Լուսանկարը` Թամարա Հարությունյանի

Պարզվեց՝ ես ունեմ մի ժամ 36 րոպե հայտս գրելու համար: Գիտեք՝ իրականում մի կողմից լավ եղավ, որ էլի վերջնաժամկետից մի ժամ առաջ ամեն ինչ թողեցի, որովհետև արդեն հասկացել եմ, որ էսպիսի պայմաններում գրածս նամակներն ամենաանկեղծն են լինում: Ու ես հիմա որոշում եմ ինքս ինձ հետ խոսել այս նամակում, նայել մեր դիմացի շենքի պատուհաններին ու գրել,  ու հուսամ՝ խոսակցության մեջ ձայնս կլսվի:

Իրականում, գիտե՞ք, չեմ ուզում փիլիսոփայել, իհարկե հասկանում եմ, որ դա հիմա մեծ թրենդ է դարձել, բայց ես արդեն համոզվել եմ, որ ինձ համար ամենաթանկ բանը էն ամենապարզն է, պարզունակը չէ, բայց պարզը, ամենամարդկայինը, ամենամաքուրը, ամենաիսկականը:  Հիմա մտածում եմ. բա լավ, ի՞նչն է ինձ հուզում:

Գիտեք՝ անցած տարվանից սկսեցի Երևանում լուսանկարներ  անել (գիտե՞ք հայերեն էս բառը ոնց եմ սիրում. լույս ու նկար, մեջը էնքան տաքութուն կա), բայց գիտե՞ք, խնդիրն ինչ է. ես երևանցի չեմ: Ես որոշեցի լսել, թե էս քաղաքն ինչ է խոսում, ինչ է պատմում, ինչն է ցավում: Հա, ես որոշեցի օտարի աչքերով նայել ինձ արդեն հարազատ քաղաքին: Չնայած ես ու Երևանը շատ ենք կռվում,  ու ինքը միշտ ինձ տարօրինակ իրավիճակների մեջ է դնում: Դե ասենք՝ էնպես է անում, որ մոլորվեմ ու ուշանամ կարևոր հանդիպումներից, բայց ամեն ինչից անկախ, մենք լավ ենք  «յոլա գնում»:

Ինչ էի է ուզում ասել: Հա, ինչն է ինձ հուզում: Ասեմ. մարդիկ էլ չեն լսում քաղաքին, ականջները փակել  ու ման են գալիս: Ախր, Երևանն էնքան բան ունի պատմելու…  Մեկ-մեկ նույնիսկ խեղճը գոռում է, բայց լսող չկա:  Ախր, կարոտում է իր մարդկանց, ես աչքերից զգում եմ, մի տեսակ տխրություն կա: Մի կողմից էլ, քաղաքը դատարկվել է: Մի մարդ ասում էր . «Էս Սովետը ախմախ երկիր էր, բայց մի լավ բան ուներ. սահմանները փակ էին, ընկերներս չէին արտագաղթում»:

Նկարը, որ դրել եմ, մեր դիմացի շենքն է, ու ամեն գիշեր հիանում եմ իրեն նայելով: Բայց ինքն էլ իր պատմություններն ունի: Ժամանակին ավելի շատ պատուհաններից էին լույսեր վառվում, ու շենքը ավելի շատ էր հրճվում, որ իրեն վառվող պատուհանների լույսերով զարդարում էին: Իսկ հիմա…Դե, երևի հասկացաք:

Շատ չփիլիսոփայեմ, արդեն ասացի՝ չեմ սիրում: Սիրում եմ անկեղծությունը, ու ասածս ամենևին չի նշանակում, որ փիլիսոփաները կեղծ մարդիկ են:

-Տե՛ս, ինչ սիրուն աղջիկ ա, գնա հետը խաղա, ի՞նչ ես տանը նստել…

Միշտ իմ ընկերների ցանկում տղաների թիվը գերազանցել է աղջիկների թվին: Չգիտեմ՝ ինչն է պատճառը: Չորս տարեկանում միակ պատճառը, որ ես սկսեցի ընկերություն անել տղաների հետ այն էր, որ մեր բակում ես միակ աղջիկն էի:

Մենք երեք հոգի ենք… Հիշում եմ, թե ինչպես առաջին անգամ մայրիկս մի կերպ ինձ համոզեց դուրս գալ բակ՝ խաղալու: Մինչ այդ միշտ ծնողներիս հետ էի դուրս գալիս:

-Մամ, դուրս գամ՝ ո՞ւմ հետ խաղամ:

-Գնա, մեկի հետ կծանոթանաս, էլի:

Այդպես պարանը ձեռքիս դուրս եկա, բակում ոչ ոք չկար, ու շատ շոգ էր: Պարանս կապեցի մեր հարևանի պատուհանի ճաղերից ու սկսեցի պտտել: Մեկ էլ լսեցի, թե ինչպես էր մեր դիմացի շենքում մի կին համոզում իր թոռանը, որ տանից դուրս գա՝ խաղալու: Երկար ժամանակ չեմուչում էր անում, բայց վերջում ինձ նման ստիպված դուրս եկավ տանից: Մոտեցավ ինձ ու ասաց.

-Բարև, իմ անունը Զավեն է, կարո՞ղ եմ քեզ հետ խաղալ:

Փոքրամարմին ու մի քիչ սևուկ տղա էր: Մի քանի օր շարունակ իրար հետ էինք խաղում: Մի օր մի ուրիշ տղայի հետ ծանոթացրեց, նրա անունն էլ Հակոբ էր: Նա էլ էր Զավենի նման սևուկ, բայց ավելի բարձրահասակ էր: Նրանք լավ ընկերներ էին: Ինչ-որ խաղ խաղալիս միշտ գաղտնի պայմանավորվում էին, որ այնպես անեն՝ ես պարտվեմ: Ես էլ նեղանում էի ու գնում տուն: Հետո ինձ էլ ընդունեցին իրենց խումբ ու էլ չէին նեղացնում:

-Զավե՜ն, Զավե՜ն, Զավե՜ն…

Ես ու Հակոբը ճշտապահ էինք, միշտ ժամանակին գալիս էինք ու ժամերով Զավենենց շենքի առջև Զավենին էինք կանչում: Հաճախ այնքան ուշ էր դուրս գալիս, որ ինձ կամ Հակոբին արդեն տուն էին կանչում:

Ձմեռ էր, երեքով շատ մեծ ձնեմարդ էինք պատրաստել: Երկար, կարմիր գույնի շարֆ ունեի, կապել էի վզին, Հակոբն էլ տանից գազար էր բերել ու որպես քիթ՝ դրել ձնեմարդու վրա: Հաջորդ օրը դպրոցում բոլորին պատմեցի մեր ձնեմարդու մասին: Դասընկերներով եկանք մեր բակ, որ ցույց տամ, այն էլ ինչ-որ մեկը կոտրել էր: Գնացի տուն ու ամբողջ օրը լաց էի լինում, ինչու՝ ես էլ չգիտեմ: Բայց տղաներն ասացին, որ բան չկա, ու մի հատ էլ սարքեցինք: Ճիշտ է՝ այն մեկին չէր հասնի, բայց էլի լավն էր:

Ամռանը մեր հավաքած գումարով տարբեր ուտելիքներ էինք գնում, բակում խոտերի վրա ծածկոցներ էինք փռում ու «քեֆ» էինք անում: Տեսնելով, որ խնջույքների նկատմամբ սեր ունենք՝ մեր ծնողներն սկսեցին ամառները մեզ անտառ տանել: Հետո բակում միջոցառումներ էինք կազմակերպում. տղաները միշտ արտասանում էին, իսկ մնացած ժամանցային մասն ինձ վրա էր՝ երգում էի, պարում:

Հետո մեծացանք, բակում նոր երեխաներ հայտնվեցին, ես ընկերուհիներ ունեցա, նրանք էլ՝ նոր ընկերներ, բայց մենք մեր ընկերության մասին երբեք չէինք մոռանում: Տարիներ անց Հակոբը գնաց Երևան: Հակոբի գնալը դժվար էր և՛ իր, և՛ մեզ համար: Բայց գնալուց առաջ իր դասընկերոջ՝ Գոռի հետ ծանոթացրեց: Գոռին շատ սիրեցինք, երեկոյան հաճախ էինք միասին քայլում: Բայց Գոռն էլ գնաց Ռուսաստան: Հակոբի ու Գոռի պակասը շատ էր զգացվում: Հակոբը երբեմն գալիս էր Վանաձոր, ինչպես միշտ՝ երկուսով Զավենին էինք սպասում իրենց շենքի առջև: Մեկ-մեկ ես էի գնում Երևան: Մի անգամ, երբ Երևանում էի, Հակոբի հետ գնացինք իր սիրած աղջկա համար նվեր գնելու: Ո՛չ ինքը քաղաքը լավ գիտեր, ո՛չ էլ ես: Ամբողջ քաղաքը տակն ու վրա արեցինք, բայց, բարեբախտաբար, չմոլորվեցինք:

Հիմա շատ ժամանակ է անցել: Գոռը Ռուսաստանից վերադարձել է: Հակոբը անվճար ընդունվեց համալսարան: Մի քանի օր առաջ էլ նշեցինք Զավենի տասնութամյակը: Հուլիսի 2-ին Գոռն ու Զավենը կգնան բանակ:

Դժվար է նույնիսկ բացատրելը՝ ինչ եմ զգում: Քույրերը, որոնք իրենց եղբորը բանակ են ճանապարհում, երևի կհասկանան: Ես հարազատ եղբայր չունեմ, բայց նրանց եղբոր պես եմ սիրում: Եթե չլիներ այն ճակատագրական օրը, երբ ես ու Զավենը ծանոթացանք, երևի թե եղբայր այդպես էլ չունենայի: Չափազանց հպարտ եմ նրանցով: Մենք հիմա չորսն ենք, չորս լավագույն ընկեր: Վստահ եմ, ամեն ինչ կմնա նույնը, միակ բանը, որ կփոխվի, ժամանակն է:

Ահա և ավարտվեց ևս մեկ դպրոցական տարի։ Սակայն, ի տարբերություն անցած տարիների, այս տարին առանձնահատուկ էր ինձ և իմ համադասարանցիների համար, որովհետև վերջինն էր։

Շիրակի մարզի հեռավոր գյուղերի դպրոցներում շրջանավարտների թիվը տարեցտարի նվազում է։ Մեր դպրոցն էլ հետ չէր մնում մյուսներից։ Մեր՝ Փոքր Սարիարի միջնակարգ դպրոց են հաճախում երեխաներ երեք գյուղերից։ Ես ինքս Կաքավասար գյուղից եմ: Դպրոցին հատկացված է մեկ ավտոբուս, որն էլ երեխաներին տեղափոխում է դպրոց։
Ես առաջին դասարանից մինչև չորրորդ դասարանը հաճախել եմ մեր գյուղի տարրական դպրոցը (այժմ այնտեղ սովորում է երկու աշակերտ)։ Ինձ հետ էր նաև մեր գյուղից մի աղջիկ։ Հինգերորդ դասարանում արդեն սկսեցինք հաճախել հարևան գյուղի՝ Փոքր Սարիարի միջնակարգ դպրոց։ Մեր համադասարանցիներն այնտեղ չորսն էին։ Միավորվելով դարձանք վեց աշակերտ։ Աշակերտներ կային երեք գյուղերից էլ։ Առաջին իսկ օրվանից միմյանց հետ շատ կապվեցինք, սակայն դեռ կար գյուղերի միջև պայքարը՝ թե որ գյուղն է ամենալավը։
Այն աղջիկը, որը մեր գյուղից էր, իններորդ դասարանն ավարտելուն պես դուրս եկավ դպրոցից և ընտանիքի հետ հեռացավ գյուղից՝ մեկնելով արտերկիր: Բացի նրանցից շատ շատերն են հեռացել գյուղից՝ աշխատանք չունենալու և ընտանիքի կարիքները հոգալ չկարողանալու պատճառով:
Դասարանում մնացինք հինգ աշակերտ։ Մեծահասակները, որոնք հաճախել էին մեր դպրոցը, զարմանում էին, երբ իմանում էին դասարանիս և դպրոցի աշակերտների քանակը։ Եվ գրեթե բոլորն ասում էին նույնը.
-Մեր վախտով ըբը սպե՞ս էր։ Ամեն մե դասարան ամենաքիչը մե քառասուն աշակերտ էր,- ու վերջում էլ միշտ ավելացնում էին,- է՜յ գիդի, ջահելություն…
Բայց, ինչ արած, մեր «վախտով էլ ըսպես է»։
Մինչև տասներկուերորդ դասարանը մնացինք անխախտ՝ հինգ աշակերտ։ Տասներկուերորդ դասարանի երկրորդ կիսամյակից սկսվեցին վիճաբանություններ՝ վերջին դաս, վերջին զանգ, քննություններ։ Ամեն ինչ իրար էր խառնվել։ Թեկուզ և քիչ էինք, միևնույնն է, դժվար էր վերջին զանգ կազմակերպելը: Երեք աղջիկ էինք և երկու տղա։ Դե, տղաների համար միևնույնն էր՝ վերջին զանգ կկազմակերպեինք, թե ոչ։ Նրանց համար կարևորը շուտ դպրոցն ավարտելն էր։ Բայց այ, աղջիկներս… Երեքս էլ տարբեր կարծիքներ ու տարբեր բնավորություն ունեինք։ Արդեն դասարանում լարվածություն էր ստեղծվել։ Սակայն մի քանի օրից հնարավոր եղավ լարվածությունը ցրել։
Մեզ փոխարինող առաջին դասարանցիները չորսն էին՝ երեք աղջիկ և մեկ տղա։ Նրանց հետ միասին կազմակերպեցինք վերջին զանգ՝ հետաքրքիր համարներով։ Ամեն ինչ հիանալի էր։ Սակայն վերջին զանգից հետո մեզ սպասվում էր կարճատև, բայց և ճակատագրական մի փուլ՝ քննությունները։ Դասարանից միայն ես էի, որ հանձնելու էի միասնական քննություններ, մյուսները հանձնելու էին ավարտական քննություններ։ Եվ, փառք Աստծո, բոլոր քննություններն էլ հաջողությամբ հանձնեցինք։
Հուսամ, տարիներ հետո կամաց-կամաց մեծացող երեխաների քանակը տեսնելով ես էլ կասեմ. «Մեր վախտով ըբը սպե՞ս էր»… Բայց այս անգամ բոլորովին այլ երանգով:

Կարոտել եմ Հայաստանը, կարոտել եմ իմ Դսեղը…

Երկու շաբաթ է, ինչ գտնվում եմ Ռուսաստանում: Անկեղծ ասած՝ Հայաստանից գնալու օրվանից մինչև այսօր հարյուրավոր վերնագրեր ու թեմաներ եմ մտածել գրելու համար, բայց հենց գրիչը ձեռքս էի վերցնում, որ գրեմ՝ չէր ստացվում: Հիմա էլ փորձում էի միանգամից համակարգչի մոտ գրել, նորից՝ նույնը: Մուսաս մնացել է Հայաստանում, հաստատ: Փորձեմ առանց մուսայի գրել: Մինչև Ռուսաստան գալս չէի պատկերացնի, որ Հայաստանի ջուրը, հողը, օդն ու բնությունը կարող են այնքան երանելի թվալ, ինչպես հիմա: Կարոտել եմ ծաղկանոցս, որտեղ ամեն օր խնամում էի ծաղիկներս, կարոտել եմ իմ դաշտերը, որտեղ կարելի է ընկնել երանության գիրկն ու մոռանալ ամեն ինչ, կարոտել եմ անտառը` հով ու դուրեկան, կարոտել եմ հարևաններին, ամեն-ամեն ինչ, կարոտել եմ իմ Դսեղը: Չէ՛, ընտանիքիս չեմ մոռացել, ուղղակի նրանց ամեն օր տեսնում եմ սքայփով: Ինչպես ասում են տատիկ-պապիկները.

-Օրհնվի էդ սքայփ ստեղծողը, հա…

Չկարծեք, թե բողոքում եմ Ռուսաստանից, ուղղակի հայրենիքի համն ու հոտն ուրիշ է: Հա՛, ոնց որ թարս լինի, ինչ այստեղ եմ, իմ բոլոր գործերն ու պլանները հիշել են ինձ: Փաստորեն չեմ կարող գնալ տղաների կատարելագործման ճամբարին, չեմ կարող մասնակցել TEDxKids2017-ին: Մեկ էլ չեմ կարող ուտել մամայի նոր թխած «թաժա» հացը…

Հ.Գ. Միգուցե կյանքը սովորեցնում է, որ արդեն այսպե՞ս է լինելու…