Երբեք չեմ կարողանում մոռանալ, թե ինչպես խաբեցի հորեղբորս, ձևացնելով, իբր քնած եմ:

Երևի 5-6 տարեկան կլինեի, սարում էի, երբ ես ու հորեղբայրս ոտքով գնում էինք մոտիկ ուրթերից մեկը, ճանապարհը քարքարոտ էր, հորեղբարս ասաց.

-Սիրունս, արի` շլակեմ, որ քարերը ոտներդ ցվացնեն ոչ:

Նա ինձ միշտ ասում էր «սիրունս », երբեմն էլ՝ «բողոճ»: Դե իհարկե, ես չհրաժարվեցի այդ հաճույքից: Մենք տեղ հասանք, մի քիչ մնացինք: Երբ արդեն հետ էինք գալիս, նա այդ քարքարոտ ճանապարհում կրկին ինձ առաջարկեց, որ շալակի, և ես նորից չհրաժարվեցի: Երբ արդեն անցել էինք ադ քարերը, հորեղբարս հարցրեց.

-Վեր չես գալի՞, սիրունս:

Ես ձևացրեցի, իբր քնած եմ, ինձ մինչև վերջ շալակած տարավ: Հասանք տուն, սկսեցի ծիծաղել: Հետո՝ այդ «քնած» երեխան հարևանի հետ գնաց հորթերը բերելու, ընդ որում՝ հարևանի հորթերը:

Կարոտով եմ հիշում թե՛ հորեղբորս, թե՛ այն օրերը, որ անց եմ կացրել նրա հետ: Հիմա հորեղբայրս չկա, ու էլ ոչ ոք ինձ «սիրունս» կամ «բողոճ» չի ասում…

Տեսնել, հավանել, սիրահարվել, սիրել, կարոտել, լինել միասին, ժպտալ… Այս բոլորը պարզ գործողություններ են, որոնք մենք անում ենք մեր կյանքի ընթացքում, և հենց դրանցից է կախված մեր ողջ ապագան: Բայց արդյո՞ք հեշտ է դրանք իրականացնել, իհարկե ոչ, քանի որ հենց առաջին քայլից է կախված ամենակարևոր վերջին կետը` ժպտալը: 

Ցավոք, ոչ բոլորն են կարողանում ժպտալ ու լինել երջանիկ կամ թեկուզ, որ ամենակարևորն է, լինել միշտ միասին:

Սերը մի մեծ հասկացություն է, որը յուրաքանչյուրս ընկալում ենք յուրովի: Բոլորս էլ սիրահարվում ենք, ոմանք լինում են երջանիկ, իսկ ոմանց մոտ էլ պարզապես ոչինչ չի ստացվում:

Իսկ երբևէ տեսե՞լ եք սերը: Ես կարող եմ վստահ ասել, որ տեսել եմ և ուզում եմ պատմել:

Ընդամենը մի քանի օր առաջ ներկա էի մի արարողության, որը ես անվանեցի «Ոսկե հարսանիք»: Ինչո՞ւ, որովհետև նշվում էր ամուսնության 50-ամյակ: 50 տարի լինել միասին. Նախ` տեսնել, հավանել, սիրահարվել, սիրել, կարոտել, լինել միասին, ժպտալ… Ապրել միասին, ապրել հանուն իրար, հասցնել միասին անել ավելին, քան պահաջվում է… «Նորապսակները», ինչպես նշում էին արարողության հյուրերը, ողջ ընթացքում միասին էին ձեռք-ձեռքի բռնած, պարում էին միասին, ու սա է իրական սերը…

Ժամանակ, ի՞նչ է այն։ Անընդհատ անցնող ակնթարթների շարան, որոնք դու կարող ես ճիշտ օգտագործել, կամ էլ ուղղակի վատնել անիմաստ բաների վրա։ Այն երբեք ոչ ոքի չի սպասում, երբեք ոչ ոք չի զիջում, կարող է ուղղակի նվիրել պահեր, որոնք հավերժ կհիշվեն։

Կհիշվեն ողջ կյանքում, և մի տեսակ երազկոտ հայացքով կսպասես նրանց վերադարձին, բայց ափսոս…

Կարծես երեկ էր, մանկահասակ վազում էի քրոջս հետ ձների, ցեխերի միջով, իրար հետ խաղում, թավալվում ձների մեջ, թրջվում, մրսում ու հիվանդանում, բայց միևնույն է, շարունակում էի խաղալ: Կարծես հոգիս ազատություն էր ստանում, թռչում, թռչում անհուն երկնքում։ Թռչում հեռու, հեռու….

Բայց անցավ ժամանակը մեր, էլ ինչպե՞ս խաղանք՝ ինչպե՞ս թրջվենք…

Եկա դպրոց։ Մի տեսակ անծանոթ միջավայր, որին շատ շուտ մերվեցի։ Ընկերացա համադասարանցիներիս հետ, կապվեցի նրանց հետ։ Նրանք դարձան իմ ամենալավ ընկերները։

Իսկ հիմա եկել է պահը բաժանման։ 11 տարի իրար հետ սովորելուց հետո մեր ուղիները բաժանվում են։

Անցավ ժամանակը մեր ուրախ մանկության, էլ ինչպե՞ս խաղանք, ինչպե՞ս թրջվենք…

Մեծացել ենք արդեն, դրա ժամանակը էլ չկա։

Ո՞ւր կորար իմ ուրախ մանկություն։

Իմ ջերմագին հուշեր մանկական,
Անցան օրերն ու մնաց անխափան՝
Իմ անհոգ և ուրախ հուշերը մանկության։
Փակեցի աչքերս՝ մեծացավ հոգիս
Սիրածս շորը էլ չեղավ հագիս։

Ես սովորություն ունեմ մի բանով տարվելու: Տարվելը մեղմ է ասված: Հիմնականում այդ ինչ-որ բաները լինում են կա´մ ֆիլմեր, կա՛մ գրքեր՝ իրենց հերոսներվ հանդերձ: Ու վերջ, սկսվեց պաշտամունքի երկարատև ու տանջալից շրջանը: Եվ այն վերջանում է միայն այն ժամանակ, երբ հայտնվում է մի նոր պաշտամունքի առարկա: Ստացվում է՝ ես երբեք առանց իդեալի չեմ մնում:

Հիմա բոլորը կասեն, թե իրենց հետ էլ է այդպես: Բայց՝ չէ: Ես չափազանց խորն եմ տարվում:

Մի օրինակ բերեմ: Ես ու քույրս սկսեցինք միասին նայել մի ամերիկյան սերիալ: Երկուսս էլ շատ սիրեցինք այն: Ուրախանում էինք նույն չափով, տառապում՝ նույն ուժգնությամբ: Թվում էր՝ մենք հավասար չափով էինք սիրում հերոսներին, առհասարակ ֆիլմը: Նույնիսկ ինձ էր սկսել այդպես թվալ:

Բայց երբ սերիալի հերթական եթերաշրջանը ավարտվեց, և մենք պետք է սպասեինք հաջորդին, որը սկսվելու էր մեկ տարի հետո՝ քույրս շատ արագ մոռացավ այն, իսկ ես՝ ոչ: Ընդհակառակը, էլ ավելի էի կապվում սերիալին, տարվում նրանով: Հետևում էի սերիալի մասին բոլոր նորություններին: Ես ապրում էի դրանով:

Ֆիլմի նոր մասերը դուրս էին գալիս ամեն ուրբաթ: Այսպիսով, ինձ համար շաբաթվա մյուս օրերը գոյություն չունեին: Դրանք լոկ խոչընդոտ էին, որ ինձ բաժանում էրն բաղձալի ուրբաթից: Ու հենց նայում էի սերիան, նորից անհամբերությամբ սպասում էի հաջորդին: Եվ հաշվի չէի առնում, որ բացի ուրբաթից էլի օրեր կան:

Իմ բոլոր ծանոթները, ովքեր նույնիսկ չէին էլ նայել, ատում էին այն: Հիմա ասեմ՝ ինչու: Ես այնքան էի նրանց մոտ խոսում սերիալիցս, պատմում, պատմում ու էլի պատմում, որ նրանց հոգնեցնում էի: Իսկ իմ պատմելու և խոսելու նյութը անսպառ էր: Ես խոսում էի դրանից այնքան, մինչև դիմացինս հոգնում էր և էլ չէր լսում:

Եթե իմանային, թե ես ինձ ինչքան բավարարված ու լավ էի զգում այն պատմելուց՝ երևի հավերժ լսեին ինձ: Խոստովանում եմ ձեզ, հասկանում եմ, որ այդպես չի կարելի, բայց չգիտեմ` ինչպես վարվել:

Հ.Գ. Մոռացա սերիալի վերնագիրը ասել «The 100»:

Երբ մանուկ էի, մտածում էի, որ կյանքը արդեն դասավորված մի ծրագրերի գիծ է, որ ինչ էլ անես, մեկ է, կանցնես քո ուղին, ամեն ինչ հարթ կլինի, կմեծանաս, աշխատանք կունենաս, և վերջ: Ու այդպես բոլոր մարդկանց կյանքերը նույն ծրագրով պլանավորված են, և միայն սպասում են մարդկանց իրենց ապրելուն: Բոլոր այդ կյանքերը ունեն հետաքրքիր ընթացք և երջանիկ ավարտ: 

Կվազես քամու հետ հավասար, քեզ կորցնելով, և առանց վախի: Անգամ երբ կընկնես և կվնասես ծնկներդ, միշտ մայրիկդ կողքիդ կգտնվի և կտա քեզ դեղը` ծնկներիդ վերքերի դեմ:

Սակայն փոքր ժամանակ ինձ իրոք միայն ու միայն հուզում էին ծնկներիս վերքերը, և մայրիկի համբույրները, որպեսզի ցավն անցնի: Հետագայում մեծանալով ես հասկացա, որ կյանքը միշտ չէ, որ դասավորված է հեշտ, գեղեցիկ և ուրախ ավարտով: Որոշ Ժամանակ այն «վերքոտ ծնկներ» են` առանց համբույրների: Դժվար անցանելի ճանապարհներ: Ցեխոտ ոտքեր` մաշված կոշիկների մեջ: Անքուն գլուխներ: Կոտրված սրտեր առանց բացատրությունների: Այդ հին և շատ ծանոթ փայտե դուռն է` փոխված կողպեքով և քո անհամապատասխան բանալիով:

Ճիշտ է, կան անհոգ ապրողներ, որոնց համար կյանքը ուղղակի թեթև քայլվածք է բեմի վրա, բայց և կան երեխաներ, որոնք դեռ մանկություն չունենալով, ծանր աշխատանքներ են կատարում: Մարդիկ, ովքեր օրվա հացի գումար վաստակելուց հետո անգամ ուժ չեն ունենում այդ  վաստակած հացն ուտելու:

Կյանքը իրականում շատ դժվար է: Ավելի ճիշտ ամենադժվար բանն է: Իսկ դու դրա հենց գլխավոր հերոսն ես, ով պետք է պատվով անցնի այդ ամեն փորձությունների միջով և վերջում հաղթական դրոշակը թափահարի:

Երևի հենց ցավը և տխրությունն են կյանքը դարձնում իրական: Իրական, այլ ոչ թե երևակայական մի երազ: Չէ՞ որ երազներից արթնանալու համար մենք միշտ կսմթում ենք մեզ: Երևի…

Հենց «երևին» է, որ ստիպում է շարունակել հուսալ: Կյանքը միշտ չէ, որ գեղեցիկ է լինում, ինչպես գովազդների գեղեցիկ և երջանիկ դեմքերը, ես դա արդեն հասկանում եմ:

-Ու~ֆ , Սերոժ, անձրև ա էլի, ո՞նց ենք տուն գնալու…

Ինչ որ մեկը ցածր ու դժգոհ ձայնով ասաց դասարանից դուրս գալու պահին:

-Էլի անձրև ա, զզվացրեց արդեն, էլի, հերիք չի` թրջվում եմ, մի հատ էլ կոշիկներիս ցեխ եմ կերցնում,- ես էլ` ոչ պակաս դժգոհ տոնով։

Այ ժամանակ ես տանել չէի կարողանում անձրևը։ Բայց…

Մի օր ես ինչ-որ տեղ էի փախչում անձրևից, որ չթրջվեի ու մտքիս մեջ ասացի.

-Անձրևը էդքան վախենալու ա, որ բոլորը փախչո՞ւմ են: Էհ, մի օր էլ թող թրջվեմ:

Ու կամաց-կամաց քայլեր գցելով` բռնեցի տան ճանապարհը, մտածելով. «Անձրևը հեչ էլ վատը չի, ոչ էլ վնաս ա տալիս, ինչի՞ էի զզվում անձրևից»:

Եվ իրոք` ինչո՞ւ չէի սիրում: Միայն անձրևի ձայնը հերիք է, որ մտնես քո մտքերի աշխարհ, և ում ասես` չես հանդիպի էդ աշխարհում, ինչ ասես կհիշես։ Էդ պահին անգամ չէի մտածում, որ կհիվանդանամ կամ շորերս կթրջվեն, կամ մաման կբարկանա։ Ինձ համար քայլում էի` ջրափոսերը չշրջանցելով ու թքած, թե կոշիկներիս մեջ ջուր էր լցվում։

Վայելում էի, մտածում, հիշում, էլի մտածում։ Հիշեցի երրորդ դասարանում սեպտեմբերի մեկի գովասանագիրս, որը հիմա մաման ինչ-որ տեղ պահել ա, որ թոռներին ցույց տա։ Եվ չգիտես ինչի` հիշեցի Sam Smith – I’m Not The Only One երգը: Ես մենակ չեմ երևի, որ էդ երգը անձրևի ժամանակ լսում ա, երևի մենակ չեմ, ինձ նման մեկնել կա, որ անձրևի տակ կարող է ժամերով քայլել ու չնկատել ոչինչ: Հա, կա, վստահ եմ` կա:

Մարդկանց մի ստվար զանգված, ապրում ա հենց այնպես` չնկատելով իր շուրջը գոյությունունեցող մարմինները` աստղերը, արևը, լուսինը: Դրանք մնայուն են, համենայնդեպս, մոտակա 100 000 տարվա ընթացքում: Հենց այդ է երևի պատճառը, որ մարդիկ չեն նկատում դրանց` մտածելով, որ դրանք մնայուն են։

-Միլիոն տարի էղել ա, էդքան էլ կլինի: Շատ պետքս ա` խորանամ ու ինչ-որ աստղի, լուսնի, արևի, կամ առավել ևս, անձրևի մասին մտածեմ:

Հա, ես ճանաչում եմ մարդկանց, որ այդպես են մտածում: Գուցե պետք չէզբաղվել գիտականորեն, բայց դիտել դրանք քո տեսանկյունից ու մտածել դրանց մասին, հաստատ բան չես կորցնելու։

Շնորհակալ եմ բնության երևույթներին ու նրան, ով օգնեց ինձ նկատել ու հետաքրքրվել դրանցով։

Անցնում են տարիները, ու մենք էլ այդ տարիների հետ քիչ-քիչ, կամա թե ակամա, սկսում ենք փոխվել: Երևի դեպի լավը, կամ, ի՞նչ իմանաս, գուցե և հակառակը: Փոխվում ենք այնքան արագ, որ թվում է, ամեն պահ, ամեն վայրկյան մենք փոխվում ենք: Փոխվում ենք ու հաճախ սկսում կարոտել մեր նախկին «ես»-ը: Երևի ամենից հաճախ մարդիկ իրենց մանկությունն ու դրա հետ կապված հիշողություններն են կարոտում, չէ՞: Մանկությունը, որ յուրաքանչյուր մարդու կյանքի ամենալուսավոր ու ամենաերջանիկ ժամանակաշրջանն է համարվում: Երբ ապրում ես անհոգ, երբ երջանիկ լինելու համար կոնֆետներն ու խաղալիքներն էլ բավական են: Հա՜, ու անգամ մանկության անբաժանելի մասը հանդիսացող, համենայն դեպս, մի միտք, որ հաստատ եղել է բոլորիս համար, կարոտում ենք՝ «Ուզում եմ շուտ մեծանալ»: Ու չասեք, որ դուք թեկուզ մի անգամ չեք մտածել այդ մասին, կամ ինքներդ ձեզ չեք տվել՝ «Ե՞րբ եմ մեծանալու, որ ինչ ուզեմ` անեմ» հարցը:

Ուզում ենք մեծանալ, որ ազատ լինենք, որ անենք այն, ինչ ուզում ենք: Ու երբեք, երբեք չենք մտածում, որ շուտ մեծանալու մեջ թերևս ոչ մի լավ բան էլ չկա: Մեծանում ենք, ու շա՜տ բաներ կարոտում, շա՜տ բաներ սկսում քի՜չ-քի՜չ հասկանալ:

Գիտե՞ք, ամենաշատն ինչն եմ կարոտում: Մանկությանս ժպիտներն եմ կարոտում: Հա՜, հա՜, մանկությանս ժպիտները, անկեղծ ու ավելի հաճախ հանդիպող ժպիտները: Մարդիկ ժպտում էին ինձ, իսկ ինձ թվում էր, թե աշխարհն իմն է, թվում էր, թե նրանք միշտ ու բոլորին են ժպտում, թե նրանք էլ ինձ նման անհոգ են, ու նրանց էլ երջանիկ լինելու համար միայն կոնֆետներ ու խաղալիքներ են պետք…

Չգիտեմ, իրականում դրանք անկե՞ղծ էին, թե՞ ոչ, բայց ինձ նման անհոգ մանուկին այդ ժպիտները լիովին անկեղծ էին թվում, այդ ժպիտներն իմն էին թվում, իմ ժպիտները: Փոխվեցին ժամանակները, փոխվեցի նաև ես, ու ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ իմ ժպիտներն օր-օրի պակասում են, որ արդեն անկեղծ ժպիտներ հազվադեպ են հանդիպում:
Չգիտեմ, իմ մեծանալու արդյո՞ւնքն է, թե՞ իրոք մեր օրերում անկեղծ ժպիտների պակաս է զգացվում: Երևի երկուսն էլ… Քայլում եմ փողոցում ու հասկանում, որ միայն ժպիտները չէ, որ պակասել են: Մարդիկ, մարդիկ էլ այժմ առաջվանից ավելի քիչ են հանդիպում Կոթի գյուղիս փողոցներում: Մի մասը կողպել են տան դռներն ու հեռացել, միգուցե ժպիտնե՞րն էլկողպված են դռների նման… Կամ, գուցե հեռացողներն իրենց ժպիտների հետ ուրիշ ժպիտնե՞ր էլ հավաքել, դրել են ճամպրուկներում ու տարել իրենց հետ, չգիտեմ…

Միայն մի բան գիտեմ. մանկությանս ժպիտները պակասել են, հեռացել են ինձնից: Անհոգ օրերիս ժպտացող դեմքերն էլ չկան, գուցե գնացել են մի ուրիշ տեղ, ավելի անկեղծ ժպիտ փնտրելու: Երևի մի օր հետ կգան, իրենց հետ նորանոր ու անկեղծ ժպիտներ կբերեն, կբացեն կողպեքներն ու ազատություն կտան արդեն խունացած ժպիտներին… Երևի մի օր կգան, կժպտան նույն ժպիտով, ու ինձ էլի ժպիտներով լի մանկությունս կհիշեցնեն…

Կարոտում եմ մանկությանս ժպիտները… Այն ժպիտները, որ իմ ժպիտի պատճառն էին դառնում…

Հոկտեմբերի 5, տարվա 278-րդ օրը։ Այդ օրը աշխարհի ավելի քան 100 երկրներում նշվում է ուսուցիչների միջազգային օրը։

Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ուսուցիչները ինչքան բան են փոխել մեր կյանքում։ Շատերը իրենց մասնագիտությունը ընտրել են իրենց ուսուցչի օրինակով։ Հիմա, երբ արդեն ավարտել եմ դպրոցս, սկսել եմ ավելի շատ գնահատել իմ ուսուցիչներին։ Կարոտել դասաժամերը, մեր զրույցները, նրանց տված խորհուրդները։

Առաջին ուսուցիչ. մարդ, ով քեզ սովորեցնում է տառերը, թվերը և այլն։

Բայց ուսուցիչներ միայն դպրոցում չեն լինում,այլ հասարակական կյանքում նույնպես։

Հիշում եմ, երբ ուսուցիչների տոնին միջոցառումներ էինք կազմակերպում, ոգևորվում էին,0 հուզվում, կարմրում ամոթից, ու միշտ հասկանում էի, որ կարմրել կարող են միայն ուսուցիչները։ Որովհետև ուսուցիչն է, որ ունի պատասխանատվության մեծ զգացում։ Ուսուցիչն է, որ միշտ հիշվում է ու գնահատվում։ Երբ մարդիկ զրուցում են կամ իրար հետ համաձայնության չեն գալիս, ասում են.

-Քո ուսուցիչը ո՞վ է եղել։

Ուրեմն մարդու անբաժան ուղեկիցը, կենսագրություն կերտողը ու անհատ ձևավորողը ուսուցիչն է։

Շնորհավոր տոնդ, սիրելի ուսուցիչ, թող քո անցած ուղին միշտ հարթ լինի, հոգիդ` անկաշառ ու սիրտդ` մաքուր։