Շատ հաճախ ընկերներս զարմանում են, որ սահմանից վատ լուր լսելիս ասում եմ.

-Մենակ թե զինվորս չլինի:

Մտածում են` խոսքը ծառայող ընկերոջ մասին է: Այո՛, խոսքը ամենահավատարիմ և անդավաճան ընկերոջս մասին է: Լինում է ժամանակ, որ լուռ նստում եմ մայրիկի մոտ և լսում նրա հեռախոսազրույցը սահմանապահի հետ.

-Բալաս, բարև, ո՞նց ես, ինչի՞ կարիք ունես: Տղես, հո կրակոցներ չկա՞ն ձեր մոտ:

-Մա՛մ, ամեն ինչ լավ ա, ես լավ եմ, մի անհանգստացի, լավ եմ, մա՛մ:

Ապերս, պատրաստվում ենք Նոր տարին նշելու, բայց առանց քե՞զ: Առաջին Նոր տարին է, որ մեզ հետ չես լինելու, որ իրար հետ բաժակ չենք բարձրացնելու, որ զրնգուն ծիծաղդ չենք լսելու և կատակներիցդ չեմ նեղանալու: Առաջին տարին է, որ ընկերներիդ հետ ոտքերով չես ներխուժի տուն ասելով. «Սեղան դրեք»: Ակսելս, գիտե՞ս, ես հոգնում էի քո ասած գործերը կատարելուց, բայց կատարում էի: Խոստանում եմ, ապեր, որ գաս` ասածներդ առանց հոգնելու կկատարեմ: Հիշում եմ, որ ամեն տարի ես զարդարում էի սեղանը, իսկ դու անընդհատ գալիս ու խանգարում էիր: Ամբողջ տնով վազվզում էինք, հետո վերադառնում մեր կիսատ թողած գործերին:

Անցած տարի գիշերը ժամը 1-ին դուրս եկանք տնից` ձնագնդի խաղալու և վերադարձանք ժամը 4-ին: Դժվար է պատկերացնել, որ Ամանորին զենքը ձեռքիդ կանգնած կլինես սահմանին: Մամային ասել եմ, որ չլացի: Մենք պետք է ուրախ լինենք, տխրելու պատճառ չունենք, չէ որ դու այդտեղ ես, որ մենք մեզ ապահով և պաշտպանված զգանք: Վաղը քո Ձմեռ պապն էլ կժամանի, ուղղակի ոչ մարդու տեսքով: Մաման մեծ անակնկալ է պատրաստել, սպասիր, այն վաղը կհասնի:

Հպարտ եմ, որ քեզ պես եղբայր ունեմ, որ չես տրտնջում, որ ամեն ինչից և ամենքից գոհ ես: Նրանք, ովքեր պաշտպանում են քո թիկունքը, ակամայից դարձել են հարազատ: Լավ մնա, սահմանապահ ջան, չմոռանաս ձեռնոցներդ դնես: Թող բոլորի աղոթքները ձեզ առաջնորդեն: Հիշիր, որ սիրելիներդ քեզ են սպասում սրտատրոփ: Եղբայրս, շնորհավոր քո և բոլոր տղաների Նոր տարին և Սուրբ Ծնունդը:

Երկու տարի առաջ ինձ ուղեկցում էիր դպրոց: Սպասում եմ, արի՛, արդեն ժամանակն է եկել համալսարան ուղեկցելու: Սպասում եմ… Սպասում եմ…

Կարոտ բառի բացատրությունն էլ կա: Հաճախ գիտակցում ենք, որ շուտով կարոտելու ենք: Ես այսօր արդեն իմ կարոտի մասին եմ մտածում:

Գյո’ւղս, ուզում եմ այսօր զրույց անեմ քեզ հետ: Ա՜խ, գիտես, որ շուտով կավարտեմ դպրոցը ու կգնամ: Քեզ պետք է թողնեմ: Չեմ լսում գետակ, բարձր կարկաչիր, ձայնդ չեմ լսում: Անտառի բարդիները սոսափում են, ճյուղերը` օրորում: Դե’, խոսիր իմ գյուղ, թող կարոտս առնեմ ու նոր գնամ: Կարոտելու եմ ամեն րոպեն, երբ քայլում էի քո ճանապարհով, երազանքներիս մասին էի մտածում, ապագայի պլաններ կազմում: Այսօր այն պահն է, որ նստել եմ քո գետի ափին ու մտորում եմ: Դպրո՜ց, որքան հիշողություն` կապված քեզ հետ: Կհիշեմ բոլոր ընկերներիս, նրանց հետ կատարած սխրանքները և արկածները: Դպրոցը իմ տունն է, իմ հենասյունը և ապագայի հիմք դնողը: Կհիշեմ անգին ուսուցիչներիս: Կհիշեմ տնօրենի դասերը, միշտ ժպիտը դեմքներիս մտնում ենք դասարան:

Կհիշեմ բոլորի հետ անցկացրած թանկ պահերը, ընկեր Վարդանյանի դասերը:

Ընկեր Սանթրյանը միշտ լուրջ է մոտենում բոլոր հարցերին, դա երևի հաշվարկներից է: Բայց այդ լրջությունից էլ ջերմություն է արձակվում:  Չեմ կարող մոռանալ իմ ռուսաց լեզվի թանկագին ուսուցչին: Նա յուրահատուկ մոտեցում ունի բոլոր հարցերում: Կարողանում է արեգակի օգնությամբ ժամը ասել: Սիրում եմ նրա հետ անցկացրած ամեն րոպեն: Հա մոռացա, դե իրեն էլ ավելի շատ եմ սիրում: Ես նրա հետ քննարկում եմ ինձ հուզող բոլոր հարցերը: Իմ ուսուցչուհին`ընկեր Ասատրյանը, դասավանդում է ֆիզիկա: Առաջին իսկ հնարավորության դեպքում ձեզ կծանոթացնեմ նրա հետ:

Դպրոց, որտեղ անցել են կյանքիս 11 յուրօրինակ տարիները: Գյուղս, սա հիշողություն չէ, այլ մի ողջ կյանք` ամփոփված քո գրկում:

Կարոտ, թախիծ, հիշողություն, քաջություն, հպարտություն…

Այս յոթ ամիսների ընթացքում մտքիցս դուրս չի եկել այն պատերազմը, որին ականատես եղա:

Մեկի տան դուռը փակվեց, և ծուխը մարեց: Մեկի մայրը տխուր նայում էր ինձ, երևի տղայի հայացքն էր փնտրում, իսկ ես հազիվ էի զսպում արցունքներս: Մյուսի մայրը ծեր է, խնամողը հարսն է, նա տղայի մահվան լուրը լսել էր հեռուստացույցից: Շարունակե՞մ, ո՛չ, շարունակել պետք չէ, իմաստ էլ չկա:

Երևի ազգս սկսել է ապրել` գիտակցելով, որ մեր քաջերը դրա համար ուրախ կլինեն և ամպերի միջից իրենց ժպիտն էլ կերևա:

Մեր տունն էլ սկսեց ապրել, մեր տան ճրագն էլ վառվեց` հիշելով նրա հայացքը: Մեծ Մակիչը հորեղբայրս է, իսկ փոքրը՝ մյուս հորեղբորս որդին: Մենք բոլորս ապրում ենք մի տան մեջ: Հորեղբայրս զոհվեց Ֆիզուլի-Հորադիս պաշտպանական դիրքում: Նրա մահը մեծ կորուստ էր իմ ընտանիքի համար, սակայն այդ ցավը սփոփեց հորեղբորս որդին` իր աշխարհ գալով: Նրա մեջ մենք տեսնում ենք հորեղբորս, պապս նայելով Մակիչիկին, հիշում է իր որդու մանկությունը: Մակիչը հիմա հաճախում է մանկապարտեզ և մեր տան ճրագն է: Պապս հատուկ ուշադրություն է տածում նրա նկատմամբ: Ամեն օր ասում է.

-Մակիչիս հաց տվալ ե՞ք:

-Հա, պապի, մի քիչ կերել է:

-Մակի՜չս, քանք խանութ` պապին քեզ հինչ առնի՞:

-Պապի, ուզըմ եմ ծամոն, լայզեր:

-Մակիչիս սասն ա, էն հի՞նչ իլավ խոխիս:

Ամբողջ օրը տանը լսվում է.

-Մակի՜չ, Մակիչ, արի՛ տուն:

-Մակիչ, խելոք պահի քեզ:

-Գնա՛ լվացվիր, կեղտոտ են ձեռքերդ:

-Խաղալիքներդ հավաքի՛, այ տղա:

Երջանիկ ենք մենք, երջանիկ փոքրիկ Մակիչով:

Երևի ազգս սկսել է ապրել` գիտակցելով, որ մեր քաջերը դրա համար ուրախ կլինեն և ամպերի միջից իրենց ժպիտն էլ կերևա:

Աշուն, ձմեռ, 6 ամիս, որի ժամանակ սպառվում է գյուղացու պաշարը: Սեպտեմբերին սկսվում է, էսպես ասած, «փոխանակում կատարելու սեզոնը»: Մինչ այսօր ես այնքան զբաղված էի, որ չէի հասցնում տանը շատ ժամանակ անցկացնել: Աշնանային առաջին օրն է, որ զբաղվածությունս քիչ է, և կարող եմ տանը գործ անել: Մեկ էլ կեսօրին դարպասը բացվեց, ու տատիկիս կանչեցին.

-Տատի պարյոր: Էղած ենք ծախում, օզո՞ւմ չես:

-Բարև ծեզ, հի՞նչ եք ծախըմ, հինչա՞վ ա:

Մտածեցի. «Ո՞նց, արդեն սկսել են առևտրով զբաղվել, բայց չէ որ դեռ պապան ամբողջ բերքը չի բերել տուն»:

-Կարտոշկավ, լոբավ, փողավ:

Հա~,երևի ինչ կա` հենց դրանով էլ տատս առևտուր կանի:

-Անի բալաս, քամ` տեսնամ տան մըհար հինչ կա` առնեմ:

Տատս այսպես ասաց ու դուրս եկավ, ես էլ այդ պահին նյութի թեմա էի փնտրում, և ահա ինչպես ասում են, «թեման իրա ոնդավ եկավ կոշտս»:

-Էս ծեթի լիտրը հիշքա՞ն ա,- հարցրեց Լարիս տատիկը:

-Ես կանֆետ եմ ուզըմ,- ասաց Ալին տոտան:

-Ես կոֆե յեր կունեմ:

-Ախչի, Լարիս, մակարոն ալ կա:

-Ամանների գուպկա չունե՞ք:

-Չէ տատի, հաջորդ ռեսին կպիրենք: Հինչ օզում էս` ասի, էն մի տրետին կիլի, պատվերավ ալ ենք պիրըմ:

Բոլորը «փոխանակում» արեցին և գնացին գումարի փոխարեն կարտոֆիլ բերելու: Հիմա մեր նկուղում ենք:

-Բա~, տատի, սա ես հո՞ւնց յորնեմ, լավ կրտոպի չի:

-Այ բալա, էտա իլածնիս:

-Ա~ դե, օզում չեմ: Օրիշ պան ունե՞ս տալի:

-Լավ պսկաթան ունեմ, կարո՞ղ ա ուզես:

-Պսկաթանը վե՞րնա, էն, վեր ծուն մին ալ ալուրը խառնում են ուրո՞ւր:

-Հա, բայց իմ տալինս սարքած ա, աման հինչը պադրաստ ա, մնումա` էփես, սոխյեռ անես, փրթես ուտես: Կնեկդ կգիդա էլի ձևերը:

-Կնեկ չոնիմ:

-Պիա~,- մեջ մտան հարևանները:

-Մեծ մարդ ես, խե չե՞ս փսակվըմ, խոխա պիրես, ուրխանաս:

-Ը~մ, սիրուն, սիմպատիչնի տղա եմ, վեր փսակվեմ` իրեքը պիտի օզեմ:

Թեման փոխեց տատիկս:

-Մհեկ քանի լիտր ես օզըմ:

-Տատի, մի 2 լիտր պիր:

Տատս գնաց տուն, իսկ ես մնացի ու շարունակեցի հետևել նրանց զրույցին: Ալին տոտան փողի դիմաց առաջարկեց իր պատրաստած, ինչպես ասում է ինքը, «յուղը վիրան» պանիրը:

-Կարո՞ղ ա` պանիր առնես:

-Չէ, տրա անունը տա մի: Հունց սեղանին տրանա իլումա, ես ըտեղ նստում չեմ:

-Իսկ կարո՞ղ ա խնձորավ փոխանակեք,- հարցրեց տատս:

-Թե լավ խնձոր ա, տան մհար կօզեմ: Գինը հիշքա՞ն ես ասում:

-150 էլի:

-Լավ, հեսա կյեշեմ:

Խնձոր էլ վերցրեց: Հետո նկատեցի նրա դժգոհ հայացքը: Առևտրականը իր աշխատանքից դժգոհում էր, նայում էր սևացած ձեռքերին, փոշոտ շորերին ու ասում.

-Բա սա գո՞րծ ա, հալալ չէր են մի աշխատանքիս:

-Դե, էս էլ սեզոնային ա, էլի,- ասաց Ալին տոտան:

Բացում էր պարտքերի ցուցակը և նայում, թե որ թաղամասում պետք է կանգնի: Հավաքելով կարտոֆիլ, պասկեթան, խնձոր, նստեց մեքենան և հեռացավ:

Դուք ինքներդ էլ երևի պատկերացրեցիք, թե գյուղի բնակիչները ինչպես են սպառում հավաքած բերքը: