ շարժում, ու այն կկոտրվի։ Աջ ու ձախ թիակների արտահայտիչ հատվածներից սկիզբ առնող ձեռքը նման է աշնան մերկացած մի ճկուն ճյուղի, որ կիսածալվել է։ Նրանից սկիզբ են առնում հինգ երգուն, ավելի բարալիկ ու մեղմ անտառային քամով սնուցված ոստեր։ Դրանք իրենց գիրկն են առել խմիչքի բաժակը, որպես հասած պտուղ, որ ցանկացած պահի կարող է ընկնել, բայց չի ընկնում, մինչդեռ կարող ես սպասել այդ իրադարձությանը այնքան անվերջ, որքան ոտքերդ թույլ կտան կանգնել նույն անշարժ դիրքով։ Զգեստի մետաքսե ծալքերը ժողովված են իրար դիպած ոտքերի երերուն ծնկների վերևի հատվածում։ Ոտնաթաթերը ռիթմի հետ գնում ու գալիս են, ընդգծված ոսկորները խառնվել են կոշիկի թելերի հետ, որ գրկում են դրանք։ Նորամար ծխի գրեթե ցնդած հոտը հետ է բերում կյանքի բնականոն ռիթմին, տարածությունը խորն ու երկար շնչից հետո շարունակում է շնչել սովորականի պես։ Գլխի բարեհամբույր շարժումով ու ինչ-որ հեռու տեղ թափառող հայացքով հասկացնում է մատուցողուհուն, որ օգնության կարիք չկա, որ նա գիտի, թե ուր է գնում, որ իրեն սպասում են։ Սառը մատները ողջույնի փոխարեն հպվում են ուսիս աջ հատվածին։ Գիտի, որ չեմ վախենա։

Կիսաքնած երևակայատեսիլներից ազատվելու համար որոշում եմ դուրս գալ տանից։ Վերմակի խառնումներն ու թափահարումները իրենց վրա պետք է վերցնեին բոլոր մտքերը։ Դրա փոխարեն սենյակն է լցվում է ինչ-որ անբնական նարնջագույն լույսով։ Աչքերս բաց նայում եմ առաստաղին։ Անշարժ եմ։ Վերհիշում եմ՝ ինչից արթնացա։ Դեռ երկար ժամանակ չեմ կարողանում հասկանալ, թե ի՞նչ անել ինձ տրված ժամանակի հետ։ Կրկնահիշողություններն ու ծակծկող զգացումապատկերները նորից լցվում են մարմնովս մեկ։ Կիսաարթուն մտքերից ազատվելու համար որոշում եմ ամեն դեպքում դուրս գալ տանից։ Անկողնուց վեր կենալիս, որը գրեթե հավասար է հատակի հարթությանը, մի պահ նույնիսկ չեմ ցանկանում բաց թողնել այդ վիճակը։ Ոտնաթաթերս գետնին հանդիպելու հետ մեկտեղ տխրությունով են պատվում վերջույթներս, որ վերջացավ․․․ Հետո գրեթե բան չեմ հիշում։ Սովորականի պես՝ նույն ճանապարհով, երգ լսելով, մարդաշատ ավտոբուսներով ու մենակ։ Սիրում եմ այս մենակությունը, որն ավելի շատ ազատության հոմանիշն է։ Սիրում եմ այս նույն ճանապարհը, որից կարելի էր հինգ տարում հանգիստ հոգնել, բայց ես երբեք երևի չեմ հոգնի։ Ամեն օր այն նման է դատարկ գրքի էջի և ամեն օրվա վերջ՝ նման վերընթերցելու պիտանի էջի։ Ինքն անշուշտ սխալվում էր, ասելով, որ իրենից շատ շուտ հոգնելու եմ։ Չգիտեմ, ես կարծում եմ, որ էդպիսին չեմ ու իրենից չէի հոգնի։

Երեկ, այս նույն ավտոլվացման կետի մոտ, մի աղունիկ էր կանգնած, ես նրան տեսնում էի ասես մոտեցրած օբյեկտիվով ու սևուսպիտակ հին ժապավենով կադրի մեջ։ Կարծես թե ոտքը վնասված էր։ Ես գլուխս որքան հնարավոր է երկար զննում էի նրան, երբ մի անցորդ զարմացած նայեց ինձ, և այդպես էլ չիմացա։ Ինքը հիշում էր, որ հենց այս՝ մրգերի ու բանջարեղենների արկղերի մոտ էր խոսել։ Հիշում էր․․․

Ես լսում էի դասախոսին դադարներով, հասկանում միայն ձեռքի շարժումների նշանակությունն ու ընկալում կանգնած դիրքը, ու թե ինչպես շտապողաբար ներս մտնելով, արագ հանեց վերարկուն, կախելով աթոռի մի հատվածում՝ ոչ ուղիղ դիրքով, և դեռ շնչակտուր սկսեց զեկույցը։ Քանի դեռ նա ուշանում էր, ես հանել էի նոթատետրս, որն ամեն դեպքում դրել էի պայուսակում, որևէ անհետաքրքիր կամ ամեն ինչից զատվելու ցանկության դեպքում մի բան նկարեմ կամ գրեմ մեջը, իմանալով, որ դժվար էլ թե ինչ-որ բան անեմ։ Նոթատետրը թաղվել էր ոտքերիս ու ձեռքերիս մեջ, երբ չգիտեմ թե որքան ժամանակ հետո և ինչից նորից աչքերս բացեցի ու դիրքս փոխեցի։ Ես չէի հիշում արդեն դրանում նկարվածների ու գրածների մասին։ Թեթևակի ժպիտ առաջացավ դեմքիս՝ մի էջ նայելիս։ Ժամանակը հետ տալու ցանկություն չկար, միայն գիտեի, որ այդ օրերին, երբ նկարվել էր նկարը, այնքան լա՜վ էր ամեն ինչ։ Ցանկացած պահ էլ մեռնելու համար իդեալական է։ Իսկ եթե ընտրել կյանքիցդ, ապա, ո՞ր պահը կլինի ամենաիդեալականը։ Չշարունակեցի որոնել այդ պահը, հարցնողը չէր սպասում պատասխանի, ու մտքերս ի վիճակի չէին շրջել անցյալով։ Հիմա էլ չգիտեմ ինչու չեմ ուզում մտածել դրա մասին։ Ինքն անշուշտ կմտածեր։ Նույնիսկ չհասցնելով մտածել՝ այդ պահը միանգամից կգտնվեր իր մտքում։ Այն կլիներ իրոք իդեալական։ Պարզության ու ռեալիզմի գեղեցկությանը չտիրապետող որևէ մեկը արժեք չէր գտնի նրա պատասխանի մեջ ու նույնիսկ կհիասթափվեր՝ սպասելով մի որևէ այլ արժեքավոր դրվագի։ Շատերի մոտ ուղղակի հարցականի նմանվող հայացք կառաջանար, որն ունակ չէ դուրս գալ իր տիրոջ աշխարհից ու մտնել նրա աշխարհ։ Իսկ ես նորից կլսեի պատասխանը՝ շուրթերից գիրք գրվելու պես ու կկուտակեի հիացած հայացքս լայնացած բիբերիս մեջ, որ չտեսնի։ Բայց իմ հայացքն էլ կլցվեր անվերջ մի հարցով․ անպատասխան  հարցով, որովհետև այդ զգացումը հենց ինքն է։ Ես  չունեմ պատասխանվելիք հարցեր․․․ Ենթագիտակցորեն ստուգում եմ մեր միջև հարաբերությունը՝ թեթևակի հեռանալով, թողնելով նրանց ազատ՝ ինձնից։ Նրանք հեռանում են լիովին այդ ազատությանն իրենց արժանի համարելով։ Ոչինչ չի փոխվում նրանցից առաջ ու հետո։ Հիմա նույնիսկ ազատ թողնելը, որ հեչ դժվար չէր՝ չի զբաղեցնում իմ միտքը՝ ամեն դեպքում պատասխանատվություն դնելով ուսերիս, էնպես որ մենակ շատ ավելի լավ եմ զգում ինձ։ Տարօրինակ օր է, նման անձրևային ու ամպամած օրվա։ Բայց իրականում թեթևակի ամպամած է, ու անձրև չկա։ Ես փորձում  եմ նկատել մարդկանց, շուրջբոլորը։ Նկատում եմ ինչպես լղոզված իրականության փաստադրվագներ։ Նրանք բոլորը ու ամեն ինչ կամ ինձ հետ կապ չունի կամ ինձնից անպոկ է։ Սիրում եմ այս երգը։ Այն զգացումները, որոնց մասին այն խոսում է այնքան հասկանալի են ինձ, բայց այնքան հեռու են թվում․․․ Ոչ ուրախ եմ այդ առիթով, ոչ էլ տխուր։ Չեմ ասոցացնում ինձ երգի հետ, երգն ազատ է ինձնից, մտածում եմ երևույթի մասին։ Մտածում եմ, որ այն կա կյանքում։ Մի օր եղել է իմ կյանքում, միգուցե էլի է լինելու։ Մտածում եմ, որ եղել է ուրիշների կյանքում։ Որ ձգտել են դրան ու փախչել դրանից, բայց միևնույնն է՝ ապրել դրանով ու շնչել այնքան ուժեղ, որ հնարավոր է միայն այն դեպքում, երբ գիտակցում ես, որ ցանկացած պահի կարող է  հենց օդդ շունչդ կտրել։

Laisse-moi devenir

L’ombre de ton ombre

L’ombre de ta main

L’ombre de ton chien

Վերելակով վերուվար եմ անում։ Մտածում էի ավելի շատ վիճակիս կհամապատասխանի աստիճաններո՞վ բարձրանալը, թե՞ ՝ վերելակով։ Բարձրանում եմ ամենավերևի հարկ, հասկանում, որ այն չէ, որն ինձ է պետք, բայց գիտակցում, որ երբեք չեմ նկատել պատուհանից բացվող լայն ու մեծ տեսարանը։ Կարելի էր վայրէջք կատարել ուղիղ դիմացի տանիքին, եթե թռչել իմանայի։ Երկար չեմ նայում ու չեմ էլ հիշում, թե ո՞նց էի նայում։ Նորից կանչում եմ վերելակը՝ այս անգամ պատահաբար սեղմելով այն հարկի նիշը, որն ինձ պետք էր։ Բացակայությունը ներկա է միայն կրկնահիշողություններով ու երևակայատեսիլներով։ Ուրիշ ոչնչով։

Ուրիշ ոչնչով․․․

Չեմ սիրում վարդեր, դրանցից սուր հոտ է գալիս, իսկ ես սուր հոտերից ալերգիա ունեմ։ Նախընտրում եմ վայրի կարմիր կակաչներ վարդերի փոխարեն։

Փետրվարի վերջին, երբ եղանակը փոքր-ինչ տաքանում է, նախընտրում եմ հագնել կարճ կիսաշրջազգեստ, որ մի փոքր մրսեմ ու չզգամ գարնան մոտենալը։ Տնից դուրս գալիս երբեք չեմ մտածում ուրիշների հայացքների ու հնարավոր տհաճ դեպքերի մասին։

Սիրում եմ ընկերուհուս հետ գիշերային անկեղծ զբոսանքները, երբ դրսում բացի մի քանի սև հագած տղաներից ու գիշերային մարզանք անողներից ոչ ոք չկա։

-Մարտի ութդ շնորհավոր,- կլսեմ նորից ինչպես ամեն գրողի տարած տարի։

-Շնորհակալություն,- կասեմ մի քանի վայրկյան անց որպես պատասխան։

«Փորձանքը մի անգամ ա լինում»,- ամեն անգամ կրկնում է տատիկս, երբ տնից ուշ ժամի եմ դուրս գալիս։ Նայում եմ նրա անհանգստացած հայացքին, վերցնում հեռախոսս։

«Գնացի տատ»,- եթե ես ամեն օր տնից դուրս գալիս մտածեի հնարավոր փորձանքների ու ուշ ժամին ապահով հետ վերադառնալու մասին, կդառնայի տան բույս ու չէի կարողանա ապրել կյանքն ամբողջությամբ։

Աշխարհում երեք կանանցից մեկը կյանքի ընթացքում ֆիզիկական բռնության զոհ է դառնում։ Դեպքերի մեծամասնությունը մնում է ստվերի տակ։ Քչերը ունեն բավականաչափ համարձակություն իրենց պատմությունը բարձրաձայնելու։

Ներկայիս ՀՀ Օրենսգրքում նշված է կանանց և տղամարդկանց իրավունքների հավասարության սկզբունքի մասին, սակայն ինչու՞ են կանանց բռնությունների դատավարությունները ավարտվում դեռ չսկսված՝ դեպքի կրկնվելու ռիսկով։

Ապրելով պատրիարխալ հասարակությունում, որտեղ թե՛ կանանց, թե՛ տղամարդկանց կողմից ամեն օր զգում ես հասարակության կողմից ընդունված նորմերի պարտադրումը՝ մարտի ութի շնորհավորանք ստանալը արդեն վիրավորական է դառնում։ Կարծես հատուկ ընդգծվի, որ ես՝ լինելով իգական սեռի ներկայացուցիչ, ունեմ մի յուրահատուկ օր այդ մասին ևս մեկ անգամ հիշեցնելու։ Իսկ հետո կստանամ թանկարժեք վարդերը, որոնց պատճառով ալերգիաս ավելի կսրվի ու կշարունակվի ամբողջ գարնան ընթացքում։ Կանանց միամսյակ է, ասում են։

Մարտի ութը բավականին սխալ է ընկալվում մեր հասարակության կողմից։ Այն դարձել է տոնական զեղչերի ու վաճառքները բարձրացնելու միջոց։

«Մարտի ութդ շնորհավոր»,- ասում են։ Բայց ի՞նչ առիթով են նրանք շնորհավորում՝ կին լինելու՞, թե՞ երկու դար առաջ կանանց՝ քվեարկելու իրավունքը ձեռք բերելու առիթով։

Մարտի ութը այլևս արդիական չէ։ Ես այն դատապարտում եմ և դեմ եմ գնում մեր կողմից այդ օրվա սխալ ընկալմանը։ Մարտի ութը ուղղակի ոչ աշխատանքային օր է, առիթ՝ թանկ գներով ծաղիկներ գնելու և կանանց հաճելի նվերներ անելու։

Կանանց և տղամարդկանց իրավունքների հավասարության պայքարը ամեն օր է։ Մարտի 8-ին, ապրիլի 7-ին, հունվարի 28-ին և նույնիսկ դեկտեմբերի 4-ին։

1917 թվականին սպիտակ կանանց ընտրական իրավունքի ձեռքբերումից 2 դար է անցել։ Այդ ընթացքում կանանց՝ տղամարդկանց հետ հավասար իրավունքներ ունենալու պայքարը շարունակվել է՝ ամեն անգամ զարգանալով և նոր գաղափարներ առաջ բերելով։ Չնայած նրան, որ Հայաստանում նույնպես կարող ենք նկատել դրական փոփոխություններ, բայց հիմնական գաղափարը մնում է այն, որ մարտի ութը մնացել է սովետական սովորույթներից մնացած հնաոճ տոն։

Ըստ 2021թ-ի տվյալների Հայաստանում ամեն 4-րդ երեխան չի ծնվում՝ սեռով պայմանավորված հղիության արհեստական դադարեցման պատճառով։

Ակնհայտ է, որ դեռևս ընտանիքում գոնե մեկ տղա երեխայի առկայությունը ավելի ողջունելի է և ավելի մեծ ոգևորությամբ է նշվում։ Պատճառները շատ են, բայց դրանք չեն արդարացնում չծնված աղջիկների փոխարեն տղաներին նախընտրություն տալը։

«Պահանջվում է վաճառողուհի» կարդում եմ ես երբեմն խանութների կողքով անցնելիս։ Հիմնականում նրանք փնտրում են «բարետես արտաքինով» երիտասարդ կանանց։

Գործատուները բնականաբար աշխատանքային հարցազրույցի ժամանակ կարող են թեթևակի շոշափել կնոջ անձնական կյանքի մասին հարցերը՝ ամուսնացա՞ծ են, արդյոք պլանավորու՞մ են երեխա ունենալ։

«Բա ե՞րբ ես ամուսնանում»,- կիսակատակ կհարցնեն բոլոր հետաքրքրված բարեկամները, հարազատները, հարևանները։ Իսկ ամուսնանալուց հետո հաջորդ ամենաշատ տրվող հարցը կարծում եմ պարզից էլ պարզ է։ Կինը պարտավոր է հասարակության կողմից ակնկալվող ժամանակահատվածում ամուսնանալ, ընտանիք կազմել և երեխաներ ունենալ։

Իսկ ինչու՞ պետք է ինչ-որ մեկը որոշի մեր փոխարեն։ Կանայք ունեն ընտրության իրավունք 1917թ-ից սկսած։ Ինչպես հագնվել, երբ և որտեղ գնալ, ում հետ շփվել ու երբ ամուսնանալ։ Այս ամենը կնոջ անձնական կյանքի մասն է կազմում, որը չպետք է քննարկվի ուրիշների կողմից։

Նույն Մարտի 8-ը, նույն ծաղիկներն ու տոնական զեղչերը։ Արդեն ձանձրալի է դառնում։

Կոկո Շանելը, որն ամբողջությամբ փոխեց 20-րդ դարի նորաձևության աշխարհը, դարձավ Անահիտ Մարգարյանի ոգեշնչման աղբյուրը:  Երևանում բնակվող 14-ամյա աղջկա համար Շանելի մասին պատմող ֆիլմերն ու հաղորդումները հիմք դարձան, որ հետաքրքրվի նորաձևությամբ. «Այդ ժամանակ ավելի շատ մտածում էի Կոկո Շանելի նման հագուստի դիզայներ և նախագծող դառնալու մասին, գաղափար չունեի` ոճաբանությունն ինչ է », – ասում է նա: Մինչդեռ այսօր ունի իր խանութ սրահը և օգնում է մարդկանց նորաձև հագնվել: 4 տարի առաջ ոգեշնչված Շանելից, Անահիտն ընդունվեց քոլեջ, որտեղ ուսումնասիրեց հագուստի նախագծում և մոդելավորում: «Սկսեցի սովորել ու հասկացա, որ ցանկություն չունեմ ամբողջ կյանքում կարի մեքենայի առաջ նստելու, ավելին էի ուզում։ Եվ սկսեցի ուսումնասիրել նորաձևության ոլորտը: Հիմա չեմ հիշի ինչպես, բայց բացահայտեցի ոճաբանի մասնագիտությունը», – ասում է մասնագետը: Այնուհետև փոխվեց իր ոգեշնչման աղբյուրն ու սկսեց հետաքրքրվել ռուս ոճաբան Ալեքսանդր Ռոգովինովի աշխատանքով, իսկ քոլեջն ավարտելուց հետո մեկնեց  Ռուսաստանի Դաշնություն` իր երազանքների մասնագիտությունը սովորելու: «Ոճաբանության դասընթացների մասնակցել եմ նաև Հայաստանում, սակայն անունները չեմ նշի, քանի որ վատ փորձ ունեմ ՀՀ-ում դրա հետ կապված», – նշում է Անահիտը:

Թե որքանով է զարգացած ոճաբանությունը մեր երկրում, նա ասաց. «Մեզ մոտ դեռ շատ ցածր մակարդակի է այս ոլորտը ,քանի որ մարդիկ հագուստին կարևորություն չեն տալիս, մինչ այսօր չենք հասկացել, որ իրոք կրեատիվ և ճիշտ հագնվելու միջոցով կարելի է ավելի ընդգծել գեղեցկությունը»: Անահիտը նշում է, որ ճիշտ կլիներ արտերկրին այս առումով շատ մոտ լիներ  Հայաստանը, բերելով Վրաստանը որպես օրինակ, որտեղ անընդհատ կազմակերպվում են Fashion Street Style-եր,  իսկ այստեղ  դրա մասին գրեթե չի խոսվում:

2018 թվականին բացում է իր սոցիալական հարթակն ու սկսում տեղադրել որևէ բրենդի հագուստ, նշելով, թե ինչն է այդ տարի նորաձև, ու ինչի հետ կարող են համադրել տվյալ հագուստը, «ընթացքում ինսթագրամս սկսեց ավելի զարգանալ, քանի որ խորհուրդներս ավելի հստակ և իմաստալից էին դարձել։ Մինչև հիմա շարունակում եմ անվճար խորհուրդներ տալ և օգնել մարդկանց, բայց դրա հետ մեկտեղ ունեմ նաև վճարովի ծառայություններ, որոնց միջոցով աղջիկների հետ ավելի խորացված աշխատանքներ եմ տանում»,- նշեց նա: Ոճաբանի կարծիքով  շատ քիչ գումարով նույնիսկ կարող են նորաձև հագնվել,  իր համար կարևոր է  հագուստի որակը, հագուստի վրայի դետալները, դրանք կարող են էժանագին տեսք տալ հագուստին և փչացնել կերպարները: «Եթե անընդհատ տեսողական ճաշակը զարգացնենք, կսկսենք նկատել բազմաթիվ գեղեցիկ հագուստներ, որոնք նախկինում ուշադրություն չէինք դարձնի։ Այդ դեպքում հիմնականում մատչելին ու գեղեցիկը համատեղվում են, քանի որ մարդու միտքը և տեսողական ճաշակը զարգացած է լինում »,- նշում է նա և ընդգծում, որ նույն հագուստը մի քանի անգամ հագնում է, բայց ոչ ամեն օր: Սիրում է անընդհատ նոր համադրություններ կազմել և չունի ֆիքսված ոճ:

«Ես ինձ լավ եմ զգում թե դասական, թե սպորտային, գրանժ, քեժուալ ոճերի մեջ», – ասաց Անահիտը,- Հայաստանում մասնագետներին չեն հարգում, – ընդգծում է 21-ամյա ոճաբանն  ու նմանեցնում բժշկության ոլորտին,որտեղ հաճախ  ինքնաբուժությամբ են զբաղվում` ավելի վատացնելով վիճակը: Իսկ ոճաբանության առումով ասում է.  «Շատ եմ լսում  «նորաձևությունը  մեզ հետաքրքիր չի, մենք հագնում ենք այն, ինչ ունենք» արտահայտությունը։

Միշտ ասում եմ, որ ցանկանան թե ոչ, իրենք, այնուամենայնիվ, նորաձևության հետ առնչվում են, քանի որ բոլոր խանութ-սրահները փորձում են առաջարկել այն իրերը, որոնք համաշխարհային մասշտաբով նորաձև են»: Եվ վերջում խորհուրդ է տալիս, որ մարդիկ սկսեն լսել բոլոր ոլորտի պրոֆեսիոնալներին ու վերջում ավելացնում.
«Ես ոճաբան եմ, որը փորձում է առանց որևէ շահի օգնել ցանկացողներին` հագուստի միջոցով ավելի ընդգծել իրենց յուրօրինակությունն ու գեղեցկությունը»։

Մեքենաների անցուդարձից գյուղի վրա փոշու կարմիր ամպեր էին կուտակվել։ Ամռանը դա սովորական բան էր. քաղաք տեղափոխվածները վերադառնում էին մեքենաներով, գյուղը կենդանանում էր, հատկապես եթե Վարդավառի տոնը մոտ էր։ Ամեն փողոցի վրա առաջին հարկի ցածրիկ լուսամուտը ցուցափեղկի վերածած մի-մի տուն կար։ Այրող արևից ինքնաշեն կտորե կտուրների տակ պաշտպանված՝ կուչ էին գալիս խանութպաններն ամեն օր, սպասում գնորդների։

-Ապրես, Հարու՛թ ջան,- մրգերով լի երեք տոպրակ թևն անցկացնելով՝ ասաց Սեդան խանութպան հորը երբեմն փոխարինող տասներեքամյա Հարութին ու, քնքուշ ժպտալով, շրջվեց, որ գնա։ Մի քանի քայլ էր հեռացել, երբ հետևից լսեց պատուհանը թողած, դռան կողմից մոտ վազող Հարութի ձայնը.

-Սեդա քույրիկ, սպասեք, եկա։

Տղան վերցրեց տոպրակներից երկուսը, քայլեց Սեդայի կողքով՝ փողոցն անցնելիս չարաճճի սև աչուկները աջուձախ ուղղելով։

-Ձերոնք ո՞նց են, մորդ հետ վաղուց չեմ խոսել,-հիշեց Սեդան։

-Մաման հաց էր թխում, պապան առավոտյան քաղաք գնաց՝ խանութի համար առևտրի։ Լիլիթին դպրոցում չեմ տեսնում, ասում էր` պետք է իր պապայի մոտ գնա, գնացե՞լ է արդեն։

Սեդայի աչքերը մթնեցին, տոպրակն այրեց ձեռքը։ Բռունցքը սեղմեց, որ ձեռքից բաց չթողնի։

-Հա՜,- շտապ վրա բերեց նա,- երեք օր է… Հա, հոր մոտ գնաց, կգա։

«Շա՛ն աղջիկ»,-շփոթմունքից ցած դրեց տոպրակը՝ իբր հոգնեց։ Մի ձեռքը կոնքին դրեց, մյուս ձեռքը սահեցրեց ճակատի վրայով՝ իբր դեմքից մի կողմ տարավ մազափունջը։

Սեդան նայեց փողոցի խորքում փոշու կարմիր ամպի ուղեկցությամբ ընթացող մեքենայի հետևից։ Երանի՜ մի օր էլ ամռանը հյուրի նման գյուղ եկողներից մեկն իր ամուսինը լիներ։ Թեկուզ ոտքով, առանց ավտոմեքենայի։ Ութ տարի առաջ քաղաքում շինարարական աշխատանքի հրավերով երկու ընկերների հետ հեռացավ գյուղից։ Լիլիթը՝ նրանց աղջիկը, ծնվեց այդ օրվանից ուղիղ երեք ամիս անց։ Սկզբում ամուսինն ամեն ամիս որոշ գումար էր տուն ուղարկում, պարբերաբար զանգում էր, ազատ օրերին տուն վերադառնում։ Հետո կապը կտրվեց։ Շշուկներ էին պտտվում, որ վատ մարդկանց ձեռք է ընկել, փակագծեր չէին բացում։ Իր հետ հեռացած երկու տղաները միաձայն պնդում էին, որ անզգուշորեն բարձր հարկից ցած է ընկել, մեռել։ Ու՞ր է դիակը։ Լռում էին։

Սեդան չէր հավատում, որ ամուսինն էլ չկա. չլսված բան է՝ մարդ գետնի երեսից անաղմուկ կորչի, հետքն էլ չմնա. «Երևի ինչ-որ տեղ, ինչ-որ կնոջ հետ երջանիկ է, որ լռում են».- հույս էր տալիս ինքն իրեն, իսկ աղջկան՝ Լիլիթին, հավատացրել էր, որ նա հայր չունի։

Բայց արդեն քանի՞ անգամ էր Լիլիթն ընկերների մոտ ինքն իր համար հայր հորինում։ Նախորդ անգամ լվացք փռելիս Սեդան լսել էր կողքի բակում խաղացող երեխաների ու իր աղջկա ձայնը։ Լիլիթն հպարտորեն ասել էր.

-Սիրուն է, չէ՞, շորս։ Պապաս է նվիրել։ Էնքան թանկ շոր է, սրանից մեր խանութներում չկա։

Սեդան լսելուն պես դեմքը թաքցրել էր ափի մեջ ու ցածրաձայն հեկեկացել։

-Ապրես, Հարո՛ւթ ջան,- էլի ասաց Սեդան,-քիչ մնաց, ես կտանեմ։ Գնա, հասիր խանութին, եկող-գնացողը չասի՝ անտեր են թողել։

Հարութը գլխով արեց ու գնաց։ Սեդան վերցրեց տոպրակները, դանդաղ քայլեց դեպի տուն։