(Վահե Ստեփանյանի համարյա համանուն նյութից)

Լինում են, չէ՞, մարդիկ, որ նեղ փողոցի կենտրոնով դանդաղ քայլում են: Իսկ դու ոչ մի կերպ չես կարողանում առաջ անցնել, որովհետև վերոնշյալ մարդը ուղիղ մեջտեղով է քայլում: Եթե քայլեր մի փոքր աջ կամ ձախ, ամեն ինչ այլ կլիներ: Բայց նա քայլում է ուղիղ մեջտեղով ու քեզ լիքը ժամանակ տալիս՝ նյարդայնանալու ու տեղում քայլելու, կամ մտածելու ու տեղում քայլելու: Ընտրում ես դրանցից մեկը՝ նայած, թե առաջին դասդ ինչ է: Եթե ուշանալը վրադ թանկ չի նստի, կընտրես մտածելը ու էդ մի քանի վայրկյանում, մինչև ճանապարհը կլայնանա, վերադառնում ես էն գիշերվան: Էն, որ քննության էիր պարապում կամ անկապ նստած էիր: Լավագույն մտքերը քննությանը պարապելիս են գալիս: Ոչ այն պատճառով, որ Լորենցի կորը կամ Մասլոուի աշխատանքային մոտիվացիայի տեսությունը առանձնահատուկ ոգեշնչում են, այլ որովհետև չես ուզում սովորել: Իսկ այդ դեպքում ինչ ասես մտքիդ չի գա: Կմտածես հենց առաջին կուրսում համալսարանից դուրս մնալու, քննությանը պատուհանից թռչելու մասին: Հետո կորոշես ինքնակամ համալսարանից դուրս գալ ու գնալ գյուղում ապրել: Հետո մի քիչ էլ կմտածես՝ արդեն քո մասին: Կհաշվես վերջերս կյանքումդ տեղի ունեցած փոփոխությունները, հաշիվդ կկորցնես, մտքումդ մի ամբողջ նյութ կգրես փոփոխություններիդ մասին, վերնագիրն էլ կդնես «Փոփոխություններիս 9-րդ ալիքը» ու կորոշես, որ կյանքում երբեք, երբեք չպիտի գրես էդ նյութը, որովհետև չես ուզում: Փոփոխությունները միշտ չի, որ դեպի լավն են տանում: Բայց արդեն ուղեղդ միացել ա էդ ուղղությամբ, էլ չես կարող չմտածել: Կհաշվես կորցրածդ ընկերներին, գտածներիդ՝ չես հիշի: Որոշներին էլ բարև էլ չես տալիս, որոշների հետ էլ խոսում ես, իբր ամեն ինչ լավ ա: Հետո ավելի վատ բաներ կհիշես, ու կհասկանաս, որ էս սաղ հեչ ա: Ամենադժվարը, էն 9-րդ ալիքը՝ սարդ տեսնելու դեպքում «պապա» գոռալու հնարավորությունը էլ չունենալն ա: Մնացածը՝ հեչ:

Կնկատես, որ կյանքում առաջին անգամ անկապ, առանց թեմա նյութ ես գրում, ու մի բան կփոխվի, էլ առաջվանը չի լինի: Ուղղակի անտաղանդ ես, ուղղակի ոչ մեկն էլ չի կարդա: Քննությունից էլ կկտրվես: Հետո ընդհանրապես ուրիշ տեղ կգնաս, քո համալսարանի չորս ֆակուլտետները կհամապատասխանեցնես Հոգվարթսի չորս ֆակուլտետներին, բուիդ անունը կորոշես, կմնաս սեղմված 9-րդ ու 10-րդ հարթակների միջև: Մտքումդ մի քիչ Գոժիրա կերգես, կփոշմանես, որ յոթ տարի առաջ թողել ես դաշնամուրը, կնայես դաշնամուրին, մթության մեջ չի երևա: Կհիշես բոլոր դեպքերը, որ սխալ բաներ ես արել, մեռնելդ կգա: Կգնաս ջուր խմելու ու ոտքդ էլի կխփես անտեր սեղանին: Կհիշես՝ ինչքան վատ ես կողմնորոշվում տարածության մեջ, երազանքներիդ չեղած ցուցակից կջնջես մոտոմրցարշավորդ (гонщик- եսիմ՝ ոնց թարգմանեմ) դառնալու երազանքդ ու գոյություն չունեցող կատվիդ հետ խոսելով՝ դեմքիդ վրա կընկնես ինֆլյացիայի բանաձևերի վրա:

Լուսնի լույսի տակ տնտեսիդ հարցաշարը փայլում ա, ու դու հասկանում ես, որ ոչ մեկին էլ պետք չես: Հետո մաթեմիդ դասախոսի ձայնն ա հնչում ականջներումդ. «Դու անալիտիկ մտածողություն ունես…»:

Քննությունը ժամը 10-ին է, դեռ ուղիղ 6 ժամ կա: Կարծես դեռ շանս կա չկտրվելու:

Ճանապարհը վաղուց լայնացել է, բայց դու առաջ չես անցնում. հավես չունես: Հա մի բան էլ. այստեղ մի բան էն չի: Երևի, որ երկրորդ դեմքը փոխես առաջինի, իր տեղը կընկնի:

Միշտ գնահատել եմ մարդկանց մեջ անկեղծությունը, ազատությունը, բայց, ցավոք սրտի, շատ քչերի մեջ եմ նկատել իսկական անկեղծություն: Յուրաքանչյուր ոք պետք է գոնե ինքն իր մտքերի, ինքն իր հետ անկեղծ ու ազատ լինի: Սիրում եմ անհատականությունը, այնպես կուզենայի, որ մարդիկ մի քիչ մտածեին ու հասկանային՝ ինչն է իրենց իսկապես պետք, իսկ ինչը՝ ոչ, գնահատեին գեղեցիկը, երկրորդականը առաջնային չդարձնեին ու երբեմն էլ իջնեին երկնքից: Չէ՞ որ ամեն տեսակ գեղեցկության վայելքը տևում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ թույլ չես տվել քեզ մի փոքր ավելի մոտենալ տվյալ գեղեցկությանը:

Ժամանակ առ ժամանակ մտածում եմ, որ ես ապրում եմ մի աշխարհում, որը իրականությունից այնքան հեռու է, բայց նաև ուզում եմ իմ շրջապատի սիրելի մարդկանց բերել իմ աշխարհ ու այնտեղ լինել մի ամբողջ հավերժություն: Հենց էսպիսին էլ սիրում եմ ինձ ու աշխարհը, մարդկանց՝ իրենց կրեատիվությամբ, ինչու չէ՝ պարզությամբ:

Սիրում եմ հասունությունը, երբ զգում ես՝ կյանքն անիմաստ չեն ուզում ապրել, մի բանով ուզում են օգտակար լինել, կարևոր լինել, երբ գրքերի հանդեպ սերը քեզ էլ է կյանք վերադարձնում, երբ կյանքի արժեքներն ուրիշ են, երբ փորձում են բացահայտել, հասկանալ աշխարհը, ու երբ լինում են քեզ հասակակից, ավելի շատ եմ սիրում: Շփվել հասուն հասակակիցներիս հետ ու սովորել, սովորել նրանցից ինչքան հնարավոր է շատ: Ի վերջո, ինչպես ասել է Գաբրիել Գարսիա Մարկեսը՝ տարիքն այն չէ, թե քանի տարեկան ես, այլ այն, թե ինչպես ես զգում տարիներդ:

Արտասահմանյան գրողների մասին միշտ ծավալուն գրականություն է լինում: Բայց ոչ միշտ հայերենով: Իմանում ենք նրանց ապրելակերպն ու մտածելակերպը, թե ինչ հանգամանքների բերումով են գրել իրենց այս կամ այն գործը: Երբ գիտես ստեղծագործության ստեղծման ողջ պատմությունը, այն ավելի հետաքրքիր է դառնում:

Նույնը չի կարելի ասել հայ հեղինակների մասին: Գրականության դասագրքերում գրում են հեղինակի մահվան ու ծննդյան թվականները, թե երբ է ընդունվել համալսարան, ավարտել այն, անցել գործի, ընտանիք կազմել, ինչ գործեր ունի գրած:Եվ որպես ընդհանուր բնութագիր նշվում է, որ եղել է հայրենասեր:
Այս ամիս նշվում էր Չարենցի 120-ամյակը: Մինչև վերջերս Չարենցը ինձ համար միայն հազար դրամանոցի հետևին պատկերված մարդ էր, որի ամենահայտնի գործը «Ես իմ անուշ Հայաստանի»-ն է ու էլի , որոշ կենսագրական տվյալներ: Նրա ծննդյան օրը ցուցադրեցին «Չարենց. մի ճրագ մթում» փաստագրական ֆիլմը, որը բավականին հետաքրքիր մանրամասներ է բացահայտում նրա ստեղծագործական և անձնական կյանքի, արատների ու հանճարի մասին:

Երևի քչերը գիտեին, որ Չարենցը առաջին անգամ բանտ է ընկել աղջկա հետ կապված գրազի պատճառով, կախվածություն է ունեցել մորֆինից, սովետական երկաթյա վարագույրը բացելով անցել է Եվրոպա ու այնտեղ բավականին հետաքրքիր կյանք վարել, մահացել է հոգեկան ու ֆիզիկական տանջանքների մեջ, և այլն:
Ու երբ իմանում ես, որ իր ամենահայտնի ստեղծագործությունը գրելիս Չարենցը Թումանյանի «Մարոն» կարդալով է ոգեշնչվել, երբ իմանում ես, որ նա ունեցել է յուրահատուկ, բոլորից տարբերվող իր հայրենասիրության տեսակը, երբ իմանում ես, որ նա շատ հայ գրողների նման խեղճ ու կրակ կյանք չի վարել՝ միայն թե ուրիշներին վատություն չանի, այլ եղել է ըմբոստ, հպարտ ու բռնկուն, ձյունապատ լեռները դառնում են հարազատ, մթում կորած խրճիթները `լուավոր, անուշ Հայաստանն էլ` անփոխարինելի:
Ու այսպես քանի-քանի գրողներ կան, որ աշակերտների հուշերում այդպես էլ մնում են այնպիսին, ինչպիսին գրքում է գրած: Ու եթե բոլոր հայ մտավորականների մասին այնպիսի հաջողված փաստագրական ֆիլմեր նկարեին, ինպիսին Չարենցինն է, գուցե հայ գրականությունը մյուսներից ավելի սիրվեր հայ երեխաների կողմից:

Քայլ առ քայլ մոտենում եմ քեզ։ Իմ ընկերները անշունչ են, ոչնի՞նչ։ Թուղթ, գրիչ, որ գրեմ՝ ինչ եմ զգում, ախր, ասելն անհնար է, ոչ ոքի չի հետաքրքրում այն, ինչը դու ես ուզում ասել: Բոլորն ուզում են, որ դու ասես լոկ այն, ինչ իրենք են ուզում լսել։ Դրա համար ես ուղղակի կլռեմ ու կգրեմ, նրանք ովքեր կուզենան լսել ինձ, թո՛ղ կարդան։ Թուղթ, մատիտ, որ նկարեմ. ես երբ հիասթափված եմ, նկարում եմ։ Հեռախոս, ականջակալ, որ կտրվեմ էս աշխարհից։ Որ չլսեմ այն, ինչն ինձ ստիպելու է մատիտը ձեռքս վերցնել։

Հա,  քայլում եմ. մեկ, երկու, երեք… Մի քանի քայլ արել եմ դեպի քեզ, դեռ շատ կա, բայց քիչ մնաց։ Սպասո՞ւմ ես ինձ, իմ աղջիկ, թե՞ դեռ լեզու չես առել։ Դեռ անունդ էլ չգիտեմ, կարծեմ դեռ չես էլ ծնվել, բայց անունդ Էրլին կդնեմ։
Անհասկանալի՞ է, լավ սկսեմ սկզբից։ Դուք գիտե՞ք մանկատունն ինչ բան է։ Դա մի վայր է, որտեղ օթևանում են անտուն երեխաները։ Դու հիմա տանն ես, չէ՞, կամ էլ գիտես, որ տեղ ունես վերադառնալու, ուր քեզ սպասում են։ Իսկ նրանց չեն սպասում։ Պատկերացրեցի՞ր: Հա, շատ դժվար է պատկերացնելը, բայց դու փորձիր։ Ես տեսել եմ այդպիսի երեխաների։ Նրանք չեն տարբերվում քեզանից, ունեն երկու ոտք, ձեռք, քիթ, աչքեր, ականջներ, բայց դրա հետ մեկտեղ տանջվում են։ Ինչի՞ց: Սիրո պակասից։ Ամեն մեկը մտածում է. «Ինչո՞ւ հենց ես»։
Մի բան ասեմ՝ չզարմանաք։ Աստված գիտի ինչ է անում։ Հավատո՞ւմ եք հրաշքների։ Իսկ ես՝ այո՛, ինձ հետ շատ անգամներ են հրաշքներ կատարվել, ու ձեզ հետ նույնպես։ Ուզո՞ւմ եք պարզաբանեմ սկզբի գրածներս։ Ես էլ հրաշք կգործեմ, մանկատան մի մանկանը իմը կդարձնեմ։ Երևի ամեն կարդացող, եթե մանկատան մեկ երեխայի որդեգրի, մանկատները կդատարկվեն, և կշատանան  ժպիտները։

Իսկ դու ի՞նչ ես մտածում, մի փոքրիկի էլ դու չե՞ս ցանկանում երջանկացնել։