Իմ այս ստեղծագործությունը ձեզ եմ ներկայացնում սրտիս հարազատ ԱՐՑԱԽՅԱՆ ԲԱՐԲԱՌՈՎ

Էս վըղը, էս ճուրը վեր կա,

Լոխ իմս ա, լոխ սրտումս ա։

Վեր ծիգ տան տանին, սրտաս ըն ծիգ տլան,

Վեր պուք տան, սրտաս ըն պուք տլան,

Վեր օզին կտրին, սրտաս ըն կտրլան,

Վեր օզին մըծըցնին, սըրտըս ըն մըծըցնան։

Լհա մին կուճիր ցվցնին, սրտեսա ցավ տլան,

Լհա փորձին մուտանան, սրտաս ըն մուտըննան։

Բայց հինչքան էլ ծիգ տան, հինչքան էլ պուք տան,

Իմս իմ սրտումս ա մննան։

Իմ տօն ու տըղս, վեր տարալն, վեր թըլանալն,

Վեր ուրուր մաչ ըն պիժենալ,

Էլի սըրտըս ըն պիժենալ։

Այս բանաստեղծությունը գրել եմ Արցախ վերադառնալու ճանապարհին, դրա համար էլ սա իմ հուզումների ու զգացմունքների ամբողջական ու անկեղծ արտացոլումն է ….

Քաղաքի անմեռ ու անշուք գեղեցկության մեջ ես ինձ հարազատ բնություն ու ազատ լեռներ էի փնտրում: Ես ինձ կորցնելով, հայրենիք ու տուն էի փնտրում։ Ես անծանոթ դպրոցի միջանցքներում ինձ ծանոթ դեմքեր էի փնտրում։ Ես փնտրում էի, անվերջ որոնում էի, բայց այդպես էլ չէի գտնում: Ես ճչում էի, արտասվում էի, ծիծաղում ու լռում էի. բայց ոչինչ չէի գտնում։ Չէի գտնում, դրա համար էլ անցյալով էի ապրում։ Չէի գտնում, դրա համար էլ ոչինչ ու ոչ մեկին չէի ընդունում: Ու ես չէի գտնում, որովհետև գտնողներն արդեն վաճառել էին…

Բոլորն ինձ համար ատելի էին դարձել, բոլորն ինձ համար կեղծ էին:

Ես ոչ սև ու սպիտակ էի գիտակցում, ոչ սուրբ ու պիղծ, ոչ էլ ճիշտ ու սխալ։ Ինձ համար միակ ճիշտն իմ հայրենիքն էր, իմ Արցախն էր, իմ տունն ու իմ Բերձորն էր։

Երևի ես մինչև վերջ էլ չտարբերեմ այդ ճիշտն ու սխալը ու մինչև վերջ էլ չգիտակցեմ զայրույթի պահին արտասանած բառերիս սխալականությունը, մինչև անդորրս չգտնեմ… Իսկ անդորրս գտնելու համար ինձ միայն խաղաղ ու ամբողջական հայրենիք է պետք։ Ինձ անկախ հայրենիք է պետք…

Ու մինչ շարունակեմ ստեղծագործել ու երազանքներիս մասին պատմել, կուզեմ, որ ինքներդ մի պահ մտածեք ձեր ու ձեր հայրենիքի մասին: Շարունակիր աշխատել, շարունակիր արարել ու ստեղծել, ապրել ու վայելել, արդար դատել ու ճիշտ մտածել, որ հայրենիքդ մի օր շնորհակալ լինի քեզ, քո ապրած կյանքի ու գործիդ համար, որ արժանի դառնաս հայրենիքինդ լինելու համար…

«Ժամանակը բուժում է վերքերը…»,- այս խոսքերն իմ հույսի կաթիլներն են, բայց երբեմն էլ կասկածանքի հատիկների են վերածվում։ Նրանք, ովքեր Արցախում եղել են մեկ անգամ կամ չեն եղել, պարզապես սգացին ազգային ցավը, այժմ նրանց կյանքում մի բան է փոխվել` Արցախի մասին խոսելիս, ժամանակաձևը անցյալ են դարձնում… Իսկ ես ու ինձ նման շատերը մեր երջանիկ օրերն ենք անցյալի վերածում։ Գիտե՞ք՝ այսօր լրանում է 240-րդ օրը, ինչ ես ինձ անհայրենիք եմ կոչում: Այո, ես հաշվում եմ օրերը, ու ամեն նոր օրվա հետ ցավս խորանում է։ Պատկերացնում եք, չէ՞, 240 գիշեր է արդեն, ինչ մայրը որդուն է սպասում, ինչ երիտասարդ աղջիկն իր սիրելիի հայացքին է կարոտ, նկարներով է մեղմում կատաղի ցավը, ինչ հարյուրավոր մարդիկ խաղաղություն են տենչում, ինչ Արցախն իր քաջ եղբայրներին է սպասում, իսկ Բերձորս` ինձ։

Ա~խ, եթե Բերձորս միայն ինձ սպասե~ր, ես կգնայի ու վերջ կդնեի անսանձ ցավերին: Բայց չէ՞ որ նա միայն ինձ չի կարոտել, երևի ես իրավունք չունեմ գնալ հայրենիք, երևի հայրենիքս ինձ չների, ես մեղավոր եմ, որ այս օրը՝ մայիսի 18-ին, քաղաքիս ազատագրման օրը, մենակ եմ թողել անհաղթ Բերձորիս։ Հիշում եմ, այս օրը ժամանակս ինձ ոչինչ չէր թողնում անել. ես չպետք է գրեի այս տողերը, այլ պետք է կանգնեի Արցախյան գոյամարտում մարտիրոսված քաջորդիներին նվիրված հուշահամալիրի կենտրոնում ու հնչեցնեի ինձ հանձնարարված գեղեցիկ խոսքերը։ Իսկ արդեն երեկոյան մեր բոլորի կողմից սիրված Վեհափառի հրապարակում պետք է զբոսնեի ընկերներիս հետ, պետք է կանգնեի ժողովրդի հետ ու գոռայի այս խորիմաստ տողերը․ «Հը-զոր Քաշաթաղ»։ Ուզում եմ սրտիս խոսքն ուղղել Բերձորիս, որպես ներողություն իրեն այս օրով մենակ թողնելու համար.

-Այո’, այսօր ես քեզնից շա~տ հեռու եմ տոնելու օրդ, բայց իմ տողերը թող նվեր լինեն քեզ, քո ժայռերին, քո քարերին, թող նվեր լինեն իմ բարի հիշողություններին։ Ցավում եմ, որ միայն սիրտս ու հոգիս են այդտեղ` քո գրկում, որ ուրիշ քաղաքների նման քո մասին հոգ տանողները շատ չեն, ցավում է ամբողջ սիրտս։ Վստահ եմ՝ դեռ կգամ քեզ մոտ` հուսալով՝ ինձ կներես, ինձ կհասկանաս, որ ինձ կսպասես։ Ու չփորձես, Բերձո’ր, չփորձես հանկարծ քեզ համար նոր պատանի փնտրել, ես եմ քո սրտում, ես եմ քարերիդ, վեհ բարձունքներիդ հավերժ երգիչը… Պարզապես հիշենք՝ ոչ բոլոր վերքերն ունեն բուժվելու հատկություն, այդ մենք ենք մեզ ստիպում մոռանալ մեզ խանգարող սպիների մասին։

Վերջին տարիներին սկսել էի Բերձորն ամուր պատանեկական սիրով սիրել: Բերձորն իմն էր դարձել, ես՝ իրենը: Ու մինչև վերջին պահը, արմատներս հողին ամրացրած, ես Բերձորում էի: Եթե ոչ ես, ապա սիրտս Բերձորինն էր, միտքս ու ուղեղս միայն Բերձորն էին: Բերձորն արդեն իմ երազանքների քաղաքն էր դարձել: Միգուցե ես էլ իր երազանքների պատանի բնակիչն էի դարձե՞լ: Այդ արդեն այժմ չգիտեմ, չհասցրի հարցնել… Չհասցրի:

Ես շատ բան չհասցրի: Ես չհասցրի հրաժեշտ տալ հող ու ջրիս, ես չհասցրի վերջին անգամ տանս նայել, որովհետև վստահ էի՝ սա հրաժեշտ չէ:

Ես չհասցրի հավաքել հիշողություններս ու ճամպրուկումս տեղավորել: Մարմինս անզգայացել էր, հոգիս ցավից լռել, միտքս՝ բթացել: Միայն հետո ես հասկացա՝ ինչ եմ կորցրել. տուն, ընկերներ, հայրենիք… Եվ այս ամենը ես գուցե փուչ համարեի, եթե հայրենիքս չլիներ: Ես գուցե կարողանայի ներել ճակատագրին, եթե հայրենիքս չլիներ:

Իսկապես, հայրենիք կորցնելը սարսափելի բան է, ավելի սարսափելի, քան քո տեսած բոլոր սարսափ ֆիլմերն ու դրանցից եկած այդ դատարկ զգացումները: Հիմա ես ոչինչ չեմ զգում, որովհետև զգացմունքներս Արցախում մնացին:

Հիմա ես էլ ոչ մի տուն, ոչ մի դպրոց, ոչ մի դասարան, ոչ մի արև ու ոչ մի երկինք չեմ ընդունում, որովհետև իմն Արցախում է: Ու քանի տարի էլ անցնի, ինձ հասնող արևի մեջ ես Արցախն եմ տեսնելու, երազներիս մեջ Արցախում եմ լինելու ու լուրթ երկնքի պարզության մեջ ես իմ խաղաղ երկիրն եմ տեսնելու:

Եվ վստահ եմ՝ մի օր էլ, ինչպես առաջին անգամ, ես քաղաքիս գիրկն եմ վազելու՝ մանկացած, ու արցունքոտ աչքերով ծածանվող Հայոց Եռագույնն եմ տեսնելու:

Երբ հուշերը դառնում են ապագայի երազանք

Արցախի Քաշաթաղի շրջկենտրոն Բերձորի Վահան Թեքեյանի անվան Թիվ 1 միջնակարգ դպրոցի մնացյալ 220 աշակերտների նման, 9-րդ դասարանցի Ավանեսյան Սոսեն էլ իր ծնողների ու երկու քույրերի հետ, սեպտեմբերի վերջին, ստիպված թողել է հայրենի տունն ու սիրելի դպրոցը, անզուգական Բերձորը: Այսօր նրա ընտանիքը ժամանակավորապես ապաստան է գտել Աշտարակում, որը հիշեցնում է հեռվում՝ թշնամուն մնացած Բերձորը: Իսկ Բերձորը, նրա անմահական հողն ու ջուրը, նրա անզուգական բնությունն ու զուլալ կենցաղը դեռ շատ վառ ապրում է նրա սրտում, հոգում ու երազանքներում: 

Արցախյան վերջին պատերազմը, իր ֆիզիկական և հոգեբանական ծանր դրոշմն է թողել ողջ հայ ժողովրդի վրա, իսկ տեղահան եղած արցախցիների համար այն նաև ամեն օր ու ժամ իրեն հիշեցնող սուր ցավ է ու կարոտ, մորմոք ու տենչանք, որը պատկերացնելն անգամ մյուսներիս համար դժվար է:

Սոսեն իր այս ստեղծագործությամբ բացել է մի պատուհան, որով կարող ենք տեսնել ու զգալ, թե ի՞նչ են զգում մեր հայրենազրկված հայրենակիցները, ու որ ամենակարևորն է, ի՞նչ են զգում կարոտախտով տառապող, մանկությունը անցյալում թողած արցախցի մեր մանուկներն ու պատանիները: 

Սոսեն ծնվել ու իր ամբողջ կյանքն անց է կացրել հայրենի Բերձորում, որն այնքան գեղեցիկ կերպով նկարագրված է նրա նամակում: Եղել է առաջադեմ աշակերտուհի: Գրականությունն ու լեզուն միշտ էլ եղել են նրա տարերքը: Աչքի է ընկել դպրոցի ու քաղաքի բոլոր միջոցառումներին իր ակտիվ մասնակցությամբ:

Ունի երազանքներ, որոնցից մեկն է` տպագրության հանձնել իր ստեղծագործությունները, իսկ մյուսների մասին արդեն կկարդաք նրա տողերում… 

Սոսեն այս նամակն ուղարկել էր Բերձորի Վահան Թեքեյանի անվան քույր դպրոցի Գլենդելի ՖԼԱԳ Հայերեն Երկլեզու Ծրագրի Ջեֆերսոն դպրոցում սովորող Նարեին: Նարեից խնդրեցինք, որ անձնական նամակն իր մոտ պահի, իսկ այս գեղեցիկ գրությունը մեզ հանձնի, որպեսզի տեղադրենք համացանցում, որպեսզի նրա գեղեցիկ մտքերը հասանելի դառնան ավելի շատ մարդկանց: Հուսով ենք, որ Սոսեն ու նրա ընկերները կուրախանան` տեսնելով իրենց պատկերն ու Բերձորի տեսարանը: Մենք որոշել ենք մի օր իրար հանդիպել ազատագրված Բերձորում:

Միգանուշ Մելքոնյան-Աճեմյան

Գլենդելի ՖԼԱԳ Հայերեն Երկլեզու Ծրագրի Ջեֆերսոն դպրոց

Հույս իմ, հավատ իմ, Բերձոր

Ասում են՝ հույսը մարդու վատ օրերի լավ բարեկամն է, միշտ օգնում է հավատալ այն լավին, որը շատ երկար ժամանակ անհնար է թվում: Ու իմ հույսն էլ ապրեց ու ինձ ստիպեց ապրել. Կտրված, բայց ապրեցի, թեև պարզապես շնչում էի՝ հուսալով, որ նոր շնչի հետ հայրենիքս վերադարձնելու միջոց կգտնեմ:

Արդեն մոտ վեց ամիս ինձ նման հազարավոր մարդիկ իրենց անցյալի հուշերի հեքիաթներում են ապրում: Բայց նույնիսկ այդ հեքիաթները ինձ ցավեցնում են, չէ՞ որ պարզապես հեքիաթ են կոչվում:

Ես ապրում էի մի քաղաքում, ուր ամեն օր բացահայտելու անկյուն կար, իսկ ես միայն շտապում էի բողոքել ձանձրալի առօրյայից, այնինչ այսօր երազում եմ մեկ վայրկյան տեսնել՝ վեր հառնած շունչը գարնան հպարտ քաղաքիս վրա:

Այժմ ապրում եմ մեկ այլ հեքիաթում: Այն նույնպես գեղեցիկ է, յուրօրինակ, բայց ինձ համար նման հեքիաթները միապաղաղ են, ամեն օր կարող են հանդիպել, իսկ իմ Բերձորը հազվագյուտ հեքիաթ է: Այժմյան քաղաքս փարված է քառագագաթ Արագածի գրկում: Նույնքան հանգիստ քաղաք է, որքան Բերձորս: Երկուսն էլ ունեն մի ընդհանրություն. նրանք համեստ են, խոնարհ, բայց իրենց ներսում թաքնված է բնության մի չկրկնվող հրաշք, ու երկուսն էլ չեն սիրում գոռալ այդ մասին:

Երբ նոր էի եկել, խորթ էր ինձ քաղաքն այս, օտար էին քարերը, ծառերը, տերևների խշխշուն զրույցը: Սկզբում չսիրեցի քաղաքը, ինձ թշնամի թվաց, չնայած այդ օրերին բոլորն էին իմ թշնամին:

Այնքան դժվար է այստեղ ապրելը, քեզ հանդիպող ամեն մարդու բացատրելը, որ Արցախը միայն ոմանց համար է ընդամենը չլուծված հարց, ինձ համար ամեն ինչ է, վեր իմ կյանքից: Նրանք չգիտեն, թե որքան եմ հպարտանում, որ արցախցի եմ, որ ապրել եմ այդ չքնաղ աշխարհում, որ կերտել եմ այնտեղ ապագա, որ ուրախացել եմ այնտեղ, լացել, հաղթել ու նաև պարտվել: Բայց ոչ մի վայրկյան չեմ կորցրել հույսս, միշտ հավատացել եմ ինձ, իմ ուժերին, ու գիտե՞ք, այդ երկրի հողն ինձ ուժ էր տալիս, նոր մտքեր, ու երևի դրա համար էլ սիրում էի առանձնանալ բնության մի անկյունում ու լուռ մտածել:

Արդեն մի քանի անգամ հանդիպել եմ ընկերներիս, զրուցել ենք, կարոտել , միասին վերապրել մեր հաղթանակները, ձեռքբերումները, մեր լավ ու վատ օրերը: Ես այդ հանդիպումից հետո եկա տուն և լուռ նայեցի մայրիկիս, չկարողացա խոսել, նույնիսկ լռել չէի կարողանում, կորցրել էի լեզուս, նաև բառերս:

Ես ուղղակի մի պահ փակեցի աչքերս ու սկսեցի գիտակցել, որ ետ չեմ բերի կորցրածս, ու այդ պահին սիրտս չկարողացավ դիմանալ, ու ես՝ արցունքներով պատված աչքերս փակեցի մայրիկիս անուշ գրկում ու երբ բացեցի, բոլորը լուռ  նայում էին ինձ ու ժպտում:

Այստեղ արդեն ընկերներ ունեմ, նոր շրջապատ, նոր կյանք և մեծ սիրով եմ նրանց պատմում իմ հայրենիքի մասին ու խոստացել եմ տանել իմ Արցախ: