eva harutyuyan

85-ամյա պատմության մի մասնիկն եմ ես

Ես բրյուսովական եմ։

Ցանկալի է, որ հարազատիդ հետ զրուցելիս անկեղծ լինես։ Ուզում եմ անկեղծ զրուցել քեզ հետ ու ասել, թե ինչպես ես հասցրել այս ընթացքում այդքան թանկ ու սիրելի դառնալ ինձ համար։ Ընդամենը մի քանի տարի առաջ ես քո մասին լսել էի, կարդացել, տեսանյութեր դիտել։ Մի քանի տարի առաջ ես երազում էի հենց քո պատերի ներսում կրթվել։ Այսօր արդեն ես քո մասնիկն եմ ինձ զգում։ Դու այնքան ջերմ ու գրկաբաց ընդունեցիր ինձ, որ շատ կարճ ժամանակահատվածում հասկացա, որ ճիշտ ընտրություն եմ կատարել։ Դու ինձ տվել ես գիտելիք, անմոռանալի հիշողություններ։ Դու ինձ բազմաթիվ երջանիկ ակնթարթներ ես պարգևել, ինձ հնարավորություն ես տվել ընկերներ ձեռք բերելու, շփվելու այնպիսի մարդկանց հետ, որոնք ոչ միայն դասախոս են, այլև բարեկամ, ընկեր, խորհրդատու և ուղղակի լավ մարդ։

Բրյուսովս, համալսարանս․․․․․․․ Դու արդեն 85 տարեկան ես։ Այս տարիների ընթացքում դու ինձ նման բազում ուսանողների համար եղել ես գիտելիքի անփոխարինելի աղբյուր, վստահելի ու հոգատար ընկեր, ամուր հենարան:

Շնորհավորում եմ տարեդարձդ, իմ միակ ու անկրկնելի համալսարան։ Համոզված եմ, որ դու դեռ շատ ես ծաղկելու, բարգավաճելու, զարգանալու, կրթելու։ Դու շատ երկար ես ապրելու, որովհետև ամուր արմատներ ունես։ Իդեալական ոչինչ չկա։ Բոլորն էլ ունեն թերություններ, բայց մենք բոլորս աշխատելու ենք թերություններդ շտկել, քեզ լավագույնը դարձնել։ Չէ՞ որ դու մերն ես, իսկ մենք՝ քոնը։ Չէ՞ որ հենց մեծապես  ուսանողների շնորհիվ է համալսարանը ավելի լավը դառնում։

Մեզնից յուրաքանչյուրը առնվազն չորս տարով մի մեծ, համերաշխ, ներդաշնակ ընտանիքի մասն է դառնում և կարևոր է, որ այդ ընթացքում մենք մեր ներդրումը ունենանք համալսարանի կյանքում։ Բրյուսովը մենք ենք՝ բրյուսովցիներս՝ ուսանողից մինչև դասախոս ու ռեկտոր։

Շնորհակալ եմ քեզ ինձ ընդունելու, սովորեցնելու, երջանկացնելու, հուզելու, կարոտել ստիպելու, աննկարագրելի հուշեր տալու համար։ Շնորհակալ եմ գոյությանդ համար։ Հպարտ եմ, որ կարող եմ պատմությանդ մի մասնիկը դառնալ։

Վերջում ուղղակի ուզում եմ ասել, որ միշտ ձգտելու եմ բարձր պահել պատիվդ։ Չէ՞ որ, ես բրյուսովական եմ։

Razmik Gasparyan zinvor 2

Ես արդեն զինվոր եմ

Հունվարի 30, հինգշաբթի, կեսգիշերից 3.5 ժամ անց: Նստած եմ լսարանում՝ գրիչը ձեռքիս, մտքերս եմ շարադրում (այո՛, այս անգամ ոչ թե հեռախոս կամ նոթբուք, այլ՝ թուղթ ու գրիչ)…

-15 օր առաջ…

…Փակվեցին ավտոբուսի դռները: Ակվարիումի տեսք ունեցող ավտոբուսը 4 կողմից շրջապատել էին էմոցիաներով լեցուն հարյուրավոր մարդիկ: Մեկն ուրախ էր, մյուսը՝ տխուր, մեկն արտասվում էր, մյուսը՝ ծիծաղում, մեկը բացված  շամպայնից թրջված ձեռքն էր մաքրում, մյուսը՝ արցունքները. մի խոսքով` էմոցիաների տարափ էր:

Վերջապես շարժվեց ավտոբուսը, մարդիկ մնացին ետևում: Հասանք: Անծանոթ-ծանոթ մարդիկ, անծանոթ միջավայր: Բուժզննում անցնելուց հետո սկսվեց մեր կյանքի րոպեներն անիմաստ սպանելու առաջին օրը: Այդ օրը ոչ մի էական բան չկատարվեց, բացի նրանից, որ մոտ մեկ ժամվա ընթացքում բոլորս դարձանք միանման (հագուստներով) ու սկսեցինք փնտրել մեկս մյուսին: Արդեն հաջորդ օրը, երբ բոլորիս ճակատագիրը պարզ դարձավ, տեսանք մեր հարազատներին, բաժանվեցինք նրանցից և նրանցից էլ, որոնց հետ մեկ օրվա ընթացքում հասցրել էինք մտերմանալ. ամեն մեկս գնաց իր ճակատագրով որոշված տեղը, հա, մոռացա ասել, խոսքը բանակի մասին է: Արդեն 15 օր է, ինչ հայկական բանակի Ռազմիկ եմ (կամ ռազմիկ, տարբերությունը էական չէ):

15 օրը շատ քիչ է դատողություններ անելու, հասկանալու ու ըմբռնելու համար էն ամեն ինչը, որը կատարվել ու կատարվում է քեզ հետ: Բայց, իհարկե, կան բաներ, որ արդեն իսկ հասկացել եմ բանակում:

Ամենաառաջին բանը, որ պատկերացրի ու հասկացա, դա «մեկ մարդու պես» արտահայտությունն է: Պարզ արտահայտություն, որի լիարժեք իմաստը կհասկանաս միայն բանակում: Երկրորդ ու ամենակարևոր բանը, որը հասկացել եմ, դա ազատության արժեքի գնահատումն է: Բանակում դու գրեթե 99%-ով անազատ ես: Ամեն օրը մի բան է սովորեցնում, ավելի ճիշտ՝ հասկացնում, տեղիք տալիս գնահատելու էն արժեքները, էն ազատություններն ու հնարավորությունները, որոնք ունեցել ու ունենալու ես…

Կյանքի բերած փոփոխությունները, որոնք իրենց հետ բերում են դժվարություններ, սահմանափակումներ ու արգելքներ, միշտ էլ առաջին հայացքից տհաճ ու անհաղթահարելի են լինում, ինչպես ծառ տնկել, խնամել, ջրել և աճեցնելն է դժվար: Բայց տանջանքով աճեցրած ծառի պտուղները այնքանով են համեղ, ինչքան որ կյանքի բերած դժվար փոփոխությունների արդյունքներն են կարևոր ու կենսական կյանքի հետագա տարիների համար:

Մի քիչ երկար ստացվեց, ու չգիտեմ՝ հետաքրքրեց, թե ոչ, բայց սա դեռ ամենը չէ: Դեռ սպասեք հաջորդ նյութերիս, որտեղ կփորձեմ պատմել ավելի հետաքրքիր բաներ ու կկիսվեմ էն ամենով, ինչը հասկացրել է ինձ բանակը: Լավ, ես արդեն գնամ, կանգնեմ պահարանի կողքին, օրապահներով տեղերը փոխելու ժամանակն է:

Հ.Գ. Չգիտեմ՝ ոնց ու ով է ուղարկելու նյութս, բայց եթե կարդում եք, ուրեմն մի հնար գտել եմ:

17-ի կողմից. Բարի ծառայություն քեզ, սիրելի Ռազմիկ: Միշտ կսպասենք նյութերիդ:

Lilit Hovsepyan Erevan

Աշխատել այսօր

Վաղն ամեն բան լավ կլինի, վաղը կլրացնեմ բացթողումներս, վաղը կխոսեմ դրա մասին, վաղն անպայման կսկսեմ առողջ սնվել․․․ Ծանոթ արտահայտություններ են, չէ՞։

Թերևս ամենալավ արդարացման ձևը. ինչու՞ անեմ հիմա, եթե կանեմ վաղը․․․ Սուտ, որը ամեն անգամ ստիպում է մեզ զբաղվել ինքնախաբեությամբ․․․ Պատճառը` չունենք այն ամենը, ինչ ուզում ենք, ուստի շարունակ հորինում ենք պատճառներ․․․ Եթե չանես հիմա, չես անի նաև վաղը, հետևաբար չես ունենա ԱՐԴՅՈՒՆՔ, ահա թե որն է խոսողների և գործողների տարբերությունը․․․

Հաջողությունը հեշտ չի տրվում, դրա համար անհրաժեշտ է գործել ու ներկա անելիքները վաղվան չթողնել։ Մեզնից շատերը երազում են հաջողության հասնել, մինչ այդ ուրիշներն արթնանում ու աշխատում են դրա համար։ Դե, սա էլ ես չեմ ասել, Ցուկերբերգի մտքերից է: Մի բան գիտի էլի, որ ասում է: Եկեք լսենք իրեն, բայց միևնույն ժամանակ չմոռանանք, որ երազելը շատ կարևոր է, ուղղակի պետք չի միայն երազել։ Սա բոլորիս հասանելի մեծ գործիք է, որի միջոցով կարող ենք կառավարել ենթագիտակցությունն ու հասնել երազանքներին: Բայց եթե դուք պատկերացնում եք ձեր կյանքը շքեղ տանը, բայց չեք պատկերացնում, թե ինչպես կարող եք հասնել դրան, այդ ամենն այդպես էլ կմնա երազանք։ Հետևաբար պետք է երազել, ունենալ կամքի ուժ և պայքարել երազանքների համար, չհուսահատվել ձախողումներից, քայլել առաջ ու միշտ հիշել, որ այն ամենը, ինչը մեր ուղեղը ունակ է պատկերացնել և հավատալ, հնարավոր է նաև նվաճել․․․

Ֆրանսիական օրագիր։ Մաս 3։ Մի քիչ տխուր

Շաբաթս սկսվեց նրանով, որ հիվանդացա։ Ամեն անգամ, երբ ես Հայաստանից դուրս եմ գնում, պարտադիր հիվանդանում եմ։ Մենակության մեջ հիվանդանալը շատ դաժան է, հատկապես, երբ դրսում ապրում է Փարիզը, իսկ դու տանը հիվանդ ընկած ես։ Մինչև հիմա էլ նորմալ չեմ լավացել, դեռ հազում եմ, բայց հայտնի վիրուսի սիմպտոմներից ոչ մեկը դեռ չունեմ, չմտածեք։

Որոշել էի այս անգամ խոսել ֆրանսիական մակարուններից։ Գիտե՞ք չէ, էն գունավոր թխվածքաբլիթներն են։ Հայաստանում դրանք իմ ամեասիրելիներից էին, բնականաբար, ուզում էի հենց Ֆրանսիայում փորձել։ Փորձեցի։ Հա, ես Հայաստանի ամեն ինչը շատ-շատ եմ սիրում, ու սիրում եմ նաև ինչքան կարող եմ փնովել ֆրանսիացիներին, որ սրանց շաքարը՝ քաղցր, իսկ աղը աղի չէ և այլն, բայց լուրջ եմ ասում, այստեղի մակարունները հեչ համով չէին։ Ինչո՞ւ են Հայաստանում ֆրանսիական թխվածքաբլիթները ավելի լավ պատրաստում։ Մտածեք։

Հետո, երևի աշխատանքային հետաքրքիր բաներից պատմեմ։ Այստեղի բոլոր հայերը ինչ-որ միստիկ ձևերով իրար կապված են։ Համայնքը շատ մեծ է, ու բոլորը իրար հետ միշտ ինչ-որ կապ ունեն։ Օրինակ՝ երբ մենք (մենք ասելով արդեն էնքան եմ զարգացել, որ նկատի ունեմ Հայաստանի դեսպանատունը) բանակի 28-ամյակին նվիրված ընդունելություն էինք կազմակերպել, հյուրերի ցուցակներում տեսա գրեթե բոլոր կազմակերպությունների ղեկավարներին, որտեղ մյուս ընկերներս իրենց պրակտիկան են անցնում։ Առաջին անգամ մասնակցեցի դեսպանատան կազմակերպած ընդունելությանը, ընդունեցի հյուրերին, խոսեցի ամենքի հետ իրենց լեզվով (հատկապես ռուսները շատ ուրախացան), կերա տոլմա ու փախլավա, ու հենց այստեղ էլ իմացա, որ հայերը ֆրանսիական մակարուն ավելի համով են սարքում։ Ես արդեն վախենում եմ Իտալիայում պիցցա ուտել։

Մի խոսքով, կարոտել եմ։ Լիքը հիվանդացել, տխրել ու դեղ եմ կերել։ Բայց ոչինչ, ինչքան լավանում, այնքան դեպրեսիաս նվազում է։ Արդեն լրիվ ինտեգրվել ենք Փարիզի կյանքին, սովորել ենք իրար հետ ապրելուն ու ամեն ինչ եվրո-ով չափելուն։ Սովորել ենք բագեթներին ու կամամբերին, քաղաքի ռիթմին։ Փարիզը արվեստի ու թանգարանների քաղաք է, ու իմ նման թանգարանների սիրահարի համար շատ դժվար է ժամանակը կազմակերպել այնպես, որ հասցնեմ մնացած չորս շաբաթներում տեսնել այն բոլոր թանգարանները, որոնք ուզում եմ տեսնել։ Փարիզը արվեստի ու շատ-շատ սիրուն բաների քաղաք է, բայց երբ տանը հիվանդանաս, մաման ու հորքուրը թեյ կտան ու ոսպով սուպ կեփեն։

Փետրվարը սկսվեց, իսկ երբ այն ավարտվի, ես հետ կգամ։ Սիրով ու կարոտած՝ «ա բիենտո»։

shushannaHakobyan

Սպասում

Արդեն մտքում անճարությունից ձեռքը թափ տվեց։ Այ, հիմա կանցնենք հարձակման. ինձ վրա ռումբ կնետեն, ինձ վրա կկրակեն, ես կսպանվեմ, ու թքած ամեն բանի վրա… Բայց էդպես չի, ախր, մարդը հենց նրանով է մարդ, որ նրա համար երբեք միևնույնը չի կարող լինել, թե իրենից հետո ինչ կլինի։

Եվ եթե դարեր առաջ մի ինքնակալ ասել է, «Ինձանից հետո` թեկուզ ջրհեղեղ», ապա նա մարդ չի եղել, կամ ասել է հուսահատությունից, երբ հոգու խորքում տանջվել է իրենից հետոյի համար, այն ամենի համար, ինչ թողնում է, ինչի նկատմամբ ուզած-չուզած իր ես-ը դառնալու է անտարբեր, որովհետև վեր է ածվելու հողի…

***

Մարդիկ միշտ սպասում են։ Հա՛, նրա բնույթն է այդպիսին։ Սպասում է մեծ ու փոքր, կարևոր ու անկարևոր տարատեսակ բաների, բայց մեծ մասամբ չի էլ գիտակցում, որ սպասում է, և առավել ևս` չի գիտակցում, թե ինչքա՜ն բանի է սպասում ինքը։ Փորձիր փողոցում մոտենալ մեկին ու հարցնել, թե ինչի՞ է սպասում նա։ Թերևս զարմանա.

-Ոչ մի բանի էլ չեմ սպասում, – կասի, բայց մի փոքր խորացիր, հարցեր տուր զանազան բաների մասին ու կտեսնես, որ սպասում է:

Սպասում է` գլխացավի անցնելուն, լույսը բացվելուն, քննությունների ավարտվելուն, ինչ-որ մեկի ծննդյան օրվան, աշխատավարձը ստանալուն, եղբոր բանակից տուն դառնալուն… Հազա՛ր ու մի բանի, բայց միևնույնն է` չգիտի, որ սպասում է։

Եվ այս ամենի արանքում երևի միայն մեկն է, որ հստակ գիտի` ինչի է սպասում, ու նաև գիտի, որ անհնար է իր սպասումը որևէ բանով փարատել: Կյանքի նույնը մնալն ու չփոխվելն անլինելի է, երբ նրա վրայից շունչն է պակասում։

Հա՛, ինչ-որ մեկն էլ արդեն երկար ժամանակ սպասում է վաղուց հողի վերածված մեկին…

Ալինա Գրիգորյան

Պատասխանատվության զեղումներ, կամ ի՞նչ արժե հայրենասիրությունը

Այսօր էլի երեխաների հետ եմ՝ նորաթուխ դպրոցականների, մարդկության նվիրյալների, հայրենիքի պաշտպանների հետ, կամ` ո՞վ գիտե:

Լսում եմ նրանց խոսակցությունը՝ կոնֆետի սպասող երեխայի գայթակղությամբ. նրանց աշխարհը հետաքրքիր է, սովորելու բանը՝ շատ։

Նրանք խոսում են ապագայի պլանների, ընկերության, հավատարմության մասին։ Խոստանում են լավ ընկերներ մնալ անգամ «պապիկ տարիքում», ու հա, անպայման ջարդել թուրքերի գլուխը։

Հարցնում եմ՝ պարտադի՞ր է էդպես հաղթել թշնամուն, ասում են՝ ինչի ուրիշ ձև էլ կա՞։

Մեկ րոպե անց.

-Ես բանակ չեմ գնալու, հաստա՛տ, վախենում եմ, ինձ էդ թուրքերը կսպանեն:

-Ես էլ չեմ գնալու, չեմ ուզում զինվոր դառնալ:

Ասում եմ` ի՞նչ եք կարծում, բա որ մեր պապերն էլ էդպես մտածեին, ի՞նչ կլիներ, մենք էսօրվա մեր հայրենիքը, խաղաղությունը, հանգիստ քունը կունենայի՞նք։

-Մեկ ա ինձ համար, ես չեմ ուզում զինվոր դառնալ, չեմ ուզում մեռնել, ֆուտբոլիստ կգնամ կդառնամ: Լավ կլիներ վրացի լինեի, էդ թուրքերից, ադրբեջանցիներից կպրծնեինք:

-Ես էլ զինվոր չեմ դառնալու, հենա` պապաս էլ չի ուզել զինվոր դառնալ ու չի դարձել, բանկիր ա, հոպարս էլ չի դարձել ու էդպես։

ՀՀ անկախ բանակի տարելիցն էինք միասին նշում օրեր առաջ, լավ-լավ բանաստեղծություններ էինք խրոխտ արտասանում, երգերով աննահանջ պայքարի կոչեր էինք անում, սիրում էինք սահմանն ու մեր զինվորներին…

Այսօր էլի երեխաների հետ եմ… Եղբայրս սահմանապահ զինվոր է, նա վերադառնալու է ու, շարունակելով ուսումնառությունը, լավ ծրագրավորող է դառնալու, գիտե՛մ:

Մենք ինքներս կարող ենք հրաշքներ ստեղծել մեր և մեր շրջապատի համար

Իմ զրուցակիցը երիտասարդ երգիչ Արթուր Խաչենցն է, որն իր յուրահատուկ ձայնի շնորհիվ շատ սիրված է հանրության կողմից: 

-Արթուր, ինչպե՞ս է անցել մանկությունդ:

-Ես ծնունդով Արցախից եմ: Մանկությունս անցել է ջերմ և անհոգ, Արցախի դրախտավայրերից մեկում՝ սպիտակ ձիուս և սև շանս հետ: Իմ մանկության կոլորիտային կերպարներն ինձնից փոքր եղբայրս և քույրիկներս են, որոնց դաստիարակությամբ նաև ես եմ զբաղվել: Շատ չեմ կարողանում խոսել ծննդավայրիս մասին, որովհետև երբ մի բան շատ ես սիրում, բառերն անիմաստ են դառնում: Հիմա բնակվում եմ Երևանում, հաճախակի եմ վերադառնում Արցախ, բայց անգամ Արցախում կարոտում եմ Արցախը:

-Ինչո՞ւ ընտրեցիր երգչի մասնագիտությունը:

-Փոքր ժամանակ օդաչու դառնալու մեծ երազանք ունեի: Մաթեմատիկա առարկային շատ լավ էի տիրապետում, բայց ֆիզիկան երբեք չեմ սիրել, ինչի պատճառով էլ օդաչու դառնալը երազանք մնաց, և կյանքս այլ ուղղությամբ գնաց: Սովորում եմ Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում` ժողովրդական երգեցողություն բաժնում: Երգն այն ոլորտն է, որից երբեք չեմ հոգնի:

-Ի՞նչն է քո ոգեշնչման աղբյուրը:

-Շրջապատում ամեն ինչ ինձ համար կարող է ոգեշնչման աղբյուր լինել՝ կախված իրավիճակից: Երբ սահմանում էի, շատ գրքեր էի կարդում՝ հիմնականում պատմական, և գրքերի հանդեպ սերը հենց այդ ժամանակվանից սկսվեց: Այժմ կարող եմ ժամերով փակվել սենյակում, լսել Արթուր Մեսչյանի երգերը, հանգստանալ և ոգեշնչվել:

-Մասնակցել ես Ապրիլյան պատերազմին: Կխոսե՞ս այդ մասին:

- Մենք ծնվել ենք այնպիսի երկրում, որի ազատության համար ամեն օր պետք է պայքարենք, եթե մեկ ակնթարթ անգամ ընկրկենք, ապա մեր հայրենիքը կկորցնենք: Ինձ շատ ցավեցնում է, որ Ապրիլյան պատերազմը հաճախ կոչում են Քառօրյա պատերազմ: Իրականում պատերազմական վիճակը շարունակվել է մինչև մայիս, ու վերսկսվելու վտանգը կա մինչև հիմա:  Ինչ վերաբերում է ինձ՝ ես կրում եմ իմ՝ Արցախյան պատերազմում զոհված հորեղբոր անունը: Հայրս միշտ արցունքն աչքերին խոսում էր հորեղբորս մասին, և ես գիտակցում էի, որ իմ կյանքը երկու կյանք է: Ապրիլյան պատերազմի ժամանակ իմ դիրքերում զոհեր չեղան, բայց դիակների փոխանակմանը մասնակցել եմ ու հասկանում էի, որ նրանցից յուրաքանչյուրի փոխարեն կարող էի ես լինել: Անընդհատ աղոթում էի Աստծուն, որ ողջ և առողջ բացեմ օջախիս դուռը. մորս խոստացել էի բանակ գնալուց առաջ:

-Որտեղի՞ց է սկսվում հայրենասիրությունը:

-Հայրենասիրությունը միայն ռազմադաշտում մարտնչելը չէ: Մեր հայրենիքը անծայրածիր է, որևէ կետով չի սկսվում ու վերջանում: Բայց միշտ չէ, որ մենք դա գիտակցում ենք: Մեր տղաները այնտեղ կյանքի ու մահվան կռիվ են տալիս, իսկ մենք այստեղ կարող ենք ծխախոտի գլանակը նետել գետնին, որովհետև չենք ուզում երկու քայլ ավել քայլել: Բայց ի՞նչ տարբերություն. այնտեղ թե այստեղ. երկուսն էլ մերն է: Եվ հետո շատերի համար հայրենասիրությունը հերոսների մասին պաթետիկ խոսքեր շռայլելն է: Իսկ թե ինչպիսի պայմաններում են ապրում մեր հերոսների ընտանիքները, քչերին է հետաքրքրում: Հայրենիքի սահմանը պաշտպանող զինվորները ցանկացած պահի պատրաստ են իրենց կյանքը տալ հայրենիքին, բայց նրանք պետք է վստահ լինեն, որ հայրենիքը կապահովի իրենց ընտանիքների արժանապատիվ կյանքը:

-Արթուր, թեև դու չհաղթեցիր «Ազգային երգիչ» նախագծում, բայց շատ սիրվեցիր հեռուստադիտողի կողմից: Ի՞նչ տվեց քեզ նախագիծը:

-«Ազգային երգիչ» նախագիծը ինձ մեծ փորձ տվեց ու նոր ընկերներ: Այն, որ ես կարողացա դիպչել մարդկանց սրտերին, ամենամեծ ձեռքբերումն է ինձ համար, իսկ հաղթանակը երբևէ կարևոր չի եղել:

-Արթուր, հեռուստադիտողը քեզ ճանաչում է նաև որպես հումորային «Հարսանիք լեռներում» թիմի անդամ: Ինչպե՞ս ստեղծվեց թիմը:

-Ես բանակում էի, երբ թիմի տղաները զանգեցին ու ասացին, որ ցանկանում են մասնակցել մրցումների, խնդրեցի մի փոքր սպասել՝ մինչև զորացրվելս: Հետո ես վերադարձա, ու մեր թիմը՝ «Հարսանիք լեռներումը», Կրասնոդարում մասնակցեց մրցումների. մեծ դժվարությամբ կարողացանք պահպանել թիմի անունը, որովհետև շատ միջազգային մրցույթներ ունեն քաղաքական ենթատեքստ: Չհաղթեցինք, բայց այնպես արեցինք, որ անգամ ադրբեջանցիները չէին կարողանում զսպել իրենց ծիծաղը: Հետո իմացանք «Հումորի լիգա» նախագծի մասին ու որոշեցինք մեր ուժերը նաև այդ հարթակում փորձել:

-Եթե ոչ մեր օրեր, ապա ե՞րբ կցանկանայիր ծնված լինել:

-Հիմա իմ առջև տարբեր ժամանակներ անցան:  Ես կցանկանայի կռվել ֆիդայիների կողքին ու տալ երդում զենքի հետ ամուսնանալու, կամ էլ կռվել մահացած հորեղբորս կողքին: Իսկ եթե ինձ տրվեր հնարավորություն ժամանակը հետ տալու, ապա ես կուզեի անձամբ ճանաչել Ռոբերտ Աբաջյանին. նա իսկական հերոս է: Այժմ շփվում եմ նրա ընտանիքի հետ, ու գիտեք՝ թվում է, թե ամբողջ կյանքում ճանաչել եմ Ռոբերտին:

-Հիշո՞ւմ ես առաջին սերդ:

-Առաջին սիրո մասին հիշողությունները միշտ էլ անջնջելի են: 2008 թվականի հոկտեմբերի 13-ին՝ երեկոյան, առաջին անգամ սիրահարվեցի ու անփոխադարձ սիրեցի չորս տարի: Այդ սիրուց ինձ մնացին միայն գրածս բանաստեղծությունները և ձեռագիր նամակները: Դե, հաճախ մեծ սերն իր հետ մեծ ցավ է բերում: Որքան մեծ է սիրո չափաբաժինը, այնքան մեծ է դրա պատճառած ցավը:

-Այժմ սիրահարվա՞ծ ես:

- Ես, որպես արվեստագետ, միշտ եմ սիրահարված, բայց հիմա իմ կողքին աղջիկ չկա: Իդեալներ երբեք չեմ ստեղծում, չէ՞ որ ինքս էլ իդեալական չեմ: Բայց նա, ով կլինի իմ կողքին, կլինի ընտրություն ամբողջ կյանքի համար, որ ես երբեք ետ չնայեմ: Ես պետք է ստեղծեմ տաքուկ ու հարազատ օջախ ու մինչև խոր ծերություն ապրեմ կնոջս հետ:

-Ի՞նչ կմաղթես մեր զինվորներին:

- Բանակը ցանկացած տղայի լավագույն դպրոցն է: Պետք է երկու տարով կտրվել փափուկ կյանքից, ծնողների գրկից և դժվարություններ հաղթահարել: Ես անգամ մտածում եմ, որ աղջիկներն էլ պետք է ծառայեն, իհարկե, մենք թույլ չենք տա, որ հերթը հասնի մեր կանանց, բայց ընդհանուր պատրաստվածություն պետք է: Աստված տա, որ բոլոր զինվորները անփորձանք հասնեն իրենց ընտանիքներին: Թող մեր զինվորները միշտ աղոթեն, ուժեղ լինեն ու հասկանան, որ թեև 18 տարեկան են, բայց ամենաուժեղն են աշխարհում:

- Հավատո՞ւմ ես հրաշքների:

-Ես հավատում եմ հրաշքների, գիտեմ, որ դրանք միշտ կատարվում են: Մենք հաճախ ենք հրաշքները կապում առասպելական կերպարների կամ երևույթների հետ, բայց իրականում, հենց մենք կարող ենք հրաշքներ ստեղծել մեր և մեր շրջապատի համար:

mariam tonoyan

Ինչպես է ծնվում իմ բանաստեղծությունը

Երբ գիշեր է՝ ինքդ քեզ հաշվետու լինելու ամենահարմար պահը օրվա մեջ, երբ մտքերդ մասնակցում են քո ու քո, քո ու աշխարհի, քո ու մարդկանց, մարդկանց ու  աշխարհի անվերջանալի թվացող շղթայական ռեակցիային: Երբ գիշերվա ժամը 4-ը արդեն սարսափելի չի թվում, ակամա դառնում ես փոքր ինչ ավելի խելացի։ Երբեմն մանրուքներին կարող ես գլոբալ նշանակություն տալ, երբեմն ահռելի երևույթներին նայել որպես չնչին իրադարձությունների։ Իրար հաջորդող տարատեսակ մտքերը, որոնց եթե ազատություն տաս, ամենատարբեր ժանրերի ծավալուն ստեղծագործություններ կարող են դառնալ, սկսում են ինչ-որ խորհրդավորության պատճառով  քեզ դուր գալ: Ու եթե դու համարձակություն ես ունենում այն ինչ-որ տեղ գրի առնել (պետք է միշտ բարձի տակ թուղթ ու մատիտ ունենալ), ապա այն կարող է ինչ-որ բան իրենից ներկայացնել, որը կհետաքրքրի նաև մյուսներին։ Շուրջդ, մտքումդ կատարվող ամեն բան կարող են ազդել մտքերիդ դասավորման վրա. մեկի դեմքին սազող պեպեններին նայելով կարող ես մտորել, թե ինչու են այդ փոքրիկ ցաներին հաճախ արևհամբույրներ ասում, մեկի ադամախնձորի վերուվայրումները կարող են քեզ ստիպել մտածել՝ թե այդ դեղձի կուտ հիշեցնող մարմնի մասն ինչու է հենց այդպես կոչվում կամ միթե այն ներսում ինչ-որ բան չի խազում խոսելիս։ Ինչ-որ տարօրինակ թվացող բառ, չգիտես որտեղից հիշողությանդ մեջ մնացած խոսք, գրքի բովանդակություն, ամեն բան կարող է փոխանցվել գրչիդ՝ քո զգացողությունների, երևակայության ու ստեղծագործ մտքի ուղեկցությամբ։

Չափածո ստեղծագործության իմ մուսաներից մեկը Հերման Հեսսեն է՝ իր կյանքով, իր թողած ժառանգությամբ, իր գրական հերոսներով ու գերմանական փիլիսոփայությամբ։

Երբ օրվա ընթացքում կարդում եմ Հեսսեի գրքերը, որոնց գլխավոր բովանդակային նյութը աշխարհի հետ հարաբերության մեջ մտած Մարդն է՝ իր անձնական տառապանքով ու դեպի իրեն ու իր ներսը տանող բազմաթիվ ուղիներով, գիշերային մտորումներս նվիրում եմ Մարդուն՝ արարչագործության պսակին, որ և՛ ընդհանուր է՝ որպես մարդկություն, և՛ անջատ՝ որպես առանձին մարդ-անհատականություն։ Թղթի վրա գրում եմ խոհերիս առաջին, ոչ ամբողջական լուծումը՝

Դու իմ սիրելի պատահականությունն ես,

Որ եկար` պարզապես լինելու համար։

Յուրաքանչյուր մարդու հետ նոր ծանոթություն պատահականություն է՝ երջանիկ, կամ ոչ այնքան, երբեմն՝ ենթագիտակցորեն վաղուց պլանավորված։ Յուրաքանչյուր մարդ-պատահականություն քո կյանքում արդեն իսկ հանելուկ ու առեղծված է պարզապես իր գոյությամբ։ Իսկ թե ինչքանով կբացահայտես նրան՝ միայն քեզնից է կախված։ Մարդն այնքա՜ն  կատարյալ է որպես Աստծո կերտվածք, բայցև այնքա՜ն անկատար երբեմն։

Մտքերիս զարգացումը կանգ է առնում կիսաստված մարդու հավատալիքների մոտ։ Հեսսեն երբեմն ստիպում է խճճվել միստիկայի, ամենատարբեր հավատալիքների ու սիմվոլների մեջ։ Բայց որքան ավելի շատ են հոգեհարազատ դառնում տարատեսակ հավատալիքներն իրենց խորհրդավորությամբ, ես ավելի ու ավելի եմ կապվում Աստվածաշնչին, որ թույլ է տալիս հույսով լցվել ամենաանհավանական թվացող երևույթների հանդեպ։ Գիտությամբ ու փաստերով ուսումնասիրություններ կատարող Մարդն, այնուամենայնիվ, չի դադարում հավատալ, որ Երկրային կյանքն ընդամենը մի փոքրիկ ժամանակահատված է հավերժության մեջ, բայցև հավերժության էությունը բացատրել չի կարողանում։

Մարդը, Սերը, Հույսը, Հավերժությունը և Ժամանակը, Իմաստության Զվարթությունը կամ Արթնացումը, որ տարբեր հավատալիքների մեջ մաքրամաքուր, մեղքերից ազատված մարդկային դրությունն է, Սպասումը և Հոգին՝ որպես մարմնի կենարար հեղուկ և ինքնին Կյանք, կարևորագույն նշանակություն ունեցող կետերն են և՛ Աստվածաշնչում,  և՛ Հեսսեի վեպերի բովանդակության մեջ։ Այս մտքերի հորձանուտի մեջ ես թղթի վրա զատում եմ իմ զգացմունքները և ընկալումները՝ հավատարիմ մնալով և՛ Հեսսեին, և՛ Աստվածաշնչին, և՛ Մարդուն։

Երբ մատիտս վայր եմ դնում, սկսում եմ մտքումս կարդալ.

 

Դու իմ սիրելի պատահականությունն ես,

Որ եկար պարզապես լինելու համար։

Թեև անմտադիր, բայց զգուշորեն՝

Եղար, որ մի դաս ինձ ուսուցանես։

 

Եղար, որ հիշեմ,

Որ պետք է սիրեմ իմ մերձավորին՝

Իմ իսկ անձի պես։

Բայց հեռավո՜րս,

Օրենքն անտեսած՝ սիրեցի և քեզ։

 

Եղար, որ ցավամ, եղար, որ ցավեմ,

Որ երջանկանամ անգամ վշտի մեջ

Ու որ երբեմն գլուխս կորցրած՝

Մի հիվանդությամբ ինձ ապաքինեմ։

 

Մտքերս հասցնելով մի այլ եզերքի՝

Եղար պարզապես, որ ես ի վերջո

Ժամանակին սահմանում տամ մի՝

Որն հավերժ նույնն է, բայց միշտ՝ նորովի։

 

Եղար, որ օգնես անգիտակցաբար,

Արթնացում կոչես զվարթությունս խոր,

Թույլ չտաս երբեք իզուր ափսոսել

Սպասման վրա վատնած ոչ մի օր։

 

Եղար… որ կյանքում ես ցանող լինեմ,

Ով բերքհավաքի սպասում ունի ո՛չ երկրի վրա,

Ում դիափոշին մի օր այլևս

Քամու ձեռքն ընկած, անարժեք դարձած՝

անտեր կմնա։

 

Իսկ քննադատությունները թողնում եմ ձեզ։ Դուք էլ մտորեք Մարդու մասին, նրա տեղի ու դերի, նրա սկզբի ու հետագա ճանապարհի մասին, համաձայնեք, կամ վիճեք ինձ հետ՝ ձեր իսկ բանաստեղծությամբ։ Ես կսպասեմ։

aniharutyunyanarm

Կյանքը սուրճի բաժակում

- Տո, ա՛յ Անուշ, էս ո՞ւր ես: Աչքներս ջուր կտրեց: Երկու բաժակ կոֆե խմեցինք, մինչև եկար, – ասում է Գայանը բաժակ նայող հարևանուհուն: – Դե գնա՛, գնա՛, Լիլի՛թ ջան, մեզ էլի կոֆե դիր, հազիվ Անուշն եկել ա:

Բաժակ նայելը հին արհեստ է, Անուշին էլ որ հարցնես` արվեստ է: Բայց ինքը չգիտի` որտեղի՞ց են արմատները, ո՞վ է հորինել: Ըստ վարկածներից մեկի` ալարկոտ հարսները մի ժամանակ ջան չեն արել բաժակները լվանալ, ցանկացել են սուրճի սեղանի մոտ երկար նստել ու զրուցել, բաժակ նայելը սարքել են մահանա, փորձել են պատկերներ գտնել: Սկզբում զուտ զվարճության համար, հետո կամաց-կամաց որոշել են իմաստավորել ու հարևանների մոտ գլուխ գովել, թե բա` բնատուր շնորհք է, Աստծուց է ուղարկված: Ու էդպես` տարիների մեջ տեղափոխվելով, վարկածը կրճատվել, փոփոխվել, հասել է մեր օրեր ու մարդկանց գիտակցության մեջ մտել է որպես, իրոք, Աստծու կողմից տրված շնորհ: Կանայք էլ են սկսել հավատալ իրենց գերբնական ուժերին ու փողոցում կամ երբեմն ամբողջ գյուղում դարձել են հեղինակություն:

- Լիլի՛թ, էդ խաշն ի՞նչ եղավ: Երեք բաժակ կոֆեն քանի՞ ժամ ես եփում:

- Հերիք ա խոսես էդ երեխու վրա, Գայա՛ն: Գործիդ անունն ի՞նչ ա. սպասի էլի:

Գայանը ոչ սուրճին էր սպասում, ոչ էլ Անուշի` բաժակ նայելուն: Գայանը ամուսնուն էր սպասում Ռուսաստանից, որ ամեն ամիս վերադառնալը հետաձգում էր: Ամեն անգամ, երբ խոստացած հերթական օրն էր անցնում, ու ամուսինը չէր հայտնվում, Գայանը կանչում էր Անուշին ու անհամբերությամբ սպասում, որ Անուշն ասի` բաժակիդ մեջ ճանապարհ կա, վերջում` տղամարդ է կանգնած: Էսպես Գայանն իր նվիրական ցանկություններն ու նպատակները վստահում է սուրճի մրուրին ու Անուշի երևակայությանը: Անճար մարդու սովորական միամտությամբ մոռանում է, որ Անուշն իր մասին ամեն ինչ գիտի, իր ընտանիքի կյանքին ու սպասումին տեղյակ է, որ Անուշի գուշակությանը հավատալը, թե` ամուսինը շուտով վերադառնալու է, շարքային ինքնախաբեություն ու միջին վիճակագրական ժամանակավոր սրտհովանք է: Բայց անճար մարդիկ հիմնականում հանձնվում ու իրենց ցանկությունները սուրճի բաժակներին ու երազահաններին են վստահում:

Ասում են նաև, որ երբ շրջում ես բաժակը ափսեի մեջ լցրած մրուրի վրա, սպասում, որ չորանա ու այբուբենի ամեն տառն ասելու հետ խփում բաժակին, որ տառի վրա պոկվեց բաժակն ափսեից, ուրեմն այդ տառով սկսվող անունն ունեցող մարդը կարոտում է քեզ:

Գայանի ամուսնու անունը Լևոն է: Գայանը սուրճը դառն է խմում: Դառը մրուրին հատկապես բաժակը երբեք այնքան ուժեղ չի ամրանում, որ 12 հարվածին դիմանա, ու Գայանը գոնե հուսա, որ ամուսինն իրեն կարոտում է:

Ասում են, որ բաժակում հայտնված ձին մուրազ է, սլացող ձին` լավ լուր սիրելիից, իսկ ձիու գլուխը` հանդիպում սիրելիի հետ: Գայանը ճանապարհից բացի նաև ձիուն էր սպասում իր բաժակում: Անուշն ամեն անգամ ձի ու ճանապարհ էր տեսնում, Գայանն էլ, մյուս կանանց նման, չէր համոզում, որ Անուշը ցույց տա ձին, բացատրի, թե ինչպե՞ս տեսավ: Խաբված լինելն ընդունում էր խոնարհաբար, երջանկանում ու ասում էր` Աստված ձայնդ լսի, Անուշ ջան: Անուշը, առաքելությունը կատարածի դեմքով, մի քանի բան էլ ասում էր Լիլիթի համար, որ արդեն ամուսնանալու ժամանակն էր, մի քիչ փողից, մի քիչ հաջողությունից, ու այդ շաբաթվա հույսի չափաբաժինը Գայանի համար պատրաստ էր:

Պատահում էր նաև, որ սուրճի ժամանակը համընկնում էր Գայանի սկեսրայրի՝ դաշտից վերադառնալուն։ Մտնում էր խոհանոց Գևորգը, բայց Անուշն ուշադրություն չէր դարձնում Գայանի նշաններին, թե` սուս արա, ու շարունակում էր աչքերը կկոցած նայել ու ճանապարհը նշմարել։ Գևորգը երբեք չէր հավատում բաժակի պատկերներին։ Ամեն անգամ թարս նայելով իր ջուրն էր վերցնում, բայց չէր շտապում դուրս գնալ։ Ինքն էլ արդեն հոգու խորքում ձիու հայտնվելուն էր սպասում։ Ինքն էլ ակամա ուրախանում էր, չհավատացողի համառությանը անճարի անկարողությունը մի պահ հաղթում էր։ Ու ձին ու ճանապարհը կամ ձին ճանապարհին իր համար էլ հույս էին դառնում։

Դե բեր, բեր, Լիլի՛թ ջան, արագ նայեմ ու գնամ, գործերս մնացին, – ասաց Անուշն ու տաք սուրճը` լեզուն այրելով, մի կերպ խմեց: Ինքն իր բաժակը երբեք չէր նայում, ինքն իրեն դժվարանում էր խաբել: Շտապելով վերցրեց Գայանի բաժակն ու գազի վրա թողած ճաշի մտքերով մոռացավ ասել, որ ձի ու ճանապարհ կան բաժակում: Շտապելուց չնկատեց էլ Գայանի շփոթված հայացքը` սովորության խախտման անակնկալից:

Դե, գնացի, ժողովուրդ ջան, վաղը կհավաքվենք, – վեր կենալով ասաց ու շտապելուց պատահաբար գցեց գետնին ու կոտրեց Գայանի օժիտի սուրճի բաժակը: Ներողությունների մեջ լսեց Գայանի հեծկլտոցը:

Դե լավ, մա՛մ, բաժակ էր, էլի, նորը կառնենք, – հանգստացնում էր Լիլիթը: Իսկ Գայանը չէր հասկանում` բաժակի՞ համար էր լաց լինում, թե՞ Անուշի շտապելու, ձին ու ճանապարհը մոռանալու: Չգիտեր` ամուսնուն իրո՞ք այդքան սպասում էր, թե՞ գյուղի ձանձրալի օրերում սպասումն արդեն ինչ-որ հետաքրքրություն էր դարձել: