Մեկ տարի առաջ էր, երբ 9-րդ դասարանն ավարտելուն մնացել էր մի քանի ամիս։ Դե բնականաբար, շատ էին մտքերը. ո՞ր բնագիտական առարկան ընտրել, ո՞ր օտար լեզուն և վերջապես, ո՞ր հոսքը։ Կար վախ քննությունների նկատմամբ և այն գիտակցությունը, որ մի քանի ամսից ավագ դպրոցի սան պետք է լինես, հպարտություն էր ներշնչում։ Պետք է նստես ավագ դպրոցի նստարանին և ունենաս հստակ որոշված ուղղություն՝ ուսումնասիրելով այդ առարկաները շաբաթական 7-8 ժամով։

Դեռ քննություններից առաջ տնօրեն պարոն Վարդանյանը խոսում էր ավագ դպրոցի առավելությունների, թերությունների ու խանգարող հանգամանքների մասին։ Հաճախ անհավանական էր թվում, հաճախ դառնում էր ծիծաղի պատճառ, սակայն երբ այսօր արդեն հինգ ամիս է, ինչ նստած եմ ավագ դպրոցի աշակերտ եմ ու այդ խնդիրներին բախվում եմ առերես, ամեն ինչ այլ է։

Իսկ այժմ ավագ դպրոցի խնդիրների ու դրանց լուծման մասին խոսենք Աբովյանի թիվ 6 ավագ դպրոցի տնօրեն պարոն Վարդանյանի հետ։

-Պարո՛ն Վարդանյան, որպես ավագ դպրոցի տնօրեն, կասե՞ք, ըստ Ձեզ, ի՞նչ խնդիրներ ունի այսօր ավագ դպրոցը։

-Որքան էլ հարցի պատասխանը տարօրինակ թվա, բայց պատասխանը մեկ բառով կարող ենք ամփոփել, այսօր ավագ դպրոցի գերխնդիրն աշակերտն է։

-Իսկ ինչպե՞ս եք տեսնում այդ գերխնդրի լուծումը։

-Լուծում ասվածը չափազանց պարզ է իմ համար: Ավագ դպրոցները շատ են, իսկ աշակերտները՝ քիչ։ Նույն խնդիրն է ՀՀ ողջ կրթական համակարգում։ Ուսանողները քիչ են՝ բուհերը շատ, իսկ այս ամենն ազդում է կրթական որակի վրա։ Այս պարագայում պետք չէ մտածել, որ կա մի օղակ, որը խանգարում է։ Դա այդքան էլ այդպես չէ, ես համաձայն եմ, թող բոլորը գործեն ազատ, բայց թող արդար գործեն։ Օրինակ, եթե կա դասից չբացակայելու պահանջը, այն լինի բոլոր դպրոցներում։

-Պարո՛ն Վարդանյան, հինգ տարի է, ինչ զբաղեցնում եք ավագ դպրոցի տնօրենի պաշտոնը, երբ հետադարձ հայացք ենք նետում այդ հինգ տարիներին, աշխատանքը իրոք հսկայական է, կխոսե՞ք Ձեր կատարած աշխատանքների մասին։

-Երևի սկսեմ ֆինանսականից, երբ ես եկա այս դպրոց, ուսուցչի աշխատավարձը 86 000 դրամ էր, իսկ այօր մեր դպրոցում ուսուցիչները վարձատրվում են 124 000 դրամից բարձր, ըստ սահմանվածի՝ դա ամենաբարձրն է։ Սակայն դրան հակառակ, աշակերտների թիվը նվազել է: Տարիներ առաջ դպրոցն ուներ 450-ից ավել աշակերտ, իսկ այսօր դպրոցն ունի 207 աշակերտ։ Դե, բնականաբար, եթե աշակերտների թիվը պակասեց, ապա դպրոցի ֆինանսավորումը ևս պակասեց։ Սակայն այդ նվազեցմանը զուգահեռ, բարձրացավ ուսուցչի աշխատավարձը։ Ինչքան էլ եկող գումարը պակասի, միևնույն ժամանակ, գնացողը ավելանա, դպրոցը դրանից չի տուժում, ջերմաստիճանը դրանից չի տուժում։ Չկա նման բան, որ ցանկանանք դպրոցի համար անել ու չանենք։ 5 տարի առաջ դպրոցի ջեռուցման համար օգտագործվում էր 5 մլն դրամ, մենք այսօր դա նվազեցրել ենք՝ հասցրել 3-3,5 մլն-ի, բայց դպրոցի ջերմաստիճանն ավելի բարձր է։

-Կպատմե՞ք ձեռքբերումների մասին։

-Այս 5 տարիների ընթացքում բավականաչափ գույք ենք ձեռք բերել՝ ուսուցչանոցում, փոխտնօրնների և տնօրենի սենյակներում և դասասենյակներում տեղադրված աշակերտական գույքը, այսօր մենք ունենք լրիվ նոր գույք։

Կրթական ոլորտում մենք անում ենք այն ամենը, ինչ նախատեսված է պետության կողմից ու դրան ավելացնում նաև լրացուցիչ, օրինակ, լրացուցիչ փակում ենք քառորդներ, ուսման որակի բարձրացման համար։ Հոսքային դասարաններում մենք դրել ենք ընթացիկ քննություններ։ Ու այս ամենը արվում է կրթական որակը բարձրացնելու համար։

Ինչ վերաբերվում է կադրային փոփոխություններին, ես այսօր մարզպետարանում, կրթության նախարարությունում, ամենուր հպարտանում եմ իմ երիտասարդ կադրերով, ովքեր լիարժեք պատրաստ են ավագ դպրոցում աշխատելու համար։

Տնտեսական վիճակը, մաքրությունը, սանիտարական վիճակը, եթե համեմատենք 5 տարի առաջ և հիմա՝ պարզապես անհամեմատելի է։ Պակասել է հավաքարարների թիվը, բայց դպրոցն ավելի մաքուր է, պարզապես չեն կեղտոտում, ընդամենը պետք էր ստեղծել բավարար պայմաններ։ Դպրոցն ունի հիմնանորոգման կարիք, վերանորոգումը 40 տարվա է, ամեն ինչ փոփոխման ենթակա է։

-Տնօրենի պաշտոնն ընտրելուց առաջ գիտակցո՞ւմ էիք, թե ինչ խնդիրների եք բախվելու այդ դեպքում, եթե ոչ տնօրեն ու եթե ոչ դպրոց, ապա ի՞նչ կընտրեիք։

-Չեմ կարծում, եթե ոչ դպրոց, ապա ի՞նչ։ Դպրոցը միակ տեղն էր, որ կցանկանայի լինել, իսկ աշակերտները միակ մարդիկ, ում համար կցանկանայի աշխատել։

27 տարի աշխատելով կրթական ասպարեզում, տեսնելով առկա բացերն ու խնդիրները՝ իմ տնօրեն լինելու ժամանակ հնարավորինս դրանք վերացրել եմ։ Այս դպրոցը աշակերտի համար է, մեր դպրոցում արվում է ամեն ինչ աշակերտի համար, միևնույն ժամանակ, չմոռանալով ուսուցչի մասին, այդ ամենի հետ՝ գերակա խնդիր համարելով աշակերտի կրթությունը։ Չկա մի խնդիր, որը մտածել ենք, ու չի լուծվել։

Վաթսունհինգամյա տատիկս ժամանակից շուտ է ծերացել (քանի տարի է՝ բոլորս պայքարում ենք նրա հիվանդության դեմ): Երբ իմացավ, որ հարցազրույց պիտի վերցնեմ իրենից, մեջքն ուղղեց, հարմար նստեց ու սկսեց պատասխանել մի քանի հարցերիս՝ հիշողությունների գիրկն ընկնելով:

-Տա՜տ, կպատմե՞ս քո մանկության տարիների մասին: 

-Իսկապես անհոգ էինք: Հիշում եմ՝ Զատկի տոնին մեր թաղի երեխաներով «ձու» էինք խաղում, ուրախանում, հետո միասին ուտում՝ առանց իմ ու քո անելու: Հիշում եմ, որ ձմռան ցուրտ օրերին խմբվում էինք թոնրի շուրջը և ախորժակով ուտում մորս պատրաստած ճմուռը, որից համեղ բան աշխարհում չկա:

-Պատմիր, խնդրում եմ, ձեր գյուղի համախմբվածության մասին. չէ՞ որ գյուղի բնակիչներն ասես մի ընտանիքի անդամներ լինեն: 

-Այո՛, մի ընտանիքի պես էինք: Երբ մայրս մահացավ՝ շատ երիտասարդ տարիքում,- տատս սրբեց արցունքները,- փոքր եղբայրս մնաց իմ ու մեծ քրոջս հույսին: Ես սովորում էի յոթերորդ դասարանում: Հայրս ինձ կապում էր թոնրատան սնից, որ չընկնեմ, ու ես հաց էի թխում: Հարևանները տեսան ու հաջորդ օրվանից ինձ չթողին, որ հաց թխեմ. իրենք էին հերթով ամեն օր տաք հաց բերում: Նրանք կիսեցին մեր հոգսը, ու մենք ապրեցինք:

-Տա՛տ ջան, դու հավանաբար զգում ես հին ու նոր ժամանակների, գյուղի ու քաղաքի տարբերությունները: Որո՞նք են դրանք, որն է լավը, և որը՝ վատը:

-Մեր օրերում նամուս կար: Ամուսնացա, գյուղից քաղաք եկանք: Մեզ համար զարմանալի շատ բաներ կային, բայց ընտելացանք, մենք էլ փոխվեցինք: Երբ կիրակիները գյուղ էինք գնում, էրեխեքն ասում էին՝ քաղաքի հորքուրն եկավ:
Հիմա ամեն ինչ հեշտացել է: Մարդիկ, իրենց ծուլությունից ելնելով, նոր բաներ սկսեցին ստեղծել, օրինակ՝ ավտոմատ լվացքի մեքենան. դու քնիր, թող քո փոխարեն լվա:

-Ի՞նչ կմաղթես թոռնիկներիդ: 

-Ամենակարևորը՝ խաղաղ թող ապրեն: Խաղաղ երկնքի տակ՝ խաղաղ հոգով ու մտքով: Ազատամիտ սերունդ է մեծանում, թող մեծանա, բայց մի քիչ չափի մեջ լինի: Ես միշտ ասում եմ, որ պիտի պայքարենք արդարության համար, ճիշտ է՝ դժվար է, բայց մարդը պիտի արդար ապրի:

Գրկում եմ արդարամիտ տատիկիս ու զգում նրա տատիկական անուշ ու անկրկնելի բույրը:

Հարցազրույց «Ջերմուկ» թերթի գլխավոր խմբագիր Սեդով Բունիաթյանի հետ

Ես շատ էի լսել «Ջերմուկ» թերթի մասին և միշտ հետաքրքրել է, թե ո՞վքեր են ստեղծել, ինչպե՞ս են աշխատում և այլ հարցեր, քանի որ ամեն թերթ իր առաքելությունն ունի: Մի օր որոշեցի հետաքրքրվել և իմանալ ավելին: Ես հիշում էի, որ իմ ուսուցիչներից մեկը, ով սիրում էր զրուցել մեզ հետ, ասում էր, որ իր բանաստեղծությունները տպագրվում էին Վայքի թերթում: Մոտեցա տատիկիս, հարցուփորձ արեցի, իմացա, որ նրա անունն էլ է հայտնվել թերթի էջերում՝ որպես ավարտական քննությունները գերազանց հանձնած աշակերտ: Իմ հետաքրքրությունն ավելի մեծացավ: Ես գտա «Ջերմուկ» անունով թերթի գլխավոր խմբագրին՝ Սեդով Բունիաթյանին և նա սիրով պատասխանեց իմ բազմաթիվ հարցերին։

-Ինչպե՞ս եք դարձել «Ջերմուկ» թերթի գլխավոր խմբագիրը:

-Այդ ժամանակ ես կուլտուրայի բաժնի վարիչն էի և սիրում էի ստեղծագործել: Մի անգամ ինձ մոտեցավ Ջանիկ Ասլանյանը՝ թերթի գլխավոր խմբագիրը, և հրավիրեց աշխատել «Ջերմուկ» թերթում: Ես համաձայնվեցի և այդպես սկսեցի աշխատել այնտեղ: Սկզբում՝ 1964 թվականին, աշխատում էի որպես սրբագրիչ, այնուհետև որպես գրական աշխատող, բաժնի վարիչ, պատասխանատու քարտուղար, հետո դարձա գլխավոր խմբագիրը: Ջանիկ Ասլանյանը՝ գրող, երգիծաբան, հրաշալի անձնավորություն է, նա եղել է «Ջերմուկ» թերթի խմբագիրը 25 տարի: Ես փոխարինեցի նրան: Նրանից շատ բան եմ սովորել: Ընդհանրապես, «Ջերմուկ» թերթն ուներ առաջադեմ ու համագործակցող աշխատակազմ: «Ջերմուկ» թերթի գրական աշխատողը՝ Մարտին Միքայելյանը, Հայաստանի լավագույն արվեստաբաններից է:

-Մի քիչ պատմեք «Ջերմուկ» թերթի մասին: Ի՞նչ հաճախականությամբ էր տպագրվում, ի՞նչ նյութեր էիք հրատարակում և այլն։

-«Ջերմուկ»-ը շաբաթաթերթ էր: Այն ազատ չէր, ինչպես «Ասպետ» թերթը, որի խմբագիրը հիմա ես եմ: Տպագրվում էր շաբաթական 3 անգամ: Թերթն ուներ մեծ թղթակցական անձնակազմ: Շրջանի բոլոր գյուղերից մարդիկ մեզ էին ուղարկում իրենց հոգսերի մասին նամակներ, և մենք տպագրում էինք նրանց մասին հոդվածներ: Շատ նամակներ էինք ստանում: Երբեմն ստանում էինք անանուն նամակներ, հետո նրանց տերերը գալիս էին, բողոքում, թե ինչո՞ւ իրենց հոդվածները չենք տպագրել: Թերթն աշխատեց շուրջ 40 տարի: Հետո լուծարվեց: Երբ Հայաստանն անկախություն ձեռք բերեց, թերթը բախվեց լուրջ ֆինանսական խնդիրների հետ և ստիպված դադարեց գործել:

-Իսկ Դուք ի՞նչ թեմաներով էիք գրում:

-Գրում էի բոլոր թեմաներով: Խորհրդային Միությունում կյանքը եռում էր՝ խոտհունձ, այգու մշակություն, անասնապահություն: Ներկայացնում էինք լավագույն մարդկանց, գործարանների լավագույն աշխատողներին: Հիմնականում իմ ուղղությունը գրական-մշակութայինն էր, նախընտրելի թեման երևի երգիծականը: Ես ղեկավարում էի պոեզիայի բաժինը: Սիրում էի նաև գրել քննադատական թեմայով հոդվածներ: Դա շատ բարդ գործ էր այդ տարիների համար: Քննադատում էինք միայն լուրջ դեպքերում: Քննադատված անձը կամ ձեռնարկությունը ստանում էր լուրջ նկատողություն շրջկոմի կողմից: Լինում էին նաև դեպքեր, երբ նույնիսկ հեռացվում էին աշխատանքից: Սիրում էի նաև ակնարկներ գրել: Ինձ համար այդ տարիները շատ հրաշալի տարիներ էին, երբեք չեմ մոռանա:

-Ի՞նչ հաջողությունների էր հասել «Ջերմուկ» թերթը, ունե՞ր պատվոգրեր, մրցանակներ:

-Այո՛, իհարկե: «Ջերմուկ» թերթը հանրապետության շրջանային լավագույն թերթերից մեկն էր։ Թերթն ուներ շատ պատվոգրեր, որոնցից մեկը ստացել էինք ժուռնալիստների միության կողմից թերթի քառասունամյակի առթիվ: Թերթին նվիրվել էին շատ բանաստեղծություններ:

-Կուզենայի՞ք Վայքում կրկին մի այդպիսի թերթ լիներ:

-Իմ պայքարը հենց դրա համար է, որ Վայքն ունենա իր թերթը: Չնայած այդ գործը մեծ ֆինանսների հետ է կապված, սակայն դա էլ կարելի է հեշտորեն լուծել: Օրինակ, եթե կազմակերպվի բաժանորդագրություն, թերթ ստեղծելը շատ ավելի հեշտ կլինի: Տպարաններն էլ փակվել են. թերթերը հիմնականում տպագրվում են Երևանում:

-Ի՞նչ է տվել Ձեզ «Ջերմուկ» թերթում աշխատելը:

-Դա կյանքի մեծ փորձ էր: Շուրջս հայտնվեցին շատ հուսալի մարդիկ, որոնց վրա կարելի էր հենվել: Ինձ համար հեշտ էր դարձել մարդկանց հետ շփվելը: Մեծ ճանաչում էինք ձեռք բերել շրջանում: Անգամ, եթե հոդվածիս տակ գրում էի կեղծանունս, միևնույն է, բոլորը գիտեին, որ դա ես եմ գրել:

Մի անգամ ես մի գյուղապետի էի քննադատել: Հոդվածի տակ ստորագրել էի «Արթուր Արամի» կեղծանունով: Այդ կեղծանունը ես դեռ նոր էի ընտրել: Գյուղապետի հետ անձամբ ծանոթ էի: Նա իր գործում թերացել էր, ես էլ քննադատել էի, ոչ մի անձնական բան: Նա եկավ, լուրջ դեմքով մտավ սենյակս, զննեց ամբողջ սենյակը և հայացքը հառեց դեմքիս: Ես արդեն գլխի էի ընկել, որ նա կարդացել է իմ հոդվածը: Ես խախտեցի լռությունը և հարցրի, թե ի՞նչն է նրան բերել ինձ մոտ: Նա հոգոց հանեց, մի քայլ արեց առաջ և ասաց.

-Ընկեր Բունիաթյա՛ն, Ձեր թերթում Արթուր Արամի անունով մարդ աշխատո՞ւմ է:

Ես թեթև ժպտացի, բայց նա կարծես չնկատեց:

-Այո՛, աշխատում է, իսկ ի՞նչ է պատահել:

-Նա քննադատել է ինձ: Հոդվածի պատճառով ինձ շատ խիստ նկատողություն են տվել:

-Ահ, այդ Արթուրը, նրա բնավորությունն է այդպիսին: Ես նրա հետ լուրջ կխոսեմ:

Ես կանգնեցի և լուրջ դեմքով գլուխս թափահարեցի: Նա հանգիստ շունչ քաշեց և, հաջողություն ասելով, հեռացավ: Այդ դեպքից մի քանի ամիս անց իմ կեղծանվան մասին իմացան բոլոր ընթերցողները:

-Հետ նայելով՝ ի՞նչ կցանկանայիք փոխել թերթում, ի՞նչ թերություններ կային:

-Թերթում ամեն ինչ նկարագրվում էր թվերով կամ գրաֆիկներով: Կարդացողներին դա այնքան էլ հետաքրքիր չէր: Բացի այդ՝ միայն շրջանի նորություններն էին տպագրվում, և մարդիկ անտեղյակ էին դրսում կատարվածից: Չնայած այդ ամենին՝ առավելությունները ավելի շատ էին:

Հարցազրույց Հայկ Ասատրյանի հետ

 Երիտասարդ երգիչ, որն արդեն երկու տարի է, ինչ ստեղծագործում է հիփ հոփ ժանրում: Նա ընդամենը քսան տարեկան է, և արդեն հասցրել է սիրվել շատերի կողմից: Իմ օրն է անցնում նրա երգերի ներքո։ Վստահ եմ, որ շատերի համար նույնպես նրա երգերը առօրյայի մի մասն են կազմում: Լսում էի երգն ու ցանկություն առաջացավ հարցազրույց ունենալ երգի հեղինակ, կատարող Հայկ Ասատրյանի հետ:

-Ինչպե՞ս եղավ մուտքը դեպի երաժշտական ասպարեզ:

-Փոքր տարիքից ցանկություն է եղել այդ ասպարեզ մուտք գործել, և արդեն երկու տարի է, ինչ ստեղծագործում և կատարում եմ հիփ հոփ ժանրում:

-Ո՞րն էր Ձեր առաջին երգը:

-«Մի հեռացիր» երգն էր:

-Ասում են՝ պետք չէ չարչարել մտքերն ինչ-որ բան գրելու համար, տողերը պետք է սրտից գան։ Դուք, երբ սկսում եք գրել, խոսքերը գալիս են Ձեր սրտի՞ց, գրում եք այն, ինչ զգո՞ւմ եք:

-Փորձում եմ ամեն գրածս երգի մեջ անկեղծ տողեր մտցնել, ու հենց այդ պատճառով է, որ որոշ երգեր շատ հոգեհարազատ են մարդկանց:

-Վերջերս դուք բացեցիք ձայնագրման ստուդիա՝ «Moog Records»-ը, հե՞շտ է ստուդիայում աշխատելը:

-Ճիշտն ասած՝ ես ավելի շատ զբաղված եմ ադմինիստրատիվ աշխատանքներով, ստեղծագործական մասով զբաղվում են այլ մարդիկ: Ինչպես ցանկացած ձայնագրման ստուդիա Հայաստանում, սկզբում կան դժվարություններ, բայց վստա՛հ եմ, որ ամեն բան լավ կլինի:

-Ձեր «Թե աչերս քեզ որոնեն» երգը մեծ արձագանք գտավ համացանցում և շատ սիրվեց։ Ինչո՞վ էր այն տարբերվում Ձեր մյուս երգերից:

-Ինձ համար սպասելի էր, որ այդ երգը նման արձագանք կունենա։ Երբ առաջին անգամ լսեցի այդ երգը, պատկերացնում էի, թե ինչպես կներկայացնեմ այն իմ տարբերակով:

-Ձեր վերջին համագործակցությունը եղել է Մարիշա Միրզոյանի հետ: Հե՞շտ էր նրա հետ համագործակցելը, ինչ-որ դժվարություններ առաջացե՞լ են տեսահոլովակի նկարահանման ժամանակ:

-Մարիշայի հետ համագործակցելը հեշտ ստացվեց, տեսահոլովակի նկարահանման ժամանակ շատ հաճելի մթնոլորտ է եղել՝ առանց խնդիրների և դժվարությունների:

-Ձեր երգերից կարո՞ղ եք առանձնացնել այն մեկը, որ տարբերվում է բոլորից:

-«Թաց աչքեր»-ը: Երևի թե մեկ տարի աշխատանք է տարվել երգի ու տեսահոլովակի վրա, դժվար էր սպասելը:

-Իսկ մոտակա ժամանակներս պատրաստո՞ւմ եք նոր երգ:

-Իհարկե, աշխատանքներ տարվում են:

-Երբևէ մտածե՞լ եք մեծ բեմերի մասին, հնարավո՞ր է մի օր Ձեր ընկերների հետ համերգ ունենաք։

-Իհարկե, ոչ թե հնարավոր է, այլ այդպես լինելու է մոտակա ժամանակներս:

Վերջերս ankakh.com կայքում մի հոդված էի կարդում լրագրող Նաիրի Հոխիկյանի մասին, որը մեր համագյուղացի է, Լիճքից, և հանդիպեցի այսպիսի տողերի.

«2014 թվականն էր: Ավելի քան 5000 կմ շրջել էի Արևմտյան Հայաստանի տարբեր բնակավայրերում, հանդիպել բազմաթիվ հայերի հետ: Մուշ քաղաքում ուշ երեկոյան հանդիպեցի մի խումբ էթնիկ հայերի, որոնց մեջ կար նաև մի քուրդ տղամարդ: Իսմայիլ անունով այդ մարդն ասաց, որ իր կինն է հայ, 1984-ից փնտրում են նրա ազգականներին, որոնց նախնիները, հնարավոր է, փրկվել են Ցեղասպանության տարիներին»,- պատմում է Նաիրին: Հաջորդ օրը միասին գնում են Իսմայիլի տուն: Նաիրին միանգամից նկատում է, որ Իսմայիլի կինը` 50-ամյա Սուսլին, նման չէ ո՛չ թուրքի, ո՛չ քրդի, հայի արտաքին ունի: Խոսելու ընթացքում էլ թուրքերենի մեջ մի քանի անգամ օգտագործում է «բոյիդ մեռնիմ» արտահայտությունը: «Իմ հարցին պատասխանեց, թե դա լսել է իր հայուհի տատից, չգիտի բացատրությունը, գիտի միայն, որ դրական իմաստ ունի, հարազատներն են իրար այդպես դիմում»: Քիչ անց սենյակ է մտնում Սուսլիի 20-ամյա դուստրը, և Նաիրին այնքան է նրան նմանեցնում իր զարմուհուն, որ քիչ է մնում` հենց նրա անունով դիմի աղջկան: Սուսլին էլ արձագանքում է, թե Նաիրին էլ շատ նման է իր որդուն, որն այդ ժամանակ Ստամբուլում էր: Սակայն դա ընդամենը առաջին տպավորություն էր, որին ոչ ոք լուրջ ընթացք չէր տա, եթե Սուսլին չպատմեր իր նախնիների պատմությունը: «Սուսլիի հարազատները Ցեղասպանության զոհ են դարձել: Բինգյոլի Կնծու գյուղում բոլորին ողջ-ողջ այրել են սեփական տների մեջ: Ողջ է մնացել միայն հայրական կողմի պապը, որն այդ ժամանակ երջանիկ պատահականությամբ գտնվել է Ստամբուլում և թաքնվելով նկուղներում` կարողացել է փրկվել, իսկ ամիսներ անց, երբ վերադարձել է հայրենի գյուղ, գտել է միայն ավերակներ, նույնիսկ ընտանիքի անդամների դիակները չի տեսել: Ամուսնացել է նույնպիսի պատահականությամբ փրկված հայուհու հետ, քրդի անվան տակ ապրել Մուշում: Ծնվել է որդին, հետո՝ Սուսլին և նրա եղբայրները, քույրերը»: Սուսլիի քուրդ ամուսինը խոստովանում է, որ միշտ հոգու պարտքն է համարել օգնել կնոջը՝ գտնելու ազգականներին, գուցե դրանով կարողանա փարատել այն վիշտը, որը նաև իր ազգակից քրդերի ձեռքով է հասցվել սիրելի կնոջը: Հետո Սուսլին պատմում է, որ իր նախնիները Բինգյոլ են գաղթել Ալաշկերտից 1810-ական թվականներին: Նախապապի անունը Ղազար է եղել, որն ունեցել է 3 որդի, իսկ ճանապարհին ծնվել է չորրորդը: Բինգյոլում Ղազարի ընտանիքն ապրել է մինչև 1828 թվականը: Ռուս-պարսկական Թուրքմենչայի պայմանագրից հետո Ղազարը վերցրել է իր որդիներից Հակոբին ու Վարդանին ու գնացել Արևելյան Հայաստան, հաստատվել Ալաշկերտին շատ նման վայրում: Ղազարի երկու ավագ որդիները՝ Մանուկն ու Մարտիրոսը (Մարտոն), մնացել են Բինգյոլում (Սուսլին Մանուկի հետնորդն է): Ավելի մանրամասն զրույցի ժամանակ Նաիրին հանկարծ մի շարք համընկնումներ է նկատում Սուսլիի ու իր գերդաստանների պատմություններում: «Իմ՝ Հոխիկյանների պատմությունը նույնն է, նույն անունները, նույն թվականները, նույն վայրերը: Ղազարը հաստատվել է ՀՀ Մարտունու շրջանի Լիճք գյուղում, որը բացի նրանից, որ ունի հրաշք բնություն, նաև շատ նման է Ալաշկերտի տարածաշրջանին: Ղազարի որդիների՝ Սուսլիի նշած անունները ևս համընկնում են. ես մեր Ղազարի կրտսեր որդու՝ Հակոբի ճյուղի շարունակությունն եմ: Ստացվում է՝ եթե կա ազգակցական կապ, ապա Սուսլիի և իմ վեցերորդ սերնդի պապերը եղել են հարազատ եղբայրներ, մեկը մնացել է Բինգյոլում, մյուսը եկել է Արևելյան Հայաստան… Մի խոսքով` հուզումնալից հայացքներ, գրկախառնություն, արցունքոտ աչքերով բաժանում»:

Ինձ շատ հետաքրքրեց այս պատմությունը, և ես փորձեցի ավելի մանրամասն տեղեկանալ նրա տոհմի մասին: Զրուցեցի նրա հորեղբոր աղջկա՝ Արաքս Հոխիկյանի հետ, ով իմ ուսուցչուհին է:

-Ընկեր Հոխիկյա՛ն, Նաիրին դժվարությա՞մբ գտավ իր ազգակցական կապերը, ինչպե՞ս ստացվեց: Դուք և Ձեր ընտանիքը ինչպե՞ս վերաբերվեցիք դրան:

-Ինչպես գիտես, Նաիրին 2010 թվականին է Արևմտյան Հայաստան գնացել, և այն բացառիկ լրագրողներից է, ով գնում է հետքերով և անպայման հասնում նպատակին: Երբ 2014 թվականին Նաիրին կրկին Արևմտյան Հայաստանում էր, հայրիկս հեռախոսազանգով մշտապես կապ էր հաստատում Նաիրիի հետ, և շատ զարմացանք, երբ ասաց, որ հանդիպել է մարդկանց, ովքեր հնարավոր է, որ մեր արյունակիցները լինեն: Սկզբում կասկածելի էր թվում, հոգու խորքում ուզում էի հավատալ, բայց հավատս չէր գալիս:

Որոշ ժամանակ անց Նաիրին նորից է հանդիպում այնտեղ հանդիպած մի կնոջ՝ Սուսլիին, և որոշում են գենետիկ անալիզ հանձնել, որն էլ հաստատում է արյունակցական կապը: Իհարկե ընտանիքը ոգևորված է, որովհետև նման դեպքեր միայն գրքերում և ֆիլմերում կարող ես հանդիպել, և ինչպես տեսնում ես, այս ամենն իրականություն է:

-Արդյո՞ք անսպասելի էր այդ ամենը ձեզ համար, հաճելի էր, թե՞ զարմանալի:

-Զարմանալիորեն հաճելի էր, որովհետև իմանալով մեր ազգի դաժան անցյալը, սա հրաշքի նման մի բան է:

-Դուք և Ձեր ընտանիքը, նաև Նաիրին, այժմ պահպանո՞ւմ եք ձեր նորահայտ ազգակցական կապերը: Ինչպիսի՞ զգացողություն եք ունենում, երբ լսում եք նրանց մասին:

-Ցավալի է, բայց միայն Նաիրին և իր ընտանիքն է կապը պահում հեռախոսազանգերի և համացանցի միջոցով: Ինձ շատ հետաքրքիր է, թե ինչպե՞ս նրանք կվերաբերվեն մեզ, երբ հանդիպենք, ինչպիսի՞ մտածելակերպ ունեն իրենք, արդյո՞ք հայի գենը դեռ ապրում է իրենց մեջ:

-Իսկ Դուք եթե լինեիք պատմական հայրենիքում ի՞նչ կուզենայիք անել, գտնել նոր ազգականնե՞ր, թե՞ շրջել պատմական քաղաքներով:

-Ես այն երջանիկներից եմ, ով այժմ ձեռքի տակ ունի մի ուղեգիր՝ դեպի Արևմտյան Հայաստան, որը վաստակել ենք «Հայ ասպետ» հեռուստախաղի ժամանակ: Կյանքիս ամենամեծ երազանքներից է եղել տեսնել մեր պապերի երկիրը, զգալ անցյալի շունչը, և այս ամռանը այն իրականություն է դառնալու: Երազանքս է տեսնել Անին, Վանա լիճը, Կարսը, պապերիս երկիր Ալաշկերտը, տեսնել Սուկավետ լեռը, որը ի դեպ՝ շատ նման է մեր Արմաղանին: Ու եթե բախտս բերի՝ հանդիպել մեր ազգական Սուսլիին:

-Ձեր ազգանունը հազվադեպ հանդիպող ազգանուններից է, կարո՞ղ եք մի փոքր պատմել, ի՞նչ ծագում ունի:

-Իսկապես, մեր ազգանունը շատ հազվադեպ է հանդիպում, ու բոլոր Հոխիկյանները վստահաբար կարող եմ ասել, որ բարեկամներ են:

Հոխիկը Ալաշկերտից չի եկել, այստեղ է եկել իր որդի Ղազարը: Ղազարն ի պատիվ իր հայր Հոխիկի՝ իր որդիներին Հոխիկյան ազգանունն է տվել:

-Իսկ կարո՞ղ եք մի փոքր մանրամասնել Ձեր տոհմի ծագումնաբանությունը: Որտեղի՞ց են գալիս ձեր արմատները, ծագումով որտեղի՞ց են:

-Նախնիներս Ալաշկերտից են՝ Բերդ թաղամասից: 1828 թվականի ռուս-պարսկական Թուրքմենչայի պայմանագրից հետո նախապապ Ղազարը վերցրել է որդիներին և եկել Արևելյան Հայաստան։ Ի դեպ, մեր նախապապ Ղազարի սվինը այժմ պահպանվում է մեր տանը: Նրանք հաստատվել են ներկայիս Լիճք գյուղում, որն իր բնապատկերով շատ նման է Ալաշկերտին, նույնիսկ Արմաղանը և Սուկավետ լեռները նմանություն ունեն: Հոխիկյանների տոհմը բավականին մեծ է:

-Իսկ կարո՞ղ եք պատմել մեր՝ լիճքեցիների արմատների մասին: Ինչպիսի՞ ծագում ունեն, որտեղի՞ց և ե ե՞րբ են եկել:

-Գյուղի նախնիներն այստեղ են վերաբնակվել 1829-1830 թթ.՝ գաղթելով Արևմտյան Հայաստանի Բայազետի կենտրոնական թաղամասում տեղակայված Բերդ թաղամասից: Ըստ 1831-1842 թթ. արխիվային տվյալների, Ալաշկերտից գաղթած ընտանիքների թիվը 43 է եղել: Բնակչության ընդհանուր թիվը կազմել է 273 մարդ: Լիճքը շատ հարուստ աղբյուրներ ունի, որը օգնել է զարգացնել տնտեսությունը, վարելահողեր մշակել, նույնիսկ ջրաղացներ ենք ունեցել: Լիճքը մեր տարածաշրջանի եզակի համայնքներից է, որտեղ բնակչությունը կառչած է իր հողին, արմատներին: Ներկայումս բնակչության թիվը մոտ 6000 է:

-Եթե լինեիք Նաիրիի փոխարեն, Դո՞ւք էլ կանեիք այն ամենը, ինչ Նաիրին:

-Արտյո՛մ ջան, Նաիրին անհատականություն է, բացառիկ մարդ և բացառիկ մասնագետ: Ես կվախենայի լինել Նաիրիի փոխարեն, որովհետև երբ ֆիլմերն եմ նայում ծպտյալ հայերի մասին, մտածում եմ՝ ինչպե՞ս է Նաիրին դիմացել այսքան ապրումներին, այսքան մարդկանց կարոտած հայացքներին, որոնք նույնիսկ վախենում են խոստովանել, որ իրենք հայ են: Պատկերացրու՝ ինքը շփվել է այնպիսի մարդկանց հետ, ովքեր մեկ դար վախվորած սպասում են իրենց ինքնության վերադարձին: Դրա համար մեծ կամքի ուժ է պետք: Այնպիսի աշխատանք, ինչպիսին  Նաիրին է արել և անում, դա միայն իրեն է տրված: Ոչ մեկը չի կարող փոխարինել նրան: Իր կատարած աշխատանքն անգնահատելի է: Ես ուղղակի հպարտանում եմ նրանով:

Այս ամենը լսելուց հետո ես նույնպես հպարտանում եմ Նաիրիով։ Հուսամ, որ ես էլ մի օր կբացահայտեմ իմ արմատները։