Փոքր քաղաքները միշտ մի տեսակ յուրահատուկ կոլորիտ են ունեցել։ Բոլորը իրար ճանաչում են, ծանոթ կամ բարեկամ են։ Եթե պատերազմից հետո շրջեք նման քաղաքներից մեկում, ամեն բակում մի վառվող լույս կնկատեք։ Եվ իրոք, նրանից ամեն մեկը մի լույս էր, նրանք ավելի լուսավորեցին իրենց հայրենիքը։

Կապանն ապրում էր իր բնականոն կյանքով։ Պատերազմը խլեց բնականոնությունը. քաղաքում մեզ հանդիպող տղաներին, որոնց թեկուզ չէինք էլ ճանաչում, բայց դեմքով էլ հո՞ գիտեինք։ Կապանը իր տղերքից հերոսներ ունեցավ՝ ուժեղ, խիզախ ու անվախ։ Նրանցից մեկը Գառնիկ Խլղաթյանն է։ Հերոսը 19 տարեկան էր և ծառայում էր Քարվաճառում։ Գառնիկը հետախույզ էր և օրինակելի զինվոր։ Պատերազմի առաջին օրը եղել է իրեն վստահված դիրքում, որտեղ էլ հենց անմահացել է։

Նա սովորում էր Կապանի բժշկական քոլեջի չորրորդ կուրսում։ Մանուկ հասակում ապրել է նաև Արցախում։ Տան միակ զավակն էր։ Մայրը երկարամյա բուժքույր էր Ջաբրաիլի զորամասում։ Մայրն էր նրա մեջ արթնացրել սերը առ բուժական գործ, նա պատրաստակամ էր օգնել ցանկացածին։

Գառնիկենց տուն այցելելիս զգում ես նրա շունչը․ տան ամեն մի անկյունը հիշեցնում է նրան ու լցված է նրանով։ Շարված են Գառնիկի նկարները, որոնց մեջ նա ժպտում, հանգստություն է հաղորդում իր տանն ու հարազատներին։ Գառնիկի տատիկն ու մայրը ամեն օր զրուցում են իրենց Գառնիկի հետ, չեն համակերպվում կատարվածին։

Տատիկն ու մայրը մտածում են, ուր որ է Գառնիկը տուն է գալու, ուղղակի իր սովորության համաձայն ուշանում է։

Գառնիկի տատիկը՝ տիկին Մայան, կարոտով հիշում է այն օրերը, երբ նրանք դեռ Արցախում էին ապրում՝ Ջաբրաիլում։ Կարոտում է այն ուրախ ու անհոգ օրերը, որոնք ապրել են միասին։ Ասում է՝ շատ մտերիմ են եղել ինքն ու Գառնիկը, միշտ միասին են եղել, օրվա անբաժան մասն է կազմել Գառնիկը։ Հիմա կյանքը կանգ է առել առանց նրա։

Գառնիկի մայրը ասում է, որ որդին երբեք ոչնչից չի բողոքել․

-Ասում էի` Գառնիկ ջան, հաց կերե՞լ ես, ասում էր՝ մամ ջան, կարևորը սև կոֆեն ու սիգարետը կա։

Մայրը նաև հիշում է, որ Գառնիկը բակի երեխաներին միշտ տուն էր կանչում, բոլորին կոնֆետ էր տալիս ու շատ էր ոգևորվում դրանից։

Գառնիկը ոգևորությամբ է մեկնել ծառայության ու միշտ փորձել է լավագույնս դրսևորել իրեն։

Գառնիկը շատ նպատակներ ուներ․ ցանկանում էր վերադառնալուց հետո վերանորոգել իրենց տունը։ Սակայն հերոսի անկատար մնացած երազանքներից մեկը կատարել են իր ընկերները։ Մայրը պատմում է, որ ընկերները մեկ մարդու պես օգնել են շատ կարճ ժամանակահատվածում վերանորոգել բնակարանը։

Հերոսն ապրել է 20 գարուն ու հասցրել է սիրվել բոլորի կողմից։ Գառնիկը ընկերական շրջապատի համն ու հոտն է եղել, միշտ օգնել է բոլորին։ Ընկերները կարոտում են հերոսին, շատ են զգում նրա կարիքը։

Գառնիկ Խլղաթյանը մեկն է այն երիտասարդներից, որոնք զոհեցին իրենց կյանքը հանուն մեզ ու հանուն մեր ապագայի։ Մենք պիտի փորձենք արժանվույնս ապրել նրանց կիսատ թողած կյանքը․ մեր մեջ այնքան կիսատ մնացած կյանքեր են ապրում․․․

Շաքի բնակավայրի ցավն ավելի է սաստկանում՝ 5-րդ հերոսն է նահատակվել, 5 կիսատ մնացած կյանք: Այսօր էլ Հրահատ Կարապետյանն է եկել ձեզ միանալու տղերք…

Հրահատ Կարապետյանը ծնվել է 1983 թ-ին Սիսիան քաղաքում: Տեղի թիվ 2 դպրոցն ավարտելուց հետո ուսումը շարունակել է ԴՕՍԱԱՖ-ում ՝ որպես վարորդ: Այնուհետև 2001 թ.-ին զորակոչվել է հայոց բանակ՝ ծառայել Էջմիածնում: Զորացրվելուց հետո որոշ ժամանակ աշխատել է Շաքիի քարի արտադրամասում, ավելի քան 20 տարի ապրել է Շաքի բնակավայրում, ապա սոցիալական խնդիրների պատճառով մեկնել  ՌԴ, 2 տարի այնտեղ աշխատելուց հետո վերադարձել է հայրենիք՝ հավերժ հայրենիքում մնալու նպատակով: Նա գտնում էր, որ հայրենիքն ուրիշ է, միևնույնն է, օտար հողում մնում ես օտար, քո հայրենիքն է քեզ ուժ տվողը: Ամուսնանալով Հասմիկ Կարապետյանի հետ և ունենալով 3 զավակ՝ նոր համ ու երանգով շրջապատեց իրեն:

-Ընտանիքը զորեղ բան է,- ասում էր Հրահատը:

2013 թ.-ից  անցել է պայմանագրային  զինվորական ծառայության:
-Նա երբեք չէր խոսում իր ցավերի մասին: Ամեն բան լուռ էր տանում, որ չանհանգստանանք: Բոլորին սիրող ու հարգող էր, սիրտն էլ կհաներ ու կտար: Ժպտերես էր: Երբ ինչ-որ բան էր որոշում, ամեն ինչ անում էր, որ ասածը կատարեր: Շատ էր սիրում ընտանիքի հետ տեղ գնալ: Անգամ մահից առաջ՝ մինչ պատերազմն սկսելը, որոշել էր, որ Սևան ու Տաթև պիտի գնանք, բայց այդպես էլ երազանք մնաց,- հիշում է Հրահատի կինը՝ Հասմիկը:

Հրահատը շատ ընկերասեր ու հարգանքով լի էր: Նա ընտրեց, որ պետք է գնա ընկերների հետ: Գնաց՝ անվերադարձ:
-Անգամ մի կտոր հաց ուտելիս կոկորդով չէր գնում, եթե ընկերների հետ չէր: Ընկերներով շատ էին կապված: Գնալուց առաջ ընկերներն ասում էին, որ մնա, քանի որ երեք բալիկ ունի, սակայն Հրահատը չհամաձայնվեց, ասելով, որ չի կարող ընկերներին մենակ թողնել, պիտի անպայման գնա նրանց հետ: Այդպես էլ արեց: Միասին գնացին ու միասին էլ անմահացան,- շարունակում է Հասմիկը:

Հոկտեմբերի 8-ի գիշերը, դիրքերից իջեցնելիս, եղբայրն ասել էր, որ Հրահատի փոխարեն իրեն տանեն, սակայն չէր համաձայնվել:
-Վերջին անգամ հոկտեմբերի 9-ին՝ գիշերը ժամը 5:00-ին զանգեց: Մեր զրույցն ընդհատվեց,-հիշում է Հասմիկը:

Հրահատը զոհվել է Ղարաբաղում, բայց պատերազմի դաշտ չի հասցրել հասնել: Հոկտեմբերի 10-ին,Կարմիր շուկայի մոտ, իրենց մեքենան պայթեցրել են: Գնալուց առաջ Հրահատը մորն ասել է, որ Աստված ունի, ուրիշ բաներ չմտածեն, անպայման հետ է գալու: Սակայն շատ ու շատ կամավորների, զինվորների պես Հրահատն էլ գնաց հայրենիքի պաշտպանության սուրբ գործով և այդպես էլ ցավոք հետ չեկավ:

Թշնամին խլեց կյանքդ, զորեղ ընտանիքդ թևը կտրեց,  բայց քո հերոսությունը ու քո նման հերոսների ուժով տունդ փլատակ չի դառնա, նենգ թշնամին տանդ մոտ չի գա…հերոս, ննջիր խաղաղությամբ՝ քեզ հավերժ փառք:

2019թ., մայիս

Դպրոցական էինք, պատմության դաս էր, ինչպես միշտ Մամիկոնը բարձրաձայն վերընթերցում էր պատմության դասը։

-2016 թվականի ապրիլյան Քառօրյա պատերազմում հերոսաբար զոհվեցին Ռոբերտ Ալեքսանդրի Աբաջյանը, Արամ Արայիկի Աբրահամյանը, Հրաչյա Վարդանի Գալստյանը և ուրիշներ….,-հետո դադար տվեց ու շարունակեց,- Մա՜ր, էնքան կուզեի՝ պատմության գրքում հերոսների անուններ թվարկեն,  ու թվարկածների մեջ իմ անունն էլ լինի։ Երանի էդ օրը գա…

- Մամիկոն, լավ էլի, սուս մնա, դաս եմ լսում,- ասացի ես՝ մի փոքր կոպիտ ձայնով։

2020թ. սեպտեմբերի 27

«Տեսնես Մամիկոնը ո՞նց ա, Մարտունիում էլ են թեժ մարտեր, ավելի լավ ա՝ չզանգեմ. շատ վտանգավոր ա»,- շարունակ մտածում էի ես։

2020թ. հոկտեմբերի 19 

Չարաբաստիկ զանգը հնչեց, վերցրի. լացի ձայն էր։

-Խը… խփեցին… Մամիկոնին խփեցին…

«Էնքան կուզեի՝ պատմության  գրքում հերոսների անուններ թվարկեն,  ու թվարկածների մեջ իմ անունն էլ լինի»… Երանի չլսեի այս խոսքերդ, երանի չճանաչեի քեզ, չճանաչեի, որ կորուստիդ ցավը տանելի լիներ, երանի չտեսնեի աճյունդ, երանի չտեսնեի մորդ ողբը։

Նստած եմ պատուհանի մոտ, նայում եմ ուղիղ դիմացս. երկնքի կապտաթույր երանգի խորքում կիսադեմդ եմ տեսնում. այնքա՜ն խորհրդավոր է, հայացքիդ մեջ անբացատրելի լրջություն կա, աչքերիդ մեջ՝ հերոսի հայացք… Հայացքդ դեռ ոչինչ, բայց ձայնդ այնքա՜ն իրական է, այնքա՜ն կենդանի. «Էնքան կուզեի՝ պատմության գրքում հերոսների անուններ թվարկեն, ու թվարկածների մեջ իմ անունն էլ լինի։ Երանի էդ օրը գա» ….Սարսուռ անցավ մարմնովս, ափերովս ծածկեցի երեսս. ոչ… Ոչ դեմքս շոյող աստղափաթիլների անփույթ առատությունից, այլ այն սաստող ու միամիտ ձայնիցդ, որը սուր լռության մեջ ուզում է լռեցնել բութ աղմուկը, որ նորից, կրկին ու անընդհատ լսեմ. «Էնքան կուզեի պատմության գրքում հերոսների անուններ թվարկեն, ու թվարկածների մեջ…»

Անունդ թողեցիր պատմության գրքում ու ինքդ էլ պատմություն դարձար։

Այս պատերազմի ընթացքում քաջաբար զոհվել է Հովիկ Վերանյանը։ Հովիկը ծնվել է 2001 թվականի հուլիսի 13- ին։ Գագարին գյուղի խիզախ հայորդին, ավարտելով 9-րդ դասարանը, ընդունվել է քաղաք Սևանի բազմագործառության պետական քոլեջ, ծրագրավորման բաժին։ Դեռ 6 ամիս կար, որպեսզի ավարտեր քոլեջը, սակայն 2019 թվականի դեկտեմբերի 16-ին զորակոչվել է բանակ։

Հովիկի եղբորը՝ Հայկին, խնդրեցի պատմել եղբոր մասին։

- Հովս ինձ միշտ շատ ճիշտ խորհուրդներ էր տալիս, եթե մի բան սխալ էի անում, ինչպես նախատում, այնպես էլ հանգիստ բացատրում էր։ Կռվի ժամանակ եղել է Հադրութում, երբ խոսում էի հետը, իր հանգիստ տոնից ես էլ էի հանգստանում։ Հիշում եմ մի անգամ, երբ հարցրի` Հով, ի՞նչ կա, ի՞նչ ես անում, ասաց, թե` ծիտ եմ կրակում (կատակում էր, իրականում խոսքը անօդաչու թռչող սարքերի մասին էր): Հարցրի` հեչ խփե՞լ ես, ասաց` հա՜, էն էլ ինչքան։ Հոկտեմբերի 21-ին Դրախտիկ գյուղից տեղափոխվելու ճանապարհին թշնամին հարձակվել է և սկսել իրենց ուղղությամբ կրակել։ Դիմացից ընթացող երկու մեքենաները հաղթահարել են շրջափակումը ու առաջ անցել, իսկ այն մեքենան, որի մեջ Հովիկն է եղել, չի կարողացել դուրս գալ շրջափակումից։ Մեքենայի մեջ եղել է 5 հոգի։ Բոլորն էլ զոհվել են։

Հերոսի եղբայրը պատմեց նաև, որ երբ դեպքը տեղի է ունեցել, ընտանիքի անդամներին ասել են, որ վիրավոր է, սակայն հունվարի 12-ին  տեղի ունեցավ Հովիկի հոգեհանգստի արարողությունը, իսկ նախքան այդ ընտանիքի անդամները սպասում էին վիրավոր զինվորի վերադարձին և պատրաստություններ էին տեսնում, որպեսզի այլ առիթով, ուրիշ սրահում հավաքվեին՝ ուրախանալու…

Հովիկի մասին վառ հիշողություններով կիսվեց նաև իր դասընկերուհին՝ Լուսինեն:

-Հովիկին գիտեմ դեռ մանկուց։ Միասին հաճախել ենք միևնույն մանկապարտեզը, այնուհետև նաև դպրոց։ Շատ վառ ու խենթ հիշողություններ ունեմ՝ կապված Հովիկի հետ։ Անգամ չէի էլ կարող պատկերացնել, որ կողքիս ապագա հերոս է նստած։ Հիմա այնքան դժվար է հավատալ, որ էլ իրեն չեմ տեսնելու։ Ինքը ուրիշ էր, իրոք, ուրիշ։ Անգամ ծառայության ժամանակ տոն օրերին, միշտ ժամանակ էր գտնում շնորհավորելու ու մանրամասն հարցնելու՝ ո՞նց եմ, դասերս ո՞նց են, ինչո՞վ եմ զբաղված։ Նա չի մահացել, իրոք, չի մահացել։ Հակառակը` անմահացել է։ Շատ մեծ է բացը Հովի՝ մեր կյանքում, դասարանի աղջիկներով շատ կապված էինք իր հետ, որովհետև շատ ընկերական էր, հոգատար։ Հպարտ եմ` նման խիզախ ու լավ եղբայր ունենալու համար։

Դպրոցում Հովիկը իր խելացիությամբ և լավ վարքով առանձնացել է մյուսներից, այս մասին խոսեց Հովիկի դասղեկը՝ Աննա Սիմոնյանը:

-Հովիկը խելացի էր, հարգալից թե՛ ուսուցիչների, թե՛ ընկերների հանդեպ։ Բոլորին հասկանում էր կես խոսքից, կամ ընդամենը հայացքից։ Մեծ հարգանք էր վայելում ընկերների շրջապատում, բարի էր ու պատրաստակամ։ Քաջ էր ու համարձակ, սակայն այս ամենով հանդերձ, շատ համեստ էր։ Ամեն ինչ անում էր մեծ նվիրումով և այդ նվիրումով էլ իր ծաղկուն կյանքը դրեց հայրենիքի փրկության զոհասեղանին։ Աննկարագրելի էր Հովիկի կորստյան ցավը, սփոփանք է միայն այն, որ անմահների ընկնելը վախճան չէ, այլ հավերժության սկիզբ։ Բոլորիս կողմից սիրված, ազնիվ և համեստ մեր Հովիկը, մեր լուսավոր հերոսը հավերժ զինվորագրվեց Աստծո բանակին։ Հովիկ ջան, տղաս, խրոխտ հայորդի, բոլորիս սրտերում կմնաս քո լուսավոր ժպիտով, քո առաքինի կերպարով և քո անմահ սխրանքով։

Այս պատերազմում շատերը հայրենիքին նվիրաբերեցին ամենաթանկը՝ իրենց կյանքը։ Նրանք չմահացան, այլ անմահացան, իսկ անմահների ընկնելը վախճան չէ, այլ սկիզբն է հավերժության, որի մասին խոսվելու է այսօր, վաղը և հավիտյան։