Ինչն է ինձ հուզում խորագրի արխիվներ

Աննա Էզդանյան

Բերդավանի մեկ օրը

Ողջույն: Ես Աննան եմ, 17 տարեկան:  Ծնվել և մեծացել եմ Տավուշի մարզի Բերդավան գյուղում, որը գտնվում է ադրբեջանական սահմանից 2 կմ հեռավորության վրա: Գյուղի շրջակայքում է գտնվում Ղալինջաքարբերդ ամրոցը, որը կառուցվել է դեռևս 13-րդ դարում: Ըստ որոշ տվյալների, այդտեղ է եղել նաև Աշոտ Երկաթը իր զորքով:

Ընտանիքս բաղկացած է 4 հոգուց` հայրս, մայրս, եղբայրս և ես: Ընտանիքիս գլխավորը հայրս է, ով աշխատում է ալյուրի արտադրամասում: Նա աֆղանական և հայ-ադրբեջանական պատերազմների մասնակից է, ունի բազմաթիվ շքանշաններ և պատվոգրեր: Տան հաջորդ անդամը, ով ամբողջ օրը ոտքի վրա է,  մայրս է: Նա փորձում է ամեն ինչ անել, որպեսզի մենք ոչ մի բանի պակասություն չզգանք: Մայրս բանասեր է և աշխատում է գյուղի դպրոցում որպես ուսուցչուհի: Տան կրտսերը եղբայրս է` Արտյոմը, ով սովորում է  7-րդ դասարանում: Արտյոմը  զբաղվում է ֆուտբոլով և երազում է ֆուտբոլիստ դառնալ:

Այժմ պատմեմ իմ մասին: 2-րդ դասարանից հաճախել եմ երաժշտական դպրոց, որտեղ սովորել եմ 7 տարի դաշնամուրային բաժնում: Դեռ փոքր հասակից շատ եմ սիրել նվագել և երգել: Երազանքներիցս մեկը երգչուհի դառնալն էր, սակայն հայրս միշտ ասում էր. «Դա քու բանը չի: Նստի` դասերովդ զբաղվի»:

Քանի որ այս տարի ավարտում եմ դպրոցը, արդեն որոշել եմ ապագա մասնագիտությունս և ուզում եմ դառնալ տնտեսագետ: Անդամակցում եմ մի քանի կազմակերպությունների:                                                  Մասնակցում եմ գրեթե բոլոր ծրագրերին, որոնք անց են կացվում մեր գյուղում: Մեր դպրոցում նաև աշակերտական խորհրդի անդամ եմ` տեղեկատվական  բաժնի ղեկավար: Դպրոցն ունի բասկետբոլի  խմբակ, որում ներառված եմ նաև ես: Ահա այսպիսին եմ ես: Չգիտեմ` կարողացա՞ պատկերացում տալ իմ մասին, թե ոչ, բայց հույս ունեմ, որ հետագայում նույնպես կգրեմ նյութեր իմ, ընկերներիս, ընտանիքիս և այլ թեմաներով, որոնք կհետաքրքրեն ձեզ: Սա իմ կյանքն է ամենօրյա, իմ և իմ հասակակիցների առօրյան, սակայն մի օր այս ամենը խառնվեց իրար և ասես, կանգ առավ:

2015 թ… Սեպտեմբերի 24-ը… Բերդավանում խաղաղ օր էր, բայց աղետալի ավարտ ունեցավ: Մինչև հիմա հիշում եմ: Ժամը մոտավորապես 5:30-ի սահմաններում էր, երբ լսվեց մի բարձր ձայն: Մարդկանց մի մասը դրսում հողագործությամբ էր զբաղված, մի մասը աշխատանքի վայրում էր, իսկ մի խումբ երեխաներ գյուղի մերձակայքում գտնվող մարզադաշտում ֆուտբոլ էին պարապում: Մարդիկ նույնիսկ չէին պատկերացնում թե ինչ կարող էր լինել: Բոլորը թաքնվելու փոխարեն դուրս էին եկել և գոռում էին.  «Էս ո՞ւմ տանն ա դիբե՜լ, էս ո՞ւմ տանն ա դիբե՜լ»:  Բարձր ճիչեր… Մանկան լաց…

Գնդակոծությունը շարունակվեց մոտավորապես 2 ժամ: Հակառակորդը ինտենսիվորեն կրակ էր բացել ոչ միայն դիրքերի, այլև բնակավայրի վրա: Հակառակորդը կրակ էր բացել մշակույթի տան, մանկապարտեզի, ինչպես նաև երաժշտական դպրոցի և բնակելի տների ուղղությամբ: Այդ ընթացքում եղան անմեղ զոհեր, վիրավորներ: Ազերիների գնդակին զոհ գնացին 90-ամյա Շուշան Ասատրյանը, ով գտնվում էր հենց իրենց տան ներսում և 40-ամյա Սոնա Ռևազյանը, ով եղել էր իրենց բակում:

Որոշ մարդիկ գյուղից դուրս էին հանում երեխաներին, որոշներն էլ պնդում էին, որ եթե իրենք գյուղից հեռանան, էլ ով պետք է պահի գյուղը: Գնդակոծությունը ծանր հետք թողեց մարդկանց սրտերում, որը վերականգնել այլևս հնարավոր չէ:

Գնդակոծության հենց հաջորդ օրը ժամանեցին բարեգործական խմբեր, մի շարք լրագրողներ, գրանցեցին կորստի չափը և սկսեցին օգնություն ցուցաբերել:

Ավերվել էին մշակույթի տան պատուհանների և աստիճանների մի մասը, երաժշտական դպրոցի պատուհանների մի մասը, և շուրջ բոլորը կիսավեր տներ էին:

Այդ դեպքից հետո գրեթե ամեն շաբաթ գալիս էին տարբեր կազմակերպություններից և սովորեցնում էին, թե ինչպես պետք է պաշտպանվել կրակոցների ժամանակ: Սա նույնպես ես համարում եմ բարեգործական աշխատանք: Մենք մեզ մենակ չէինք զգում: Ես համոզվեցի, որ մեր օրերում էլ կան մարդիկ, ովքեր դեռևս մտածում են ոչ միայն իրենց՝ այլ նաև դիմացինների մասին:

Հիմա Բերդավանում կյանքն էլի իր հունով է ընթանում, ինչպես այդ աղետալի օրից առաջ: Շնորհակալություն ենք հայտնում այն բոլոր կազմակերպություններին և անձանց, ովքեր աջակցել են մեզ վերականգնել կորուստները:

Ապրել արժանավայել

Ես Վարազդատ Ամիրաղյանն եմ Նոյեմբերյան քաղաքից: Բնավորությամբ շատ հանգիստ և համբերատար եմ:

21 տարեկան եմ,  ավարտել եմ Նոյեմբերյանի թիվ 2 միջնակարգ դպրոցը, որից հետո ընդունվել եմ Ֆիզիկական Կուլտուրայի Հայկական Պետական Ինստիտուտ` շախմատ մասնագիտությամբ: Շախմատի բնագավառում հասել եմ հաջողությունների, բայց վերջին մի քանի տարում չպարապելու հետևանքով առաջընթաց չունեցա:

2013 թվականին զորակոչվել եմ ՀՀ Զինված ուժեր, և 2015 թվականին ծառայությունս ավարտելուց հետո շարունակել եմ ուսումս:

Իմ կյանքում բանակից հետո շատ մեծ ու անսպասելի փոփոխություններ եղան: Ես դարձա Նոյեմբերյանի «Սուրբ Սարգիս» Երիտասարդաց Միության անդամ: Մեր միության և իմ նպատակն է` փորձել մարդկանց կյանքում աշխուժություն մտցնել: Մեր միությունից ես և ևս 2 հոգի Տավուշի Երիտասարդաց Միության կենտրոնական խորհրդի անդամ ենք: Մենք բոլորս ունենք Տահույսի Թեմի Առաջնորդ Բագրատ եպիսկոպոս Գալստանյանի օրհնությունն ու շատ մեծ աջակցությունը: Եվ Սրբազան Հոր և մեր նպատակն ու ցանկությունն է, որպեսզի մեր ժողովուրդը, հատկապես սահմանամերձ գյուղերում ապրող, ստեղծվեն լավ պայմաններ, որ ժողովուրդը չկորցնի իր հավատքը, և հույսը` ապագայի հանդեպ:

Շատ կարևոր է, որպեսզի գյուղերը չդատարկվեն, և ժողովուրդը շենացնի իր գյուղը: Այդ ամենի համար փորձում ենք մի շարք բարեգործական ծրագրեր իրականացնել:

Ես ունեմ շախմատի խմբակ, ունեմ վկայական, որի համաձայն կարող եմ դպրոցներում 3 տարի աշխատել որպես շախմատի ուսուցիչ, բայց աշխատանքի եմ անցնելու սեպտեմբերից: Այժմ խմբակի պարապմունքներն անց եմ կացնում Եկեղեցուն կից Հովվատանը, որը մենք մեր քահանայի հետ մեր ուժերով ենք վերանորոգել, և այնքան հարազատ տեղ է մեզ համար, որ այն անվանում ենք «Պապոնց տուն»: Բացի այդ ես այժմ Բագրատ Սրբազանի նախաձեռնությամբ Կիրակնօրյա դպրոցում աշխատելու համար գնում եմ վերապատրաստման: Եզրափակումս անեմ` ասելով, որ այսպես իմ առօրյան շատ հագեցած է անցնում, և ես շատ ուրախ եմ,  որ «փոքր» մարդ լինելով կարող եմ ինչ-որ չափով օգտակար լինել ժողովրդին:

Մտածելով այն մասին, թե ինչն է ինձ հուզում, մտքիս գալիս են մի շարք հարցեր, որոնք որ լուրջ խնդիրներ են մեր ժողովրդի համար: Բայց ես այժմ կասեմ այն խնդիրներիների մասին, որոնք որ ինձ համար ավելի առաջնային են, և ես կարող եմ ինչ-որ չափով այդ խնդիրը լուծողներից մեկը լինել:

Առաջնային խնդիրը մեր սահմանամերձ գյուղերն են, որտեղ ապրողները իրենց ընտանիքը գյուղում պահել չկարողանալով, գյուղից ընտանիքով գնում են Երևան կամ Ռուսաստան` հույս ունենալով, որ այնտեղ լավ ապագա կունենան: Գյուղից հեռացողները կրակոցներից չեն վախենում և պատրաստ են գյուղում մնալ, միայն թե մի աշխատանք ունենան, որ կարողանան ընտանիքը պահել: Բայց ցանկացած գյուղի համար կարելի է քայլեր ձեռնարկել, որից հետո արտագաղթ չի լինի, և գյուղից գնացածները հետ կվերադառնան և կշենացնեն գյուղը, դրանով էլ կհզորանա մեր հայրենիքը:

Ինձ հուզող խնդիրներից է նաև երեխաների ճիշտ դաստիարակությունը, նրանց համար հետաքրքիր առօրյա ստեղծելը, որպեսզի համակարգչի առաջ նստելու և խաղեր խաղալու կամ սոցիալական ցանցերում ժամանակ անցկացնելու փոխարեն, հագեցած կյանքով ապրեն:

Ինձ համար առաջնային խնդիր է նաև մեր ժողովրդի մի մասի մոտ մարող հավատքի հարցը: Մենք քրիստոնյա ժողովուրդ ենք, և այդ ժողովուրդը պիտի իրեն պահի իսկական քրիստոնյայի պես, և սրտացավ լինի բոլորի հանդեպ: Իր պահվածքով և մտածելակերպով այնպիսին լինի, որ բոլորը իրենից օրինակ վերցնեն, ցանկանան իրեն նմանվել:

Կոթիի վաղվա օրը

 

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ես Գարիկ Գանջալյանն եմ, ծնվել եմ 1999թ. Տավուշի մարզի Կոթի գյուղում: Սովորում եմ Կոթիի Շ. Շահնազարյանի անվան դպրոցի 12-րդ դասարանում: Ապրում եմ ծնողներիս և քրոջս հետ: Սիրում եմ զբաղվել լուսանկարչությամբ, լուսանկարներիս հիմնական թեման Կոթի գյուղի բնաշխարհն է: Սիրում եմ զբաղվել սպորտով: Հանդիսանում եմ դպրոցի աշակերտական խորհրդի սպորտային կազմակերպիչ:

«Հայրենիքի դարպասներ»  ՀԿ-ի հովանավորության շնորհիվ 2015թ. հոկտեմբերի 1-ից հաճախում եմ Դիլիջանի Թումո կենտրոն, որտեղ ուսումնասիրում եմ ռոբոտաշինություն, ֆիլմերի ստեղծում և անիմացիա: Այս տարի ավարտում եմ դպրոցը և ցանկանում եմ դառնալ պրոֆեսիոնալ լուսանկարիչ, ինչպես նաև շարունակել ուսումս բարձրագույն ուսումնական հաստատությունում:

Ապրելով սահմանամերձ Կոթի գյուղում, մանկուց ականատես եմ եղել սահմանին տիրող իրավիճակին: Չնայած իրեն բաժին ընկած ծանր ճակատագրին, Կոթին շարունակում է իր գոյությունը` կերտելով իր փառավոր պատմությունը: Դեռ մանկուց իմ սիրելի զբաղմունքներից էր լսել գյուղի մեծերի պատմությունները գյուղի մասին, նրանում ապրող ժողովրդի հերոսական արարքների մասին, որոնք ցույց են տալիս անսահման սերը դեպի հայրենի գյուղը: Երևի դա է պատճառը, որ իմ մեջ ապրում է անսահման սեր գյուղի նկատմամբ և հպարտություն, որ ես այդ հերոսական անցյալ ունեցող ժողովրդի մի մասնիկն եմ:

Ցավալի է տեսնել, թե ինչպես է տարիների ընթացքում օր-օրի ավելանում այն տների թիվը, որտեղ այլևս լույս չի վառվում: Մարդիկ լքում են հայրենի օջախները` օտարության մեջ ավելի լավ կյանք գտնելու ակնկալիքով: Սակայն չեմ կարող ասել, որ այդ մարդիկ մեղավոր են, քանի որ օր-օրի ավելացող թշնամու գնդակների թիվը և այլևս գոյատևելու ոչ մի պայման չունենալը մարդկանց ստիպում է սրտում խորը թաղել իր գյուղի հանդեպ ունեցած սերը և արցունքն աչքերին փակել տան դարպասները և հեռանալ, միևնույն ժամանակ, հոգու խորքում հույս ունենալով, որ մի օր անպայման նորից կբացվի այդ դուռը:

Չեմ կարող ասել, թե ապագայում ուր կտանի ինձ կյանքիս ուղին, սակայն մի բան հաստատ կարող եմ ասել, ինչպես ես, այնպես էլ ցանկացած ԿՈԹԵՑԻ, անկախ նրանից, թե աշխարհի որ ծայրում է գտնվում, չի կարող մոռանալ իր արմատները, իր պատմությունը: Հաստատ կարող եմ ասել, որ յուրաքանչյուրի ցանկությունն է`  վերջապես տեսնել իր գյուղը խաղաղության մեջ: Համոզված եմ, կգա այդ օրը, անպայման կգա:

Ահա թե ինչն է ինձ հուզում:

mushegh kyurekhyan

Երեխաներ, առաջընթաց… շտեմարան

Մեկ ամիս է անցել` նյութ չեմ ուղարկել։ Խնդիրը նրանում չէ, որ թեմա չեմ գտնում, ուղղակի ժամանակ չեմ ունենում: Իսկ թեմա գտնելու հարցում ընտրածս մասնագիտությունը շատ է օգնում: Մի անգամ շուտ էի գնացել պարապմունքի, սպասում էի, ժամը լրանա` բարձրանամ։ Շենքի կողքի պուրա՞կ ասեմ, թե՞ կիսականաչապատ տարածք, ինչևէ, կռիվ-կռիվ էին խաղում 4-6 տարեկան երեխաներ: Նայում եմ նրանց ու հիշում մանկությունս ու հանկարծ նրանցից ամենափոքրը (այդպես էր թվում նրա արտաքինից), գոռաց.

-Աա՜, թշնամին ներխուժել է մեր մարտական տարածք։
Միանգամից քարացա ու զարմացա. որտեղի՞ց 4 տարեկան երեխան գիտի «ներխուժել» ու «մարտական տարածք» բառերը: Այդ տարիքում ես հազիվ էի ասում «հաղորդում» բառը:
Ժամը լրացավ, բարձրացա պարապմունքի ու պատմեցի` ինչ տեսել էի: Ուսուցչուհիս ասաց` շատ ճիշտ մասնագիտություն եմ ընտրել, նկատում եմ բաներ, որոնք շատերը չեն նկատում:
Հիմա չգիտեմ` ե՞ս եմ ընտրել մասնագիտությունը, թե՞ մասնագիտությունը` ինձ:
Դեռ ձմեռ է, բայց արդեն զգացում է գարնան հոտը. արևը շողում է, մարդիկ դարձել են ավելի ժպտերես ու բարի:

Դպրոցից եկա տուն, պետք է կիսատ թողած հանձնարարությունը վերջացնեի, որ գնայի պարապմունքի: Վերցրի շտեմարանը, գնացի սենյակ, բայց տեսնելով, որ դեռ դրսում արև է, որոշեցի գնալ պատշգամբ: Իսկ որպեսզի չքնեմ (այո՛, ես ցերեկներն էլ եմ քնում, նույնիսկ նստածս տեղը, բայց իրականում ցերեկները չեմ սիրում քնել), սուրճ պատրաստեցի ու գնացի պատշգամբ: Նստեցի արևի տակ ու սկսեցի գրել, բայց զգացի, որ արևը  շատ է այրում, տեղս փոխեցի` նստելով ծածկի տակ, բայց չէ՛` արև եմ ուզում. այդպես մի 5 անգամ փոխեցի նստածս տեղը: Վերջ, հարմարվեցի արևին ու շարունակեցի գրել: Սուրճս ես մոռացել եմ խմեմ: Այնքան տեղափոխվեցի, որ այն արդեն սառել էր: Նայեցի ժամին, արդեն 16:00 էր, դեռ 2 ժամ կար պարապմունքին: Հանկարծ պատշգամբի մոտով անցավ երկու մարդ` մայր ու աղջիկ. մայրը աղջկան մանկապարտեզից էր բերում: Երեխան հարցրեց.
-Մա՛մ, Արամի ծնունդին մատովի հեռախոս են առել, ես էլ եմ ուզում:
Էլի նույն զարմանքը. 5 տարեկան երեխան սմարթֆոն է ուզում: Չհասցրի լսել ծնողի պատասխանը, քանի որ արագ անցան: Զարմանալով շարունակեցի գրել ու նորից երեխայի ձայն.

-Մամ, վաղը ինձ 1000 դրամ փող կտաս, որ խանութից բան առնեմ:
Այս անգամ լսեցի մոր պատասխանը.
-Բայց ի՞նչ ես անում այդքան շատ փողը:
-Լավ, չեմ ուզում, 100 տուր:
Այս անգամ ոչ թե զարմացա, այլ սկսեցի բարձր ծիծաղել: Ուր է հասել երեխայի մտքի երևակայությունը: Երևի մտածել է այսպես. «Մամայից որ 1000 դրամ ուզեմ` շատ կծախսեմ, եթե չտա` 100 կուզեմ, մեկ է` տալու է»:
Երեխաները էլ նույնը չեն: Բակում էլ չեն խաղում, տանեցիները բարկանում են, որ ամբողջ օրը համակարգչի դիմաց են: Մի կերպ ուղարկում են բակ` խաղալու, բայց իջնում են բակ, նստում նստարանին ու սկսում հեռախոսով խաղալ, որը ծնողներն են գնել:
Էէ՜, չեմ կարողանում կենտրոնանալ` մի կողմից այս արևը, մյուս կողմից էլ` երեխաներն իրենց հետաքրքիր հարցերով: Գնացի ներս, բաց թողեցի պատշգամբի դուռը, որ թարմ օդ գա, նստեցի դռան մոտ` հատակին ու սկսեցի գրել: Երեխաների ձայնը  էլ չէր լսվում, վերջացրի, շտեմարանը դրեցի մի կողմ ու պառկեցի: Պառկելն ու զարթուցիչի ձայնը մեկ եղավ: Հագնվեցի ու գնացի պարապմունքի:
Հաջորդ օրը էլի արև էր, դպրոցից գնում եմ տուն, մեկ էլ տեսնեմ` փոքրիկ 4-5 տարեկան երեխաները բանկի աշխատակիցներից մեկի հետ, խաղահրապարակի աղբն են հավաքում ու անընդհատ հարցնում են.
-Սա ա՞ղբ է, սա ա՞ղբ է։
-Իսկ սա զիբի՞լ է։
-Զիբիլ չի՛, աղբ է,- ուղղում է երեխաներից մեկը մյուսին:
Է՜խ, մանկություն-մանկություն, անհոգ ու  անհոգս մանկություն: Մանուկները վայելում են իրենց անհոգ կյանքը, թե չէ մեր նման…
Լենինը ասել է.

-Սովորե՛լ, սովորե՛լ, սովորե՛լ…

Իսկ ես ասում եմ.
-Շտեմարա՛ն, շտեմարա՛ն, շտեմարա՛ն…

Կենսափորձ

-Մեր դովրովը, էն վախտին, վեր թուրքի ու հայի սահմանը պաց էր,-տատիկս է պատմում,- համ թուրքերը կին մեր կեղը, համ մենք քնինք ընդեղ` առևտուր անիլ: Մենք ընդեղան պամիդոր, խիյար առնինք, իրանք էլ մեզանի՝ ալիր, ցորեն, ղրդալի: Թուրքի կնանիքը էտ ձևի պաներըմը ըլարկոտ ին: Իրանք ըտենց պաներ չին բեջարըմ, կալի մեզանի ին թանգով առնըմ: Մենք միշտ իրանցի զգույշ ինք մնըմ: Դե, թուրքը մընմա թուրք: Վեր քընինք կայարանը՝ թուրքի բազարնիքը, իրանց րեխեքը կանչին` «էրմենի», «էրմենի», ու մեզ քարերով տին…

Տատիս ասածներից հետո ավելի համոզվեցի, որ  հիմա էլ ոչ մի բան չի փոխվել՝ թուրքը մնացել ա թուրք (իհարկե, չմոռանանք 1915 թվականը): Հիմա էլ էդ երեխաները մեծացել, իրենց սերունդներին էլ նույն կերպ են դաստիարակել: Ուղղակի էն ժամանակվա քարերի փոխարեն հիմա ավելի ծանր ու վտանգավոր զինտեխնիկա են օգտագործում: Նույն մարտավարությունն է, նույն ցեղը: Կարող է` շատերիդ համար դա սովորական լինի, մտածելով, որ թշնամին նույնն է, հա համամիտ եմ: Բայց մեկ ուրիշ բան է դա հեռվից տեսնել կամ իմանալ, լրիվ ուրիշ բան` և՛ իմանալ, և՛ ականատես լինել, ինչպես հիմա մենք` Ներքին Կարմիրաղբյուրցիներս ենք և իմանում, և ականատես լինում:

Ամեն օր դպրոց գնալիս, կամ գիշերը քնելիս, կրակահերթերի աղմուկը լսելիս, որոնք հաճախ հենց գյուղին են ուղղված, մտածում եմ. երանի տատս սխալված լիներ…

Ես Բարեկամավանից եմ

 

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ես Աննա Ղարաքեշիշյանն եմ: Ապրում եմ Տավուշի մարզի Բարեկամավան գյուղում: 16 տարեկան եմ: Սովորում եմ Բարեկամավանի միջնակարգ դպրոցի10-րդ դասարանում:

Սահմանամերձ այս փոքրիկ գյուղում կան բազմաթիվ խնդիրներ, որոնք դեռևս չեն գտել իրենց լուծումը, և ինձ շատ են հուզում, ուստի ես անընդհատ փորձում եմ գտնել լուծումներ, պատասխաններ:

Կարևորագույն և առաջնային խնդիրը, որը հուզում է շատ-շատերին, ինչպես նաև ինձ, գյուղի դատարկվելն է, երբ կրակոցներից, սոցիալական ծանր վիճակից մարդիկ ստիպված լքում են իրենց տները, և այսպես շարունակվելու դեպքում շատ շուտով գյուղը կարող է դասվել «մեռած» գյուղերի շարքին: Ըստ իս, ճիշտ քաղաքականության, և պետական աջակցության և ուշադրության դեպքում, խնդիրը որոշ չափով կարելի է լուծել:

Հաջորդ կարևոր խնդիրը սոցիալական ծանր վիճակն է: Չկան աշխատատեղեր, նպաստավոր պայմաններ` այգեգործության, անասնապահության համար: Գյուղը չունի ոռոգման, ինչպես նաև խմելու ջուր, տները գազաֆիկացված չեն և այլն, և այլն: Մյուս հարցը, որը ինձ ավելի շատ է հուզում, գյուղում փոքր թիվ կազմող երիտասարդության վիճակն է: Երիտասարդները չունեն իրենց ժամանցը ավելի հետաքրքիր և ճիշտ կազմակերպելու հնարավորություն, չկան ժամանցի կենտրոններ: Ես, ինչպես նաև գյուղում գտնվող իմ հասակակիցները, սիրով կմիանանք նրանց, ովքեր կփորձեն ինչ-որ չափով, ինչ-որ ձևով օգնել սահմանամերձ այս փոքրիկ գյուղերին, որոնք թեպետ փոքրիկ են, սակայն կարևոր նշանակություն ունեն երկրի սահմանների ապահովության, ամրության համար:

Զարմանալի անվտանգություն

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Անցած տարի՝ ծննդյանս օրը, ծնողներս գնեցին իմ կողմից սպասված նվերը: Մենք գնացինք հեծանիվների խանութ, ընտրեցինք հեծանիվը: Հանկարծ նկատեցի, որ մայրիկս ինչ-որ բանի մասին է մտածում: Նա ասաց.
-Անի՛, լավ կլինի, որ քեզ համար սաղավարտ գնենք, էդպես ավելի անվտանգ է:
Ես բնականաբար համաձայնվեցի: Հետո վաճառողը մեզ առաջարկեց նաև գնել ձեռնոցներ, որոնք հեծանիվից ընկնելուց կպաշտպանեն իմ ձեռքերը: Մայրիկս հարցական հայացքով նայեց ինձ: Ես կրկին համաձայնվեցի: Այդ օրը իմ երազանքները լիովին կատարվեցին, և մենք վերադարձանք տուն:
Առավոտյան արթնացա շատ վաղ: Երևի հասկացաք, որ գնացի փորձարկելու իմ «երկաթե ձին»: Վերցրեցի սաղավարտս, ձեռնոցներս և իջա բակ: Մայրիկս դրսում ինձ էր սպասում, մենք պետք է պտտվեինք քաղաքով: Սկսեցինք շարժվել, և ես նկատեցի ինձ համար մի տարօրինակ երևույթ: Բոլորը ապշած ինձ էին նայում: Ես մի անցորդից նույնիսկ լսեցի, թե նա իր ընկերուհուն ինչպես ասաց.
-Էս ի՞նչ ձևականություն ա: Սաղավարտը ինչի՞ ա դրել գլխին: Էս ջահելները լրիվ ընկել են մոդայի գիրկը:
Ես ուղղակի զարմացած էի: Ինչո՞ւ են բոլորը անվտանգությունը համարում ձևականություն:

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Լուսանկարը՝ Նոնա Պետրոսյանի

Մի քանի օր ևս ականատես եղա մարդկանց զարմացած հայացքներին: Երբ չորս օր հետո դուրս եկա իմ՝ արդեն ավանդույթ դարձած զբոսանքին, արդեն գիտեի, թե ինչ է լինելու. մարդկանց ուշադրությանը պետք է արժանանամ, բայց՝ ի զարմանս ինձ , եղավ իմ կողմից անսպասելին: Մի անծանոթ կին անցնելով իմ կողքով ասաց.
-Ապրե՛ս, բալի՛կ ջան, լավ է, որ հետևում ես քո անվտանգությանը:
Ես ուրախացա: Չէի սպասում, որ կհանդիպեմ մեկին, ով կհասկանա սաղավարտ կրելու իմաստը: Տանը պատմեցի ինձ հետ պատահածը: Մայրիկս ասաց.
-Դա վատ է, որ շատերը չեն գնահատում անվտանգությունը և ծիծաղում են քեզ վրա, բայց կարևորը, որ դու հասկանում ու գիտակցում ես այն:
Մի՛ համարեք անվտանգությունը անտեղի: Այն կարող է փրկել ձեր կյանքը: Չէ որ կյանքը մի բարակ թելից է կախված: Եկեք մեր կյանքը դարձնենք էլ ավելի անվտանգ և պաշտպանված:

Վառարանի կողքին

 

Լուսանկարը՝Մարիամ Ղուկասյանի

Լուսանկարը՝Մարիամ Ղուկասյանի

Ինչպես ամեն տարի, այս տարի ևս մեր` Լոռու մարզի Վահագնի գյուղի ձմեռը էլ ավելի հեքիաթային էր: Ձյունը, որ Ամանորի գիշերը անակնկալի բերեց բոլորիս, գեղեցկացրեց շուրջ բոլորը, ամեն ինչ: Գյուղը ձմռանը ավելի շքեղ է դառնում. քայլում ես ձյունածածկ ճանապարհներով, ճանապարհի եզրերին ձյունից ծանրացած ծառեր են, իսկ ոտքերիդ տակ ճռճռում է ձյունը, ու մի խորհրդավոր լռություն է շրջապատում քեզ: Հատկապես  հաճելի է, երբ ձմռանը բռնում ես մառան տանող ճանապարհը, այնտեղ, ուր հիմնականում հանդիպում ես մայրիկիդ պատրաստած համեղ հյութերին ու պահածոներին: 

Երբ այլևս անելու ոչինչ չի մնում, այդ ժամանակ բոլորիս մոտ մի հանճարեղ գաղափար է ծագում: Հավաքվում ենք վառարանի շուրջը և սկսում մեր ամենասիրելի գործով զբաղվել: Մեկը կտրտում է կարտոֆիլը, մյուսը աղով համեմում է այն, իսկ ես սպասում եմ, թե երբ և ում է հասնելու առաջին «պլեճը», որն արդեն ավանդական է դարձել բոլորիս տներում:

Բայց դա իհարկե, չի փոխում գյուղի միապաղաղ կյանքը: Ձանձրույթն ու անգործությունը ավելի է ծանրանում մարդկանց վրա, և դրանից տհաճ ու դժվար, կարծում եմ, ոչինչ չկա: Անշուշտ, այդ ձանձրույթից հարկավոր  է ազատվել, և դրա տարբերակներից մեկն այն է, որ հավաքվենք  մտերիմներից մեկի տանը ու ստեղծված ջերմ մթնոլորտում դիտենք նարդու կամ թղթախաղի բուռն ու հետաքրքիր խաղերը: Բայց ինչքան էլ խոսեին այս մասին, հարցեր կան, որոնց պատասխանը ինձ նույնպես  հետաքրքրում է: Եվ զուտ հետաքրքրությունից դրդված որոշեցի մի քանի հարց ուղղել դասղեկիս՝ ընկեր Ավագյանին, ավելին իմանալու համար:

-Ձմռանը սկսում ենք նախապատրաստվել ամռանից: Ամռան և աշնան ընթացքում վառելիք  հայթայթելով` ձմռանը տաքանալու համար, ինչպես նաև պահածոներ, չրեր և մուրաբաներ  պատրաստելով:

-Ըստ ձեզ՝ ի՞նչ խնդիրներ ունի գյուղը ձմռան հետ կապված:

-Իմ կարծիքով, առաջնային է տների տաքացման խնդիրը: Շատերը չունեն գումար` վառելիք գնելու համար, մի կերպ են ծայրը ծայրին հասցնում:

Բացի այդ, գյուղում զբաղմունք չլինելու պատճառով ձմեռը անչափ հոգնեցնող է:

Գոնե երեխաների համար պետք է կազմակերպվեն ձմեռային խաղերի մրցույթներ, որոնց կկարողանային մասնակցել նաև մեծահասակներից նրանք, ովքեր կցանկանան:

Այո, զբաղվելու բան չկա, անկեղծ ասած, միայն վառարանի կողքին նստելով, նարդով ու թղթախաղով զբաղվելով, ձմռան օրերը պարզապես միապաղաղ գլորվում են:  Գործերով լեցուն տարվա ընթացքում մարդիկ գրեթե չեն հասցնում  հանգստանալ, և ձմեռը շատ լավ առիթ է մի փոքր  առօրյա գործերից կտրվելու: Բայց ժամանակը հագեցած անցկացնելու ոչ մի միջոց գյուղում չկա: Շուտով գարունը կգա, և գարնանային եռուզեռն ու կրկնապատկվող աշխատանքը երկար սպասեցնել չի տա:

Նպատակի ու հաղթանակի մասին

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Տեքստս սկսում եմ երեք կաչաղակների մասին պատմելով, որոնք հայտնվում են պատուհանիցս այն կողմ, ծառի ճյուղերին, որը չգիտեմ, ով է տնկել, ով ջրել կամ ով մեծացրել: 

Պատուհանները մարդու կյանքի պատմության մեծագույն բացահայտումներից են, պատուհանը ինքնին բացահայտում է: Հազարամյակներ առաջ  գետնափոր տներին պատուհաններ չեն եղել, հետո եղել են փոքրիկ կլորները` մաքուր օդ կացարան բերելու համար: Ժամանակները փոխվում են, պատուհանները` ևս: Լավ, պատկերացրեք, թե չլինեին  պատուհանները, մեր կյանքը արդյո՞ք նույնը կլիներ:  Հա, միգուցե մաքուր օդ տանդ մեջ չէր լինի, սենյակումդ ու գուցե հոգումդ էլ լուսավոր չէր լինի: Մարդիկ չէին խոսի պատուհանների մասին, և որ հիմա ամենահետաքրքիրն  է, ես չէի տեսնի այդ կաչաղակներին, որոնք փեղկի, ծառի ճյուղերի նստած են, որոնց արմատների մասին տեղյակ չեմ, ու կապույտ երկնքի հետ շատ իրական ու բնական բնանկար չին ստեղծի:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Մեր կյանքի լավագույն մասերը, կարելի է համարել դրանք, երբ նպատակներիդ կամ երազանքներիդ հասնելու ճանապարհին ես գտնվում: Հիանալի է, բայց մենք հիմնական գործը անելով մոռանում ենք այն գեղեցիկը, որը մեր կյանքի աղն է: Այդ նպատակներից մեկի իրագործման համար էլ ես հայտնվեցի Վայոց Ձորի մարզի Խաչիկ գյուղում: Վերադառնում եմ երեք կաչաղակներին, որոնց երևի դուք չտեսնեք, որովհետև հենց փորձում եմ նկարել, միասին թռչում-գնում են:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Տեքստիս շարունակությունը նվիրում եմ Խաչիկում գտնվող բոլոր  այն տներին, որոնց միայն կտուրներն են նշմարվում ձյան հաստ շերտի տակից: Այն կտուրներին, որոնք երկար ժամանակ ծուխ չեն տեսել,մարդկային ձայն չեն լսել, չեն տխրել, բայց չեն էլ ուրախացել: Տուն տանող ճանապարհը` հանգիստ, բայց փակ: Ձյունն էլ մեղմ ու անշտապ է գալիս, գիտի` իրեն մաքրող չկա:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

-Ժամանակ կար, ակումբում մեծ խաղեր, երեկույթներ էինք կազմակերպում: Բոլորս գնում էինք, ուրախանում: Հիմա, հիմա դասարանների մեծ մասում մի երկու հոգի են, գյուղի ժողովուրդը քչացել ա, ամեն մեկը իրա խնդիրն ունի, ամեն մեկը իրա տնով,-պատմում են խաչիկցիները:
Երեկոյան քայլքի ժամանակ ձայներ, որոնք ոչ այնքան հեռու գտնվող զորամասից էին գալիս, պարզ արձագանքում էին: Մայրամուտը Խաչիկից աննկարագրելի է, բայց փողոցներում մարդ չկա, վայելող չկա, միայն արձագանքը: Հա, ես իմ նպատակին կամաց-կամաց հասնում եմ, շուրջս եմ նայում վայելելու համար կյանքը. աղը քիչ է: Գրեթե վստահ եմ, որ նույն իրավիճակն է տիրում Հայաստանի համայնքների մեծ մասում: Տեքստս ավարտվում է, կարճ թելի նման, տխրած երկար չեմ գրում, կարծում եմ, որ կարդացողն էլ է տխրում:
Տեքստս ուզում եմ ավարտել: Շատ մարդիկ սիրում են Խաչիկն էնպես, ինչպես ես եմ սիրում իմ հարազատ քաղաքը: Ես չեմ ուզում, որ այստեղի դպրոցի դասարաններում երկու հոգի լինեն, չեմ ուզում միայն զբոսաշրջիկները վայելեն այս գեղեցկությունը, բայց միևնույն ժամանակ, ուզում եմ մասը լինել գյուղի ակումբում իրականացվող միջոցառումների: Վերադարձը հետընթաց չէ, վերադարձը հաղթանակ է: Այստեղ ձեզ սպասում են:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Խունացած բուժկետ

Լուսանկարը՝ Էլյանորա Բալյանի

Լուսանկարը՝ Էլյանորա Բալյանի

Ինչքան էլ ցավով եմ նշում, բայց մեր փոքրիկ գյուղում` Կալավանում, թեթև հիվանդներին անգամ դժվար է օգնություն ցուցաբերել: Փոքրիկ բուժկետը, որն արդեն բավական ժամանակ է վերանորոգման կարիք ունի, միայն սովորական դեղերով կարող է օգնել: Բայց այնտեղ էլ այնքան խոնավ է, որ  նույնիսկ պատերն են բորբոսնում, իսկ դեղերը այդ պայմաններում դժվար երկար պահպանվեն:

Հիշում եմ, տարիներ առաջ, երբ նոր էր վերանորոգվել, հաճախ էինք գնում դեղեր ստանալու: Նույնիսկ մեծ մեքենայով բժիշկներ էին գալիս, գյուղացիները իրենց խնդիրներով դիմում էին և անվճար օգնություն ստանում:

Հիմա էլ առաջվանը չի, խոնավությունից բուժկետը աստիճանաբար ահավոր տեսք ստացավ, իսկ բժիշկները դադարեցին այցելել, և այդպես հիվանդներին առաջին օգնությունը ցուցաբերում են տան պայմաններում, իսկ հետո, եթե հիվանդությունը խորանում է, հիվանդի ազգականները նրան տանում են հիվանդանոց` կամ Ճամբարակ, կամ Դիլիջան, կամ մեկ այլ հիվանդանոց: Երբեմն` բավական ուշացած:

Բայց մեզ համար արդեն սովորական է դարձել…