-Вы тоже из Армении?
-Нет, из Азербайджана.

Այդ պահին սարսուռ անցավ ամբողջ մարմնովս, ինքս էլ չգիտեմ՝ ինչու: Խանութում էի, պետք է հագուստ գնեի ինձ համար ու հայտնվել էի ադրբեջանցիների մոտ: Երևի ամուսիններ էին: Հասկացա, որ պետք չէ խառնվել ու փորձեցի ինձ հանգիստ պահել: Մի քանի րոպե անց ամեն ինչ հիանալի էր. կարծես հայերի մոտ լինեի: Դե, առանց հարցնելու, թե որ ջինսն եմ ես հավանում, միանգամից տալիս էին ձեռքս և ուղարկում հանդերձարան: Ամենազարմանալին էլ այն էր, որ հենց դուրս էի գալիս հանդերձարանից, այդ ադրբեջանցի «ձյաձան» ասում էր.

-Շատ լավ ա…

Ամբողջ ընթացքում մտածում էի, որ երկու ժողովուրդների մեջ ընդհանրապես թշնամանք չկա, ինչպես Ժորան էր նշել իր նյութերից մեկում՝ պատերազմ ոչ ոք չի ուզում, ամեն ինչ «վերևներն» են անում:

Հ.Գ. Հենց իրենցից էլ գնեցի ջինսս ու ոչ մի վայրկյան չմտածեցի, որ սխալ եմ արել…

Գյուղում հաճախ է հրացանի փողն ուղղվում մեզ նման ապրել ցանկացող կենդանիների` շների վրա:
Նախ ասեմ, որ գյուղացիների մեծամասնությունը շուն ունի և հոգում է նրա մասին ինչպես հարկն է: Բայց գյուղում շների թիվը անհամեմատ մեծացել է: Իհարկե. սա չպետք է հիմք դնի կենդանիների սպանդին:

Առհասարակ գյուղացին վաղ է արթնանում՝ կովերը նախիր հասցնելու, հանդում խոտ քաղելու ու շատ այլ գործեր անելու համար: Գյուղում շները խմբերով են շրջում ու հարձակվում գյուղացիների վրա, նման դեպքեր հաճախակի են լինում: Ծնողները վախենում են երեխային դպրոց ճանապարհել շների պատճառով, հաշվի առնենք, որ մեր դպրոցում (թիվ 1) դասերը սկսվում են 08:30: Ներքին Գետաշենը մեծ գյուղ է, ու կան ծայրամասային թաղամասեր, որտեղ, ասենք, կա հինգ բնակելի տուն՝ շրջապատված մեծ հողակտորներով: Այդ տների դպրոցականները հաճախ բացակայում են դպրոցից հենց շների հարձակմանը չենթարկվելու պատճառով: Էլ չասեմ՝ ձմռան մասին, երբ ձյունը կարող է հասնել մինչև տանիք: Դե իհարկե դուք էլ հասկացաք, որ վիճակը ավելի քան ծանր է:

Շների ոչնչացման մասին տեղյակ չէի մինչև այն օրը, երբ որոշեցի վաղ արթնանալ ու օգնել տատիս: Առավոտյան այդ ժամին գյուղացիները հավաքվել էին փողոցում ու վիճում էին: Մոտեցա նրանց, ու պարզվեց, որ չէին վիճում, այլ սրտնեղած խոսում էին: Նկատեցի նաև, որ խնդրում էին մի մարդու կրակել շներին: Այս մարդն էլ պնդում էր, որ փամփուշտ չունի, իսկ դրանք թանկ արժեն: Չեմ ասի, թե զարմանքից ապշեցի, քանի որ այդ պահին զգացածս միայն զայրույթ էր:

Գյուղացիներից մի քանիսն էլ պատմեցին, թե ինչպես են շները հարձակվել իրենց վրա, թե ինչպես են հողամասի նոր փորած մարգերը գետնին հավասարեցրել և այլն: Նշեմ նաև, որ գյուղացիները իրենց հողամասերը հաճախ ջրում են գիշերով: Հարցրի` ինչո՞ւ գյուղապետին չեն դիմում, ասացին, որ դիմել են, իսկ նա արգելել է շների վրա կրակել: Ախր, միայն արգելելով ոչ մի հարց չի լուծվի, քայլեր է պետք ձեռնարկել: Այս հարցը ավելի կարևոր է, քան գյուղի փողոցները ասֆալտապատելը կամ լուսավորելը: Ինչո՞ւ միաբերան մեղադրել գյուղացուն այն դեպքում, երբ ամեն ինչ իր ուսերին է մնացել: Եվ այն, ինչ նա անում է, անում է ստիպողաբար՝ իրեն պաշտպանելու համար:

Ստեղծված կացությունը ուղղակի անհանդուրժելի էր: Կարծում եմ, ամեն դեպքում ամեն ինչ չպետք է թողնել գյուղացու ուսերին ու սպասել նրա կայացրած որոշմանը, այլ լրջորեն զբաղվել այդ հարցով: Շներն սպանելը լուծումչէ: Արթնացեք քնից, այդ հարցերի մասին շուտ մոռացող պաշտոնյաներ, որովհետև միայն փողոցները ասֆալտապատելով չեք լուծի գյուղացու ամենակարևոր ու առաջնահերթ խնդիրները: Նաև համացանցում եմ փնտրել շների խնամքով զբաղվող կազմակերպություններ: Պարզվեց անտուն կեդանիների խնամքով զբաղվում է «Դինգո թիմը»: Որոշեցի դիմել Օվսաննա Հովսեփյանի օգնությանը: Նրանց կատարած աշխատանքը ողջունելի է: Բայց ի ուրախություն ինձ ու շատերին, հուլիս ամսին շներին կրակելու փորձ անգամ չեղավ: Իհարկե, դա չի նշանակում, որ խնդիրը լուծվեց:

Ամեն դեպքում ես ամեն ինչ կանեմ, որ գյուղում այլևս երբեք կենդանիների իրավունքները չոտնահարվեն:

Հուլիսի 10-ն էր, օրը՝ երկուշաբթի: Մի կողմից շոգ եղանակն էր թմրեցնում ինձ, մյուս կողմից էլ մարմնիս բարձր ջերմաստիճանը: Մի կերպ տանից դուրս եկա. շտապում էի, պետք է գնայի «Ղարաբաղ տելեկոմ», հետո մտնեի մի քանի բանկ, այնուհետև վազելով հասնեի տուն: Ճանապարհին ինչքա՜ն ծանոթ դեմքեր տեսա, բայց ակնոցս չէի հանում և գլուխս շրջում էի, որպեսզի չտեսնեին ինձ, որովհետև հնարավոր էր՝ հենց նրանց մոտ ուշաթափվեի, իսկ ուշաթափվել կամ վատանալ ծանոթի մոտ նշանակում է «հիվանդանալ» աշխարհի ամենածանր ու ամենավատ հիվանդություններով, իսկ դրանք ինձ պետք չէին այդ նեղ պահին: Շնչակտուր քայլում էի, մեկ էլ հանկարծ մեքենաների շղթա տեսա. սկիզբ ուներ, բայց վերջը չտեսա: Այս ի՞նչ է կատարվում այստեղ: Ի՞նչ պետք է մտածեր արցախցին այդ պահին. կամ ունենք զոհ սահմանում, կամ էլ պաշտոնյաներից մեկն է գալիս Ասկերան:

Մեկ էլ ականջիս հասան բարձր երաժշտության ձայներ: Սիրտս հանգստացավ, բայց դեռ չէի հասկանում՝ այս ի՞նչ առիթ է:

Շուտով տեսա Մշակույթի տան դիմաց հավաքված մարդկանց, շատերի աչքերին՝ արցունքներ, շուրթերին՝ աղոթքներ, աչքերում՝ ուրախություն, հպարտություն, իսկ ոմանք էլ հեռվում կանգնած սպասում էին իրենց անուն-ազգանուններին: Ասկերանում ամառային զորակոչի մեկնարկն էր: Տեսա ծանոթ տղաների, դասընկերների, համաքաղաքացիների և վերջ ի վեջո՝ արցախցիների, որոնք կազմ-պատրաստ կանգնած սպասում էին, թե երբ են գնալու և կատարելու իրենց պարտքը: Մի պահ մոռացա, որ ջերմություն ունեմ, որ արևը խփում է ուղիղ աչքերիս, որ ուշանում եմ և սկսեցի աղոթել: Աղոթեցի, իսկ հետո ուրախ դեմքով մտա «Տելեկոմ»: Բոլորն ինձ նայում էին զարմացած հայացքներով, բայց ինձ հետաքրքիր չէր, թե ինչ կմտածեն նրանք: Անփոփոխ թողնելով դեմքիս արտահայտությունը՝ դուրս եկա «Տելեկոմից»: Բանկերում նույնպես զարմացած հայացքներ որսացի, բայց ես ժպտում էի, որովհետև հպարտ էի այնտեղ կանգնած կազմ-պատրաստ տղաներով:

Աստված իմ, խնդրում եմ պահապան եղիր մեր հայ ազգին, մեր տղաներին, նորակոչիկներին, զորացրվողներին, սահմանը պահողներին, բոլո՜ր-բոլորին: Ես գիտեմ, վստահ եմ, որ Տերը լսում է ինձ և բոլոր այն մարդկանց, ովքեր աղոթում են մեր պաշտպանների համար:

Տղաները գնացին, ես էլ եկա: Ես եկա մեր տուն, ամեն ինչ նույնն էր. ջերմությունս՝ նույնը, արևն էլի այրում էր, տրամադրությունս էր փոխվել, մեկ էլ տղաների ապրելու տեղը: Նրանք այսուհետև կապրեն սահմանում, որ մենք հանգիստ լինենք մեր տներում:

Շատերդ լսած կլինեք հասարակական վայրերում ծխելն արգելելու օրենքի մասին, ու մինչև վեցերորդ գումարման Ազգային ժողովը կհասցներ օրենքը քննարկման դնել, այն բուռն արձագանք գտավ հասարակության մեջ:

Տարբեր առիթներով այս տարի սովորականից ավելի մեծ թվով ծխող մարդկանց հետ ծանոթացա, ու եթե առիթ էր լինում, հարցնում էի, թե ինչ կարծիք ունեն նոր օրենքի մասին: Ծխողների մի մասը դեմ չէր դրան, սեփական իրավունքների ոչ մի ոտնահարում չէր տեսնում, դեռ ավելին՝ մեկն էլ ասաց, որ շուտ պիտի նման օրենք ընդունեին:
Սա գործի լուսավոր կողմն է: Մարդկանց մի խումբ էլ կա, որոնք այն կարծիքին են, որ չարժե չծխողների առողջությանը չվնասելու համար որևէ նեղություն կրել և ծխել հատուկ սահմանված վայրերում:
Ես ինքս ծխախոտի ու ծխողների հանդեպ ոչինչ չունեմ. սեփական օրգանիզմը թունավորելը ամեն մարդու անձնական խնդիրն է, դրանից հաճույք ստանալ կամ չստանալն էլ՝ սեփական իրավունքը, բայց երբ այդ իրավունքը հակասում է մեկ այլ մարդու առողջ ապրելու իրավունքին, դիմացինի մոտ ծխելը նրա հանդեպ դառնում է հանցագործություն:
Ղեկին ծխելն արգելվում է, չէ՞: Բայց մեզանից քանի՞սն են տեսել երթուղային տաքսու վարորդին ծխելիս. երևի բոլորս, իսկ քանի՞սն են բողոքել նրա դեմ մեր առողջությունը վնասելու համար. ոչ ոք:
Նախորդ ամիսներին այս առիթվ շատ կարծիքների էի հանդիպում. մի մասն ասում էր, որ նման փորձ կիրառել են նաև ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում, Եվրոպայում, բայց դրանից ծխողների քանակը չի պակասել, այլ «արգելված պտուղն ավելի քաղցր է» ձևաչափով ավելի է շատացել: Բայց այն փաստը, որ եվրոպական մի շարք երկրներում փողոցով քայլելիս դիմացինդ դեմքիդ չի արտաշնչի այդ թույնը, ավելի հուսադրող է: Նպատակը ոչ թե ծխողների քանակի կրճատումն է, այլ չծխողների առողջության պահպանումը, որովհետև մեկ-մեկ պասիվ ծխողների թոքերն ավելի աղտոտված են, քան հենց ծխողներինը: