Հարցազրույց Հասմիկ Վարդանյանի հետ

-Հասմիկ, ի՞նչ ես ցանկացել դառնալ մանուկ հասակում:

-Ես մանուկ հասակում լսելով, որ գյուղից ինչ–որ մեկը ընդունվում էր լրագրության ֆակուլտետ, ցանկանում էի դառնալ լրագրող: Ինը տարեկանից հաճախել եմ երաժշտական դպրոց` ժողգործիքների քանոնի բաժին: Հետագայում սովորելով և ուսուցչիս խորհուրդներով, որոշեցի 9-րդ դասարանն ավարտել, դուրս գալ ու շարունակել մասնագիտանալ երաժշտության ուղղությամբ, և այդ պատճառով երաժշտական դպրոցում մեկ տարի ավել եմ սովորել:

-Լավ սովորելով` համերգներ ունեցե՞լ ես:

-Այո, բայց դրանք եղել են նեղ շրջանակների համար: Դրանք երաժշտական դպրոցների հաշվետու համերգներն էին: Վերջին դասարանում տեղի է ունեցել իմ մենահամերգը: Համերգ նաև ունեցել ենք Մարտունու մշակույթի պալատում, բայց քանի որ մեր դպրոցը չուներ հովանավորներ, մեծ փառատոների չեմ մասնակցել:

-Կասե՞ս պատճառը, որ այլևս չշարունակեցիր երաժշտությամբ զբաղվել:

-Երբ 6-րդ դասարանում էի `սեպտեմբերի 1-ին գնալով դասի ,իմացա, որ իմ ուսուցչուհին մեկ ամիս կպարապի և կտեղափոխվի Սանկտ Պետերբուրգ` մշտական բնակության: Այդ ժամանակ մեծ հիասթափություն ապրեցի` իմանալով, որ իմ շատ սիրելի ուսուցչուհին չի պարապելու ինձ հետ: Ճիշտ է, այդ մեկ տարին էլ շարունակեցի սովորել, բայց ինչ նպատակներ ունեի երաժշտական բնագավառում, հօդս ցնդեց:

-Եվ, այսպես հիասթափվեցիր, հետո ի՞նչ որոշեցիր անել:

-Ես, անկեղծ ասած, դպրոցում չէի սիրում մաթեմատիկան ու միշտ մտածում էի, որ կընտրեմ այնպիսի մասնագիտություն, որը կապ չունի մաթեմատիկայի հետ:

Երկար փնտրտուքներից հետո ցանկացա դառնալ իրավաբան:

-Այսքան բարդ մարդ լինելով` դու հաստատուն մնացիր քո որոշման մեջ:

-Ոչ: Ինձ թվում էր, որ դա վերջնական ընտրություն է, բայց եկավ մի պահ, և իմ մտքերը կրկին խառնվեցին, և իմ վերջնական ընտրությունը դարձավ բժշկությունը:

-Եվ այսքան դժվար որոնումներից հետո, որոշե՞լ ես, թե որ ճյուղը կընտրես այս բնագավառի, և արդյո՞ք ևս մեկ անգամ կփոխես որոշումդ:

-Բնագավառի ընտրությունը ինձ համար ևս դժվար է, բայց այնուամենայնիվ, ինչ ոլորտ էլ ընտրեմ, կցանկանամ դառնալ լավ մասնագետ և օգնել մարդկանց, տալով նրանց ամենաթանկը`առողջությունը;

-Հասմիկ, հուսով ենք, որ էլ չեք փոխի ձեր մասնագիտական կողմնորոշումը և կդառնաք ձեր գործի իսկական վարպետ:

Խոսեմ մի փոքր աշնան մասին… Նախ ասեմ, որ աշունը տարվա եղանակ լինելուց բացի, նաև հոգևիճակ է և հարմար առիթ գիտակցելու, որ ոչ միայն մեր մարմինները տաք հոգուստի կարիք ունեն, այլև` մեր հոգիները:
Աշնան ավարտի հետ ես հասկանում եմ, որ պակասորդ եմ տվել, ուստի աշունը կորուստների եղանակ է:
Աշունը ստիպում է մեզ սիրել դեղինը, նարնջագույնը, վառ կարմիրը, կանաչը և զգեստապահարանը լցնել միայն այդ գույներով:
Աշունը մեզ խրատում է և ասում, որ պատուհանիդ առաջ կանգնելու պատճառը և քո ու նրա տարբերությունն այն է, որ ամեն անգամ նրա տան կողքով անցնելիս, դու անպայման նայում ես նրա սենյակի պատուհանին, իսկ նա՝ երբեք:
Աշունը մեր ականջին շշնջում է ու հորդորում, որ մեզ սպասված վերադարձներ են պակասում, բայց այդ պակասը նա ի զորու չէ լրացնել:
Աշունը ոգեշնչում է մեզ` գրելու ու ասելու այն ամենի մասին, ինչի մասին մենք նախկինում համարձակություն չունեինք խոսելու:

Աշունը մեզ հանգեցնում է այս եզրակացությանը.
Ինչպիսին է սերը, կարող ենք ասել բոլորս` ամեն մեկս մեր տեսակետը պնդելով, սակայն ասել, թե ինչ է սերը, դեռևս ոչ մեկին չի հաջողվել:
Բայց ասեմ, որ աշնանը հաջողվում է բացատրել այն, լրացնել այդ կիսատությունը և ամեն մեկիս գաղտնի հիշեցնել այն ՄԵԿԻ մասին, ով, փառք Աստծո. ողջ և առողջ է, բայց էապես անհետ կորել է մեր կյանքից:
Աշունը սթափեցնում է մեզ և ստիպում, որ երբեք չկորցնենք մեր հեքիաթը և տաք-տաք պահենք այն:

Աշունը իրեն սիրել տվող եղանակ է: Սիրում եմ թեթև հագնվել, ցուրտ եղանակին դուրս գալ դուրս, որ ցուրտը սողոսկի ներսս ու տակնուվրա անի ինձ, որ ես ցնցվեմ այդ զգացողությունից:
Աշունը վերածննդի եղանակ է. մեր մեջ վերածնում է մեր երևակայությամբ ստեղծած այն էակին, որին մենք, որոշ հանգամանքներից ելնելով, «սպանել» էինք:
Եվ վերջապես աշունը մեզ վստահություն տվողն է. վստահություն է տալիս, որ մենք դեռևս ունակ ենք սիրելու:

Հը՞, աշուն, քո տված վստահությամբ թույլ տալի՞ս ես սիրեմ կամ գոնե սիրահարվեմ:

Մի օր վանաձորյան խճանկարի առաջին էջը դարձրին գունավոր: Նորույթ էր, անսովոր ու ուրախալի բան: Հիշում եմ՝ ցուրտ ձմեռ էր, բայց տանը տաք էր: Դեռ փայտ էինք վառում ու տաքանում: Մեկ էլ դուռը թակեցին, բերեցին առաջին հրատակարությունը, ուրախացանք. 50 դրամ ավելացրել էին, բայց վերցրինք:

Մի օր էլ հայրս ու մայրս տուն բերեցին գունավոր հեռուստացույցը: Այնպես էի թռվռում, արկղն էլ այնքան մեծ էր՝ մեջն էի մտել ու խաղում էի:

Հետո բոլոր դասագրքերը նորից տպագրեցին. էջերը՝ սպիտակ, մաքուր, գույները՝ պայծառ:

Վերջերս էլ նկատեցի՝ քաղաքիս մարդիկ սկսել են գունավոր հագնվել: Նայում եմ, ուրախանում…

Բայց մեծացել եմ: Զգում եմ, որ արտաքինից գունավոր ենք ներկվել: Բա նե՞րսը: Ներսն ու դուրսը խառնվել են, ու ներսը դարձել է անտարբեր: Հա՛, անտարբեր, ոչ թե մռայլ: Անտարբեր ենք դարձել, որովհետև էլ չենք զարմանում: Դե, ինչպես ասում են՝ մեր սերնդին ոչնչով չես զարմացնի: Ուզում եք ստեղծեք մի սարք, որով կարող եմ գրկել Գերմանիայում ապրող քրոջս, ուզում եք Մարսի վրա տուն շինեք և ուղարկեք ինձ այնտեղ ապրելու, մեկ է, չեմ զարմանա: Չէ՛, ինչ ուզում եք արեք, չեք համոզի:

Արդեն նորմալ ենք նայում աթեիզմին, սեռական փոքրամասնություններին ու նման բաներին: Ազատամտությո՞ւն, թե՞ անտարբերություն կասեք: Եսի՞մ:

Ոչ թե հանրահաշվական կամ նմանության հականիշ «տարբերություն»-ով, այլ անտարբերության հականիշ տարբերությամբ լցվեք:

Գունավոր տարբերությամբ… Որ գոնե համապատասխանենք «գունավոր» կյանքին:

Հայաստանի մարզերից յուրաքանչյուրն ունի միայն իրեն հատուկ համ ու հոտ, կախված մարզին բնորոշ ուտեստներից և դրանք մատուցելու յուրահատուկ սովորույթներից:

Գեղարքունիքի մարզի հատկապես Գավառ քաղաքում, որպես ավանդական և ոչ տոնական, և տոնական սեղաններից անպակաս թխվածք է համարվում տատիկների բաղադրատոմսով պատրաստվող գաթան:

Գաթայի պատրաստման ձևերին ինձ ծանոթացրել է մեծ տատս: Տատս լինելով ավանդապաշտ կին, ասում էր, որ գաթան կլինի համեղ միայն այն դեպքում, երբ այն պատրաստվի սիրով ու հաճույքով, այլապես կկորցնի իր համը: Տատիկս հավատացնում էր, որ Գավառի գաթան ամենահամեղն է մնացած բոլոր այլ բաղադրատոմսերով պատրաստվող գաթաներից: Երբ սկսում էր գաթա թխել, թոռներին ու ծոռներին հավաքում էր շուրջը և ասում.

-Սովորե՛ք էրեխեք ջան: Սովորեք, որ ձեր էրեխեքն էլ գիդան` իմալ ա հլնում իսկական գաթեն:

Երբ Ռոզա տատիկը հասնում էր խորիզի պատրաստմանը, խառնում էր շաքարավազը, յուղը և ալյուրը, երեխաներով սկսում էինք ուրախանալ և չարաճճիություններ անել: Մինչ Ռոզա տատիկը խմորը կնախապատրաստեր, մեզանից ամենաճարպիկը` Կոլյան, իր մեծ ափսեով գողանում էր խորիզի մի մասը և մեզ բաժանում: Դե, մեզ ասելով նկատի ունեմ թաղի բոլոր երեխաներին, որոնք անհամբեր սպասում էին գաթայի պատրաստմանը: Իսկ խմորը գրտնակելուց հետո, երբ շրջվում էր, որ խորիզը լցներ, տեսնում էր, որ խորիզի մեծ մասն արդեն չկա: Հաճախ բարկանում էր մեզ վրա, և մենք, գլուխներս կախած, գնում, բոլորում էինք թոնրի շուրջ, որը վառում էր պապիկս և նախապատրաստում գաթայի համար: Տատիկն ասում էր, որ թոնրով թխելը օգնում է, որ գաթայից հաճելի ծխի հոտ գա, որն ախորժակ է բացում, ինչպես, օրինակ` փուռ դնելիս:

Մեր թոնրատունը փոքր էր: Մի փոքրիկ տնակ էր, որտեղ ձմռան ամիսներին նաև գառներին էին պահում, երբ սարերից հոտը հետ էր գալիս:

Տատիկը հերթով բերում էր գաթաները թոնրատուն: Թոնրատանը ունեինք գաթայի պատրաստման համար նախատեսված երկաթյա «զամբյուղ»` երեք հարկերից բաղկացած, որոնց մեջ դնելով գաթաները, իջեցնում էինք թոնրի մեջ` կախելով թոնրին ամրացված երկաթյա ձողից, որպեսզի կրակից չվառվի: Հետո ընտանիքով նստում էինք արդեն տաքացած հատակին և սպասում տատիկի հեքիաթներին` պահանջելով «Նունիկի և արջի պատմությունը», որի մեջ կար հատված համեղ գաթայի մասին. «Է՜յ, ա՛րջ, տեսնում եմ, տեսնում: Չնստես կոճղին, գաթան չուտես»: Ռոզա տատիկն ամեն անգամ գաթա կամ լավաշ թխելիս, հիշեցնում էր, թե ինչպես փոքր ժամանակ խորիզը թռցնելու համար հայրս ինձ վախեցնելով հանգած թոնիրն է իջեցրել: Լսվում էին քրքիջներ, և ես շիկնում էի:

Ահա և գաթաները պատրաստ են: Օ՜, ինչպես է բուրում, և՛ կարմիր է, և՛ փքված, և՛ շերտ-շերտ կարծես: Ռոզա տատը` գոհ իր աշխատանքից, հանեց գաթաները և ինչպես սովորությունն է, ձեռքով կտրելով գաթաները, բաժանեց մեզ:

-Լա՛վ ա, տեսա՞ք, եթե յուղը շատ անի` թմբլիկ ու շերտ-շերտ չէր ստացվի, բալեք ջան: Յուղը թաց կմնար մեջը,- բացատրեց տատիկը:

-Տատիկ,- ընդհատեց քույրս,- դանակ բերե՞մ:

-Չէ՛, բալեք ջան, գաթեն դանակով չեն կտրում: Հացի ու գաթի վրա սուր չեն քաշում: Էդ էլ իմացեք` ադաթ ա: Հա, մեկ էլ գաթի հետ գինին լավ ա, էդ էլ մատուցման ադաթն ա, բալեք ջան:

Գաթա թխելու ավանդույթը տատից մորս փոխանցվեց: Հիմա արդեն ես էլ քիչ-միչ կարողանում եմ թխել, բայց ափսոս, թոնիր այլևս չունենք: Դե ինչ, ես էլ վառարանով սկսեցի թխել: Առաջինը, որը ինքնուրույն էի թխել` վառվեց, իսկ երկրորդը, որը թխեցի մայրիկիս օգնությամբ, հետս Սևանի մեդիա ճամբար բերեցի` հյուրասիրելու մերոնց, ում նախօրոք խոստացել էի:

Հ. Գ. Երևի դուր եկավ:

Նախ զգուշացնեմ, որ այս նյութը կարող է շատ երկար ստացվել: Ինքս էլ չգիտեմ դեռ: Այսինքն, եթե դու հավես չունես ու համոզված չես, որ կկարողանաս մինչև վերջ կարդալ, ավելի լավ ա` մի սկսիր: Փակիր էջը ու կբացես, երբ մի քիչ ազատ ժամանակ ունենաս և ուզես մի հետաքրքիր բան իմանալ:

Ասում են` մարդիկ անմահ չեն լինում: Հիմա կասեք` «ասում են»-ը ո՞րն ա. պարզ ա, անմահ չեն լինում: Հեհե: Դու չարաչար սխալվում ես: Հա, ու ես անմահ ասելով նկատի չունեմ, օրինակ, Շեքսպիրին կամ Բեթհովենին (ճիշտն ասած, ես կլասիկայի սիրահար չեմ, բայց դե փաստը մնում է փաստ` նրանք անմահ են): Ես նկատի ունեմ անմահ՝ ֆիզիկապես: Մահը հարաբերական է: Ուզո՞ւմ եք մի քիչ գլուխներդ տանեմ:

Հա, ինչի՞ եմ հարցնում որ. մեկ ա, պիտի պատմեմ: Դե, եթե դու դեռ չես քնել ու շարունակում ես կարդալ, ուրեմն, լարիր ուղեղդ ու շարունակիր: Էստեղ մի 2 հետաքրքիր բան ունեմ ձեզ համար:
(Ստորև ներկայացված մասը իմի եմ բերում այն գիտելիքներից, որոնք ինձ «տվել են» Մայք Սթիվենսը ու Բիլ Բրայսոնը: Այն կարող է հետաքրքիր լինել, կարող է նաև՝ ոչ: Դրա համար էլ խորհուրդ եմ տալիս մի բաժակ սուրճով կամ թեյով զինվել):

Ֆուհ: Հլը մի հատ լուսամուտից նայեք: Նայեք, կարող ա` հենց հիմա պատահաբար անցնում ա էն աղջիկը (կամ էլ տղան), ով ձեզ վաղուց դուր ա գալիս: Բայց քանի որ դու շատ ամաչկոտ երիտասարդ ես ու չգիտես ինչ պիտի ասես նրան, երբ նայես նրա աչքերին, քանի որ երբեք չես մոտեցել նրան: Դե, հիմա հանկարծ պահը բաց չթողնեք: Վազեք փողոց, հասեք նրան, բռնեք նրա թևից ու ասեք.
-Իսկ դու գիտե՞ս, որ մենք բարեկամներ ենք:
Ու մինչ ինքը ձեռքը կազատի, կնայի քեզ ու կասի. «Կարո՞ղ է դեբիլ ես», դու կհիշես իմ գրածը ու առանց ստելու կպնդես, որ ինքը քո բարեկամն ա:

Դե, գիտեք, եթե նայենք գենետիկայի տեսանկյունից, հավանականությունն ուղղակի ահռելի ա, որ քո երկրում ապրող ու քո ազգին պատկանող ամեն պատահական մարդ քո հետ ունեցել է ընտանիքի ընդհանուր անդամ ամենաշատը 10 սերունդ առաջ: Այսինքն, 1600-ականներում ապրող մի մարդ կարող է լինել երկուսիդ ընդհանուր նախնին: Ու սա հեչ էլ դատարկ խոսքեր չեն: Մաքուր գիտական հաշվարկ:
Քանի մտածում եք. «Ի՞նչ ա անկապ խոսում», մի բան էլ ավելացնեմ:
Հիմա Երկիր մոլորակի վրա ապրող 7 միլիարդ մարդկանց ընդհանուր նախնին հնարավոր է, որ գոյություն է ունեցել մոլորակի վրա արդեն մ.թ.ա. 300 թվականին: Ըստ երևույթին, նա ապրել է Թայվանում, որտեղից իր հաջորդները կարողացել են արագ տարածվել ամբողջ աշխարհում: Թեթև հաշվարկը ցույց է տալիս, որ մոլորակի վրա ապրող ամեն մարդ մյուսի «պիծիձիսիտիյուռդնի» ( չգիտեմ հայերեն համարժեքը, դե «դվայուռդնիի» պես էլի, ուղղակի 50 պորտ) զարմիկն է կամ զարմուհին: Հասկանո՞ւմ եք, ամեն պատահական մարդ: Մինչև սա մարսեք, մի ուրիշ բան էլ ասեմ, որ գուցե ձեզ հետաքրքրի, գուցե և` ոչ:
Երկու բառ տեսությունից:
Մեր մարմնի բջիջները ու բակտերիաները մշտապես մահանում են ու փոխվում նորերով: Նույնիսկ մեր ուղեղի բջիջները՝ նեյրոնները, որ ահագին երկարակյաց են, անընդհատ փոփոխվում են: Նորից մի երկու կտկտոց հաշվիչի վրա, ու կպարզվի, որ մեր մարմնի մաս կազմող ատոմներից յուրաքանչյուրը 5 տարին մեկ փոխվում է ուրիշով: Հիշեք ձեզ 5 տարի առաջ: Դուք ատոմային մակարդակով ոչ մի ընդհանուր բան չունեք նրա հետ: Ոչ մի ատոմ: Գուցե դուք արդեն ձանձրացե՞լ եք, բայց ես միևնույն է, պիտի շարունակեմ:
Եթե մարդ վայրկյանում մի թիվ հաշվեր, մինչև միլիոնը հաշվելու համար նրանից կպահանջվեր 12 օր, իսկ մինչև միլիարդը` 34: 34 տարի… Էս ուղղակի, որ պատկերացնեք, թե միլիարդը ինչքան մեծ թիվ ա: Որովհետև հեսա վերջում միլիարդների հետ ենք գործ ունենալու: Հա ու մեկ էլ. եթե ունենաք մի միլիարդ նատրիումի ատոմ, նրանց ընդհանուր կշիռը միասին կկազմի 0 ամբողջ 13 հատ 0 վերջում 38 գրամ: Էս էլ որ պատկեարցնեք, թե ինչ փոքր ա ատոմը, որովհետև հեսա ատոմների հետ ենք գործ ունենալու:
Հեսա սպասեք: Մարդու ամեն բջիջ իր մեջ ունի 100 անգամ ավելի շատ ատոմ, քան աստղ կա մեր գալակտիկայում: Այսինքն, մի մարդու մարմնում ավելի շատ ատոմ կա, քան գիտությանը հայտնի ամբողջ տիեզերքում (ուղղակի ֆիզիկայով հետաքրքրվողների համար էստեղ թողնեմ, որ գիտությանը հայտնի տիեզերքը իրենից ներկայացնում է 130 միլիարդ լուսային տարի տրամագծով մի գունդ):
Բիլ Բրայսոնը (իմիջայլոց, մի շատ կայֆ մարդ) իմի բերեց էս փաստերը, մի քիչ կռվեց թվերի հետ ու հասավ մի հասարակ վիճակագրության: Դե, եթե մեր մարմնում էդքան անընդհատ փոփոխվող ատոմներ կան, ըստ Բիլի հաշվարկների, ներկա պահին քո մարմնում կա մի միլիարդ ատոմ, որ ժամանակին եղել են նույն Շեքսպիրի կամ Բեթհովենի մարմնում: Հենց հիմա տվյալ պահին մի միլիարդ ատոմ քո մարմնից Չինգիզ Խանինն են, մի միլիարդը` Դա Վինչիինը: Չէ, բայց դու զգո՞ւմ ես:
Մյուս կողմից, հենց հիմա քո մարմնի մասը կազմող մի միլիարդ ատոմ 1000 տարի հետո կարող են լինել ԱՄՆ 200-րդ նախագահի մարմնի մասը: Դու մասը կլինես այն մարդու, ով 1000 տարի հետո առաջինը ոտք կդնի մի անհայտ մոլորակի վրա ու կսեղմի այլմոլորակայինի ձեռքը (դե, կամ կմեռնի նրա ձեռքով):

Հասկանո՞ւմ ես, քո մի մասը միշտ էլ կմնա: Դու անմահ ես: Դե, գուցե մասամբ, բայց դու միշտ կթողնես քո հետքը տիեզերքում:

Մենք անմահ ենք: Ու պահում ենք մեր մեջ անմահներին: Ու ամենևին էլ կապ չունի` մարդը քո թշնամին է, թե բարեկամը. դու կապված ես նրա հետ: Դու կապված ես բոլորի հետ: Մենք բոլորս իրար հետ ենք կապված: Ինչ Հարաբերական բան ա դառնում կյանքը:

Մի ջարդեք ձեր գլուխը դատարկ բաների վրա: Ուղղակի սիրեք իրար:

Հ.Գ. Շնորհակալ եմ, եթե դու դիմացար ու կարդացիր մինչև վերջ, որովհետև ես ահագին լարեցի միտքս նյութս գրելուց:Հուսով եմ, հասկացար` ինչ էի ուզում ասել:

Հա, ու մեկ էլ. հիշիր, որ մենք բարեկամներ ենք: