Իմ բնակավայրը խորագրի արխիվներ

Ani Ghulinyan

Ինչ էր պատմում ուղեկիցս

Մի անգամ մի մարդ, որ ինձնից շատ մեծ էր, ինձ Վանաձոր տանելիս ճանապարհին նայելով պատմում էր, թե ինչպես է Ռուսաց Նիկոլայ կայսրը հրամայել, որ կառուցեն այս ճանապարհը, որը մեր գյուղ է տանում, բայց գլխավոր ճանապարհը չէ: Ասում էր՝ եթե նա իմանար, որ մի օր այստեղով մեքենաներ են անցնելու, հաստատ ավելի լայն կկառուցեր:

Պատմում էր նաև, թե ինչքան շատ մարդ կար մեր գյուղում Հովհաննես Թումանյանի 100-ամյակին, որ այդ օրվանից 48 տարի է անցել, բայց այսօրվա պես հիշում է, թե ինչպես էր իր ընկերների հետ առաջին շարքերում կանգնած դիտում, թե ոնց են Խորհրդային Միության հայտնի դեմքերն անցնում Դսեղի փողոցներով: Պատմում էր նաև, որ Հովհաննես Բաղրամյանը մի տան շեմքին հաց ուտելուց հետո բարձրաձայն ասել է, որ դսեղեցիք իր տեսած ամենահյուրընկալ ժողովուրդն են: Այդ օրերին մեր գյուղում ասեղ գցելու տեղ չի եղել, բոլոր ճանապարհները փակված են եղել, բոլոր տներում՝ հյուրեր: Ասում են, որ 150-ամյակին էլ մի այդպիսի մեծ իրադարձություն է լինելու, բայց նախորդ տարեդարձներին եկած մարդկանց թիվն ընդհանրապես հուսադրող չէ:
Տարիքով բավականին մեծ այդ մարդը, որի հետ ես ճանապարհ էի գնում, ասում էր, որ ամեն օր ցանկություն է պահում, որ մի օր էլ այդ նույն ճանապարհով Դսեղ գա՝ Թումանյանի հարյուր հիսուն ամյակին, ու նոր մեռնի:

Մեծերից այնքան հետաքրքիր պատմություններ կարելի է լսել, մանավանդ՝ նախորդ դարի կեսերի պատմություններ, պարզապես պետք է ականջ դնել ու հետաքրքրվել, նրանք հաստատ կուզենան պատմել իրենց երիտասարդական հիշողություններից, որովհետև ասում են՝ երիտասարդ տարիներիդ մասին ուրիշներին պատմելով՝ կարող ես մտովի հետ բերել քո երիտասարդությունը:

Մեր տան սխալ ժամացույցն ու ուսումնատենչ աշակերտներս

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Մի օր քույրիկիս հետ տատիկիս տնից մեր տուն էինք գնում, հասանք մեր փողոց, տեսա մեր փողոցի վառ կերպարներին՝ Ավետին, Մանեին, Մհերին և Էլենին, որոնք պարապ-սարապ նստած, կողքներին մի հեծանիվ դրած, չգիտես՝ ինչ էին անում:

-Բարև, երեխե՛ք, ո՞նց եք, կիջնե՞ք մեր բակ, ես էլ եմ ուզում ձեզ հետ խաղալ,-ձայն տվեցի ես:

Նրանք մեծ հրճվանքով համաձայնեցին: Ավետը հեծանիվը գործի գցեց, ու շարժվեցինք: Երբ հասանք մեր բակ, ես նրանց խնդրեցի սպասել ինձ: Ասացի, որ պետք է խաղալիքներս վերցնեմ: Երբ լսեցին, որ պետք է խաղալիքներս վերցնեմ, մի լավ ծիծաղեցին վրաս: Մի՞թե այս տարիքում դեռ խաղալիքներով եմ խաղում: Մտա տուն, ի՞նչ խաղալիք, գրքերս վերցրի ու դուրս թռա: Հետո Մանեն, թե բա.

-Գրքեր ա բերել:

Ես էլ ասացի, որ գրքերն են իմ խաղալիքները:

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Մանեն, Մհերն ու Ավետը սեպտեմբերին 1-ին կգնան առաջին դասարան: Հիշում եմ, երբ նրանք ծնվեցին, անհամբեր սպասում էի, թե երբ են դպրոց գնալու: Երբ նրանք դպրոց գնային, իմ՝ դպրոցն ավարտելուն քիչ կմնար, իսկ այն ժամանակ ես երազում էի դպրոցն ավարտելու մասին: Նրանց հարցրի.

-Երեխեք, սպասո՞ւմ եք դպրոցին:

Ու երեք կողմից լսեցի՝ հա՜: Հետո նրանց հարցրի.

-Բա շորերն ու գրենականը առե՞լ եք:

-Ես սաղ առել եմ, մնում ա կոստյումս ու… Հա՜, հիշեցի, մեկ էլ քանոնս,- ասաց Ավետը:

-Ես էլ եմ սաղ առել, ինձ էլ ա մնում քանոնը,- ասաց Մանեն:

Դե, Մհերը հետ չմնալով ասաց, որ իրեն էլ է քանոն գնելը մնում, իսկ փոքրիկ Էլենը, որը երկու տարուց պետք է դպրոց գա, լուռ նստած լսում էր նրանց ճտճտացող խոսքերը:
Նրանցից յուրաքանչյուրը հեռախոս ուներ, իհարկե՝ խաղալիք: Ու Էլենը ձանձրույթից րոպեն մեկ ասում էր.

-Ես գնամ հեռախոսով խոսեմ ու գամ:

Չհարցրի էլ, թե ում հետ է այդպես հաճախ խոսում, այն էլ այդ հեռախոսով: Իսկ Մանեն, որն ուներ թիթիզության բոլոր չափանիշները, վայրկյանը մեկ սելֆի էր անում. երևի համեմատած մյուս հեռախոսների՝ իրենն էր լավ նկարում:
Հետո բացեցի հայերեն-անգլերեն զրուցարանը: Հիմա կմտածեք՝ առաջին դասարանցուն փոխանակ տառերը սովորեցնեմ՝ անգլերեն եմ սովորեցնում: Ես էլ էի այդպես մտածում, բայց նրանք անգիր գիտեին բոլոր տառերը, քիչ-միչ նաև գրել էին կարողանում: Սկսեցի պարապմունքս: Սկզբում սովորեցրի, թե ինչպես բարևեն անգլերեն: Դրանից հետո եկող-գնացողին ասում էին «Hello», հա «hello»: Քույրիկս որոշեց մեզ քաղցրավենիք հյուրասիրել: Երբ մոտեցավ մեզ, ասացին.

-Hello:

-Hello, how are you getting on?- ասաց քույրս:

Նրանք չգիտեին՝ ինչ պատասխանեն ու սառած ինձ էին նայում:

Հետո անցանք առաջ, արդեն թվերն էին սովորում: Մանեն անգլերեն մինչև տասը հաշվել գիտեր, որոշեցի մյուսներին էլ սովորեցնել, հիմա երեքն էլ կարողանում են հաշվել: Ապա որոշեցի հեքիաթ կարդալ, կարդացի: Արդեն մութն ընկել էր, տետրեր բաժանեցի նրանց ու ճանապարհեցի տուն այն պայմանով, որ վաղը պիտի շարունակենք պարապմունքը:
Հաջորդ օրն արթնացա, գնացի լվացվելու, չէի հասցրել անգամ աչքերս բացել ու ձայներ լսեցի.
-Իզա՜, Իզա՜…
Իջա ներքև, որ տեսնեմ՝ ինչ են ասում:
-Բարև, ո՞նց եք,- ասացի ես:
-Լավ ենք, ապրես, Իզա, էսօր Մհերը չի գալու, «մառոժնի» էր ուտում ու համակարգչով էր խաղում,- իրար լրացնելով ասացին Ավետն ու Մանեն:
-Լավ, բա ինչի՞ եք էս արևով վեր կացել, եկել,- ասացի ես:
-Եկել ենք պարապմունքի,- ասաց Մանեն:
-Լավ եք արել, բայց ուզում եք՝ գնացեք, մի քիչ հովը ընկնի՝ կգաք, գուցե էդ ժամանակ Մհերն էլ միանա,- մեծ հույսով ասացի ես:
-Ճիշտ ա ասում, է, դե լավ, հովը ընկնի՝ կգանք,- ասաց Ավետը:
Գնացի տուն, շարունակեցի առօրյա գործերս, մի ժամ չանցած՝ էլի գոռոցներ.
-Իզա՜, Իզա՜…
Մտածեցի՝ էս անգամ չլսելու տամ, թողնեն, գնան, հանգիստ գործերս ավարտեմ: Բայց չէ, սկսեցին ավելի ուժեղ ու նյարդայնացնող ձայներով գոռալ, ասացի՝ լավ, դուրս գամ:
-Հա, երեխեք:
-Իզա, բա ե՞րբ ենք սկսում:
-Երեխեք, ժամը 15:00-ին կգաք:
-Լավ, դե առայժմ:
Գնացին, ժամը 14:20 էր: Գնացի խանութ, իսկ երբ եկա տուն, քույրիկս ասաց.
-Իզա, բա գիտե՞ս՝ աշակերտներդ էին եկել, Մանեն էլ ասաց՝ ձեր տանը ժամը քանի՞սն է, ասացի՝ 14: 30, ասաց՝ հա, ուրեմն ձեր տան ժամը սխալ ա, ես էլ ասացի, որ գնան՝ իրենց ճիշտ ժամից էլ օգտվեն:

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Լուսանկարը` Իզա Ասծատրյանի

Ըհն, արդեն ժամը 15-ն էր, եկան, մի րոպե էլ չէին ուշացել: Եկան, նստեցին, թվեր-տառեր տվեցի՝ գրեցին, հետո հեքիաթ կարդացի ու գնացին՝ հաջորդ օրը նույն ժամին գալու նպատակով:
Հաջորդն օրն էլ ժամը 15:00-ին առանց ուշանալու եկան: Էս անգամ ճաշի ժամանակ էին եկել, հրավիրեցի, միասին ճաշեցինք, վերջացրինք, անցանք դասին:
Ու էդպես ամեն օր գալիս-գնում են:
Մի օր մեջների պուճուրը՝ Էլենը, էնքան ինձ նյարդայնացրեց, որ դպրոցից հեռացրի: Բայց միևնույնն է՝ գալիս է: Մի օր էլ Մհերն ու Մանեն եկան, ասացին, որ Ավետը առաջիկա երկու օրը չի գալու, ծնունդին է պատրաստվում: Իսկ ծննդյան նախօրեին Ավետն ասաց.
-Իզա, կլինի՞ վաղը չգանք դասի, վաղը իմ ծնունդն ա, իրենց էլ եմ հրավիրել:

Դե, ես համաձայնեցի՝ չնայած, որ իր ուսուցչուհուն՝ ինձ չէր հրավիրել: Ասացի, որ երկու օր արձակուրդ եմ տալիս: Մինչ այս արձակուրդը մի անգամ էլ էի արձակուրդ տվել: Հարցրել էին, թե ինչու են արձակուրդ, ես էլ ասել էի, որ գարնանային արձակուրդ է: Հավատացել ու գնացել էին:

Ուրիշ Աբովյան

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Եթե երբևէ ինձ հետ խոսել եք Աբովյանի մասին, ապա վստահ կարող եմ ասել, որ լսել եք այս նախադասությունը. «Մեռած քաղաք, երիտասարդական ոչ մի ակտիվություն չկա», և միշտ այս կարծիքին եմ եղել: Սակայն որոշեցի մի օր դուրս գալ ու քայլել, քայլել քաղաքի անհայտ փողոցներով ու բացահայտել ինձ համար ուրիշ Աբովյանը:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Քայլում էի փողոցներով, գնում վայրեր, որտեղ երբեք չեմ եղել: Ամեն ինչ այնքան խորհրդավոր էր. փողոցի դատարկությունը, հետիոտների համար նախատեսված մայթերի ամբողջությամբ փշով պատվելը՝ ամեն ինչ լուռ էր:

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Դա այդ նույն քաղաքն էր, բայց այս անգամ այդ ամենի մեջ յուրահատուկ խորհրդավորություն էի տեսնում: Ճանապարհս շարունակում եմ ինքս ինձ վրա զարմանալով, նախկինում ես երբեք դուրս չէի գա քաղաքում զբոսնելու, իսկ այսօր քաղաքի խորհրդավորությունը ինձ ստիպում է անդադար քայլել, քայլել ու բացահայտել այն «ամենամեռած» վայրերը, որտեղ վաղուց մարդ չի եղել: Ու այդպես շարունակելով ճանապարհս, հասա մի բարձր բլրի գագաթի, որտեղից երևում էր ողջ քաղաքը:

Աբովյանը հեռվից…

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Լուսանկարը` Արման Արշակ-Շահբազյանի

Այժմ քաղաքիս նայում եմ հեռվից, նա հեռվից էլ է անմարդաբնակ թվում:

Տուն վերադառնալու ողջ ճանապարհին հասկացա, որ այսուհետ «մեռած քաղաքը» որպես բացասական կողմ չեմ նշելու Աբովյանի մասին խոսելիս, իմ քաղաքը լուռ է ու խորհրդավոր:

anahit Zaxaryan askeran

Խանցքը

Աշխարհում, այսինքն՝ Արցախում, գոյություն ունի մի գյուղ, որտեղ ամեն ինչ բնական է, անգամ մարդը: Իմ հարազատ Խանցք գյուղը երևի ձեզ ծանոթ է դպրոցական գրականության դասագրքերից, այստեղ է ծնվել անվանի բանաստեղծ, մանկագիր Գուրգեն Գաբրիելյանը: Գուցե իմ ստեղծագործական կյանքի, գրչի և թղթի հանդեպ ունեցած սիրո մեղավորը հենց նա է եղել՝ իր յուրատեսակ ստեղծագործություններով:

Խանցք գյուղը գտնվում է Ասկերանի շրջանում: Գյուղի սառնորակ աղբյուրները, պտղատու ծառերը, խելացի և աշխատասեր մարդիկ տարբերվում են մյուսներից: Խանցքը անթերի չէ, ունի բազմաթիվ թերություններ, որոնցով ևս տարբերվում է: Ամենակարևոր խնդիրը բնական գազ չունենալն է: Ո՞վ է տեսել, որ ամռան այս շոգ ու կիզիչ օրերին մարդիկ վառարանը վառեն և կողքին եռալով կանգնեն՝ թե ինչ է, ճաշ են պատրաստում կամ էլ թեյ։ Առանց բնական գազի անհնար է ապրել, բայց այստեղի ժողովուրդը, կարծես թե ուրիշ ճար չունենալով, արդեն հարմարվել է նման տարրական պայմանների բացակայությանը: Երկրորդական, բայց կարևոր խնդիրներից է նաև փողոցներում լուսավորության բացակայությունը։

Հետաքրքիր է, որ քաղաքների երիտասարդությունը, ամեն հարմարություն ունենալով, հեռանում է երկրից, իսկ իմ «պակասավոր» գյուղի երիտասարդներն ապրում են այստեղ, անգամ արտերկրից վերադառնում են և բնակություն հաստատում գյուղում։

Անհնար է համտեսել գյուղացիների արդար ձեռքերով պատրաստած թոնրի հացը և «չգողանալ» դրանցից մի քանիսը, խմել «Վարար ջուր» սառնորակ աղբյուրի ջրից և չվարակվել գյուղացիների խենթություններից: Ես դեռ մի քանի օրեկան էի, որ հորեղբորս աղջիկը ինձ մի քանի գդալ խմեցրեց այդ անմահական ջրից: Գուցե դրանից է, որ մի քիչ խենթ եմ։

Գյուղ շատ քիչ եմ գնում՝ տարին մեկ անգամ, բայց ինձ և իմ ամենատարօրինակ գյուղին անգամ չի կարող բաժանել հեռավորության պատնեշը։

Սիրում եմ մեր շենը

Արցախը մի ծաղկեփունջ ա,

Տուվել մաչին մի ծաղեգը,

Աշխարհը մին տոնա՝

Տուվել մաչին ախճիգյը։

 

Ես սիրում մեր շենը,

Մեր տոնը, մեր տեղը,

Սիրում Խանցք քինալը,

Ժղովուրդեն տեսնալը:

Սիրում էս ծմակը դղեն,

Սիրում քերծը՝ կետը խտեն,

Սիրում ծառը՝ ծետը կլխեն

Սիրում հացը թուռնեն պատեն:

Խմում մեր Վարար Ճուրը,

Օտում մեր բաղեն թոթը,

Նստում մեր ճինջեխեն,

Եշում շենին տներեն:

elada petrosyan

Արզակա՞ն, թե՞ Աղվերան

Արզակա՞ն, թե՞ Աղվերան… Իրականում այս երկու անվանումները տանում են միևնույն վայրը՝ Ծաղկունյաց լեռների հարավային ստորոտին տեղավորված, Կոտայքի մարզի Արզական գյուղ: Բայց, չգիտես՝ ինչու, մարդկանց ավելի հայտնի է Աղվերան անվանումը, որը բնակիչների զայրութի պատճառն է դառնում:

Ըստ մեծերի պատմածի՝ Աղվերան անունը դեռ հին ժամանակվանից է եկել, երբ մի քանի թուրքեր եկել են այստեղ, սարերում մնացել և հենց իրենք էլ այդ անունը կնքել են: Հետագայում բերանից բերան փոխանցվելով՝ այն դարձել է էլ ավելի հայտնի, քան Արզական անվանումը:

Երբ Արզականի բնակիչերից որևէ մեկին հարցնում են, թե որտեղից է, լսելով Արզական անվանումը՝ զարմանում են՝ դա որտե՞ղ է, ո՞ր մարզում է գտնվում: Բայց երբ դժգոհ դեմքով արտասանում ես Աղվերան անվանումը, խոսակիցդ գոհ ժպտում է՝ հա՜, ես եղել եմ այդտեղ, հոյակապ բնություն ունեք, տաք ջրեր, իրական դրախտը ա՛յ Աղվերանն է: Իսկ երբ այդ ամենից հետո պատմում ես դիմացիդ մարդուն, որ Աղվերան անվանումը թուրքական է, զարմանում են, բայց միևնույնն է՝ նրանք կրկին օգտագործում են Աղվերան անվանումը, քանի որ դա «պրիստիժի» հարց է… Մի քանի հանգստի գոտիներ հենց Աղվերան անվանումն են կրում, այլ ոչ թե Արզական, այդ պատճառով Աղվերանն էլ ավելի մեծ տարածում է ստանում:

Լա՛վ, անտեսելով Աղվերան անվանումը՝ խոսեմ Արզական գյուղի հիմնադրման, բնության, տնտեսության, հանգստի գոտիների, բնակչության և մշակութային ժառանգության մասին:

Գյուղի միջով հոսում է Դալար գետը, որը, սկիզբ առնելով Ծաղկունյաց լեռնաշղթայի ստորոտից, գյուղի վերջնամասում միանում է Հրազդան մայր գետին ու նրա հետ շարունակում ճանապարհը: Արզականը՝ որպես բնակավայր, հնամյա պատմություն ունի: Ըստ պատմիչների վկայության՝ Տիգրան Մեծի որդին՝ Արտավազդ Երկրորդը, շրջելով իր տիրույթում, հիանում է իր տեղանքով և որոշում հենց այստեղ կառուցել իր պալատը: Պալատն իր անունով էլ անվանակոչել է Արտավազդական: Այժմ պալատի տեղը հայտնի չէ, սակայն գետի մոտ կառուցված գյուղը, ինչպես տեսնում եք, մինչ օրս գոյատևում է: Հետագայում Արզական գյուղն ունեցել է Արտավազդական, Արտազական, Արտավազդի ապարանք, Արզակյանդ, Արզաքենդ, Արզական անուները։

Արզականում կան տարբեր ժամանակաշրջաններ ներկայացնող պատմական հուշարձաններ՝ ի հիշատակ Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածների, և Զորավար Անդրանիկին նվիրված հուշաքար: Իսկ գյուղի սրբավայրերից հայտնի են Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, Սուրբ Աստվածածին (Չորուտի վանք) եկեղեցին, Սուրբ Ստեփանոս (Սուրբ Աստվածածին, Սուրբ Թադևոս առաքյալ) եկեղեցին, Եկեղեցական համալիր «Գհուկի վանքը» (Բոլորահար): Եկեղեցիների, աղոթատեղիների, վանքերի ու մատուռների հետազոտություններից պարզվել է, որ վանքերից մի քանիսը կառուցվել են հեթանոսական տաճարների հիմքի վրա:

Արզականի այժմյան բնակիչների նախնիները 1800-ական թվականներին գաղթել են Մակուից, Խոյից, Բայազետից, մասամբ նաև Մուշից։ Ներկայումս Արզականում ապրում է 3000 մարդ, որոնք զբաղվում են հիմնականում հողագործությամբ, այգեգործությամբ, Արզականում զարգացած է նաև անասնապահությունը: Գյուղը նախկինում հայտնի է եղել իր խնձորի այգիներով, անգամ Նաիրի Զարյանը, համից հիացած, բանաստեղծություն է գրել «Արզականի խնձորենիները» վերնագրով:

Իսկ Արզականի հանգստյան գոտիներում կան բազմաթիվ առողջարաններ ու ամառանոցներ, տաք ջրի աղբյուրներ, որոնցից ոչ բոլորն են վճարովի: Դալար գետի կողքին կա մի տաք ջրի աղբյուր, որն անցած տարի ցամաքել էր, բայց այս տարի, հավանաբար՝ երկրաշարժերի թեթև ցնցումներից նորից ցայտում է: Այդ ջրի ջերմաստիճանը հասնում է 47-50 աստիճանի, այն կարող են օգտագործել բուժիչ նպատակներով, բայց, ցավոք սրտի, այդ տաք ջուրը թափվում է գետը: Հիմնականում հանգստացողներն ընտրում են Արզականը հենց տաք ջրերի համար: Հանգստավայրերը աշխատատեղ են հանդիսանում բնակիչների համար, գյուղում կան նաև արտագնա աշխատանքի մեկնողներ, բայց գրեթե չկան մշտապես հեռացողներ:

Նաև հպարտորեն կարող եմ շեշտել, որ Արզականը համարվում է մարզի բարեկարգ բնակավայրերից մեկը՝ դա նաև այն պատճառով, որ գյուղամիջյան ընդհանուր ճանապարհը վերանորոգված է, ունի գիշերային լուսավորության համակարգ:

Գյուղում նաև առկա է բուժամբուլատորիա, որը գտնվում է բարեկարգ վիճակում: Արզականը ունի մեծ դպրոց, որը կրում է նույն դպրոցն ավարտած, Արցախյան պատերազմի հետոս, Խ. Խաչատրյանի անունը: Դպրոցն ու մանկապարտեզը նույնպես գտնվում են բարեկարգ վիճակում:

Նաև կարող եմ վստահորեն ասել, որ մենք՝ արզականցիներս, հյուրասեր ենք, լայնախոհ, և իզուր չեն ասում, որ Արզականն իրական դրախտավայր է բոլոր այցելուների համար:

milena barseghyan

Կարո՛տ, էլ չգրկես ինձ

Ուզում եմ մեր թաղի մասին պատմել։ Մեր թաղը Նար-Դոսի հետ կապ չունի։ Կամ էլ՝ եսիմ, հնարավոր է մի օր պատմվածաշար գրեմ ու նմանվի։ Լավ, դա դեռ թող մնա յոթ սարի հետևում, հիմա դարդս ուրիշ է։

Հուլիսին, երբ երկու անգամ մեկ շաբաթով լքեցի մեր թաղն ու համայնքը, կարոտը պինդ փաթաթվեց ու հիմա նոր-նոր, օգոստոսով մեկ ընկած, ջանում եմ ազատվել նրա գրկից։

Շատ ուրիշ է իմ համայնքը։ Նորք-Մարաշն է, հարուստների թաղամաս են ասում, դրա համար ես էլ մտածում եմ՝ ինչ լավ է, հարուստ ենք։ Փողի մասին չեմ գրում, չխառնեք։ Չկա մի համայնք, որտեղ ամեն ինչ լինի: Ուրեմն սկսեմ թվարկել. հեռուստաընկերություն ունենք ու ամենասլացիկ հեռուստաաշտարակը. էնքան լուսավոր ու սիրուն է, փոքր ժամանակ գիտեի՝ մեծ ներարկիչ է։ Նման է։ Ասում են՝ Երևանի հեռուստաաշտարակ, բայց ես մարաշեցիներիս սեփականությունն եմ համարում, դե, ամեն օր մենք ենք իրեն բարևում, ինքն էլ՝ մեզ։ Գիտե՞ք՝ Փարիզի Էյֆելյանը ընդամենը մի քանի սանտիմետր է բարձր։ Լիահույս եմ, որ բոլորդ կգաք ու աշտարակիս տակ կնկարվեք, կգնահատեք ու կհպարտանաք, որ մեր երկրում էլ ունենք։

Հիվանդանոցների լայն ընտրանի ունենք. ինչդ ուզում է՝ ցավի, միևնույնն է՝ դեմն առնող տարատեսակ հիվանդանոցներ կան։ Եկեղեցի ունենք՝ ներդաշակ այգով ու հյուրընկալ Ս. Մարիամ Աստվածածինը։ Մանկատուն ու ծերանոց ունենք։ Երկուսից էլ երբեք տխուր դուրս չեմ եկել։ Երբ այցելում եմ մանկատուն, սկսվում է «Միլենան հրաշքների աշխարհում»-ը: Աննման են մանուկները՝ ժպիտը դեմքներին բակում խաղում ու խաղացնում են իրենց մոտ եկած յուրաքանչյուրին։ Ծերանոցի մասին էլ ասեմ, որ մանուկներից քիչ են տարբերվում, իրենք էլ սպասում են, որ իրենց կոնֆետ տաս, ու երբ տալիս ես, տատիկներն արագ դնում են շալի տակ ու սպասում՝ «ինձ չեք տվել» դեմքով։ Էլի ենք տալիս: Շատ եմ սիրում Նորքի ծերուկներիս։

Մշակութային ու սպորտային խմբակները մի էդպիսի ամիս չկա, որ հյուրընկալ եկեղեցու բակում միջոցառում չկազմակերպեն։ Երաժշտական դպրոցի անդավաճան սաները շատ են սիրում, երբ իրենց ամեն նոտայից կամ պարային շարժումից հետո բոլորով հավասար ծափահարում ենք ու գոչում՝ ապրե՜ք դուք։

Օգոստոսով մեկ պետք է կարոտս առնեմ, սեպտեմբերից դժվար թե հասցնեմ երեխեքի հետ «ման գալու» գնալ ու թաղամասս վայելել։ Իմ թաղի հանդեպ կարո՛տ, էլ ինձ չգրկես։

Նավասարդ

Լուսանկարը` Ժաննա Սարգսյանի

Լուսանկարը` Ժաննա Սարգսյանի

Ըստ ավանդության՝ մ. թ. ա 2492 թվականին Հայկ Նահապետը նետահարում է Բելին և հաղթանակ տանում բաբելոնական բանակի դեմ: Այստեղից էլ սկսվում է Բուն հայոց տոմարը: 2008թ. Հարթագյուղի միջնակարգ դպրոցի նախաձեռնությամբ ձևավորվեց «Հայկյան սերունդ» նախաձեռնողների խումբը, որը նշեց Հայկի հաղթանակի և Հայոց բուն տոմարի 4500 ամյակը: 2008թ-ին Հարթագյուղից 7 կմ հեռավորության վրա գտնվող Բագեր կոչվող սրբավայրում մեծ շուքով նշեցին այդ տոնը: Ներկա էին հյուրեր տարբեր վայրերից, կատարվեցին մի շարք ծիսակատարություններ, և հյուրերը հենց տեղում ճաշակեցին հայկական թոնրի լավաշը:

Հարթագյուղի միջնակարգ դպրոցի տնօրեն Սամվել Հունանյանի նախաձեռնությամբ՝ 2012թ.-ին ստեղծվեց «Նավասարդ ազգային զարթոնք» հասարակական կազմակերպությունը: Պատրաստվեցին Հայքից մինչև Արցախ հայկական բոլոր թագավորությունների դրոշները: Դպրոցականներից կազմված այս խումբը ամեն տարի մայիսյան հաղթանակների օրերին, մայիսի 28-ին, սեպտեմբերի 21-ին, ապրիլի 24-ին այցելություններ է կատարում Հայաստանի պատմամշակութային վայրեր: Արդեն 9 տարի մեծ շուքով է նշվում այս տոնը: Այսօր Հարթագյուղում հուշամեդալ են թողարկում և պարգևատրում Հայաստանի կյանքում մեծ ավանդ ունեցողներին:

Մեծամորի պատմամշակութային շինություններն ու հուշարձանները

Երևի բոլորդ էլ գիտեք, որ մեր քաղաքը երիտասարդ քաղաք է: Կառուցվել է այն տարիներին, երբ կառուցվում էր ատոմակայանը: Բնակիչներն էլ հիմնականում ատոմակայանի շինարարներն էին ու աշխատակիցները: Քաղաքը կառուցվել էր, բայց չուներ իր եկեղեցին, մշակութային օջախները: Այսօր արդեն մենք ունենք մեր եկեղեցին` Սուրբ Ղազարը: Սուրբ Ղազար եկեղեցին կառուցվել է 2002 թվականին ամերիկաբնակ տեր և տիկին Զավեն և Ազատուհի Դադեկյանների բարերարությամբ։ Արմավիրի թեմի Մեծամորի միակ եկեղեցին օծվել է 2005 թվականի հոկտեմբերի 22-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի կողմից։

Սուրբ Նարեկ մատուռը կառուցվել է 2014 թվականին Մեծամորի 18-րդ շենքի բնակիչ Կարեն Արիստակեսյանի բարերարությամբ։
Խաչքարերից մեկը նվիրված է Արցախյան պատերազմում զոհվածների հիշատակին: Կառուցվել է 2008 թվականին, իսկ մյուս խաչքարը նվիրված է 1915 թվականի Եղեռնի զոհերի հիշատակին, կառուցվել է 2012 թվականին։

 

Ամենաքաղցր փառատոնի մասին

Լուսանկարը` Շամշադինի մեղրի և հատապտուղների պառատոնի ֆեյսբուքյան էջից

Լուսանկարը` Շամշադինի մեղրի և հատապտուղների պառատոնի ֆեյսբուքյան էջից

Հուսով եմ, լսել եք Շամշադինում անցկացվող մեղրի և հատապտուղների փառատոնի մասին: Իսկ եթե չեք լսել, կամ լսել եք ու պատկերացում չունեք, թե ինչ է կատարվում այնտեղ, հոգ չէ, ես կպատմեմ:

Մեղրի և հատապտուղների փառատոնը արդեն վեցերորդ տարին է, ինչ անց է կացվում` Բերդ քաղաքում: Բազմաթիվ մարդիկ, համեղ ուտեստներ, երփներանգ տաղավարներ, որոնք իրենց գեղեցկությամբ գերում են այցելուներին և կանչում իրենց «գիրկը», դե, էլ չեմ ասում Շամշադինին բնորոշ համով ու քաղցր անարատ մեղրի մասին, որի բույրը Շամշադին մտնելու պահից զգացվում է: Բայց ի տարբերություն նախորդ տարիների, այս անգամ ավելի լավ անցավ. կազմակերպիչները լավ էին աշխատել:

Նախ, նախորդ օրը տեղի ունեցավ ջազ համերգ հյուրերի և այցելուների համար, հետո վրանային գիշեր` բարձր Սորանում (Բերդ քաղաքի ամենագեղեցիկ այգիներին մեկը), որտեղից երևում է Ցլիկ Ամրամի բերդը, որը նույնպես Բերդ քաղաքի այցեքարտերից մեկն է: Հետո արդեն առավոտից Շամշադինի տարբեր գյուղերից մարդիկ էին գալիս, իրենց տեղերն էին զբաղեցնում, նախապատրաստում բարիքները, սպասում այցելուներին: Իսկ այցելուներն իրենց սպասեցնել չտվեցին: Այնքան մարդ կար ժամը 12-ից 15:00-ն ընկած ժամանակահատվածում, որի հետ համեմատվել կարող են միայն երկար դասամիջոցին ճաշարան շտապող աշակերտները, կամ ինչու չէ, նաև Apple-ի պաշտոնական խանութների մոտ հավաքված մարդիկ, որոնք ցանկանում են առաջինն իրենց ձեռքն առնել վերջինիս նոր արտադրանքը: Բայց եթե հաշվի առնեք, որ սահմանամերձ Շամշադինում այսքան հյուր երբեք չեք տեսնի, և գյուղացին այսպիսի հնարավորություն չի ունենում իր արտադրանքը վաճառելու, կպատկերացնեք, թե ինչ կարևոր է այս փառատոնը մեր՝ տեղացիներիս համար:

Ու սրա հետ մեկտեղ, այսքան մարդկանց միջից հանդիպում ես հին ծանոթ-բարեկամների, լավ ընկերների, որոնց երկար ժամանակ է՝ չես տեսել:

Դե արդեն այսքանին հաջորդում են տարբեր խաղեր, մրցույթներ, համերգային ծրագրեր, ազգային երգ-երաժշտություն:

Դե ինչ, դու դեռ մտածո՞ւմ ես, արդեն մյուս տարի արի Շամշադին և մասնակիցը դարձիր այս համեղ ու քաղցր փառատոնի:

Վանեվան

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Վանեվան անվամբ Գեղարքունիքի մարզում կա և՛ համայնք, և՛ վանքային համալիր: Դրանք երկուսն էլ հարակից են Մարտունի-Վարդենիս ավտոճանապարհին և գտնվում են միմյանցից շուրջ 20 կմ հեռավորության վրա: Չշփոթելու համար պարզապես պետք է հիշել, որ վանքային համալիրը գտնվում է Արծվանիստ գյուղի հարավ-արևելյան եզրին: Հնում գյուղը փոքր է եղել և, Ստ. Օրբելյանի վկայությամբ, կոչվել է Վանեվան, ապա Կթանոց, հետագայում՝ Ալուչալու: Արծվանիստ է անվանվել 1968 թ.-ին:

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Վանքային համալիրը եզերված է ժայռերով, կողքով հոսում է գետակը, որի շրջակայքի կանաչ խոտն ու բարդիները, համալիրի բարեկարգված ու ընդարձակ բակը, տեղադրված նստարաններն ու  մշտահոս ցայտաղբյուրները այցելուներին տրամադրում են հանգստի ու խաղաղության:

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Չնայած սա իմ երրորդ այցելությունն էր Վանեվան, բայց  միևնույն է,  տարածքի պատմական ու բնական  միջավայրը շարունակում են գերել: Համալիրի ձախ կողքին կառուցված է հուշաքար՝ նվիրված գյուղի զոհված զինծառայողների հիշատակին:

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Այցիս պահին վանական համալիրի ներսում արձագանքվում էր Տեր Տիրատուր քահանա Հակոբյանի երգը: Իմ խնդրանքով նա մանրամասներ պատմեց Վանեվանի մասին: Վանեվանը կառուցել են հայոց սպարապետ Շապուհ Բագրատունին և նրա քույրը՝ Սյունյաց իշխանուհի Մարիամը՝ 903 թվին: Այն շինված է կոփածո և սրբատաշ քարերով: Ներքուստ խաչաձև է, ունի ութկողմանի գմբեթ: Շապուհ Բագրատունին վանքին նվիրել է նաև 5 գյուղեր և ջրաղացներ: 980-ական թթ. վանքը նորոգել, պարսպապատել և, հավանաբար, երկու եկեղեցիների միջև գավիթը կառուցել է հայոց թագավոր Աշոտ Գ Ողորմածի որդին՝  հետագայում՝ Գագիկ Ա թագավորը:

Վանքն ունեցել է իր գերեզմանատունը, որը գտնվում է արևելյան կողմում բարձրացող ժայռի գլխին:  Ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի՝ վանքի տարածքում է թաղված նաև 914 թ. արաբական արշավանքի հետևանքով զոհված հայոց թագավոր Սմբատ Ա Բագրատունին, և ոչ թե Օձունում, ինչպես ենթադրվում է: Եկեղեցին և կից կալվածքները ծառայել են որպես իջևանատուն՝ վանականների համար: Վանեվանը նաև բազմաթիվ նվիրատվություններ է ստացել XIII-XIVդդ.-ին։

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

XVI դարում թուրքական ցեղերի արշավանքների հետևանքով բնակավայրը և վանական համալիրը լքվում են:  Այն  նորից սկսում է գործել 19-րդ դարի երկրորդ կեսին: 1871-1880 թթ. վանքի շինությունները նորոգում է վանահայր Թեոդորոս Շիրակացին։ Եկեղեցին և վանական համալիրը ամբողջությամբ վերականգնվել են 1983-1988 թվերին, իսկ մինչև այդ գտնվել են հողի շերտի տակ: 2013թ.-ին արծվանիստցի գործարար երկու եղբայրներ բարեկարգել են վանական համալիրի բակը և նստարաններ տեղադրել:

Վանական համալիրի կողքով հոսող գետակի ափին՝ կանաչ մարգագետնի վրա նստելը, տարածքի գեղեցկությամբ հիանալը, ամառվա տապին զովանալն ու մի բան ուտելը ամբողջացնում են այստեղ այցելությունը: Իսկ ուտելուց հետո պետք է չմոռանալ տարածքի մաքրության մասին:

Վանեվանից հեռացա այստեղ կրկին վերադառնալու ցանկությամբ և Տեր Տիրատուրի օրհնությամբ: