Տատյանա Դարբինյան

Հին խաղեր

Մեր պատմության ուսուցչուհին հաճախ մեզ հիշեցնում է, որ ժամանակի ընթացքում շատ բառեր տրամագծորեն փոխում են իրենց իմաստը: Կբերեմ ամենապարզ օրինակը՝ «գրիչ» բառը: Ժամանակին այն ցույց էր տալիս անձ՝ մատյաններ գրող, իսկ հիմա՝ պարզապես մի անշունչ առարկա:

Գուցե տարօրինակ թվա, բայց նման բառ եմ համարում նաև «խաղալ» բայը: Մի՞թե այն իր իմաստը տրամագծորեն չի փոխել: Ներկայում ի՞նչ են հասկանում շատերը այս բայն օգտագործելով: Իհարկե՝ նստել համակարգչի դիմաց, միացնել խաղը, նայել էկրանին և շարժել մկնիկը. գրեթե անշարժ վիճակ, կլանված հայացք ու միմիկայի ոչ մի փոփոխություն:

Ի հակադրություն այս ամենի, ես հիացմունքով եմ լսում ծնողներիս և նույնիսկ ավելի մեծ սերնդի ներկայացուցիչների պատմությունները իրենց մանկական խաղերի մասին:

Վերջերս լսեցի երեք տարօրինակ խաղերի մասին, որոնք հայ փոքրիկները խաղացել են ավելի քան մեկ դար առաջ Արևմտյան Հայաստանում (1900-ական թթ): Այդ խաղերն էին՝ ճանը, ղայիշոցին, հավլուն: Հավլու խաղի ժամանակ երեխաներից մեկը պիտի կքանստեր, իսկ մյուսները ցատկեին նրա գլխի վրայով:  Մյուս խաղը՝ ղայիշոցին (ղայիշ=գոտի) խաղում էին այսպես՝ գոտին դնում էին գետնին և մեկը պիտի պահակ կանգներ դրա մոտ, իսկ մյուսները՝ փորձեին այն գողանալ: Որքան հասկացա, եթե գողությունը հաջողվեր, պահակին ծեծում էին: Երրորդ խաղը՝ ճանը, թերևս ամենահետաքրքիրն է: Ճանը դա ոչխարի ոսկոր էր: Երեխաներն այն նետում էին և որոշում խաղում իրենց «պաշտոնը»՝ կախված ոսկորի դիրքից: Դիրքերից մեկը համապատասխանում էր թագավորին, մյուսը՝ գողին, երրորդը` չավուշին (քրդ. ոստիկան): Պաշտոնները որոշելուց հետո յուրաքանչյուրն անցնում էր իր գործին. թագավորը հրամաններ էր տալիս, գողին պատժում էին և այլն…

Բարեբախտաբար, իմ մանկությունն էլ զերծ է եղել համակարգիչներից, ու ժամանակի մեծ մասն անցկացրել եմ բակում՝ ընկերներիս հետ: Իհարկե, վերոնշյալ խաղերը չէինք խաղում: Հավաքվում էինք, խաղում, աղաղակում՝ հարուցելով հարևանուհիների զայրույթը: Նրանք հաճախ բողոքում էին ու զայրանում, բայց…

Հենց հիմա էլ գրում եմ ու հարևան բակից լսում երեխաների ճիչ ու խաղի ձայներ: Մի աղջնակ հայտարարում է. «…19, 20, пора я! բացում եմ…»:

Փաստորեն ոչ բոլորն են համակարգիչների դիմաց…

Բարի մարդկանց քաղաքը

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Երեք ամսվա դադարից հետո ես նորից գրում եմ։ Երեք ամի՜ս… Բավական երկար ժամանակահատված է, այնպես չէ՞(համենայն դեպս ինձ համար)։ Երևի դուք կմտածեք, թե ես ինչո՞վ եմ զբաղված եղել այսքան ժամանակ, որ չեմ կարողացել գոնե մեկ նյութ կամ նկար ուղարկել։  Գուցե նրանք, ովքեր կարդացած լինեն վերջին հոդվածս, գտնեն այս հարցի պատասխանը, իսկ ովքեր ՝ոչ , ես կպատմեմ նրանց։

Այս երեք ամսվա ընթացքում ես դասերից զատ զբաղված էի մեր նոր տան շինարարական գործերով։ Ճիշտ է, չեմ արել այնպիսի գործեր, ինչպիսիք են, օրինակ՝ ավազ կրելը կամ սվաղ անելը, բայց մայրիկիս հաստատ օգնել եմ տունը հավաքելու և կերակուր պատրաստելու գործում, մի խոսքով։ Ասեմ, որ շատ բան է փոխվել այս երեք ամսվա քրտնաջան աշխատանքից հետո։

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Ի դեպ, հոդվածումս նշել էի, որ հետագայում էլի կգրեմ մեր գործերի մասին, սակայն այս անգամ կցանկանամ ավելի շատ խոսել մարդկային ջերմ ու մաքուր հարաբերությունների մասին, որոնք մեր ժամանակներում կարծես թե վերացել են։ Այժմ մարդիկ սեփական շահի ու օգուտի սահմաններից այն կողմ կյանք չեն տեսնում, մինչդեռ  նրանք իրենց հաջողություններին հասել են ուրիշների օգնությամբ: Հիմա քիչ են այն մարդիկ, ովքեր կարող են դիմացինին անշահախնդրորեն օգնել ու ոչինչ չակընկալել օգնության դիմաց։

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Երբ նոր էինք ձեռնարկել այս գործը, լ հայրս ու մանավանդ մայրս, շատ էին անհանգստանում, որ կարող է  մենք չկարողանանք կամ չհասցնենք գործն ավարտին հասցնել: Բայց արի ու տես, որ կարողանում ենք ու հաստատ կկարողանանք շնորհիվ մեր հարազատների, բարեկամների, ընկերների ու մեզ օգնողների։ Վերջիններիս թվին են պատկանում  քեռի Սմբատը, ով Ռուսաստանի Դաշնությունից է եկել, հորս մորաքրոջ ամուսինը՝ Վահագնը, իր որդիների ՝ Վարդանի, Վահրամի ու Վահեի հետ, եղբայրս՝ Վիգենը, իր բազմաթիվ ընկերների հետ, մորաքրոջս ամուսինը՝ Հարությունը, մորեղբայրս ՝ Անդրանիկը, հորեղբայր Վահագնը իր որդու՝ Տիգրանի հետ, մորս հորեղբայր՝ Սամվելը, հորս հորեղբոր որդին՝ Արմանը,  մորս բարեկամ ՝ Վլադիմիրը և շատ ու շատ բարեկամ ու ընկեր, հարևան։

Հիմա մենք ավելի ոգևորված ենք մեր գործով, որը իրականում շատ խորը իմաստ ունի, քանի որ հիմա բոլորը վատ սոցիալական պայմաներից դրդված ՝ ստիպված թողնում են սեփական տունն ու հայրենիքը և հեռանում օտար երկրներ, ժամանակի ընթացքում իրենք էլ օտարանալով: Մինչդեռ մենք տուն ենք կառուցում մեր իսկ հարազատ հայրենիքում, որտեղ ոչ ոք ու ոչ մի բան մեզ չի խանգարի ապրել ազատ ու անկախ։

Տեսնելով, թե ինչպես է մեր տունը օր-օրի  փոխվում, գեղեցկանում՝ մտածում ենք, որ  արդեն այդտեղ ենք ապրելու, որ վերջապես այսքան տարի հետո կունենանք ամուր տանիք ու անսասան հիմք,  չենք հավատում մեր իսկ աչքերին:

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Սուքիասյանի

Այս ամենի համար շնորհակալություն ենք հայտնում Վիվասելի գլխավոր տնօրեն Ռալֆ Յիրիկյանին ու «Ֆուլեր» տնաշինական ընկերության տնօրեն Աշոտ Եղիազարյանին, աշխատակից քեռի Ջիվանին, որոնց պատրաստակամությունը` օգնելու, նպաստելու մեր գործին, մեր մեջ հույս արթնացրին, թև տվեցին, որպեսզի մենք ձեռնամուխ լինենք տունը կառուցելու աշխատանքին: Հակառակ դեպքում այդ բարի գործը չէր կատարվի։

Եվ վերջում կցանկանամ, որ բոլոր վատ վիճակում գտնվող մարդկանց կողքին միշտ հայտնվեն նրանք, ովքեր կկարողանան նրանց հույս տալ, օգնել և ստիպել հավատալ ապագային։

nina baghoyan portret

Ես Նինան եմ

Երկար ժամանակ լռելուց հետո որոշեցի գրել ու պատմել իմ մասին: Ես Նինա Բաղոյանն եմ, ծնվել և ապրում եմ Լոռու մարզի Ստեփանավան քաղաքում:
15 տարի առաջ մեր ընտանիքում ծնվեցի ես: Ծնողներս ասում են, որ գեղեցիկ ու փխրուն փոքրիկ եմ եղել: Տատիկս ու պապիկս ինձ պատմում են, որ չարաճճի եմ եղել, չնայած դրան` լսող ու հասկացող: Փոքր ժամանակ սիրել եմ պապիկիս հետ գնալ մեր դաշտերն ու ձորերը, զբոսնել ժամերով և տուն վերադառնալ գիշերով… Ու այսպես ամեն օր խենթի պես անցավ իմ մանկությունը, որը կմնա հիշողությանս ամենավառ էջերում: Ամենաարկածային ու անհոգ տարիքս մնաց հետևում, ու եկան ավելի հասուն ու կազմակերպված ապրելու տարիները:
Սովորել եմ Ստեփանավանի թիվ 2 հիմնական դպրոցում` 9 տարի: Երբ մենք դասընկերներով պետք է իրար ավելի լավ ճանաչեինք, երբ պետք է ամրապնդեինք մեր համախմբվածությունն ու միասնականությունը, պետք է մեծանար մեր աշխարհայացքը, երբ նոր էր ձևավորվում ընկերական կոլեկտիվ հասկացությունը, մեզ բաժանեցին հարազատ դպրոցից` մեր երկրորդ ընտանիքից: Շատ էինք կապվել ու մտերմացել միմյանց հետ, ուսուցիչներն էլ մեզ շատ էին սիրում ու, այսպես ասած, «երես տալիս»: Չնայած մենք չենք մոռացել մեր դպրոցն ու այնտեղ անցկացրած լավ օրերը: Հաճախ ենք այցելում դպրոց և իրազեկ ենք առօրյա անցուդարձին…
Այնուհետև ընդունվել եմ քոլեջ` ծնողներիս խորհրդով: Սովորում եմ «Մենեջմենթ» բաժնում: Ինձ համար անսովոր է լսել ուսանող, լսարան, դասախոս բառերը:

Շատ եմ սիրում ասմունքել և հաճախում եմ ասմունքի խմբակ: Սիրում եմ գրքեր կարդալ: Երբ դպրոցում հարցնում էին`ազատ ժամանակ ինչով ենք սիրում զբաղվել, կամ ինչ նախասիրություններ ունենք, ես պատասխանում էի, որ սիրում եմ պարել ու գիրք կարդալ: Սակայն գիրք էի կարդում միայն ամառային արձակուրդներին` ուսուցչիս հանձնարարությամբ: Հիմա այդպես չէ, գիրք եմ կարդում մեծ սիրով ու մի անհասկանալի ցանկությամբ: Կարդում եմ հոգեբանախրատական և գեղարվեստական գրքեր…
Էությամբ հանգիստ, կատակասեր, «հարմարվող» անձնավորություն եմ: Փորձում եմ ժամանակից առաջ չընկնել ու շուտ չմեծանալ: Ես ունեմ մի մեծ վախ` կորցնել այն մարդկանց, ում շատ եմ սիրում: Փորձում եմ ապրել արդար ու ազնիվ կյանքով:

Իմ հասակակիցներն արդեն ընտրել են իրենց համար մասնագիտություն, իսկ ես` դեռ ոչ, քանի որ գիտակցում եմ, որ ապագայիս ծրագրերը կախված են այդ մասնագիտությունից: Ես հույսս դնում եմ Աստծո վրա:
Հիմա միայն խաղաղություն եմ ուզում ամբողջ աշխարհում: Չեմ ուզում լսել «զինվոր մահացավ» արտահայտությունը, չեմ ուզում տեսնել որդի կորցրած մայրերի արցունքից տրտմած աչքերը: Մնացել է միայն հավատը, որով մենք առաջ ենք շարժվում, ու պետք է փորձենք պահպանել այն: Ես շնորհակալ եմ այն զինվորներից, ովքեր իրենց կյանքի գնով պահպանում են մեր սահմանները:

Ափսոսում եմ, որ այլևս փոքր չեմ…

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Ասում ենք` մանկություն, ու մի խաղ, մի խաղալիք, մի ինչ-որ բան հիշում, ընկնում ենք հիշողությունների գիրկը: Իսկ իմ մանկությունը մի նկարագիր ունի… Մանկությունս մեր «Չիտչոնց» ուրթ սարում է անցել: 2003 թվականն էր, երբ առաջին անգամ գնացի սար: Այդ ժամանակ դեռ տատիկս ողջ էր: Սարում մնում էի տատիկիս և հորեղբորս աղջիկների հետ: Այդ տարիներից ավելի քան տասը տարի է անցել: Գրեթե ոչինչ չեմ հիշում, միայն հիշում եմ, որ կարոտում էի մայրիկիս, շատ էի կարոտում: Իսկ սարում միշտ չէ, որ մեքենա էր լինում: Այնպես որ, ես չէի կարող ցանկացածս պահին գյուղ գալ: Չնայած այդ ամենին, շատ էի սիրում սարը, բնությունը, ամեն ինչը: Հիմա էլ շատ եմ սիրում, քանի որ այնտեղ ամեն ինչ ուրիշ է, այնտեղ չկան սոցիալական ցանցեր կոչվածները, այնտեղ չեն մտածում վերնագրերի հաշվին լայքեր հավաքելու մասին: Փոխարենը՝ այնտեղ կա մաքուր բնություն, կան պարզ ու բարի մարդիկ: Տատիկիս հետ սար գնացի ընդամենը երեք տարի: Նրա մահից հետո սար էի գնում հորեղբորս ու նրա կնոջ հետ:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Տարեցտարի սկսեցի ավելի քիչ մնալ սարում, երևի տարիքից կամ էլ նրանից, որ գյուղում հետզհետե հետաքրքրությունն ավելի մեծացավ: Բայց էլի ամեն տարի գնում էի սար, ամառային արձակուրդներիս մի մասն անց կացնում բնության գրկում: Երկու տարի է, ինչ մի քանի օրից ավել սարում մնալն ինձ համար ահավոր է դարձել: Երբեք ոչ ոքի չեմ ասել, բայց խոստովանում եմ՝ հորեղբորս մահից հետո սարում երկար մնալն ինձ համար անտանելի է: Անտանելին մեղմ է ասված: Տան պատերը կարծես ճնշում են ինձ, առանց հորեղբորս ձայնի, անգամ առանց նրա գոռգոռոցի ու կռվի տխուր է, շատ տխուր: Լա՜վ, չեմ ուզում ձեզ էլ տխրեցնել: Նախընտրում եմ լավ բաներից պատմել…

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Սարում եղած տարիներից ինչքա՜ն լավ հուշեր են մնացել: Մեր, այսպես ասած, ազատ ու անկախ օրերը մնացին հենց այդ հուշերում: Դպրոցի դասերն ավարտելուց հետո հայրս մեզ սար էր տանում, ամբողջ օրը խաղում էինք, վազվզում: Վախ չկար, որ օձը կկծի, կամ էլ կընկնենք մեքենայի տակ: Սարում ոչ օձ կար, ոչ էլ մեքենա: Մենք էինք, մեր սարերը: Համ էլ, այն ժամանակ մի քիչ ուրիշ էր. սար գնացողները շատ էին, երեխաները շատ էին, ուրախ էր, անհոգ: Ի՜նչ օրեր էին…
Իսկական հեքիաթ էր Վարդավառը: Ի՜նչ անհամբերությամբ էինք սպասում գյուղից եկողներին: Ուրթի երեխաներով հավաքվում էինք, ջրով լի դույլերն ու շշերը վերցնում ու կանգնում ճանապարհի եզրին: Ամբողջ ջուրը լցնում էինք եկող-գնացող մեքենաների վրա: Մեզ համար իսկական բախտավորություն էր բաց պատուհանով մեքենա տեսնելը: Բայց մի անգամ այդ բախտավորությանը հաջորդեց ճիշտ հակառակը՝ մեքենայի վրա ջուր լցնելուն հաջորդեց լոլիկի դիպուկ հարվածը անմիջապես երեխաներից մեկի դեմքին: Ու այստեղ մեր զրնգուն ծիծաղը… Այդ ամենը շարունակվում էր մինչ երեկո: Իսկ երեկոյան մեր իսկ հավաքած փայտով դոռոնջ (խարույկ) անելու ժամանակն էր: Հիմա էլ կա այս ավանդույթը: Բայց որոշ բաներ փոխվել են, որոշներն էլ՝ վերացել:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Իմ մանկության նկարագիրը լավագույններից մեկն է: Լավագույններից մեկը կարող եմ համարել թերևս միայն նրա համար, որ չկար մեր օրերի համակարգիչների, պլանշետների ու հեռախոսների օր-օրի թարմացվող տեսականին: Հա՜, լավ եմ հիշում, անգամ հեռախոս չկար: Հիշում եմ, ինչքա՜ն էի ուրախանում, երբ գյուղ գնացող մեքենա էր լինում: Մորս համար ծաղիկներ էի հավաքում: Դե, նամակն էլ անպակաս էր, վերցնում էի թուղթն ու գրիչը, սկսում գրել. «Բարևներ սարվորներից, ո՞նց եք, եղանակը ո՞նց ա…»: Հարցուփորձ էի անում ամենքից, ամեն ինչից, իսկ վերջում՝ պարտադիր ինչ-որ բան էի ուզում գյուղից: Քաղցրավենիք, խաղալիք, ինչ-որ այդ պահին մտքիս գար: Իսկ հիմա հարցրեք սար գնացող երեխաներին, եթե իհարկե, գտնեք: Նրանցից քանի՞սն են նամակ գրում ու օրերով սպասում, թե երբ մեքենա կգա գյուղից ու կբերի նամակի պատասխանը` քաղցրավենիքով լի տուփի հետ: Իհարկե, ոչ ոք: Հիմա ամեն ինչ ուրիշ է: Հիմա թուղթ ու գրչին փոխարինում է հեռախոսը: Հիմա մի քանի տարի առաջվա նման օրերով գյուղից մի լուրի չեն սպասում, հիմա դա ընդամենը րոպեներ, անգամ վայրկյաններ է տևում:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Մի բան, սակայն նույնն է մնացել: «Ջլի ավտոն»: Երեխաներն այժմ էլ, այդ մեքենային սրտի թրթիռով են սպասում` անգիր իմանալով նրանց գալու օրերը, անգամ ժամերն ու րոպեները: «Ջլի ավտոն» այն մեքենան է, որ գալիս է սար` ջիլը պաղպաղակի, քաղցրավենիքի, հագուստի և այլ բաների հետ փոխանակելու համար:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Սարում անցկացրած ուրախ օրերից տարիներ են անցել, փոխվել են մարդիկ, փոխվել է ամեն ինչ: Բայց ինչ-որ տեղ չավարտված խաղերի, թե մի այլ թանկագին բանի համար ափսոսում եմ, որ այլևս փոքր չեմ…

Ani Ghambaryan

Եկեք ժպտանք

Եթե ուզում եք անկեղծ լինեմ, ես բնավորությամբ ուրախ, հետաքրքիր և առեղծվածներով լի անձնավորություն եմ: Բոլորն ասում են, որ ես հաստատուն բնավորություն չունեմ` նույնիսկ ծնողներս երբեմն նոր բաներ են հայտնաբերում բնավորությանս մեջ: Ուզում եմ, որ իմ կյանքում հետաքրքիր բաներ լինեն: Ասենք, ամեն օր մեկի ծննդյան օրը լիներ, հավաքվեինք, խոսեինք, ծիծաղեինք ու պարեինք: Երբեմն ուզում եմ ծիծաղել, ծիծաղել բարձր ու անընդհատ: Եվ ինձ միշտ անհանգստացնում է այն միտքը, թե ինչու են մարդիկ այսքան մտահոգ. սա հարց է, որը միշտ տանջում և հետաքրքրում է ինձ:

Չեմ սիրում, երբ շուրջս բոլորը տխուր են: Երբ զգում եմ, որ շուրջս տխրություն է տիրում, փորձում եմ ինչ-որ աշխուժություն մտցնել նրանց մեջ: Չեմ սիրում մի բանի համար տխրել, լացել, այլ սկսում եմ ժպտալ: Քանի որ ժպիտը օգնում է մարդկանց հասկանալ իրենց սխալը և ուղղել: Բայց ժամանակ է լինում, որ փակվում եմ սենյակում ու սկսում լացել, բայց լացելիս չեմ մտածում, որ ես տխուր եմ: Բայց համենայն դեպս, մնում եմ իմ նախկին կարծիքին, որ լացը երբեք չի օգնում ոչ մեկին, և ժպիտը կարող է լուծել բազմաթիվ խնդիրներ:

 Դե ուրեմն, եկեք բոլորս ժպտանք միմյանց, ու թող ոչ մի մանուկի, պատանու և մեծահասակի դեմքից ժպիտը երբեք չպակասի:

Sargis մելքօնյան

Հարսնացուն հյուսիսից

Հարցազրույց մեր հարևանուհու՝ ուկրաինուհի Օլգա Ֆյոդորի Չմերի հետ…

-Օլգա տատիկ, դուք սլավոնական արմատներ ունեք: Որտե՞ղ եք  ծնվել:

-Ծնվել եմ Ղրիմում, որի համար հիմա կռիվ է ընթանում, հետո ծնողներս տեղափոխվել են Դոնբաս` Դոնեցկ քաղաք, ու այնտեղ էլ ապրել եմ: Մենք երեք քույր էինք, մի եղբայր: Իրար հետ շատ խաղեր ենք խաղացել, պարան, բռնոցի, ռեզին… Մանկությունից շատ բան չեմ հիշում:

-Իսկ դպրոցական տարիներից ի՞նչ կպատմեք:

-Մի բան, որ իմ մեջ շատ էր տպավորվել. ավարտական քննությունների ժամանակ աղջիկներով ու տղաներով շրջում էինք Մակեևկայի փողոցներով: Ամենայն մանրամասնությամբ նայում էինք ամեն մի անկյուն, որ բակում որ գեղեցիկ, բացված, անուշահոտ  ծաղիկներ կային, մտապահում էինք տեղը և երեկոյան՝ իննից հետո մկրատներն առած իջնում էինք քաղաք. տղաները կտրում էին ծաղիկները, աղջիկները՝ հավաքում: Էդպես հաջորդ օրը ծաղիկները տանում էինք դպրոց ու ուսուցիչներին էինք նվիրում քննություն տալուց առաջ: Արշավներ էինք կազմակերպում, սիրով գնում էինք տեսարժան վայրեր…

-Ինչպե՞ս եղավ, որ եկաք Հայաստան հարս:

-Հարս ոնց են գնում, սեր է լինում, որ հարս ես գնում: Մակեևկայում, երբ սովորում էի իններորդ դասարանում, ծանոթացա մի զինվորի հետ: Նրա ծառայությունն ավարտվում էր այդ ժամանակ: Նա եկավ Հայաստան, ես մնացի այնտեղ, երկու տարի էլ սովորեցի, եկավ` ամուսնացանք ու եկանք Ագարակ: Ես գիտեի` պիտի հարս գնամ Երևան, որ իմանայի գյուղ պիտի գամ, չէի գա, բայց չեմ փոշմանել:

-Ինչպե՞ս ընդունեցին ագարակցիները:

-Ագարակում ինձ շատ լավ ընդունեցին՝ հետաքրքրությամբ: Բոլորը խոսում էին` վա՜յ, Հայկազը ռուս է բերել, վա՜յ, Օլգան է՝ Հայկազի կինը: Մեկ-մեկ հարևանները գալիս էին, որ ինձ տեսնեին… Ջրի աղբյուրն այն ժամանակ գյուղի կենտրոնում էր. ամաններն առած գնում էինք ջրի:  Բոլոր կանանց ուշադրությունն իմ վրա էր…

-Դուք չգիտեիք ոչ մի բառ հայերեն ու եկաք Հայաստան: Հիմա հրաշալի հայերեն կարդում և գրում եք: Ինչպե՞ս սովորեցիք հայերեն: Դժվար չէ՞ր…

-Հայերեն սովորելը դժվար չէր: Բոլորն այստեղ հայերեն էին խոսում: Ես բերում էի «Սովետական Հայաստան» թերթը: Նստում էի, նայում էի «ս» ուրեմն` «с», «ո» ուրեմն` «о», ու այդպես սովորում էի: Մի փոքրիկ աղջիկ կար մեր թաղում, գալիս ասում էր. «Տոտա, հաց ու պանիր դուռում արա, տուր`ուտեմ»: Ես էլ հարցնում էի ամուսնուս.  «Айказ, что значит հաց ու պանիր դուռում արա, տուր` ուտեմ»: Ինքն էլ ասում էր. «Xлеб с сыром xoчет»: Այդպես ինձ ու ինձ սովորեցի հայերեն:

-Օլգա տատիկ, իսկ Մակեևկայի ձեր թաղում ի՞նչ էին պատմում պատերազմից:

-Իմ հայրը ևս պատերազմի մասնակից է եղել: Պատերազմի ժամանակ կորցրել է ոտքը, արժանացել է «Կարմիր աստղ» շքանշանի: 1945թ. մարտի ութին ծնվել եմ ես, իսկ մայիսի 9-ին պատերազմն ավարտվել է: Ես հիշում եմ, որ այնտեղ բոլոր տները նկուղային էին: Ասում էին, որ պատերազմն այնտեղ ևս հասել է, ու ֆաշիստները բոլոր տները կրակի են տվել: Պատերազմից հետո բոլորը խոսում էին պատերազմի տարիների սովի մասին՝ որ ծառի տերևներ էին ուտում, որ խոտն առանց մաքրել ուտում էին… Շատ դաժան բան է պատերազմը…

Ուզում եմ, որ խաղաղություն լինի, որ առողջություն լինի: Դա որ լինի` ամեն բան կլինի:

Ani Evinyan

Մի օր հաստատ կկարոտեն

Ուզում եմ անդրադառնալ իմ գյուղի` Կոթիի երեխաներին և պատանիներին: Կոթիում` մեծ թե փոքր, ամենի ինչ հասկանում են: Բայց չեմ ուզում իմ այս նյութում գրել կրակոցներից: Ուզում եմ գրել ավելի ուրախ թեմաներից:

Մի քանի օր առաջ գնացել էի մանկապարտեզ: Կարոտել էի, այն վայրը, որտեղ ինձ կաշառելով էր տանում մայրիկս: Ամեն օր պարտադիր պետք է մայրս ինձ համար քաղցրավենիք և հյութ գներ: Մի քանի ամիս շարունակ լացելով և կաշառվելով էի գնում: Մայրիկիս պատմելով`շատ դժվարությամբ եմ գնացել, և մի օր մայրս որոշել է չտանի մանկապարտեզ, արթնացել եմ առավոտյան և ասել.
- Մամ, բա չե՞ս տանում պարտեզ:
Եվ այդ օրվանից միշտ առանց լացելու գնացել եմ: Չշեղվեմ թեմայից: Գնացի մանկապարտեզ: Մտանք փոքրերի խումբ (մանկապարտեզ էի գնացել ընկերուհուս` Մայայի հետ), տեսանք, որ փոքրերի խմբի երեխաները պատրաստվում են միջոցառման: Հենց մտանք, բոլոր երեխաները հավաքվեցին իմ ու ընկերուհուս շուրջը: Մենք կամ մեկս մյուսիս բարեկամ ենք, կամ հարևան, կամ ուղղակի ծանոթ, այսինքն` բոլորս իրար ճանաչում ենք:

Ներս մտավ մանկապարտեզի տնօրենը, ներկայացրեց մեզ երեխաներին և խնդրեց, որ ընկերուհիս գնա մեծերի խումբ, իսկ ես մնամ փոքրերի խմբում, և երեխաներին ինչ որ բան սովորեցնենք` երգ, պար, ասմունք: Մենք անցանք գործի: Ես իմ խմբում սովորեցրի երգել: Երեխաները ամեն կողմից գոռում էին.
-Անի քուրիկ, կլինի՞ գնամ` արտասանեմ, մի լավ արտասանություն գիտեմ..
-Հա, կլինի սիրուն ջան, արտասանի:
-Անի քուրիկ, կլինի՞ երգեմ:
-Հա, երգի… Ապրեք, երեխեք ջան, շատ լավ գիտեք ամեն ինչ:
Երեխաներից մեկն սկսեց լացել մի խաղալիքի համար: Երկար ժամանակ նրան համոզում էի չլացել, սակայն չէր ստացվում: Ամոթով դիմեցի դաստիարակչուհուս.
- Մե՞նք էլ ենք սենց եղել:
Դաստիարակչուհիս ժպտաց:
Ես սկսեցի լացող փոքրիկին բացատրել, որ չլացի, քանի որ երբ մեծանա, փոշմանելու է լաց լինելու համար: Հաստատ: Եվ գիտե՞ք, նա իրոք ինձ հասկացավ…

Դիանան

Ես ուզում եմ պատմել մի երեխայի մասին, ում երջանիկ ընտանիքի մասին պատկերացումները փշրվել են դեռ մանուկ հասակում: Դիանան 2 տարեկան էր, երբ կորցրեց հորը: Նա այդ ժամանակ չէր հասկանում կորցրածի արժեքը, իսկ այժմ հորը իր մանկություն է բերում նկարների միջոցով: Դիանան նկարելիս միշտ հորը պատկերում է իր կողքին: Այդ փոքրիկը ոչ մի հուշ չունի կապված իր հայրիկի հետ,  որ գոնե դա հիշի և նկարի: Նկարները միայն երևակայության արդյունք են:  Փոքրիկի երազանքը նկարչուհի դառնալն է: Այնպիսի քնքշանքով է վերաբերվում իր նկարչական իրերին, որ կարծես իր ընկերները լինեն:

Լուսանկարը` Լյուբա Շսռոյանի

Լուսանկարը` Լյուբա Շսռոյանի

Դիանան շատ նման է իր հորը. թե արտաքինով, թե բնավորությամբ:
2016թ.-ի հունիսի 2-ին միասին քայլում էինք, ու նա ինձ ասաց.
-Լյուբ, վաղը պապայի ծնունդն ա, գալո՞ւ ես:
-Չգիտեմ, երևի,- ասացի ես:
-Ախր, իրան շատ եմ կարոտել, է… Շատ-շատ: Ուզում եմ ինքն էլ գա, գոնե էս տարի ծնունդը մեր հետ նշի:
Դիանայի այս խոսքերը ինձ վրա շատ են ազդել: Իմ կարծիքով, Դիանան արդեն հասկանում է, որ հայրը գնացել է մի վայր, որտեղից դեռ ոչ-ոք հետ չի եկել, բայց միևնույն է, բազում երազանքներով լցված սպասում է իր հայրիկին:

Լուսանկարը` Լյուբա Շսռոյանի

Լուսանկարը` Լյուբա Շսռոյանի

Զարմանում եմ, դեռ 8 տարեկան է, բայց այնպիսի բաներ է խոսում, որ ապշում եմ: Ու դա բոլորն են նկատել, անգամ իր ուսուցչուհին: Երբ իր ոսուցչուհին բարկանում է դասընկերների վրա, Դիանան խառնվում է ու սկսում հուզվել: Նույնիսկ մի անգամ իր դասընկերներին նախատել է, ասելով.
-Բա մեղք չի՞ մեր դասղեկը, չե՛ք էլ ամաչում, բարկացնում եք խեղճին:
Այս փոքրիկ, գանգրահեր աղջնակը ամեն գիշեր քնելուց առաջ Աստվածաշունչ է կարդում ու կարդացածը այնպես մեկնաբանում, որ իրոք զարմանում եմ: Շատ հաճախ մայրն է նրան օգնում հասկանալ կարդացածը: Մոր հետ կարծես կապված է ամուր շղթաներով, վայրկյան անգամ պոկ չի գալիս, ու միշտ զգում է մոր հետ կապված ամեն բան: Փոքրիկի  մայրն ամեն ինչ անում է, որ Դիանան ու իր քույրերը չմոռանան Հակոբին` իրենց հորը:
Յուրաքանչյու փոքրիկ իր մակությունը տեսնում է խաղերի, չարաճճիությունների աշխարհում, իսկ Դիանան իր մանկությունը ոչ թե խաղերի ու չարաճճիությունների, այլ` գույների աշխարհում: Այս փոքրիկի մեջ դրականը չափից շատ է, այդ իսկ պատճառով բոլորը սիրում են նրան: Շատ հաճախ ես ինքս հետևում եմ Դիանայի խորհուրդներին՝ չսխալվելու համար:

Լուսանկարը` Լյուբա Շսռոյանի

Լուսանկարը` Լյուբա Շսռոյանի

Եթե յուրաքանչյուր մեծահասակի կողքին նման հրաշք լինի, աշխարհը կդառնա անթերի, քանի որ աշխարհի մասին ամենամաքուր պատկերացումները բնակվում են մանուկների սրտում:

Հոգատար Հերմանը

Եղանակը տաքացել էր, և մեր շունը՝ Հերմանը, արդեն ազատ ման էր գալիս բակում: Նրա օրը շատ հետաքրքիր էր անցնում՝ ֆուտբոլ էր խաղում եղբորս հետ, կատվին էր ջղայնացնում, խոտերի մեջ թավալ էր գալիս և սնվում համեղ սննդով: Սակայն հաճախ տեսնում էինք, թե ինչպես է նա դուրս գալիս բակից, հետո նորից վերադառնում, մի քանի անգամ թաթով հարվածում դարպասին, հետո դուռը բացելուց ներս էր սողոսկում: 

Լուսանկարը` Սոֆյա Աբրահամյանի

Լուսանկարը` Սոֆյա Աբրահամյանի

Մի անգամ երեկոյան հորդառատ անձրև սկսվեց: Հերմանը անձրև շատ է սիրում: Ամեն անգամ անձրևի ժամանակ դուրս է գալիս բակ և ջուրն է գցում մեր ամբողջ աշխատանքը (մենք նրան լողացնում ենք հատուկ շան համար պատրաստված լոգանքի գելերով, իսկ անձրևի տակ մնալուց հետո նրա վրայից նույն շան հոտն է գալիս): Դե, իր սովորության համաձայն, դուրս եկավ անձրևի տակ, հետո, երբ եղանակը ավելի ցրտեց, բարձրացավ պատշգամբ: Նա ամբողջովին թրջված էր և դողացնում էր: Իմ քունն էլ շատ էր տանում, բայց ես վերցրեցի լուսամփոփն ու գնացի խորդանոց` մի շոր գտնելու: Այնտեղ ոչինչ չգտնելով իջա նկուղ և դանթ գտա: Երբ դանթը (խսիր) ձեռքս գալիս էի, ձայներ լսեցի, բայց ուշադրություն չդարձրեցի:

Լուսանկարը` Սոֆյա Աբրահամյանի

Լուսանկարը` Սոֆյա Աբրահամյանի

Դանթը բերեցի, փռեցի պատշգամբում, Հերմանն էլ նստեց վրան, բայց դեռ նվնվում էր: Մտածեցի, որ սոված է, և մի կտոր հաց բերեցի: Նա հացը վերցնելով նայեց դեմքիս, հետո հացը մի կողմ շպրտեց: Մտածեցի, որ մի բան կա և որոշեցի նրան պատուհանից հետևել, որ ինձ չնկատի: Նա վերցրեց հացը, և բակ գնաց: Հետևեցի նրան և տեսա, որ հացը տարավ և տվեց մի խեղճ և անտեր շան, որը նույնպես մեր բակում էր, բայց այսքան ժամանակ չէի տեսել:

Լուսանկարը` Սոֆյա Աբրահամյանի

Լուսանկարը` Սոֆյա Աբրահամյանի

Ես թաքուն տուն մտա և շարունակեցի հետևել նրան: Նա հանգիստ եկավ, պառկեց դանթին և քնեց:

Առավոտյան ամբողջ բակը ման եկա, բայց այդ շանը չգտա. երևի պատահաբար էր բակ մտել:

ANush Hovhannisyan

Խառը մտքեր

Սիրում եմ անընդհատ փորձել նորը, դա էլ շատ է խանգարում ճիշտ կողմնորոշվել մասնագիտության հարցում: Բայց որոշել եմ դառնալ հոգեբան, կարծում եմ՝ ինձ կօգնի կյանքում ճիշտ կայանալ:

Սիրում եմ ազատ ապրել, սակայն, անում եմ ճիշտ հակառակը, որովհետև հորս և իմ կարծիքները չեն համապատասխանում, բայց կարողանում եմ իմ լացով գործս առաջ տանել:

Հիմա, հաստատ, կմտածեք, թե լացկանի մեկն եմ: Ո՛չ, նաև համառ եմ և իմ ասածի տերը: Սիրում եմ լինել տարբերվող: Տանել չեմ կարողանում, երբ փորձում են նմանվել ինձ, այդ պահին ես դառնում եմ աշխարհի ամենավատ մարդը:

Փոքր հասակում ունեցել եմ տարօրինակ սովորություն: Երբ տուն մարդ էր գալիս, ու ինձ ոչ այնքան հաճելի, չէի կարողանում ընդհանուր թեմա գտնել նրա հետ, և լուռ հեռանում էի, որպեսզի կռվի պատճառ չդառնայի:

Միշտ երազել եմ հայտնի դառնալ: Ավելի փոքր հասակում մտածում էի, որ հայտնի դառնալու համար պետք է լինել դերասան կամ երգիչ, իսկ հիմա՝ ավելի հասուն տարիքում կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր ոլորտում էլ կարելի է հայտնի դառնալ, եթե վարպետորեն ես մոտենում աշխատանքին:

Այսօր իմ բոլոր հասակակիցները կանգնած են բարդ ընտրության առաջ՝ գնա՞լ ավագ դպրոց, թե՞ ոչ: Սա այն հարցն է, որ հուզում է յուրաքանչյուր պատանու: Կարծում եմ՝ անիմաստ ժամանակի վատնում է, 2 տարի ավել սովորելը մի փոքր շատ է: Մեր օրերում ոչ ոք ավագ դպրոցի դասերին պատշաճ չի մոտենում, քանի որ օգտվում են արտաժամյա պարապմունքներից:

Ոմանք նստում են դասերին գնահատական ստանալու և լավ ատեստատ ունենալու համար: Բայց արդյո՞ք դրա համար են ստեղծել ավագ դպրոցը: Սակայն այդ հարցը միայն ինձնով և մեկ ուրիշով հաստատ չի կարող լուծվել: Անձամբ ես ունեմ շատ վախեր՝ կապված դպրոցական սեպտեմբերի 1-ի հետ: Նոր շրջապատ, նոր ուսուցչական կազմ, ի վերջո, նոր դպրոցի կարգ ու կանոն: Արդյո՞ք դժվար չէ այս ամենը հաղթահարելը: