Հարցազրույց Սարուխանի մեխանիզատոր Թաթոս Նաջարյանի հետ

-Կպատմե՞ք Ձեր մասին:

-Մասնագիտությամբ մեխանիզատոր եմ, ծնվել եմ Սարուխան գյուղում, աշխատում եմ Սարուխան գյուղում համագյուղացիներիս համար:

-Քանի՞ տարի է, ինչ զբաղվում եք մեխանիզատորությամբ:

-Արդեն 25 տարի է, ես էս գործին եմ:

-Իսկ ի՞նչ կասեք աշխատանքային գործունեությունից, այն ինչպե՞ս է ընթանում գյուղում:

-Նորմալ է ընթանում, բայց մենք մեր աշխատանքից գոհ չենք, որովհետև ժողովուրդը չը կանում վճարա, ես չեմ ստանում իմ ծախսած գումարը, իմ վառելիքի գումարը, մե խոսքով, դժգոհությունը շատ է:

Ես կասեի, որ բնակչության շատ քիչ տոկոսն է վճարունակ, մնացածը պարտքով են թողնում` ասելով. «Աշունը տղերքը գան, կտամ»:

-Իսկ կա՞ն մարդիկ, ովքեր ունակ են վճարելու, սակայն չեն զբաղվում հողագործությամբ:

-Այո’, կան, ունեն ու չեն ներդնում: Էսօր հողագործությունը «լատարեի» նման բան է, Հիրանք էսօր ցանում են, մշակում, վերջում չեն կանում իրացնեն, դրա համար էլ էլ չեն զբաղվում, ասում են` դսից էկած փողը պահենք, ապրենք:

-Իսկ Դուք որպես գյուղացի հողագործությամբ զբաղվո՞ւմ եք:

-Այո, ես զբաղվում եմ, ցանում եմ հեկտարներով հացահատիկ, նաև կարտոլ: Ցանում եմ, մշակում ու ստացված եկամուտով պահում եմ համ ընտանիքս, համ գյուղացիներիս:

-Դուք նշեցիք, որ գյուղացիներին էլ եք պահում, իսկ ի՞նչ եք անում գյուղացիների համար:

-Ես իմ ստացած բերքը վաճառում եմ համեմատաբար ավելի էժան գնով և մեծ մասը «նիսյայով»:

-Իսկ ինչպիսի՞ն է Ձեր և համագյուղացիների հարաբերությունը:

-Մենք շատ լավ ենք իրար խետ, հիրարից երբևէ չենք նեղացե, հիրար հարգում ենք, մե խոսքով, լավ է:

-Իսկ բացի Ձեզանից գյուղում կա՞ն այլ մեխանիզատորներ և քանի՞սն են:

-Իհարկե կան, ես, եթե չեմ շփոթում մե 15 հոգի, շատվոր ենք, էլի:

-Իսկ ինչպիսի՞ աշխատանք եք կատարում գյուղում:

-Դը`, վար, ցանք, քաղ, կապ, կոմբայնով հացահատիկի հավաքում և գյուղատնտեսական բոլոր աշխատանքները:

-Ես գիտեմ, որ աշխատանքների ժամանակ վնասվածքները շատ են լինում, այ ի՞նչ կասեք դրա մասին:

-Հա’, բա ո՞նց, վնասվածքներ շատ են լինում: Ո՞նց կարա չըլնի, եթե մեր հողերը քարքարոտ են, մելորացիա արուկ հողեր են, առանց վնասի չըլնում:

-Իսկ վնասների դեպքում ո՞ւմ եք դիմում առաջինը, կա՞ արդյոք մեկը, ով աջակցում է Ձեզ այդ հարցում:

-Չէ խա, մըկա` ո՞վ ա ում աջակցում: Ես իմ ուժերով լուծում եմ լրիվ հարցերը, բայց դը դժվարությամբ, էլի: Առուկս գումարն էլ օգտագործում եմ էդ հարցերը լուծելու համար:

-Իսկ վնասված դետալներ գտնելը խանութներում հե՞շտ է, թե՞ ոչ:

-Գիդո՞ւմ ես, իմալ, կան դետալներ, որ հեշտ են ճարվում, կան որ շատ դժվար: Օրինակ, իմ կոմբայնի «պագռիշկեն» ծակվել էր: Ես ըտու համար 300 դոլար փող եմ ծախսե, գացեր եմ Վրաստանից բերեր եմ: Ես կխնդրեի, որ անվադողերի կազմակերպությունները օգնեին լուծել էդ հարցը: Ես կանի` իմ էդքան փողի 50 %-ը ծախսի, էդ «պագռիշկեն» էստեղից առնի:

-Պարոն Թաթոս, ի՞նչ տարբերություն կա սովետական և նոր մեխանիզմների միջև:

-Կա շատ մեծ տարբերություն: Դը սովետական ժամանակների տրակտորներն ու մեխանիզմները իմալ էլ հըլնի, լավն են, ավելի դիմացկուն, քան էս թեզա տրակտորները: Ես թեզեքը հլը չես քշում, մետր-մետրի վրա փչանում ու մեր փողերը ուտում:

-Գյուղում կա՞ն սովետական ժամանականերից մնացած գործող տրակտորներ:

-Այո, կան, ու էդ տրակտորներից մեկը ես եմ քշում:

-Իսկ սովետական տրակտորների դետալնե՞րն է հեշտ գնել, թե նոր տրակտորների:

-Հա, դե սովետականինը ավելի հեշտ ա, համ էլ էժան: Նորը շատ թանկ ա, գնելը դժվար ա, բայց ինչ անենք, եթե պետք ա լինում, առնում ենք, ինչքան էլ թանկ լինի:

-Գիդաք ի՞նչ կա, էնքան դժվար ա, որ էս կոմբայնի ակի համար չորս օր մնացել եմ դաշտում` կոմբայնի կողը, բացի էդ էլ, էնքան փող ծախսեցինք, որ էդ փողով իմ համար մե հատ թույն ավտո կառնի (միջամտեց որդին` Գարիկը):

-Գարիկ, դու որպես երիտասարդ, հարկ համարո՞ւմ ես լինել քո հոր կողքին, օգնել նրան աշխատանքում:

-Այո, եթե ես ու իմ ախպերները չըլնենք, էլ ո՞վ գըքա մեր հորը կօգնա, բացի էդ էլ, ես սիրում եմ էս գործը:

-Ցանկանո՞ւմ ես շարունակել հորդ գործը:

-Խա բը իմալ, համ ես, համ իմ էրեխեքը, մեր ազգը պըտի տրակտորիստների ազգ ըլնի:

 Հարցազրույց անգլերենի ուսուցչուհի՝ Անի Հարությունյանի հետ, ով մեր գյուղ է եկել «Դասավանդի´ր, Հայաստան» ծրագրի շրջանակներում։

-Միսս Անի, կպատմե՞ք մի փոքր ձեր մասնագիտության ընտրության մասին:

-Ես մասնագիտությամբ լեզվաբան եմ` անգլերենի ուսուցչուհի: Ընդհանրապես կարծում եմ, որ մասնագիտության ընտրությունը իսկապես այն մի քանի կարևոր որոշումներից է, որ մարդ կայացնում է իր կյանքում: Մասնագիտությունս ընտրել եմ դեռահասության տարիքում, ինչպես մեզնից շատերը: Ընտրել եմ այն պարզ ու միամիտ մի պատճառով` սիրում էի այդ լեզուն: Իհարկե, ուսմանս ընթացքում արդեն սկսեցի մասնագիտությանս նայել կիրառական տեսանկյունից: Բախտս բերեց, որ սիրտս ճիշտ էր հուշել:

-Ինչպե՞ս հայտնվեցիք մեր գյուղում՝ Քարինջում։

-Որպես ընտրածս ուղու տրամաբանական շարունակություն դարձավ դասավանդման ոլորտը: Ուսումս ավարտելուց և որոշ ժամանակ դասավանդելուց հետո որոշեցի կրթական ծրագրով գնալ Չինաստան` այնտեղի դպրոցում դասավանդելու: Ամեն ինչ համարյա որոշված էր և պատրաստ: Սակայն 2014 թ. մայիսին մի քանի օրում իմ կյանքն իսկապես փոխվեց, որի համար ուրախ եմ հիմա: Հայաստանում գործում է «Դասավանդի´ր, Հայաստան» (Teach for Armenia) կազմակերպությունը, որը վերապատրաստում է տարբեր մասնագետների և ուղարկում Հայաստանի տարածքում գտնվող առավել կարիքավոր գյուղերի դպրոցներ` դասավանդելու 2 տարով: Համացանցում տեսա իրենց հայտարարությունը, և այդ գաղափարն ինձ միանգամից գրավեց: Որոշեցի մնալ իմ հայրենիքում: Դրանից սկսվեց ամեն ինչ: Մեզ` 14 ուսուցիչներիս, ուղղորդեցին տարբեր գյուղեր: Եվ այդպես ես հայտնվեցի իմ Քարինջում, որտեղի միջնակարգ դպրոցում արդեն երկրորդ տարին է, ինչ դասավանդում եմ անգլերեն:

-Ի՞նչ դժվարությունների եք հանդիպել գյուղում և արդյո՞ք դեռ կան ինչ որ բաներ, որոնց հետ դեռ չեք հարմարվել։

-Գյուղ գալուս առաջին իսկ օրվանից տեսել եմ շատ ջերմություն և սեր տեղի բնակիչների կողմից, ովքեր ինձ չճանաչելով անգամ, հյուրընկալել են և պատվել: Սակայն ուրախ եմ նաև, որ հանդիպել ու շարունակում եմ հանդիպել դժվարությունների ամեն օր: Դրանց շնորհիվ եմ ես ուժեղանում և շարունակում բացահայտել կյանքը: Ինձ համար` որպես անծանոթ գյուղ եկած ուսուցչի, դժվարություններ են եղել կապված նոր միջավայրի, կենցաղային խնդիրների հետ և այլն: Սակայն ամենամեծ դժվարությունը ինձ համար եղել և մնում է երեխաներին դպրոցը և ուսումը սիրել սովորեցնելը: Հուսով եմ, մենք կհասնենք նշանակալի արդյունքի:

-Ինչպիսի՞ն է մեր համայնքը Ձեր աչքերով, կցանկանայի՞ք մնալ և շարունակել աշխատել այստեղ։

-Սիրեցի ձեր բնությունը: Այստեղ զգացի իրական ներդաշնակություն: Դա նշանակում է, որ արդեն կապված եմ Քարինջի հետ, տեղի մարդկանց, ինչքան էլ տարբեր լինենք մենք: Սակայն իմ տունն այստեղ չէ: Ինչքան էլ ես սիրեմ այս գյուղը, մնում եմ հյուր: Ես ցանկանում եմ մի բան միայն` իմ աշխատանքի 2 տարիների ընթացքում հասցնել որևէ օգտակար բան անել դպրոցի, երեխաների և համայնքի համար: Կարծում եմ ինչքան էլ ցավալի լինի, երբեմն հեռանալն ավելի ճիշտ է:

-Ըստ Ձեզ, ո՞րն է մեր համայնքի առանձնահատկությունը։

-Համայնքը խրոխտ ու հպարտ է իր աշխարհագրական դիրքի նման: Ինչքան էլ տարբեր լինեն մարդիկ, նրանց միավորում է մի կարևոր հատկանիշ` իրար օգնելու ու հոգ տանելու պատրաստակամությունը: Հենց այդպես էլ կհիշեմ ձեզ:

Ղազախստանում անցկացված Ժաուտիկովյան XI և XII, Թայլանդում և Հոնգ Կոնգում անցկացված IMO 56 և 57 օլիմպիադաներ: Մեր այսօրվա հերոսը, մասնակցելով այս չորս միջազգային օլիմպիադաներին, ամեն անգամ վերադարձել է՝ իր հետ բերելով մեդալներ: Երկու արծաթ և երկու բրոնզ. ահա եղբորս` Նարեկ Խանդանյանի հաջողությունների ապացույցը: 

-Կպատմե՞ս մի փոքր քո մասին: Որտե՞ղ ես սովորել, իսկ հետո առավել խորացրել մաթեմատիկական գիտելիքներդ:

-Ես Նարեկն եմ, Գավառից: Նախնական կրթությունս ստացել եմ Գավառի Ս. Քոչարյանցի անվան համար 1 դպրոցում: Ավարտելուն պես ընդունվել եմ Երևանի Շահինյանի անվան ֆիզմաթ դպրոցը և այնտեղ եմ խորացրել մաթեմատիկական գիտելիքներս:

-Ինչպե՞ս ընտրվեցիր միջազգային օլիմպիադաների մասնակից:

-Յուրաքանչյուր միջազգային օլիմպիադայից առաջ հանրապետությունով մեկ հայտարարվում է մաթեմատիկայի մրցույթ: Քաղաքային և մարզային փուլեր հաղթահարած մասնակիցներին հրավիրում են մասնակցելու հանրապետական մրցաշարին, որտեղ կարգ ստացած մասնակիցները մասնակցում են նախընտրական փուլին: Լավագույն արդյունք ցուցաբերած վեց աշակերտները հնարավորություն են ստանում մասնակցելու միջազգային օլիմպիադային:

-Ի՞նչ մեդալներ ես նվաճել այս չորս օլիմպիադաների ընթացքում: 

-Ղազախստանում անցկացվող «Ժաուտիկովյան» միջազգային մրցույթից և՛ 2015, և՛ 2016 թվականներին վերադարձել եմ արծաթե մեդալներով: 2015-ին Թայլանդում անցկացված IMO 2015 և 2016 թվականին Հոնգ Կոնգում անցկացված IMO 2016 միջազգային օլիմպիադաներից վերադարձել եմ բրոնզե մեդալներով:

-Օլիմպիադաներից ո՞րն է եղել քեզ համար ամենատպավորիչը:

-Յուրաքանչյուր օլիմպիադա ունեցել է իր յուրահատուկ ու տպավորիչ կողմերը: Սակայն կարող եմ առանձնացնել Թայլանդում անցկացված օլիմպիադան: Պատճառը հենց Թայլանդն էր՝ իր տպավորիչ ուտեստներով, մշակույթով, արհեստական լեռներով և ոսկեզօծ արձաններով:

-Ի՞նչ է տալիս միջազգային օլիմպիադային մասնակցելը:

-Օլիմպիադան օգնում է ավելի լավ աշխատել ընտրածդ ուղղությամբ և հասնել արդյունքի: Հաճելի է այլ երկրների մասնակիցների հետ կանգնել բեմում և ծածանել եռագույնը: Դրանից բացի, նոր երկրներ ես տեսնում, ծանոթանում այլ ազգերի մշակույթներին:

-Առաջիկայում ի՞նչ ծրագրեր ունես:

-Այժմ սովորում եմ Երևանի պետական համալսարանի Կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետում: Հետագայում ցանկանում եմ կրթությունս շարունակել արտասահմանում:

Հարցազրույց Արցախյան ազատամարտի մասնակից Հակոբ Տոնոյանի՝ իմ հայրիկի հետ

-Հայրիկ, ե՞րբ է սկսվել քո մարտական ուղին:

-Մարտական ուղիս սկսվեց 1993 թվականի հունիսի 17-ից, երբ զորակոչվեցի բանակ: Հունվարի 1-ի առավոտյան հրաման ստացանք Քարվաճառ գնալ: Մինչև Քարվաճառը մնացինք ընդհանուր շտաբում: Դրանից հետո պարբերաբար տեղափոխվում էինք այլ բնակավայրեր՝ Յանշակ, Բուզլուխ, Յամշլու: Պայմաններն անտանելի ծանր էին՝ ցեխոտ, անանցանելի ճանապարհներ, անտանելի ցուրտ, հատկապես՝ Օմարի բարձունքում, սակավ փամփուշտներ, դրանց հետ միասին՝ ընկերների ու հրամանատարների կորուստներ: Օմարի բարձունքում շատերը ցրտահարվեցին, դրսում 20 րոպեից երկար դիմանալ հնարավոր չէր:

-Պատմիր պատերազմից հետաքրքիր հիշողություններ կամ տպավորություններ: 

-Սուտ չեմ ասի, եթե ասեմ, որ չնայած ամեն տեսակ դժվարություններին՝ ծառայողական տարիներս կյանքիս լավագույն տարիներն էին: Ինչպիսի՜ ընկերներ ունեինք՝ Տերենտը, Արտակը, Վաչեն: Ամեն օրը արկած էր դառնում: Ընկերներս հատկապես զարմանում էին, որ կարողանում էի որոշել արկի ընկնելու տեղը՝ սուլոցի ձայնից:

-Կարո՞ղ ես նշել պատերազմի օրերին ամենադժվար օրը քեզ համար:

-Է՜հ, դժվար հարց ես տալիս: Հիշելն ահավոր է: Այդ օրը զարմանալի էր, երբ զոհվեց մեր հրամանատար Գասպարյան Վովան, նույն օրը աչքից վիրավորվեց Արտակը՝ մոտ ընկերս, որը ևս մահացավ:

-Ե՞րբ ես վիրավորվել:

-Շատ անգամներ եմ փրկվել մահից. այդ օրերը ես վերածննդի օրեր էի անվանում: Մի անգամ կյանքս փրկեց Էդիկ Կարապետյանը, բայց վիրավորվեցի: Մայիսի 6-ին շարժվեցինք դեպի դիրքեր: 3-րդ դիրքը ամենավտանգավորն էր, որտեղ կամավոր էին գնում: Ես ևս կամավոր գնացի 3-րդ դիրք: Դիրքում էինք ես, եզդի Մաջիթը, Արմենը, Ռաֆիկ Ավետիսյանը և կազակ զինվոր Տամերլանը: Ռաֆիկը գնալ ուզեց, ասաց, որ հետը գնամ, շրջվեցի, որ պատասխանեմ, որ հիմա հնարավոր չէ, թե չէ կխփեն: Շրջվեցի ինքնաձիգս վերցնելու, երբ տեսա մոտ 20 մետր հեռավորության վրա մի ժայռ կար: Այդ պահին ականանետը խփեց ժայռին, բեկորները պոկվեցին և գլխիս խփեցին: Նույն պահին Տամերլանին խփեցին, վիրավորվեցին Ռաֆիկը և Արմենը. կտրվել էր Արմենի ոտքը: Մաջիթը վիրավորվել էր գլխից: Աչքերիս առջև մշուշ էր, մտածում էի, թե մահացել եմ: Միայն ձայներ էի լսում: Փորձեցի շարժվել, վեր կացա, բայց ոչինչ չկար, սպիտակ էր՝ մշուշ: Լսում էի միայն Ռաֆիկի ձայնը, որ ասում էր. «Տոնոյան, փախիր, թուրքերն եկան»: Քիչ անց վերականգնվեց տեսողությունս: Տեսա, որ թուրքը 7 մետրի վրա է, սկսեցի կրակել: Մաջիթը ռացիայով օգնություն էր կանչում: Մութն ընկել էր, երբ օգնությունը հասավ:

-Վիրավորվելուց հետո շարունակեցի՞ր ծառայությունը:

-Բուժում ստանալուց անմիջապես հետո վերադարձա դիրքեր:

-Պարգևատրումներ ունե՞ս:

-Այո, մի շարք պատվոգրեր, «Մարտական գործողությունների մասնակից» կրծքանշան, «Մարտական ծառայություն» մեդալով, «Հատուկ գունդ» շքանշանով, ԼՂՀ «Մարտական ծառայության արիություն» մեդալով, «Վազգեն Սարգսյան» գերատեսչական մեդալով:

Հայրիկիս հետ սա իմ առաջին զրույցն էր: Ես դեռ շատ բան չգիտեմ: Հուսով եմ, հայրիկս էլի հուշեր կպատմի: