Անի Ավետիսյանի բոլոր հրապարակումները

Ani avetisyan

Լինել պատանի թղթակից

Ապրիլին կլրանա մեկ տարին, ինչ ես 17-ի թղթակից եմ: Այն ժամանակ էլ երևի կանդրադառնամ, թե ինչ է տվել ինձ 17-ը մեկ տարվա ընթացքում ու ինչ է փոխել իմ մեջ: Բայց վերջերս մի դեպք պատահեց, որի մասին չգրել չեմ կարող: 

«Մանանա» կենտրոնի կազմակերպած դասընթացը յուրահատուկ դպրոց էր մասնակից 30-ից ավելի երիտասարդների համար: Յուրօրինակ էր հատկապես այն, որ մեզանից, եթե ոչ բոլորը, ապա շատերը, դեռ չէին մասնակցել այնպիսի դասընթացի, որը 90 տոկոսով հիմնված է գործնական պարապմունքների վրա: Այդ ժամանակ ես մեկն էի այն երջանիկներից, ում նյութը կայքում տեղադրվեց հենց դասընթացի ընթացքում, և ես այս կամ այն թերության համար խորհուրդներ ստացա հենց տեղում: Այդ ընթացքում կատարեցի նաև հարցազրույցիս առաջին փորձը, որը նույնպես հայտնվեց կայքում: Դա էլ փորձ էր սովորելու, թե ինչպիսի հարցեր կարող ենք տալ զրուցակցին՝ հետաքրքիր նյութ ստանալու համար:

Մեր դասընթացը համընկավ ապրիլյան պատերազմի հետ, և բոլորիս մտահոգությունն ու ողջ ուշադրությունը սահմանին կատարվող դեպքերին էին ուղղված: Երևի դա էլ պատճառ դարձավ, որ դասընթացից հետո իմ առաջին նյութը հենց այդ թեմայով էր: Գրել էի Քառօրյա պատերազմի հերոս Հովսեփ Կիրակոսյանի ու նրա փոքրիկ որդիների մասին: Նյութը դուր էր եկել խմբագիրներին ու տեղ էր գտել կայքում՝ դառնալով իմ ամենասիրելի նյութերից մեկը: Ու ամենասիրելին է մինչ օրս: Հետո իմացա, որ հոդվածս տպագրվել է նաև «Խաբարբզիկ» ամսագրում:

Ես ինձ լիովին զգում էի 17-ի մի մասնիկը:

Երբ ես ու երկու ընկերուհիներս գնում էինք դասընթացներին, գյուղում բոլորը զարմանում էին, թե ամեն օր տաքսիով ուր են գնում այս աղջիկները: Իսկ տաքսու վարորդները երևի մի քիչ էլ բարկացել էին:

Երևի այսքանն այն մասին, թե ինչպես դարձա պատանի թղթակից: Իսկ այս ողջ երջանիկ պատմության մեջ միակ հիասթափեցնող փաստն այն էր, որ ընկերուհիներս այդպես էլ նյութեր չգրեցին, ու ես մնացի միակ թղթակիցը մեր գյուղում: Իսկ դա ինձ դուր չէր գալիս, ախր, այնքան բաներ կարող էինք անել, եթե մի քանիսով լինեինք:

Դե, ճամբարի մասին գրելու կարիք երևի չկա: Միայն ասեմ, որ այնտեղ ստացա ամսագրի այն համարը, որում նյութս էր, ու հիմա այն պահում եմ ամենակարևոր իրերի հետ:

Շա՞տ ծավալվեցի: Հավատացեք, որ ավելի երկար կարող էի գրել, բայց դեռ մի բան էլ պիտի պատմեմ: Մի փոքր էլ ու կվերջացնեմ:

Արդեն գրեթե մեկ տարի է, ինչ 17-ի համար նյութեր եմ գրում եմ, բայց մինչև վերջերս մեր գյուղի միակ թղթակիցն էի: Դպրոցում, թե դրսում շատերն էին ասում, որ կարդում են նյութերս, բայց ոչ ոք չէր ասում, թե ցանկանում է միանալ 17-ի մեծ ընտանիքին:

Մի քանի օր առաջ, սովորականի նման գնացի դպրոց, բայց այնտեղ ինձ էին սպասում երեք «հրաշքներ», ովքեր եկել էին ասելու, որ իրենք էլ են ցանկանում պատանի թղթակից դառնալ, և հարցնում էին, թե ինչ պետք է գրեն խմբագրությանը: Երբ նրանք ստացան պատասխան նամակը, առաջարկեցին, որ կարդամ իրենց առաջին նյութը, որը պետք է հարցազրույց լիներ: Ոգևորված թղթակիցներն արդեն ունեին պատրաստած հարցերը, իսկ ես օգնեցի որքան հնարավոր է ավելի ճիշտ ու նպատակային հարցեր ընտրել:

Մի պահ հիշեցի Շուշանիկին Աղվերանի ճամբարում, ամենուր ամենաշատ կրկնվող արտահայտությունը. «Շուշա՛ն, նյութ եմ գրել, կնայե՞ս…»: Մի պահ նույնը զգացի. «Ան, ասել են, որ նյութս լրացնեմ, կկարդա՞ս…»:

Չապրած կարոտի ու սպասման մասին

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ավետիսյանի

-Ես էլ եմ դպրոց գնալու,- վստահ ու ոգևորված հայտարարում էի՝ նայելով դպրոցից տուն դարձող աշակերտներին:

Բայց երջանիկ մտքերս ընդհատվում էին եռացող յուղի վրա լցվող ձվի թշշոցից: Տատիկս էր: Երբևէ կերածս ամենահամեղ ձվածեղն էր պատրաստում: Հետո էլ միասին սուրճ էինք խմում: Նրանից էլ սովորել եմ սուրճը քաղցր խմել: Երևի դրա համար էլ սովորությունս փոխել չի ստացվում:

-Ես էլ դպրոց կգնամ, չէ՞, տատ:

Տարիներ պիտի անցնեին, ու նոր միայն հասկանայի, որ ոչ մի դպրոցում էլ չեմ սովորել ու չեմ սովորի այն ամենը, ինչ սովորել եմ այնտեղ՝ այն պատուհանի մոտ նստած, այն գրքերից, որ ինձ համար էր կարդում, խաչբառի բոլոր հնարավոր ձևերից, որ 7-8 տարեկանում լրացնում էի առանց բացթողումների:

Այդ գրքերն էին, որ ինձ իսկապես գիրքը կարդալ ու հասկանալ սովորեցրին, նրա դողացող ձեռագիրն էր, որ գիրը զգալ ու ապրել սովորեցրեց: Ես այնտեղ սովորեցի սիրել գիրքը:

Դպրոցում ինձ գիրքը չվնասել էին սովորեցնում, իսկ նա՝ խնամել:

Շատ տարիներ պիտի անցնեին, ու ես նոր միայն հասկանայի, որ ոչ մի դպրոցում էլ այնպես չէին սովորեցնի սիրել մյուսներին, ինչպես այնտեղ՝ այն պատուհանի մոտ դրված թախտ-դպրոցում:

Տատիկիս տունը մեծ էր, երկհարկանի, բայց նրան ու պապիս առաջին հարկում միայն մի փոքրիկ սենյակն էլ բավական էր: Հենց այնտեղ էին անցկացնում օրերը:

Երբ փոքր էի, գիշերները ոչ մի տեղ մնալ չէի կարողանում, միայն երբեմն վերցնում էի մի քանի հագուստ, բռնում պապիս ձեռքն ու գնում իրենց տուն:

Նրանց մեծ տնից ինձ էլ մեծ սենյակներ պետք չէին: Քնում էի նրանց սենյակում՝ բազմոցին, իսկ երբ շատ փոքր էի, ինձ համար այնտեղ օրորոց կար:

Տատս վերև գրեթե չէր բարձրանում: Երբեմն-երբեմն ձեռքիցս բռնած մի կերպ բարձրանում էր աստիճաններով, նստում էինք մեծ սենյակներից մեկում՝ բազմոցի վրա, ու նա ինձ համար իր հուշերի արկղիկն էր բացում: Տատս հիշողությունները գրապահարանում էր պահում: Դրանք գովասանագրեր էին, պատվոգրեր ու նամակներ, ծխախոտի յուրահատուկ տուփերի մի հավաքածու ու նման այլ իրեր: Այդքանն էր, եթե լավ եմ հիշում: Չէ, էլի մի բան կար՝ իմ ամենասիրելին: Երկու կիթառներ էին, որոնցով մանուկ հասակում ինձ ռոք երաժիշտ էի երևակայում:

Տարօրինա՞կ է: Ինչպես են մարդիկ իրենց կյանքը թղթապանակներում պահում: Ես էլ էի զարմանում: Իսկ տատիս համար այդ թղթերը, նամակներն ու լուսանկարները անցած կյանքը նորից ապրելու միջոց էին: Մի բուռ հիշողություն, որ ապրելու ուժ էր տալիս:

Բայց դա տարօրինակ չէր, չէ՜: Գիտե՞ք, երբ մարդուց միայն թղթեր ու կարոտ է մնում, դրանք, սրտից ու թղթապանակից բացի, ուրիշ տեղ պահել էլ չի լինում:

Որքան ինձ հիշում եմ, հիշում եմ տատիս այնտեղ՝ պատուհանի մոտ: Մտածում էի, որ ուղղակի չի ուզում անընդհատ ներս նայել, մանավանդ, երբ պապիկն էլ տանը չի լինում: Մտածում էի, թե մենակությունը կիսել է ուզում: Բայց դա հասկանալու համար էլ էին տարիներ պետք: Հասկանալու, որ դա ոչ այլ ինչ էր, քան սպասում: Անհույս, բայց սպասում:

Կարծում էի, թե ինչ-որ մեկին պիտի կորցնես, որ հետո զգաս նրա բացակայությունը: Քեռուս ես չեմ տեսել, որ կորցնեի ու հետո զգայի, որ նրա տեղն ազատ է մնացել: Չգիտեմ, թե ինչ զգացողություն է դա: Ինչ-որ բան կիսատ է, պակաս: Ես դա տատիս ու պապիս աչքերում էի տեսնում, այդ տանն ու ամենուր: Նույնիսկ այնտեղ՝ այն թղթերի ու գրքերի էջերում, կիթառի արձակած աններդաշնակ նոտաներում, երկհարկանի տան ամեն սենյակում, այն փոքր սենյակում, ուր նրանք էին, իմ ու նրանց կյանքում…

Աղոթքի և աղոթելու մասին

Ի՞նչ է աղոթքը: Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս աղոթել, որո՞նք են աղոթքի տեսակները: Մեր զրույցի ընթացքում հենց այս մասին էր պատմում Տեր Զորայր քահանա Կարապետյանը: 

Լուսանկարը` Ռաֆիկ Թումանյանի

Լուսանկարը` Ռաֆիկ Թումանյանի

-Աղոթքն Աստծուն ուղղված խնդրանք է, աղաչանք կամ փառաբանություն, Աստծո հետ հաղորդակցվելու միջոց: Հիշեք՝ աղոթքը երբեք չի կարող լինել կոչ, պահանջ կամ հորդոր, այն խնդրանք է և գոհաբանություն:

Աղոթքը լինում է երկու տեսակի՝ առանձնական և ընդհանրական:

Առանձնական աղոթքի ժամանակ ամենքս մտովի մեր ցանկությունը, խնդրանքն ու աղերսն ենք ուղղում Աստծուն: Աղոթքը պետք է լինի անկեղծ, լուռ, հանգիստ և ոչ ցուցադրական կամ կեղծ:

Քրիստոս ասում է. «Երբ աղոթում եք, մի՛ եղեք կեղծավորների նման, որովհետև նրանք սիրում են ժողովարաններում և գլխավոր փողոցների անկյուններում կանգնած աղոթել, որպեսզի մարդկանց կողմից նկատվեն: Բայց դու, երբ աղոթում ես, մտի՛ր քո սենյակը, փակի՛ր դուռը և աղոթի՛ր քո Հորը, որ ծածուկ տեղում է, և այդ ժամանակ քո Հայրը, որ դիտում է ծածուկ տեղից, կհատուցի քեզ»:

Աղոթել կարող եք ամենուր. թե՛ տանը, թե՛ դրսում, և թե՛ եկեղեցում: Հաճախ ենք լսում, թե ինչպես տարբեր աղանդավորական շարժման հետևորդները եկեղեցու դերը՝ որպես Աստծո տաճար, ժխտելու համար ասում են, որ Քրիստոս ինքն է ասել. «Ուր երկու կամ երեք հոգի հավաքված լինեն իմ անունով, այնտեղ եմ ես, նրանց մեջ, և դա է կենդանի եկեղեցին»:

Բայց, եկեղեցին միայն քարեղեն շինություն չէ, այլ Աստծո տուն, և այն կենդանի է ներսում աղոթող հավատացյալներով: Կապ չունի, թե ինչպիսին կլինի եկեղեցու կառույցը, կարևորը, որ այն հավատացյալներով լեցուն լինի:

Աղոթքի ժամանակ և նույնիսկ մարդկային հարաբերություններում սատանան փորձում է շեղել, խանգարել մեզ, բայց երբ հավատով ու նվիրվածությամբ ես աղոթում, ոչ ոք ու ոչինչ չի կարող խանգարել:

Ընդհանրական աղոթքը նույնն է բոլոր եկեղեցիներում, իսկ առանձնական աղոթքը նույնը լինել չի կարող, քանզի ոչ ոք չգիտի, թե ինչի համար է աղոթում մյուսը:

Ընդհանրական աղոթքի օրինակ են եկեղեցում կատարվող արարողակարգերը՝ ժամերգությունները: Առաքելական եկեղեցին ինը ժամերգություն ունի: Սակայն ասօր, կախված իրավիճակներից, մեզ մոտ բոլոր արարողակարգերը չեն կատարվում: Նախկինում, երբ վանական համալիրներ են եղել, որտեղ միաբանները զբաղվել են միայն աղոթքով և գիտությամբ, բոլոր աղոթքները կատարվել են ժամանակին: Ինը ժամերգություններն են՝ Գիշերային, Առավոտյան, Արևագալի, Ճաշու Գ ժամի, Ճաշու Զ ժամի , Ճաշու Թ ժամի, Երեկոյան, Խաղաղության և Հանգստյան ժամերգություններ: Ըստ մեր եկեղեցու կարգի՝ Երեկոյան ժամերգությունից հետո փոխվում է օրը:

Ընդհանրական աղոթքի համար կա սահմանված ծիսակարգ: Ունենք գրքեր, աղոթքի կարգ, որը կատարվում է ժամերգությունների ժամանակ: Առաջին գիրքը, որ վերաբերում է ընդհանրական աղոթքին, «Ժամագիրքն» է, որում սահմանված են կանոններ յուրաքանչյուր ժամերգության համար: Հաջորդը «Շարակնոցն» է: Այս երկու գրքերը ընդհանրական աղոթքների անբաժանելի մասն են: Երրորդ գիրքը «Ճաշոց» գիրքն է, որում ներառված են ավետարանական ընթերցվածքներ տարվա բոլոր օրերի համար: Մյուս գիրքը «Տոնացույցն» է, որը մեր եկեղեցու ամենօրյա Աստվածային պաշտամունքի կարգն է և ծառայում է նաև որպես ուղեցույց: Ընդհանրական աղոթքի գրքերից է նաև «Մաշտոց» ծիսագիրքը, որով կատարվում են բոլոր արարողակարգերը, նաև նրանք, որոնք կատարվում են եկեղեցու պատերից դուրս: Ունենք նաև «Մայր Մաշտոց», որը ներառում է նաև Ձեռնադրության խորհուրդը:

Ասեմ նաև, որ չնայած շատերը «Մաշտոց» գիրքը շփոթում են Մ. Մաշտոցի անվան հետ, այն կազմել է Մաշտոց Եղիվարդեցի կաթողիկոսը:

Եվ վերջին գիրքը, որն օգտագործվում է ընդհանրական աղոթքի ժամանակ, «Պատարագամատույցն» է կամ «Խորհրդամատյանը», որում գրված է պատարագի ողջ խորհուրդը:

Այս գրքերը պատրաստվել են, որպեսզի Հայաստանի բոլոր եկեղեցիներում Աստվածային պաշտամունքն ամեն օր միանման ծիսակարգով լինի:

Ani avetisyan

Այսպես էլ է լինում

Երբեմն մտածում եմ, որ էությամբ ռոմանտիկ եմ, բայց դրա հետ մեկտեղ՝ ձմեռ ասելիս դեռ երբեք երկնքից իջնող ձյան մեծ-մեծ փաթիլներ, տաք թեյ, վառարան ու ծածկոց չեմ պատկերացրել:

Գիտե՞ք, երբ փոքր էի՝ մտածում էի, թե ձմեռն իրականում ձմեռ է միայն մեզ մոտ՝ գյուղերում, իսկ քաղաքներում մաքուր փողոցներ ու մայթեր են, և ոչ ոք չի նկատում, որ ձմեռ է եկել, ոչ ոք չի «խրվում» ձյան շերտերի մեջ ու չի թրջվում: Բայց չէ, հիմա գիտեմ, որ եթե մեզ մոտ ձյունը չեն մաքրում, ու այն մի օր սառույց է դառնում, գոնե մնում են հատվածներ, որտեղով կարող ես քայլել առանց վնասվածքների, իսկ քաղաքներում սառույցն ուղղակի թագավորում է ամենուր: Դե, իհարկե, եթե համապատասխան մարմինները չեն հետևում մաքրությանը: Բայց համապատասխան մարմինները, մեղմ ասած, այնքան էլ ուշադիր չեն, և նոր եկած ձյան ու դրանից առաջացած սառույցի հետ մեր ամեն հանդիպումը դառնում է վտանգավոր խաղ ժամանակավոր սահադաշտում:

Բայց այսօր ես չեմ ուզում բողոքել: Իմ թեման այսօր Աշտարակն է: Նախ ասեմ, որ ինձ համար արդեն սովորական է դարձել ամեն ընտրություններից հետո նոր ընտրված այս կամ այն գործչի մասին «դարերի փոշով» ծածկված պատմություններ գտնելն ու աշխարհին պատմելը, փնովելն ու բոլոր նման երևույթները: Բայց ամեն բան ժամանակի խնդիր է, երբեմն այդ ամենն իսկապես համապատասխանում է իրականությանը, երբեմն՝ ոչ, իսկ շատ հաճախ բավական երկար ժամանակ ուղղակի հասկանալ չես կարողանում: Լավ, թողնենք:

Նորից Աշտարակին անդրադառնամ: Երևի գիտեք, որ Աշտարակի նոր քաղաքապետը երիտասարդ քաղաքական գործիչ է, ու նա էլ անմասն չմնաց քննադատությունների ալիքից: Սակայն, մարդիկ ինչ էլ որ ասեն, հերքել չի կարելի, որ վերջին շրջանում քաղաքն իրոք զարմացնում է մեզ: Ամանորի նման տրամադրություն ու մթնոլորտ իմ հիշողության մեջ չի մնացել: Կարող եք ասել, որ բազմաթիվ խնդիրների հետ Ամանորի ծախսեր անելը ճիշտ չէ, բայց, ցանկացած պարագայում, հաճելի է զգալ Նոր տարվա շունչը: Մարդիկ կարող են կտրվել առօրյայից ու հավատալ Ամանորի կախարդանքին:

Դրան զուգահեռ՝ զարմանալի էր նաև այն, որ նկարագրածս սառցադաշտերը քաղաքի մայթերում ու փողոցներում չկային ու չկան: Առավոտյան չկար նաև քիչ առաջ տեղացած ձյունը: Հաճելի է տեսնել փոփոխություն, թեկուզ աննշան, չէ՞ որ ամեն փոքրիկ առաջընթաց ավելի է մեծացնում հույսը: Այսպես էլ է լինում: Մնում է սպասել շարունակությանը:

Ani avetisyan

Գնում են ու չեն գալիս. 25 տարի անցավ

Ո՞նց է լինում, որ մարդ կորչում է: Գնում է կռիվ ու հետ չի գալիս: Չի զոհվում: Ոչ ոք այդպես էլ չի համարձակվում ասել, թե զոհվել է: Ուղղակի չի գալիս: Գնում է ու չի գալիս: Ո՞նց է լինում, հը՞…

Ո՞նց: Չգիտեմ: Բայց, հա՜, պատահում է:

Պատահեց մի օր: Կռիվ էր: Պատերազմն էր սկսվել: Նույն այն պատերազմը, որ 25 տարի առաջ սկսվեց ու դեռ ավարտվել չի ուզում: Նույն կռիվը, որի մասին ֆիլմեր են նկարում, նկարում են, որ մենք մի քիչ ավելի շատ զգանք պատերազմը, բայց ախր, մեր կողքին կան մարդիկ, ովքեր ապրել են դա ու ապրում են մինչ օրս:

Նույն կռիվն էր, որ եկավ ու տարավ տղերքին: Տարավ ու էլ հետ չբերեց: Բայց ո՞նց: Ասում էին՝ վահանով կամ վահանի վրա: Պատերազմի օրենքներում վահանն առանց տիրոջ տուն չէր գալիս ու ոչ էլ մնում էր դաշտում: Պատերազմի օրենքներում ո՞վ էր, որ ավելացրեց այդ «անհետ կորելը»:

Քսանհինգ տարի առաջ էր: Երևի արևոտ օր էր: Երևի, որովհետև չեմ տեսել: Երևի արևն էլ սովորականից ավել կամ պակաս պայծառ չէր, ու ոչ ոք արևին դեռ արցունքի միջից չէր նայում:

Կռիվ սկսվեց: Տղերքը ջոկատներ էին կազմում, զենք գտնում, զինվում ու զինվորագրվում: Իրարանցում էր, խուճապ, վախ ու աղոթքներին խառնված արցունքներ: Այդ օրերին նույնիսկ օդը չարագույժ էր դարձել: Մարդիկ այդ օդից կռիվ ու վառոդ էին շնչում, բայց վախ չէր, որ արտաշնչում էին, այլ՝ միասնություն: Երևի չէ՝ հաստատ: Հաստատ, որովհետև գիտեմ, ինքս եմ տեսել, թե ոնց մի օրում մի բռունցք ենք դառնում, ինչպես ենք գտնում ինքներս մեզ ու մեր մեջ՝ իսկական հային:

Պատմության գրքերի մեջ միշտ դա չեմ սիրել: Չէ, չնայած գրքերը կապ չունեն: Մեր մեջ էր սխալ միայն վտանգի ժամին մեկ դառնալը, մերն էր սխալը, որ տղերքը գնացին ու չեկան: Դե, եթե այդ օրվա կամ ապրիլի նման միշտ լինեինք, էլ ի՞նչ թշնամի կամ սատանա կարող էր տանել տղերքին: Կգային նրանք, ու մայրերն էլ զուր չէին սպասի: Քսանհինգ տարի մեկին սպասելը հեշտ չի, չէ՜:

…Երբ սկսվեց կռիվը, երևի չկար մի քաղաք, գյուղ, մի թաղ ու փողոց, որտեղից զինվոր դարձած հայրեր, որդիներ ու եղբայրներ չլինեին: Տղերքն այնպես էին ուզում օր առաջ ջարդել, հետ քշել թուրքին, որ նրանց հետ չէր պահում ոչ մի տեսակ աղերս, խնդրանք ու հորդոր: Երևի առաջին անգամ էր, որ հայը դեմ էր գնում մորը, հորն ու ընտանիքին: Մայր է՝ կների: Կսպասի…

Մեր տղերքն էլ գնացին: Ամեն մեկը մի ընտանիքի հայր էր, որդի, եղբայր: Գնացին, բայց խոստացան, որ կգան:

Նա էլ էր ընտանիքի հայր: Հրաչ էր անունը, երևի իրոք հրե աչեր ուներ: Երևի՝ չեմ տեսել: Նկարում կրակներ չեն լինում, իսկ աչքերում կարող էին լինել: Եթե չլինեին, երևի չգնար ու չթողներ երկու փոքրիկներին, կնոջն ու մորը: Չէ, հաստատ նրա աչքերում կրակ կար, ու նույն կրակից սրտում էլ ուներ: Թե չէ՝ չէր գնա:

Գնաց: Գնաց կռվի առաջին օրերից:

Պատերազմը թատրոն չէր, կռվում կանոններն ու դերերն ուրիշ էին: Թատրոնում դերը շփոթել կարելի էր, կռվում՝ ոչ: Չգիտեմ, երևի նա կռվի դաշտում էլ լավ էր տանում իր դերը, ինչպես տարիներ առաջ բեմում:

Իսկ դա ուղղակի պատերազմ չէր: Պատերազմն էլ խաղ չէր, ու ավարտից հետո ինչքան էլ ուզեինք, ոչինչ նույնը չէր լինելու:

Բայց ավարտվեց կռիվը, գոնե մտածում էինք, թե ավարտվեց: Ետ եկան նրանք, բոլոր նրանք, ովքեր մեր գյուղից էին գնացել: Եկան բոլորը, բացի մեկից: Բացի նրանից, ում տանը երկու զույգ վառվող աչքեր էին սպասում ու երկու սիրտ: Մեկը, որ կյանք էր տվել, իսկ մյուսը՝ կյանք գտել նրանում:

Մենք նեղվում ենք, բողոքում ու գոռում, երբ մեկին քսանհինգ րոպեից ավելի ենք սպասում: Բայց ի՞նչ անի նա, ով արդեն քսանհինգ տարի սպասում է: Ի՞նչ անի, ախր, ինքն իրեն չի ների, եթե մի վայրկյան անգամ դադարի հավատալ: Ի՞նչ անի, երբ բառերն անգամ շուրթերից դուրս գալ չեն ուզում, որ գոնե վիշտը պատմի ու իրեն ամոքող լինի:

Այն ո՞վ էր ասում, թե մարդու վիշտը կիսել է լինում: Չէ, ցավը չի կիսվում, այն փակում, սոսնձում է շուրթերն ու մնում սրտում: Այդ ի՞նչ սիրտ է, որ կարող է քսանհինգ տարի սպասել ու հավատալ: Այդ ի՞նչ սիրտ է, որ քսանհինգ տարի ցավը Աստծուց բացի ուրիշին չի պատմում: Մա՜յր է… Մայր, հասկանո՞ւմ եք:

Քսանհինգ տարի է անցել, իսկ մենք դեռ հայրենասիրություն ենք «կարդում»: Դաս ենք տալիս մեզ ու մյուսներին: Եվ թվում է, թե ճիշտ ենք վարվում:

Քսանհինգ տարի չչորացող վերքի վրա աղ ենք լցնում, մտածելով, թե ամոքում ենք: Ո՞վ էր ասում, թե մարդու վիշտը կիսել է լինում:

Չէ, քսանհինգ տարվա ցավն ամոքել չի լինի: Բայց թեկուզ էլի քսանհինգ տարի անցնի, մեկ է՝ մոր սիրտը թաքուն մի հույս կունենա, որ թեպետ որդին հետ չեկավ, բայց նա կա: Կա, աշխարհի ինչ-որ անկյունում:

Չէ, մենք չենք հասկանա:

Ոչ մի մայր էլ հերոս ու բոլորի սրտերում ապրող որդի չի ուզում: Թող լինի աննշմար, բայց լինի, ֆիզիկապես: Լիներ, երանի՜…

Ani avetisyan

Փոխե՞նք

Թող ձախ ձեռքդ չիմանա, թե ինչ է անում աջդ: Իսկ երբ աջ ձեռքդ դողալով մեկին բարություն է անում, թող ձախդ աշխարհին չհայտնի…

-Ո՞վ ենք մենք, որ փոխենք աշխարհը, կամ մարդկանց ճակատագրերը: Եվ հետո, ի՞նչ կարող է անել միայն մեկ հոգին:

Երևի շատերդ եք լսել այս խոսքերը, կամ գուցե նաև ասել: Գուցե…

Բայց գիտե՞ք, այն ժամանակ, երբ մենք ու շատերը ինքներս մեզ փորձում ենք համոզել, որ միայնակ ոչինչ անել հնարավոր չէ, որ մի ծաղկով գարուն չի գա, կան մարդիկ, ովքեր հենց այդպես, մի ծաղկով գարուն են բերում ուրիշ մարդկանց համար: Այդ ինչպե՞ս:

Նյութերիցս մեկում արդեն ասել եմ, որ համակարգիչը չարիքից բացի կարող է նաև հրաշագործ լինել: Ֆեյսբուք սոցիալական ցանցում պատահաբար գտա մի խումբ, որի նպատակը կարիքավոր, անապահով ընտանիքներին օգնելն է: Սակայն այն ոչ թե որևէ մեծահարուստի կամ բարեգործական կազմակերպության կողմից էր ստեղծված, այլ մի խումբ մարդկանց, ովքեր ուղղակի փորձում են մեր փոքրիկ երկրում մեծ խնդիրներ ունեցող մարդկանց կարիքների մասին հայտնել ուրիշներին, միգուցե մեկն ու մեկը օգնել ցանկանա: Եվ ստացվում է:

Գիտե՞ք, օգնել ցանկացող մարդկանցից որևէ մեկը չի մտածում, որ իր հազար կամ թեկուզ հինգ հարյուր դրամի օգնությունը ոչինչ չի փոխի, նրանցից որևէ մեկը չի մտածում, որ մի ծաղկով գարուն չի գալիս: Չէ՞ որ միայն մի ծաղիկը, որ կարող է լինել տաք կոշիկ, վերարկու կամ նույնիսկ ոչինչ չարժեցող ձեռնոց, մի փոքրիկ գարուն է այդ ամենի կարիքն ունեցող մանկան համար: Իսկ որքան մեծ ուրախություն է տեսնել, որ աղքատ ընտանիքի երեխան անվասայլակ կամ հենակ ունենալու հնարավորություն է ստանում:

Ահա այդ մի ծաղկով գարունը…

Հիմա մի թեթև հաշվարկ: Ֆեյսբուքյան խումբն ունի մոտ 20 000 անդամ, նույնքան հավանում՝ էջը, եթե հաշվի առնենք, որ նրանցից շատերը նույն մարդիկ կարող են լինել, մոտավորապս ընդունենք 25-30 հազար հոգի, իսկ յուրաքանչյուր ընտանիքի կամ անհատի մասին պատմությունը մոտ 100-200 ու ավելի տարածում ունի, հավանական է, որ հազարավոր մարդիկ էլ այդպես կարող են տեսնել: Եթե ընդունենք, որ մոտ հիսուն հազարի գոնե կեսը օգնել ցանկանա թեկուզ հազար դրամով՝ բավականին գումար կստացվի: Սակայն սա տեսականորեն, գործնականում արդյունքն ավելի լավ է, կարող եք ինքներդ համոզվել…

Իսկ վերջում ուղղակի կասեմ, որ վստահաբար, օգնություն ստացող մարդկանցից ավելի երջանիկ զգում են տվողները, չէ՞ որ հրաշալի զգացողություն է տալ ու փոխարենը ոչինչ չակնկալել:

Բայցև, այս կյանքում ոչինչ անպատասխան չի մնում:

Ani avetisyan

Շարունակելով Գայանեին. լրագրողի տեղն ու դերը

Տեսնելով 17-ում սկսված բանավեճը՝ գրագողության մասին, հատկապես Տաթևի նյութից հետո ցանկացնում էի ես էլ միանալ, բայց ինչպես Գայանեն նշեց, թե Տաթևը և թե Արտյոմը ճիշտ տեսակետներ էին հայտնել. շարունակելու այնքան էլ շատ բան չկա:

Այս նյութս էլ կգրեմ՝ շարունակելով Գայանեին՝ իսկական լրագրողի մասին ունեցած պատկերացումներս կիսելով ձեզ հետ: Դե, նա բավականին հստակ ու ճիշտ գրել էր ԶԼՄ-ների, նրանց սխալների ու մեդիագրագիտության մասին, ուստի ես կշարունակեմ նրան լրացնելով ու անդրադառնալով հատկապես լրագրողի տեղին ու դերին մեր հասարակության մեջ:

Ըստ իս՝ այսօր լրագրողի իրական կերպարն այնքան էլ չի համապատասխանում նրան, որն իմ պատկերացումներում էր, և որը պիտի լիներ իրականում, իսկ ավելի ճիշտ՝ ներկայումս բոլոր ու հատկապես էլեկտրոնային լրատվամիջոցներում լավ մասնագետների կողքին կան ինքնահռչակ «լրագրողներ», ովքեր իրենց մասնագիտական պարտքն են համարում այս կամ այն կայքի համար ընթերցողներ, իսկ ֆեյսբուքյան էջերի համար՝ լայքեր ապահովելը: Ինձ համար դա ոլորտի ամենամեծ թերությունն է, ինչն էլ «լրագրող» մասնագիտությունն արժեզրկում է:

Հետևելով լրատվությանը, աստիճանաբար համոզվում եմ, որ ընթերցողներ ու հետևորդներ ունենալու համար ամենևին էլ պետք չեն ապշեցուցիչ վերնագրերով նյութեր, որոնք իրականում ոչինչ են: Լրատվամիջոցն իր ռեյտինգը կարող է ապահովել ոչ թե ամեն արձակուրդների ավարտին «Շտապ լուր դպրոցականների համար» վերնագրով նյութերով, այլ պարզապես ունենալով սեփական ոճ, նյութերի ու լուրերի վերլուծության սեփական տեսակետ: Համոզված եմ, որ գրագետ ընթերցողին այդ ամենն ավելի հետաքրքիր կլինի, քան, իզուր ժամանակ վատնելով, լաբիրինթոս թվացող կայքերի գովազդները մեկը մյուսի հետևից փակելով ու արդյունքում ոչինչ չկարդալով:

Կարևորում եմ նաև լրատվամիջոցներում նյութի սկզբում կամ վերջում հեղինակի անվան առկայությունը:

Լրագրողի համար հաջորդ կարևոր պայմանն ըստ իս յուրաքանչյուր իրադարձություն իր լավ ու վատ կողմերով ներկայացնելն է: Կարծում եմ՝ արդեն անցել են այն ժամանակները, երբ մարդիկ տեղեկատվություն ստանալու հնարավորություններ չունեին: Այսօր, եթե անգամ որևէ լրագրող կամ լրատվամիջոց իրադարձությունը ներկայացնում է միայն մակերեսորեն, ապա կգտնվի մեկ ուրիշը, որը բացթողումներ կամ առավելություններ կգտնի ու կներկայացնի լսարանին: Երևի համակարծիք եք, որ այնուհետ երկրորդի լսարանն ավելի մեծ կլինի. մարդիկ միշտ էլ նախընտրում են մանրամասնորեն ծանոթանալ աշխարհում տեղի ունեցողին:

Եվ, կցանկանամ խոսել ևս մեկ կարևոր, իսկ ինձ համար՝ ամենակարևոր հարցի շուրջ: Լրագրողի մարդ տեսակը:

Հաճախ կարդում եմ լրագրության մասին հայտնի ու կայացած լրագրողների կարծիքն ու գրեթե բոլորում հանդիպում այն փաստին, որ նրանք ամենքն էլ մասնագիտությունից ու մասնագիտական հաջողությունից առավել կարևորում են մարդ լինելը: Փորձեմ բացատրել:

Նման իրավիճակ առավել հաճախ կարող է պատահել ֆոտոլրագրողների հետ, բայց մյուսները ևս ապահովագրված չեն: Խոսքը որևէ «դեպք»-ի ականատես լինելն ու այն լուսանկարելը կամ տեսանկարահանելն է, երբ դրա փոխարեն կարող ես օգնել ինչ-որ մեկին, կամ նույնիսկ փրկել նրա կյանքը: Հենց այդ «ճակատագրական» պահին էլ անհրաժեշտ է լինում որոշել՝ մարդ, թե լրագրող:

Երբ ընտրում ես երկրորդը, կյանքը քեզ ժամանակավոր հռչակ է բերում եզակի լուսանկարի կամ տեսանյութի համար, բայց դրանից հետո պատրաստ պետք է լինել քննադատության ալիքի, որը չի վերջանալու անգամ, երբ լրագրողն այլևս չլինի:

Մյուս դեպքում մարդ-լրագրողը գուցե չստանա մրցանակ իր աշխատանքի համար, բայց փոխարենը կվարձատրվի ու կգնահատվի մարդ լինելու համար, ինչն ավելին է, քան ցանկացած նյութական պարգև: Այլ հարց է, երբ մարդ ոչինչ փոխել չի կարող: Կարծում եմ՝ այդ դեպքում լրագրողին քննադատելն այնքան էլ ճիշտ չէ:

Հիմա ասածս բացատրեմ մի փոքր ավելի պատկերավոր: Ոչ մի վատ բան չկա որևէ կղզում հրաբխի ժայթքում նկարելու մեջ, բայց եթե այդ հրաբխից ու քիչ այն կողմ կամ լրագրողի աչքի առաջ մարդիկ վտանգի մեջ են՝ կանգնելն ու լուսանկարելը հավասար է սիրտն այդ լավաների մեջ այրելուն:

Ani avetisyan

Իմ մտքերի ավտոբուսը

Կանգառում եմ: Ավտոբուսը չի եկել, իսկ մարդիկ շտապում են: Պատրաստում եմ ականջակալներս: Եկավ, նստեցինք: Շուտով կշարժվի, բայց մարդիկ դեռ նստում են: Նրանցից մեկն էլ կողքիս է նստում, վերցնում եմ տոպրակս: Գլխով բարևում է: Շարժվեցինք:

Երբեմն թվում է, թե մեքենայի մեջ լինելուց լավ բան չկա, կարող ես մտածել ինչքան ուզես:

Կանգնեց: Երևի կարմիր լույս է: Շատ երկար տևեց, փաստորեն խցանում էր: Ներսում մարդիկ զրուցում էին, բայց ես միայն շրթունքների շարժն էի տեսնում: Պատուհանից այն կողմ ավելի հետաքրքիր էր: Աշունից մնացած տերև էր, որ քամին փողոցում էր թողել, բայց փոքրիկը բախտավոր էր երևում, չարաճճի երեխայի պես խաղում էր մեքենաների հետ ու դուրս պրծնում, չզգացի, թե քանի րոպե «Բռնոցի» խաղացին տերևն ու մեքենաները, բայց նա դեռ տեղում էր, երբ ավտոբուսը շարժվեց:

Դեռ զրուցում են, ցածրացնում եմ երաժշտության ձայնը, որ լսեմ, թե ներսում ինչ  է կատարվում: Երևի բոլորին թվում է, թե հենց ավտոբուսների մեջ են քննարկվում աշխարհի ամենակարևոր ու հրատապ թեմաները: «Բա իմացա՞ք….»,- ու հասցնում են 30-40 րոպեի ընթացքում խոսել աշխարհի բոլոր կողմերից, վերջում էլ հասնել իրենց փոքրիկ համայնքներն ու քննարկել նրա բնակիչների այս ու այն ասածը, արածը կամ լսածը: Հետաքրքիր էակներ են մարդիկ, ուղղակի ափսոս, որ մեքենայից իջնելուց հետո հասկանում ես, որ լսածդ իրականում ոչինչ էր…

Նայում ես մարդկանց ու նրանց գորշ մոխրագույն հայացքներին ու մի պահ կորցնում մտածելու կարողությունը. «Իսկ եթե՞»… Բայց այստեղ «իսկ»-եր ու «եթե»-ներ չկան, ամեն բան այստեղ չգրված օրենք է, որ արդեն շատ երկար ժամանակ են պահպանում… Դրա համար էլ աշխատում եմ չհանել ականջակալներս, եթե կողքիս ծանոթ մարդ չի նստել, իսկ եթե նստում էլ է՝ երկար զրուցելու բան չկա, քիչ հետո ընկերներս կրկին միանում են ինձ:

Հետաքրքիր մի բան էլ կա մեր մտքերի ավտոբուսում. լսածս երաժշտությանը միշտ յուրահատուկ գործիքավորում է ուղեկցում, մոտավորապես այսպես.

«Գտա քեզ երկնքում,
Դըռռ-դըռռ-դըռռ…
Հանգիստ քնի գրկում,
Դըռռ-դըռ-դըռ»…

Ինչևէ: Շարունակում ենք ճանապարհը, բայց երևի այլևս պատմելու բան չմնաց, շուտով կհասնենք, ու ավտոբուսում քիչ առաջ ձևավորված հանձնաժողովի անդամները կանցնեն իրենց սովորական կյանքին: Իսկ ես ամեն անգամ այդ «առեղծվածային» փոխադրամիջոցը նստելիս կրկին կփորձեմ կտրվել աշխարհից ու տարվել մտքերով:

Ani avetisyan

Հրաժեշտի երգերը

Հոգնած աչքերս փակում եմ՝ ամեն գիշերվա պես հավատալով, որ 10 րոպեից կքնեմ… Բայց ախր, հենց գիշերներն եմ հիշում այն ամենը, ինչի մասին ցերեկը երևի չեմ էլ մտածում: Գիշերներն են գալիս և ուղեղս մխրճվում անծանոթ երգի բառերը, ավելի ճիշտ՝ երգից երկու բառ: Սկսած Սթինգից, վերջացրած՝ Նիրվանայով: Երբեմն էլ՝ հայկական երգերն են հիշում, որ պիտի քունս խանգարեն, մինչև չգտնեմ ու լսեմ իրենց: Փնտրում, գտնում եմ ու կորում երգի նոտաների մեջ, մինչև բառերը բռնում ու դուրս են հանում ինձ:

Հիշում եմ մի երգից երկու տող, որը բերանումս էր ոտանավորի պես, բայց նոտաները չգիտեի: Այսպես էր.

-Տղե՛րք, կհիշե՞ք երազները մեր…

Շարունակությունը չէի հիշում, բայց հորինում էի, ուզում էի, որ լսեմ երգն, ու այդ երազներն իրականացած լինեն: Բայց, գտա երգն ու… Ու չզարմացա, որ տղերքի մասին երգի մեջ Ամալյանի ծանոթ ու մի քիչ խռպոտ ձայնն էր: Զարմացա, թե ինչո՞ւ չի ստացվում Ամալյան երգչից անջատել ազատամարտիկին ու մի քիչ էլ իր երգելը լսել:

Միայն երրորդ անգամից երգի բառերին ուշադիր եղա.

-Տղե՛րք, ծիլերը մնացին անտեր…

Ասես մի բան պոկվեց ինձանից: Կրկին նույն անտեր մնացած ծիլերն են: Աչքերիս առաջով անցան հայ պոեզիան, երգարանն ու արձակը, բայց ինչքան էլ փորձեցի՝ չգտա պատերազմից տուն դարձողին դիմավորող, ուրախ երգ: Կամ եթե կային էլ՝ քիչ էին, շատ քիչ: Ինչո՞ւ են մեզ մոտ միայն անտեր ծիլեր, տուն չդարձող սերմնացաններ ու կռվի ճանապարհող երգեր: Ու չեմ ուզում հասկանալ, թե ինչու չեն հնանում այդ երգերը: Կրկին երգի տողերն էին.

-Իսկ մենք այս կյանքում դարձել ենք ստվերներ…

…Իսկ ինչո՞ւ ենք միշտ ճանապարհում, բայց չենք դիմավորում: Ինչո՞ւ…

Երանի չիմանայի իմ իսկ հարցի պատասխանը: Կամ գար մի օր, երբ իմացածս էլ պետք չգար: Մի օր էլ՝ «Տղերքի երգը» լսեի ու հիշեի, որ վերջին անտեր ծիլերը տղերքն ապրիլին են թողել…

Ani avetisyan

Նամակ Զինվորին

Բարև զինվոր: Գիտեմ, որ նամակս սկսելու ամենասխալ ձևը սա է, բայց ուրիշ տարբերակ ուղղակի չգտա: Թեև գիտեմ, որ նամակս քեզ չի հասնելու, դու այն չես կարդալու ու չես պատասխանելու, բայց կգրեմ հավատալով,  որ ինչ-որ տեղ երկնքում դու կզգաս, որ այն հենց քեզ է ուղղված:

Եթե գրելու լինեի մի քանի ամիս առաջ, նամակս գուցե անուն ունենար, հասցեատեր, բայց այսօր այն քեզ է ուղղված իմ ծանոթ ու անծանոթ, այսօր, վաղը և հավերժ զինվոր մնացող եղբայր:

Գրում եմ քեզ իմ անունից, բայց և գիտեմ, որ տողերս աղոթքի պես դուրս են եկել մի ողջ ժողովրդի շուրթերից, այնպես, ինչպես մորդ՝ քեզ ուղղված ամեն խոսքն էր մեր անունից, ինչպես «նրա» ամեն «սպասում եմ քեզ»-ը մեր շուրթերից աղոթք էր առ Աստված:

Ամանոր է, Ամանոր, որի ամենանվիրական մաղթանքը այն  անհասանելի խաղաղությունն է, վերջապես նրան հասնելու, կարոտած թևերով փարվելու  բաղձանքը: Նրանից քո կարոտն առնելու բաղձանքը:

Իսկ ես Ամանորի շնորհավորանքներ շռայլելու համար չէ, որ գրում եմ քեզ, և ոչ էլ շնորհակալության՝ մեզ ևս մեկ Նոր տարի նվիրելու համար: Երեք միլիոն մարդ մեկի պես քեզ պաթոսաշատ խոսքերով շնորհակալություն է հայտնում, խոնարհվում քո առաջ,  բայց ես դա չէ, որ քեզ ասել եմ ուզում:

Կներես մեզ, զինվոր:

Կներես ամեն ասված ու չասված բառի, ամեն բաց թողած պահի համար:

Կներես չհասկանալու, չհասկացվելու համար:

Կներես մի գիշեր քեզ համար չաղոթելու, քեզ  երազում չտեսնելու համար:

Կներես չգնահատելու, համեմատելու համար: Չհասկանալու համար, որ համեմատելու կարիք չի էլ եղել: Այն, ինչ կար քո մեջ, եռապատիկ անգամ ուժեղ էր ժառանգածից, իսկ մենք չէինք նկատում:

Կներես, որ բավական ուժեղ չեղանք՝ քեզ սպասելու: Որ քաջություն չունեցանք ասելու  սրտում տաք-տաք պահածը: Որ մոռացանք չմոռանալ…

Կներես դեռ տաք արյունդ քեզնից խլելու համար, բաբախող սիրտդ ցավեցնելու համար:

Կներես խոստանալու ու մոռանալու համար: Չխոստանալու համար…

Գիտեմ, զինվոր,  գիտեմ, որ արդեն ներել ես: Հերոսի հոգին չներել չի կարող: Բայց մի վերջին անգամ շշնջա երկնքից,  ասա, որ կներես քո պահած հայրենիքը քեզնից լավ չպահելու համար:

Կներե՞ս…