Ամառային արձակուրդներին բոլորս ենք սպասում, և ուսանողների մեծ մասը փորձում է գտնել որևէ զբաղմունք՝ աշխատանք, ամառը առավելագույն օգուտով անցկացնելու համար։ Մենք կամավորական աշխատանքներ ենք փնտրում, դիմում ենք տարբեր հիմնադրամների՝ կրթաթոշակի համար, աշխատանքի հայտարարություններ կարդում, ռեզյումե ուղարկում ու գնում հարցազրույցի։ Ամռանը ուսանողներին աշխատանք առաջարկողները շատ են։

Հիմա կասեք՝ հա, լավ է, որ երիտասարդությունն ինքնուրույն է իր գլխի ճարը տեսնում, բայց ավելի լավ կլիներ, որ բոլորս էլ ամռան որոշ մասը զբաղված լինեինք ինչ-որ հանրօգուտ բանով։ Սակայն հարկ է հաշվի առնել այն փաստը, որ մենք ինքներս ենք փորձում զբաղմունք գտնել ամառվա համար, և ցավոք ոչ բոլորին է դա հաջողվում։ Եվ արդյունքում՝ երիտասարդության որոշակի մաս մնում է լրիվ պարապ և անիմաստ ու աննպատակ վատնում իր ազատ ժամանակը։ Ինչո՞ւ Սովետական Միության տարիներին երիտասարդների համար կազմակերպվում էին ճամբարներ ու կամավորական աշխատանքներ՝ բերքահավաք կամ աշխատանքներ շինարարական հրապարակներում, իսկ հիմա ոչ մի նմանատիպ քայլեր չեն ձեռնարկվում, ու ամեն մեկս իր գլխի ճարն է տեսնում կամ էլ չի տեսնում։

Հայրս պատմում է, որ իրենց ժամանակ ուսանողներին պարտադիր տանում էին կարտոֆիլ հավաքելու, մորս և տատիկիս տարել են խաղողի բերաքահավաքին մասնակցելու։

Ժամանակակից հեղափոխական հասարակությունը կողմնակից չէ սովետական կարգին, և երևի նրանցից քչերը կհամաձայնվեն ինձ հետ, սակայն պետք է մեզ հարց տանք՝ արդյոք սա՞ է այն կառուցողական Հայաստանը, որին մենք այսքան ձգտում ու կոչ ենք անում: Արդյո՞ք լավ է, որ մեր երիտասարդության մեծամասնությունը կատարյալ պարապությամբ է անցկացնում ամառային արձակուրդների երեք ամիսները, և ինչո՞ւ քայլեր չեն ձեռնարկվում երիտասարդությանը տեղից շարժելու համար։

Կարծում եմ կառուցողական ևս մի լավ քայլ կլիներ այսպիսի մի բան կազմակերպելը, ու կապ չունի՝ ապրում ենք մենք ԽՍՀՄ-ում թե ազատ անկախ Հայաստանում։ Լավ կլիներ մեզ էլ կամավորական խմբերով տանեին գյուղեր, մենք էլ օգնեինք գյուղացիներին՝ հավաքել խաղող ու կարտոֆիլ, մասնակցեինք գյուղական դպրոցների վերանորոգման աշխատանքներին ու մենք էլ զգայինք մեզ ինչ-որ չափով օգտակար մեր հայրենիքին։

Արձակուրդները… Չակերտների մեջ դրված այս արձակուրդները։ Չակերտների մեջ, որովհետև դպրոցական երեքամսյա հանգիստը թեպետև կա,բայց միայն դասերից, բայց ինձ համար չակերտավոր են։ Ամեն օր ինչ-որ գործեր ունեմ։ Մի օր ՍՄԱՐԹ-ում, մի օր դպրոցում, մի օր համայնքից դուրս։

Դե, էս տարի էլ, ինչպես մյուս տարիներին, դասարանական էքսկուրսիա չգնացինք։ Հավաքվեցինք աշակերտներով ու ծնողներով, որպեսզի որոշենք էքսկուրսիայի ուղղությունը, մի ժամ դա քննարկելուց հետո, որոշվեց մեր Դսեղ գյուղի Ծովերում դասարանական «քեֆ» անել (հավաքույթ բառը,մեր պարագայում, այդքան էլ ճիշտ չէ ասել), ու էլի էքսկուրսիա չգնացինք: Սպասենք աշունը գա։

Շուտով նաև ճամբարների «սեզոնը» կհամարեմ բացված, սկսած գյուղի ճամբարից, Դիլիջանի և այլ հանգստյան գոտիների տարբեր ճամբարներ։

Անկեղծ ասած, պասիվ կյանք չեմ սիրում։ Սիրում եմ, երբ անընդհատ ինչ-որ խառը և հետաքրքիր գործերով եմ զբաղված։ Ու իմ օրերը կարծես թե հենց այդպես էլ անցնում են։ Արձակուրդի մեջ արձակուրդ չունեմ, երևի թե ուրախ եմ, որ այսպես է։ Հա՜, մոռացա ասել. արդեն ես 17-ամյա 17.am-ցի եմ։

Գիշեր էր, խավար, միայն առաստաղին երևում էր ծառի ճյուղերի շողքը: Անձրև էր գալիս: Անձրևի ձայնը խլացնում էր ամեն ինչ, սակայն միալար կաթկթոցի միջից լսվում էին տատիկիս տնքոցները: Կեսգիշեր էր, բայց իմ աչքերը դեռ բաց էին, որովհետև իմ սենյակում չէի, մահճակալը իմը չէր: Տատիկիս տանն էի, գյուղում, որտեղ ամեն ինչ անծանոթ էր ու խորհրդավոր: Մտածում էի պապիկիս մասին, որ պատերազմի մասնակից էր, բազում շքանշաններ ուներ, բայց մի կարգին տուն էլ չունեցավ: Պատերազմի ժամանակ դարձել էր հաշմանդամ ու չէր կարողանում աշխատել: Առավոտյան արթնացա, դուրս եկա տանից: Մառախլապատ օր էր, սակայն տատիկս, իր սովորության համաձայն, արդեն այգին էր մշակում: Ես մոտեցա նրան և ասացի.

-Դե լավ, է, տատ, ի՞նչ ես չարչարվում, միևնույնն է, հայրիկն ինչ-որ պետք է, շուկայից գնում է:

-Չէ, բալա ջան: Էս տունուտեղը ես ու պապդ ենք դրել: Հիմա պապդ չկա, բա ես ո՞նց մեր կառուցածը էսպես թողնեմ ու գամ Երևանում նստեմ: Որ պապդ պատերազմից եկավ, չէր կարողանում թե՝ կռանար, մի գործ աներ: Ես ասում էի. «Լավ է, Ստեփան, էսպես էլ կլինի»: Հորդ հետ թաքուն, հերդ էլ մի մատ երեխա, բարձրանում, կտուրի մեջ կտոր էինք դնում, որ հանկարծ չկաթի, պապդ չնեղսրտի: Էդպես ժամանակ ասում էր՝ բա ես ու՞մ եմ պետք: Բայց մեզ շատ պետք էր, թեկուզ էդպես: Հիմա էս ամեն ինչը անմշակ թողնեմ, որ ասեն՝ Ստեփանի տան ծուխը հանգե՞ց:

Տատս արցունքները սրբեց: Ես մոտեցա տատիկիս, վերցրեցի նրա ձեռքից բահը և սկսեցի փորել հողը:

-Դու տուն գնա, տատ: Ես ամեն ինչ կանեմ:

Մառախուղ էր, ծեր ծառերի մերկ ճյուղերից անձրևի կաթիլներն էլ, տատիս արցունքի պես, թափվում էին ձեռքերիս:

Դավիթ Բաբայան 14տ., 2003թ.

Մի բուռ Հայաստան ենք, կես բուռ ժողովրդով ապրում ենք էս տարածքում, բայց մի Ռուսաստանի չափ նպատակներ ու ձգտումներ ունի ամեն մեկս։ Մենք բոլորով էլ ուզում ենք հիասքանչ կրթություն ստանալ արտասահմանում, ինչից հետո մեզ կառաջարկեն մշտական աշխատանքի մնալ էդտեղ։ Մի մասը ուղղակի կհրաժարվի, որ գա մեր հողը շենացնի, մի քանիսը երկու տարի հազիվ ձգեն, հետո փախչելով հետ գան։ Մնացածն էլ հենց դրան էին սպասում, որ էլ կյանքում չվերադառնան։

Բայց էս մի բուռ Հայաստանը, դու մի ասա, ուրիշների համար էդ ի՜նչ գրավիչ ա, էլ սուս։

Օրինակ՝ էս «գիժ» ամերիկացիները քնում են, զարթնում ու անհայտ մի ծրագրով գալիս են Հայաստան, որ տարիներով կամ, ով գիտի, մշտական բնակություն հաստատեն իմ ու քո պապերի հողում։ Լավ, հլը Հայաստան գային, Երևանի կենտրոնում ճոխ բնակարան վարձեին՝ կհասկանայի, բայց չէ։ Սրանք ինչ-որ ձևով հաջողացնում են ոչ ավել, ոչ պակաս Գավառ էլ գալ (կամ ոնց տեղացիները սիրելով ասում են՝ Քյավառ)։

Քյավառի համեստ անկյուններից մեկում մի կորած շենք է վեր խոյանում։ Ու լեգենդներ են պտտվում, որ էդ շենքում ամերիկացիներ են բնակվում։ Լուսաբացին իրենք դուրս են գալիս շենքի երկաթյա դռներից, հեծնում են իրենց երկաթե նժույգները (հեծանիվ են քշում, ուրիշ բան չմտածեք) ու սլանում են անհայտ ուղղությամբ։ Իսկ երեկոյան արևի վերջին շողերի հետ նրանք վերադառնում են իրենց կացարանը, մետաղե ձիերին «ախոռում» անկյուն են կանգնեցնում, որ չեն կարողացել պատվով հաղթահարել Քյավառի բազմամյա «լադոկները» (փոսերը)։ Հետո իրենք էլ գնում են մարդա իր սենյակ ու օրվա հացը վայելում։ Ամեն ինչը ամերիկյան լավագույն ֆիլմերի ավանդույթներով։

Բայց էս լեգենդն ավելի իրական է, քան, օրինակ, Բիգֆութի մասին հորինած պատմությունները։ Հա, հա, ես իմ աչքերով եմ տեսել, թե ոնց էին այր ու կին՝ մի մարմին, իջնում «երրորդ մասի» ճանապարհով (մենք էլ ունենք տենց բաներ)։ Էնքան էլ վստահ չեմ, որ հենց ամերիկացի էին, հեծանիվի գույնից ու «պեդալները» պտտելու արագությունից դժվարանում եմ ազգությունը կռահել, բայց դե, լեգենդին լրիվ համապատասխան էին։ Մի խոսքով՝ էս մարդիկ իրենց փոքրիկ աշխարհն ունեն արդեն մեր առանց էդ էլ փոքրիկ Քյավառում։ Իրենք գործի են գնում, չգիտեմ էլ՝ ինչ են աշխատում, ոնց որ թե անգլերենի հետ լավ չի տեղի ժողովուրդը։ Բայց փաստ, որ մի բանով զբաղվում են, չէ՞, մեր Քյավառում։

Այ, ինչի՞ պիտի ամերիկացին իմ հողում գործ գտնի, ոտքով-ձեռքով ավելի լավ շփվի տեղացիների հետ, իսկ ես կամ իմ պես մեկը՝ չէ։ Ենթադրում եմ, որ գոհ են իրենց կյանքից, թե չէ՝ չէին մնա, կփախչեին։ Իսկ որ իրենք գալիս են, ուրեմն մի բան կա, չէ՞, էս փոքր հողի վրա։ Ուրեմն արժի, չէ՞, որ մենք էլ մնանք, փորձենք էդ մի բանը գտնել ու ուրախանալ դրանով։

Հայաստանում մնալով՝ մտովի գնում ենք Հայաստանից։ Մենք գնում ենք, բայց ուրիշներն էլ գալիս են, ախր։ Գալիս են էդ բանի հետևից, որ մենք չենք տեսնում։ Ուզածս մի բան ա, էդ մի բանը։

«Տրվում է պատմաիրավագիտական հոսքի 11-րդ դասարանի աշակերտուհի Անուշ Հովհաննիսյանին՝ դպրոցական կյանքը վառ ու գունավոր լուսաբանելու համար»: Ծափահարություններ, ու ես հաղորդավարի կողքին էի արդեն, ֆոտոխցիկը ձեռքիս, ժպիտը՝ դեմքիս:

Ավարտեցի 11-րդ դասարանը, ու հոպ-լյա, շնորհակալագիր դպրոցիս կողմից: Իրոք, անսպասելի էր: Գնահատված լինելը ամենահավես բաներից մեկն է: Հասկանում ես, որ այն, ինչ դու ես անում, իզուր չի, գնահատվում է, և ուզում ես անընդհատ ակտիվ լինել, նկարել, գրել, պատմել ամեն ինչ:

Երբ բոլորը արդեն դուրս էին գալիս, ուսուցիչներից մեկը մոտեցավ ու ծիծաղելով ասաց.

-Շնորհավոր, Գագիկ Շամշյան:

Բոլորը սկսել են նման կերպ դիմել ինձ: Դե, երևի կապված է վերջին դեպքերի հետ, երբ ցուցարարների ամեն քայլը նկարում ու լուսաբանում էի:

Ապագա լրագրողի համար, հավատացեք, շատ կարևոր է անգամ «Շամշյան» անվանվելը, քանի որ քեզ սկսում են ճանաչել ու համակերպվում լրագրողի մասնագիտությանդ հետ, հասկանում, որ իրենց պատկերացրած լրագրողը, որը միայն պատգամավորներին է հարցեր տալիս, կարող է մի օր հենց իրենց հետ հարցազրույց անցկացնել: Սկսում են հետաքրքրվել լրագրությամբ, իսկ ես ոգևորված պատմում եմ ամեն մանրամասն: Համ էլ, գիտե՞ք, ինչն եմ ամենաշատը սիրում, որ ինչ իրադարձություն լինում է, դու կենտրոնում ես, հետաքրքրվում, պարզում ես ամեն մի մանրուք:

Վերջերս շատերն են ինձ հարցնում «Մանանա»-ի ու «17.am»-ի մասին, իսկ ես սիրով բացատրում եմ, օգնում ամեն հարցում, իսկ վերջում նրանք նույնպես միանում են մեզ` թղթակիցներիս:

Գիտեք, կարծում եմ, որ դա էլ մի ձեռքբերում է, որն այս տարի ունեցել եմ:

Հունիսի 9-ը այն օրն էր, երբ ես այլևս ստիպված չէի քննության պատրաստվել։ Ստիպված չէի արթուն մնալ մինչև գիշերվա 4-ը, հետո մի քիչ քնել ու արթնանալ 7-ին, որ սովորեմ մնացած հարցերը։ Վերջացավ ցույցերի արդյունքում բաց թողած դասերը լրացնելն ու չլրացնելը, լեկցիա տպելը, խնդիր լուծելն ու ձևաթուղթ հանձնելը։ Վերջացան ֆրանսիականի քննությունները, երբ պետական համալսարանի ուսանողների քննաշրջանը նոր է սկսվում։ Այո, պետական համալսարանի դասերը հետաձգվեցին, իսկ մերը՝ ոչ։ Եվ արդյունքում՝ որոշ առարկաներից լրացումներ այդպես էլ չեղան։

Վերջացավ նախաքննական շրջանը, երբ ամբողջ կուրսը որոշում էր քննությունների հերթականությունը, քանի որ այս կիսամյակ, ինչպես և նախորդին, մեզ հնարավորություն տրվեց ինքնուրույն այն ընտրելու։ Ընտրվեց իդեալական տարբերակ բոլորի համար։ Դե, համարյա բոլորի ու համարյա իդեալական։ Համարյաների պատճառով ևս մեկ անգամ քննարկվեց հերթականությունը, որպեսզի այն գոհացնի բոլորին։ Կուրսում սովորում է 87 ուսանող և իրականում անհնար կլիներ գտնել տարբերակ, որին բոլորը համաձայն կլինեին, հետևաբար, այս անգամ էլ չստացվեց։ Չեմ կարծում, որ համալսարանի նշանակած հերթականությունը ավելի լավը կլիներ, սակայն գոնե առանց պատճառի չէին մեղադրվի ավագները, որոնք ուղղակի առաջնորդվել են մեծամասնության կարծիքով։ Եվ արդյոք ճի՞շտ էր մեզ վրա դնել այդպիսի կարևոր որոշում, որից հետո կուրսում կսկսվեր խառնաշփոթ։ Ինչևէ, ամեն ինչ վերջացավ «Ընկերությունների իրավունք» առարկայով, որին պատրաստվելու ժամանակ ունեինք ընդամենը մեկ օր, ինչպես և նախորդ 5 քննությունների համար։ 105 էջ մեկ օրում։ Համաձայնեք՝ այդքան էլ շատ ժամանակ չէ։

Եվ դու ջղայնանում ես բոլորի վրա, նյարդայնանում ես ամեն մի ձայնից, չես կարողանում կենտրոնանալ, հավաքել քեզ, քանի որ քեզ տրված է մեկ օր, ու դու ստիպված ես լինում գիշերը չքնել և վերջացնել այդ անիծյալ հարցաշարը։ Երբ այնքան հոգնած ես, որ անջատվում և քնում ես հենց սեղանի մոտ՝ չսովորելով այն միակ հարցը, որը հաջորդ օրը կլինի քննական թեստի մեջ, կամ էլ երբ սովորում ես ընդամենը մեկ հարց և աղոթում, որ հենց դա լինի գրավորիդ մեջ, երբ ափսոսում ես, որ ընդհանրապես ժամանակ ես ծախսել մի առարկայի վրա, որի փոխարեն կարող էիր 5 կրեդիտանոց առարկան ավելի լավ պարապել, երբ քնելով ինչ-որ 3 ժամ, նստում ես համակարգչի առաջ, որ ապացուցես H0 վարկածը հերքելու հիմքերը և ամեն անգամ խնդիրը լուծելիս ստանում տարբեր պատասխաններ, կատաղում, նորից սկսում ու երբ վերջին քննության ձևաթուղթը հանձնում ու դուրս ես գալիս լսարանից, քեզ այլևս չի հետաքրքրում այդ խնդրի լուծման եղանակը, չես բացում տետրդ, որ տեսնես՝ ինչն ես հիշել կամ մոռացել գրել հարցի մեջ։ Ու դու գնում ես տուն՝ հուսալով, որ չես կտրվել ու անցել ես 3-րդ կուրս, հավաքում ես տարվա բոլոր նյութերը, կոնսպեկտներն ու տետրերը, որ սեպտեմբերին տաս երկրորդ կուրսեցիներից մեկին։

Վերջ, ամառ է…