Ինձ ճանաչողներից շատերը գիտեն, թե ես ինչքան լավատես եմ ու օրվա մեջ քանի ու քանի անգամ եմ ասում, որ ամեն ինչ լավ կլինի: Բայց ինչքան ավելի հասուն ես դառնում, կյանքն ավելի ու ավելի դժվար է թվում քեզ, ու դու հասկանում ես, որ բոլոր ամպիկավոր սպասումներդ ամեն օրվա արևի լույսով մայր են մտնում: Ու մնում է միայն շատ մեծ ու ներքին հույսով հավատալ, որ ամեն ինչ լավ կլինի ինչ-որ մի օր, ինչ-որ մի ժամ ու ինչ-որ մի պահի:

Ինձ հետ շատ է պատահում, որ թվում է, թե ես ոչինչ չեմ կարող անել, ու կյանքը շատ անիմաստ է: Բայց կարճ ժամանակ անց հասկանում եմ, որ դա կյանքը չէ, դա իմ ներսի թույլ ես-ն է, ով չի կարող պայքարել ու փորձում է հաղթել ուժեղ ես-ին: Շատերս էլ հենց դիմացինին կամ մեկ այլ գործոնն ենք համարում մեր ձախողումների պատճառը, ու լոկ հաջողության դեպքում տեսնում ենք միայն ու միայն ինքներս մեզ: Մեր ձախողումներն էլ ենք մենք, մեր անկումներն էլ: Ու դա էլ պետք է ընդունել:

Ինչ-որ թեթև մի միտք գլուխս լցվեց, որ պիտի գրեմ բոլոր նրանց, ովքեր կկարդան, խնդրեմ, որ հավատան, իրոք հավատան ու երբեք մենակ չթողնեն իրենց երազանքներն ու գունաթափ չանեն իրենց պայծառ հոգիները:

Բոլորիդ նման ես էլ երազանքներ ունեմ, նպատակներ էլ, բայց երազանքներն ավելի եմ սիրում, որովհետև ինչ-որ չափով անիրական են, անհույս, բայց նաև զվարճալի ու հետաքրքիր: Մի գաղտնիք բացեմ: Ես գրում եմ, գրում եմ երազանքներս ամեն պատահած թղթի վրա ու պահում գրքումս, պայուսակիս մեջ, նոթատետրիս արանքում, բարձիս տակ եմ պահում, որ քնիս մեջ դրանց ի կատար ածվելը տեսնեմ ու անդադար սպասեմ, որ մի օր գան ու ձեռքս բռնեն: Ընկերներս գալիս էին մեր տուն, ու երբ մտնում էին սենյակս, ծիծաղում էին. պատին թղթի վրա գրված երազանքներս էին: Ու ես ամեն անգամ սպասում էի, որ լրջանան ու հասկանան ինձ: Ծիծաղելու ոչինչ չկար, ախր: Ես հենց այդ թուղթն էի ու այդ տառերը, որ մի կերպ խցկվել էին բարակ թղթի վրա ու կատարվելու մեծ առաքելությամբ անխոս կախված էին պատից: Կկատարվեն հերթով, ես վստահ եմ, ես հավատում եմ: Ախր, առանց հավատի ոչինչ չկա: Տիեզերքում՝ գաղտնի մի անկյունից մեզ լսում են ու տալիս հենց այն, ինչ ուզում ենք, կամ մի պահ մտածել ենք, լուռ երազել ու ինքներս մեզնից թաքուն հավատացել: Մեզ լսում են, այո, գուցե և դա հենց այն մեկն է, ով մեզ ստեղծել է, ում մենք Աստված ենք կոչում, ով մեր քրիստոնյա հավատն է:

Մեծագույն հաճույք է միշտ երազելն ու լուսավորին սպասելը, քո մեջ լույսը երկնքից ներարկելն ու բոլորին տալը:

Ես ապրում եմ, երազում եմ:

Վերջերս մի մարդու հանդիպեցի ու հենց իր մասին էլ ուզում եմ պատմել:

Ընկերուհիներով հավաքվել էինք: Արդեն ուշ էր, որոշեցինք տաքսի նստել ու տուն հասնել: Մեր ուրախ տրամադրությունը նույնն էր անգամ մեքենայի մեջ: Մի բանն այն չէր ուղղակի. տաքսու վարորդը նման չէր բոլոր այն վարորդներին, ովքեր «կենտ» մազափնջով են, սև քառակուսի ակնոցնով ու ովքեր բարձր երաժշտության ներքո հարցնում են. «Ո՞ւր ենք գնալու, քուրս» ու վերջում էլ. «Հազար դրամ, ցավդ տանեմ» (դե հա, մի քիչ չափազանցրի գուցե, բայց ամեն դեպքում):

Երբ նստեցինք, տարբեր թեմաներից էինք խոսում, ու մեզնից մեկն ասաց.

-Էրեխե՛ք, կարելի ա մի օր գալ Սարյանի թանգարան: Դասերին որ նայենք, պիտի ոչ մի բան չհասցնենք: Անպայման գանք, էլի:

Վարորդը, որ ամբողջ ժամանակ լսում էր մեր խոսակցությունը, ասաց.

-Ապրեք, էրեխե՛ք ջան, անպայման գնացեք: Հենց մի քիչ ներքև էլ Փարաջանովինն է, դա էլ գնացեք: Հա, իմիջիայլոց, Այվազովսկու երկու հարյուր ամյակին նվիրված ցուցադրություն կա Ազգային պատկերասրահում, դա էլ գնացեք: Անգամ նկարներ կան, որ այսքան ժամանակ չեն ցուցադրվել, ու հիմա կարող եք տեսնել:

Եթե անկեղծ, սկզբում բոլորս զարմացած էինք իրեն նայում, որովհետև մի տեսակ անսովոր էր մարդկային նման կերպարը ըմբռնել որպես տաքսու վարորդ: Հասկանալի էր, որ արվեստագետ է՝ շատ-շատերի պես չգնահատված ու հուսալքված: Հարց ու փորձից հետո հասկացանք, որ նկարիչ էր, պարզապես կարիքից դրդված այժմ այս գործին է:

-Հասկանում եք, արվեստի մեջ լինելն ու մնալը շատ դժվար է: Դու չես կարող նման կերպ գոյատևել, այն էլ մեր երկրում, եթե մեկ այլ գործով չզբաղվես: Շատ եմ ցավում դրա համար: Բա, էրեխե՛ք ջան:

-Շատ նկարներ ունեմ՝ տարբեր երկրներ ցուցադրությունների ուղարկված: Սա էլ իմ մասին պատմող մի հոդված է փոքրիկ (մեքենայում է պահում իր մասին պատմող նյութերը): Արվեստին չես կարող մոտենալ որպես բիզնես, որպես գումար աշխատելու միջոց, արվեստն աշխարհ է, որում ու որով պիտի ապրես: Կներեք էրեխեք ջան, երևի շատ խոսեցի: Ուղղակի, որ տեսա ձեր հետաքրքրությունը, սկսեցի պատմել: Գնացեք, շատ գնացեք նման տեղեր: Ձեր ժամանակը ճիշտ ու արժեքավոր բաների վրա ծախսեք:

Սառը տխրություն էր լցվել ներսս, որովհետև տխուր էին ոչ միայն խոսքերը նրա, այլև հայացքը ու հենց ինքը:

Մենք, որ ուրախ զրուցում էինք սկզբում, արդեն լռել էինք ու ամենքս մի տող, մի միտք էր փորձում իրենով անել:

Արվեստագետը, ով կյանքն ընկալում է յուրահատուկ, դրական, խաղաղ ձևով և ով կյանքը, աշխարհը, հասարակ մարդուն ավելի մոտ է դարձնում հոգևորին, այսօր գնահատված չէ, այսօր արժանավայել ապրելու հնարավորություն չունի: Միայն մարդիկ, ովքեր մեզ ավելի մոտ են դարձնում սպառնալիքներին, որոնց պատճառով կյանքը հաճախ սև է թվում, ինքնագոհ ու երջանիկ են ապրում:

Չգիտեմ…

«Ուֆ, հեսա հուլիսն էլ կպրծնի, ու վերջ։ Էլի դասեր ու էլի ամռան կարոտ։ Ամբողջ տարին սպասում եմ ամռանը, ու էդ տնաշենը էնքան արագ ա պրծնում, գնում, մարդ բան չի հասկանում։ Դասերի ժամանակ ա, որ մի օրը դար ա թվում»: Նստած ինձ համար երգ էի լսում, մեկ էլ նայեմ, տեսնեմ՝ ի՞նչ. ամառն ա վերջանում։ Ա~խր շատ արագ ես անցնում, ամառ։ Դասերի ժամանակ ամառվա այնպիսի պլաններ էի կազմել, որ եթե ինչ-որ մեկը լսեր, կնախանձեր ինձ ու կասեր՝ Շուշան, կլինի՞ քեզ հետ գամ ամառը վայելեմ։

«Հըմ, արդեն մայիսը վերջացավ։ Բան չմնաց, հեսա արդեն գնում եմ տուն ու վերջ։ Ամեն առավոտ՝ ժամը վեցից վազք մի կես ժամ, հետո թեթև նախաճաշ ու բոլոր գրքերը, որ պահել էի, դրանք մի շնչով կարդալ ու վերջացնել։ Ոչ մի ֆեյսբուք, ոչ մի բան։ Օգնում եմ մամային, տան ամբողջ գործը ես եմ անում, որ չասի՝ չեմ օգնում։ Պարապում եմ չինարեն, որ բոլոր բացերս լրացնեմ, անգամ մի նոր լեզու եմ սովորում։ Երբ ցերեկվա շոգն անցնի, իջնում եմ մաքուր օդ շնչելու, գալիս եմ ու սկսում եմ կինոներ նայել, բայց էս անգամ վերջ, ոչ մի ռոմանտիկ կինո, կսրգին կինոներ։ Գյուղ կգնամ, սարեր կբարձրանամ ու կվայելեմ օրվաս ամեն մի պահը։ Ե՞րբ ա, է, գալու ամառը, ուֆ։ Էս դասերի պատճառով ոչ մի սիրելի բան չեմ անում»:

…Ամառ։ Տասներեքն անց կես ու դեռևս արթնանալ չցանկացող ես։ Ամեն օր ժամը վեցին, իմ մեծահոգի զարթուցիչն ինձ խնդրում, աղաչում է, որ արթնանամ, բայց ես խոստանում եմ, որ այսօր չէ, բայց վաղը հաստատ արթնանալու եմ ու վերջ, վաղվանից արդեն ոնց պլանավորել էի։ Ու քանի այդպիսի «վաղ»-եր եկան ու անցան, բայց մինչ այսօր ոչ մի օր շուտ չեմ արթնացել: Ախր, մինչև ուշ գիշեր կինո էի նայում. աղջիկը թողել էր տղային, ու նայում էի այնքան, մինչև հասնում էի այն պահին, որ արդեն հաշտվել են։ Թե չէ՝ ամբողջ գիշեր այնքան էի լացելու, որ ավելի լավ էր մի քսան սերիան մի գիշերում նայեի ու խիղճս հանգիստ քնեի։ Մի շատ սիրուն կազմով գիրք ունեմ՝ դրված անկողնուս կողքին, ամեն անգամ ուզում եմ կարդալ , բայց ոնց որ դուրս չի գալիս, ու ֆեյսբուք եմ մտնում դրա փոխարեն՝ գրքին խոստանալով, որ վաղը հաստատ կկարդամ իրեն։ Մինչև արթնանում ու երգ եմ լսում, տեսնում եմ՝ մաման արդեն աշխատանքից եկել է, ու անելու բան չկա։ «Լավ, դե շուտ կքնեմ էսօր, որ վաղը շուտ արթնանամ ու ես տան գործերն անեմ»:

«Վա~խ, էս ինչ կինո ա, քիչ էլ ա, է ՝ մի երեսուն սերիա, հեսա սկսեմ նայել, որ մինչև վաղը արդեն վերջացրած լինեմ»: Ու նման կերպ ամեն օր ես անում եմ այն, ինչ պլանավորել էի՝ արթնանում եմ շատ շուտ՝ վաղ կեսօրին, նախաճաշում եմ ու սենյակից դուրս չեմ գալիս՝ կինո, երգ, ուտել ու նորից կինո։ Զարմացա մի պահ, թե ոնց ժամանակ գտա ու մի քանի տող գրեցի։ Չէ, դե խիղճս հանգիստ է. կինոյիս աղջիկն ու տղան արդեն միասին են։ Նոր վերջացրի նայելս և ուրախ-ուրախ գրեցի:

Բայց վաղվանից արդեն ոչ մի կինո, ոչ մի ֆեյսբուք…

Անչափ սիրում եմ անակնկալ պահեր, որ սիրտս լցնում են անասելի ուրախությամբ ու թրթիռով՝ չնայած նրան, որ միշտ փչացրել եմ ինձ սպասվող անակնկալները: Երբ պատահմամբ իմանում էի, որ ծնողներս ինձ անակնկալ են անելու, այնքան էի համոզում, որ ասում էին: Ընկերներիս նույնպես այնքան էի ձանձրացնում իմ հարցուփորձով, որ ստիպված ասում էին, թե ինչ անակնկալ են ինձ անելու: Դե, հա, անհամբեր եմ, դրանից է: Իսկ հետո մեծ ափսոսանքով էի լցվում, որ էլի իմ անակնկալը փչացրի:

Բայց, ահա, ապրիլի քսանութին ես ապրեցի իմ իրական անակնկալը: Բոլորիս համար շատ սպասված մի օր, օր, որ տվեց մեզ նոր հույսեր, ապրումներ, օր, որ մեզ նորովի ուրախացրեց, օր, որ կոչված էր Պատանի թղթակիցների առաջին մրցանակաբաշխություն:

Ինձ համար նույնպես անակնկալ կար, որի մասին միայն իմացա հենց նվերս ստանալիս: Նվերներիս մեջ ամենաոգևորողն ինձ համար դիպլոմն էր, որն ինձ տրվեց իմ զգացմունքային նյութերի համար: Երբ բոլորն ինձ ասում են. «Շուշա՛ն, պետք չի էդքան զգացմունքային լինել, մեջդ պահի շատ բաներ, շատ բան մի նկատի,մի արտահայտվի», ես մտածում եմ. «Կարո՞ղ ա սխալ տեսակ եմ ես» ու ինչ-որ տեղ նեղսրտում եմ: Բայց հանկարծ գնահատվում եմ իմ հույզերի ու զգացմունքային նյութերի համար: Ու հիմա թևերս, որ դադարել էին թռչել, նորից թռիչքի են պատրաստ:

Իսկապես շատ ուրախ եմ, ուրախ եմ, որ իրական անակնկալ ունեցա, որ այս անգամ, իրոք, վայելեցի այն: Չգիտեմ, երբ հերթը հասնում է շնորհակալություն հայտնելուն, ես բառեր չեմ գտնում, չեմ կարողանում արտահայտել այն խոսքերը, որ պիտի լսվեն: Կարծում եմ՝ խոսքերով չէ, որ պիտի իսկապես ապացուցես շնորհակալությունդ, այլ նվիրվածությամբդ ու գործովդ: Շատ չեմ գրի, որ հնչած խոսքերին չնմանվեն:

Պարզապես շնորհակալ եմ. ես ուրախ եմ, թռչում եմ….

Եվ քանի-քանիսն ինձ պես այսքան ուրախ են…

Դժվար է, ինձ համար հիմա դժվար է, բայց պիտի գրեմ, պիտի բառերով նկարեմ այն օրվա հույզերը, այն օրվա  ապրումները, որ դեռ ներսումս են:

Հասկանո՞ւմ եք, ապրումներ կան, որ ներսից քեզ տանջում  են, որ ինչքան էլ փորձում ես չապրել դրանց ծանրությունը, միևնույն է, չես կարողանում:

Ուզում եմ նրանց մասին պատմել, նրանց, ովքեր այսօր այնտեղ են, հեռու են, բայց այնքան ներկա են ու ապագա են: Հիմա էլ, որ գրում եմ, նրանց հետ եմ. մտքումս են իրենց հայացքներն ու իրենց չապրած ու մեզ նվիրած խաղաղ օրերը:

Երեկո էր: Քայլերս ինձ տարան այնտեղ, այնտեղ, ուր կյանքը, թվում է, թե ավարտված է, ուր ամեն բան լուռ է, ուր հայրենասիրության վեհ գաղափարն է: Ու հենց այնտեղ է կյանքը, կյանքը՝ իմ ու քո ու մեր երկրի, կյանքը, որ մեզ նվիրվեց, կյանքը, որ կարմիր գույնից կապույտի վերածվեց ու ապրելուն շարունակություն տվեց:

Շունչս պահել եմ, որ ուժեղ լռությանը քնից չհանեմ, որ չխանգարեմ: Կանգնել ու վեր եմ նայում, նայում եմ երկինք. այնտեղ շատ բան եմ կորցրել…

Մայրամուտ էր արդեն, ու նման տեսարան ես երբևէ չէի տեսել. արևը մինչև վերջին պահը հրաժեշտի գրկել էր իր լույսով տխուր շիրիմները՝ սառը քարերին ջերմություն տալով: Նա էլ հասկանում էր, թե ինչ է անում, թե ում է գրկում, և թե ովքեր են հենց այստեղ լռում:

Ողջ մարմնով դողում էի…

Ինչի՞ համար…

Ափսոս…

Ես էի ու ինձնից միշտ վեր կանգող հայրենասիրությունս, որ, թվում էր, թե անչափելի է, զորեղ է: Բայց ինքն էլ խեղճացել էր ինձ պես այս անգամ. նրանց հայրենասիրության կողքին աննկատ էր իր լիությունը:

Արտասվեցի, էլի չկարողացա…

Հա, արտասվում եմ, դե բայց այնքան հպարտ եմ, հպարտ եմ ինձ նայող  հայացքներով, որ խաղաղությունն այսօրվա  հեռվից տեսան ու մերը դարձրին, որ այսօրվա կապույտը իրենք բերեցին:

Նայում եմ, ու թվում է, թե իրենց խաղաղ քնից արթնացել հերթով ու ինձ են նայում: Իսկ ես բառազուրկ եմ, ես խոսել չեմ կարող: Խոսքերս անբովանդակ են իրենց  ինքնազոհության առաջ:

Մենք Հայրենիք էինք գոռում՝ տներում նստած, մինչ իրենք անխոս Հայրենիքն էին պահում-պաշտպանում՝ մահվան ահը սրտներում:

Երբ արդեն դուրս եկա Եռաբլուրից, մի երկնային թեթևություն էր ներսումս, որ երբևէ ունենում եմ եկեղեցի մտնելուց հետո. սուրբ տեղ էի գնացել:

Շնորհակալ եմ, շնորհակալ եմ, որ կամ ես, որ հայրենիքս կա, շնորհակալ եմ, որ կաք դուք հեռու հեռվում ու մեզ շատ մոտ…

Մենք բոլորս էլ ունենք վախեր, որոնք, թվում է, թե անհնար է հաղթահարել: 

Ես էլ շատ վախեր ունեմ, բայց վախի ամենամեծ ապրումներս լինում են շուն տեսնելիս: Չնայած այն փաստին, որ անչափ շատ եմ սիրում շներ, միևնույն է, ահավոր վախենում եմ: Դեռ դպրոցի ժամանակներից ամեն օր գրեթե ուշացած էի հասնում դասի ու պատճառաբանում, որ քնած էի մնացել, մինչդեռ իրականում դպրոց գնալու ճամփին շուն էի հանդիպել, վախից ճամփաս փոխել, բռնել դպրոց տանող ամենաերկար ճանապարհը:

Երբ ընկերներով էինք դասի գնում, ոչ մի շուն չկար, իսկ երբ մենակ էի, մեկը չէր, երկուսը չէին…

Ստիպված երբեմն էլ հետ էի քայլում ու սպասում, որ մի ծանոթ մարդ գա ու միասին անցնենք շան կողքով:

Մի օր պարապմունքից տուն գալիս մի «մեծ» շուն հարձակվեց վրաս, ու ես մինչև մեր տուն վազել եմ, չնայած նրան, որ շունն ընդամենը մի փոքր քայլել էր հետևիցս: Բոլորին մի քանի օր պատմում էի, որ մի մեծ, հսկա, վախենալու շուն է վրաս հարձակվել, ու ընկերներս մտածում էին, թե լավ եմ պրծել: Մի օր միասին էինք տուն գալիս, մեկ էլ, ըհըն, նույն «մեծ» շունը, ու ես ասում եմ.

-Էրեխե՛ք, էս ա էն մեծ, գամփռ շունը, որ հարձակվել էր վրաս:

Տեսնում եմ, որ ընկերներս բարձր ծիծաղում են:

-Երբվանի՞ց տուզիկը գամփռ դառավ, լավ էլի, Շուշան:

Բոլորն ինձ ասում էին.

-Հանգիստ անցի իրա մոտով, ու ինքը քեզ վրա հաստատ չի հարձակվի: Մի վախեցիր. ինքը զգում ա:

Հետո փորձում էի այդ ձևով նույնպես: Երբ շուն էի տեսնում, «անվախ» անցնում էի կողքով ու բարձր-բարձր ասում.

- Գիտես, չէ՞, էլ չեմ վախենում քեզնից, նայի՝ կողքովդ անցնում եմ: Հո չե՞ս կծի ինձ:

Պատկերացնում եմ, որ մարդկանց մոտ ամենաքիչր գժի տպավորություն եմ թողել:

Իսկ հիմա, երբ շուն եմ տեսնում, արագ զանգում եմ մայրիկիս ու ասում.

-Մա՞մ, մի քիչ խոսա էլի, մինչև…

-Էլի՞ շուն ես տեսել:

-Հա: Օբյեկտը հենց հիմա կողքովս քայլում ա ու ինձ ա նայում: Անունը չեմ տալիս, որ գլխի չընկնի՝ իրանից ենք խոսում:

Ու այսպես ամեն անգամ:

Ինչ ասեմ, երևի կգա մի օր, որ կազատվեմ այս տեսակ ծիծաղելի, բայց շատ մեծ թվացող վախից: Ու այս ամենն ուղղակի ժպիտով կհիշեմ: