Հաղթական բանակ, անկոտրում զինվորներ, կամքի ուժ, մարդկային ծայրաստիճան պնդություն… Հայտնի դարձած տողեր, որոնք բնորոշում են մեր բանակին: Անգիր հնչող ու սառնությամբ արտասանվող բառեր, որ բոլորը գիտեն, բայց չգիտեն նշանակությունը: Բառեր, որ դարերից են եկել: Ամեն ինչ կփոխվի, կփոխվի սերունդը, կփոխվեն զինվորները, կփոխվեն շփման ձևերը, բայց կմնա հայ զինվորի կարևորությունը, կմնա հատուկ վերաբերվելու ձևը:

Բա իրենց զգացա՞ծը, ապրա՞ծը, տեսա՞ծը: Ապրիլից հետո մեր բանակն ավելի մեծ նշանակություն ունեցավ ու տեղ գրավեց մեր կյանքում: Ամեն զինվորի հետ մի մայր գնաց բանակ… Գնաց, ու մարդ չգիտի, ով հետ եկավ, ով՝ մնաց: Եթե չեկան, զինվորի փոխարեն շքանշան տուն եկավ, որը երբեք չի լրացնի էն բացը, որ թողել է զինվորը: Կան բաներ, որ երբեք չեն փոխվի ու երբեք սովորական չեն դառնա:

Մտնում ենք կայքեր ու բոլորն իրենց պաթոսով զարմացնում են: Մտածում եմ՝ էս էն մեր երկիրը փնովողները չե՞ն, իրենք չե՞ն, որ ապրիլին տունը նստել էին ու որպես «հայրենասեր» սրան-նրան էին քննադատում: Ազգս մենակ հունվարի 28-ին է սկսում հայրենասիրանալ: Բայց իրականում ամեն մեկն իր զինվորին է սպասում: Իսկ էսօր իմ զինվորի մի տարին լրացավ, իմ Արմանը, ում մի տարի առաջ Եղեգնաձորի եկեղեցուց ճանապարհեցի: Նստեց ու գնաց, ինչպես վայել է իսկական հայ զինվորին: Իրենք երկու տարվա ընթացքում դառնում են բոլորինը, որովհետև իրենք մեր եղբայրներն են ու մեզ համար են ծառայում: Արմանն էլ իրենց տան երրորդ տղան էր, որ գնաց բանակ՝ օրինակ վերցնելով իր եղբայրներից: Սկզբում մտնում էի իրենց տուն ու չէի համակերպվում, որովհետև համակարգչի դիմաց մարդ չկա, չնստեցի ու չկռվեցի հետը, տատին էլ պադվալից չասաց. «Մէ էն գազաններին ասեք՝ թո հանգստանան»: Վերջին անգամ, երբ եկավ, վազեցի արագ, որ քաչալի հետ խաղամ: Քաչալը չէր սազում, գլխարկը դրած ման թող գա: Չթրաշված չի սազում, թող միշտ թրաշված լինի: Մեր սահմանին կռիվներ չեն սազոմ, թող միշտ խաղաղություն լինի:

Մի խոսքով, շնորհավոր, բանակ ջան, ինչքան ծնունդ նշել ես, հազար հատ այտենց ուրախ, հավեսով ծնունդ նշես, քո զինվորներով միշտ հպարտանաս: Ողջ-առողջ:

Երբ 17 տարեկան ես ու ոչնչի հավես չունես, քո կյանքը հավանաբար իմինից ոչնչով չի տարբերվում: Երևի դու էլ ես իմ պես ապրում մի օրվա երազանքով. ուղղակի ավարտել գործերը ու ընկնել մահճակալի վրա: Կուզե՞ք մի քիչ պատմեմ:

Ուղղակի բացում եմ աչքերս: Ոչ ոք չի արթնացնում: Ուղղակի նայում եմ դարակի վրա դրված մանուշակին: Ոչ ոք չի ստիպում: Առանց անհրաժեշտության նստում եմ, հագնվում: Լոգարանում նայում եմ անքնությունից կարմրած աչքերիս: Բացում եմ սառը ջուրը: Մի հինգ րոպե նայում եմ հոսող ջրին՝ պատմելով բաներ, որ երբեք ոչ ոքի չեմ պատմի: Հետո լվացվում եմ այդ սառը ջրով ու գալիս նստում բազմոցին: Նայում եմ դիմացի պատին: Սպասում եմ , որ ուշանամ դասերից: Հետո պայուսակս գցում եմ ուսերս ու մենակ քայլում այն 2 կիլոմետրը, որը 12 տարի շարունակ համարյա ամեն օր քայլել եմ:

Մտնում եմ դպրոց: Էլի դատարկություն: Ցրտից անզգայացած ձեռքերով բռնում եմ ջեռուցման մարտկոցը մինչև մատներս այրվի: Բարձրանում եմ դասարան: Էլի դատարկություն: Չնայած մի 6 հոգի կան դասարանում: Մի 2-3ը ինչ-որ բան են քննարկում դասարանի անկյունում: Մնացածներն էլ ամեն մեկը մի գիրք վերցրած մի անկյունում նստել ու կարդում է: Ես քթիս տակ մի բան եմ ասում, որը ինքս էլ չեմ հասկանում ու նստում տեղս: Հետո համոզվելով, որ նորից իզուր եմ եկել դպրոց, գլուխս դնում եմ սեղանին ու մտածում այն բաների մասին , որոնք արդեն վաղուց էական չեն: Մի քանի ժամ: Հետո դուրս եմ գալիս այնպես, ինչպես մտել էի: Մի քանի րոպե կանգնում եմ կանգառում: Երբ գալիս է ավտոբուսը, սպասում եմ , որ բոլորը նստեն, հետո գնում ու նստում եմ ամենահետևում: Բոլորը այդտեղից երևում են: Նայում եմ մարդկանց ոտքերին: Հետո ձեռքերին: Պատահում է՝ նաև դեմքերին: Դուրս եմ պրծնում ավտոբուսից ու վազում տուն: Մտնում եմ ներս: Չեմ պատասխանում տատիկի հարցին, թե ինչի է շունչս կտրվում: Միացնում եմ հեռուստացույցը , որ մենակ չզգամ ինձ: Մի բան եմ ուտում ու հեռուստացույցի ալիքները փոխելով ընկնում եմ բազմոցին: Նստում եմ մի ժամ: Գուցե և ավել: Հետո էլի ուշացած վազում եմ կանգառ: Հասնում եմ ավտոբուսի հետ միասին: Էլի գնում եմ հետևը, որ ես բոլորին տեսնեմ, բայց ինձ՝ ոչ ոք: Տարօրինակ է: Ավտոբուսն էլ է փոխվում: Մի 7-8 հոգի հազիվ լինեն մեջը: 2-ն էլ հաջորդ կանգառում են նստում:
Իջնում եմ մեր փոքրիկ քաղաքի խաչմերուկներից մեկում, նայում աջ, հետո՝ ձախ ու գնում պարապմունքի: Ոչինչ չեմ լսում: Ոչինչ չեմ հասկանում: Դողում եմ կանգառում 5 րոպե: Նույնիսկ ժամը 6-ին ավտոբուսի մեջ լիքը նստելու տեղ կա: Նորից մեր կանգառը: Ու նորից վազում եմ տուն: Հետո 3 ժամ ինչ-որ անիմաստ բաների վրա եմ ծախսում: Մի ժամ տրամադրվում եմ, որ նստեմ պարապելու: Պարապում եմ: Նկարում: Անջատում լույսերը: Պառկում եմ: Ինչ-որ բան եմ կարդում, մինչև քնեմ հեռախոսը ձեռքիս: Եթե բախտս բերի՝ 4 ժամ: Եթե չէ… Ոչինչ. իմ քունը միևնույն է, չէր տանում:
Ու այսպես ամեն օր: Անցնում է իմ ձմեռը եղանակի պես սառը, մռայլ ու միանման…

«Բարև, բարև, երկար սպասված սիրելիս ու թանկագինս… Վերջապես դու բարեհաճեցիր մեր տուն մտնել: Իսկ ես քեզ ամբողջ տարին սպասում էի… Ոչի՛նչ, մենք դեռ իրար հետ շատ-շատ ժամանակ ենք անցկացնելու, որպեսզի ամբողջ տարվա տեղը հանենք… Պատահաբար չի, չէ՞, որ հենց այսօր եկար: Դու եկել ես՝ իմ ծննդյան օրը շնորհավորելու, այնպես չէ՞: Դու ամենալավ նվերը կլինես ինձ համար»,- մտածում էի ես, երբ մեր տանը ինտերնետ էին ակտիվացնում:

-Վերջ, մոդեմը միացրի: Ձեզ մնում է ընդամենը զանգահարել օպերատորին, որպեսզի նա թելադրի հրահանգները,- ասաց աշխատողը:

Ես անհամբեր սպասում էի: Հայրիկս զանգեց օպերատորին: Հեռախոսն անջատելուց հետո ասաց.

-Այսօր շաբաթ ա: Նրանք երկուշաբթի օրվանից են աշխատում: Ոչինչ, մի տարի դիմացել ես, երկու օրն ի՞նչ ա, որ չդիմանաս:

Ասեմ, որ սարսափելի դժվար է ամբողջ տարվանից հետո երկու օր սպասելը:

«Դու ուզում ես իմ համբերությունը փորձել, ինտերնե՛տ: Լավ: Ոչինչ, կսպասեմ»,- մտածեցի ես:

Եկավ երկուշաբթին: Ես զանգեցի օպերատորին:

-Ի՞նչ, էլի՞ չբացեց,- լսվում էր հեռախոսի միջից:

-Չէ՛, ոչ մի կայք չի բացում,- պատասխանեցի ես:

-Լավ, նորից մտեք, նորից հավաքեք նույն կոդը:

Ես հավաքեցի: Արդեն հինգերորդ անգամն էի նույն բանն անում:

-Ըհը, եղավ, բացեց,- հազիվ զսպելով ուրախությունս՝ ասացի ես:

-Դե, լավ: Եթե խնդիր առաջանա, կզանգեք:

Ես առաջին կայքի հասցեն էի հավաքում, երբ ոտքս հանկարծ կպավ համակարգչի լարին: Այն անջատվեց: «Ուֆ» ասելով՝ նորից միացրի համակարգիչը: Այդ երկու րոպեն, մինչ միանում էր համակարգիչը, ինձ համար անվերջանալի էին թվում:

Ահա, վերջապես հավաքեցի կայքի անունը, սեղմեցի «Enter» և… սենյակը մթնեց… Լույսերը անջատվեցին… Եվ անջատել էին ոչ միայն լույսերը, այլև իմ մեկ տարվա և երկու օրվա սպասումները:

Իննա Ազնաուրյան, 15 տ., 2010 թ.

12-րդ դասարանում էի: Մի առավոտ սովորականի պես արթնացա և շտապեցի դպրոց: Արդեն 2-րդ կիսամյակն էր, և դպրոցում հայտնեցին, որ դիմորդները պետք է լրացնեն հայտերը: Մի պահ տարակուսեցի, քանի որ ինքս էլ չգիտեի, թե որ բաժինն եմ ուզում ընդունվել: Ոչ ոք չնկատեց իմ մռայլությունը, քանի որ բոլորը զբաղված էին իրենց գործերով, պարապմունքներով: Ես նույնպես պարապում էի հայոց լեզու և հայ գրականություն առարկաները, բայց կոնկրետ չէի որոշել մասնագիտությունս: Հակված էի տարրական մեթոդիկային, բայց սիրում էի բանասիրությունը: Միշտ ցանկացել եմ դառնալ բանասեր, քանի որ ինձ պատկերացնում էի հայոց լեզվի ոլորտում, բայց ժամանակս չէր բավարարում ավելի խորանալու, քանի որ այդ ժամանակ մասնակցում էի նաև «Հայ ասպետ» հեռուստամրցաշարին և բավականին զբաղված էի, երկրորդ պլան էին մղվել պարապմունքներս ու մնացած ամեն ինչ: Ինչևէ, շտապեցի տուն: Հանկարծ մայրս ասաց.

-Ամալյա, մնացել է մի քանի ամիս ընդունելության քննություններին, ի՞նչ որոշեցիր:

-Ու՜ֆ, մամ, թող լինի տարրական մեթոդիկա:

-Բայց գիտեմ, որ դա այդքան էլ քո սրտով չի, իսկ եթե մյուս հայտով նշենք բանասիրությո՞ւն:

-Մամ, չե՞ս կարծում, որ արդեն բավականին ուշ է, ես բանավոր քննություն չեմ կարող հանձնել: Դա յուրացնելու համար երկար ժամանակ է պահանջվում, երբ ձեռքս վերցրի գրականության ցանկը, սարսափեցի, վերջին հույսս մարեց:

-Ի՞նչ կարիք կա լսելու մյուսներին, բավական ժամանակ կա, եթե ուզենաս՝ կհասցնես: Ես քեզ ասում եմ, որ պետք չէ հետ կանգնել սիրելի մասնագիտությունից և վաղեմի երազանքից:

-Դե՜, մամ, դու էլ գիտես, որ անհնար է այդքանը սովորելը: Չէ, չեմ կարող:

Անցան այդ ամիսները ևս, օրուգիշեր պարապում էի, բայց գրավոր քննությանս համար: Մայրս միշտ հորդորում էր ինձ.

-Ամալյա, բանավոր քննության ցանկին էլ ուշադրություն դարձրու, քո անցած թեմաներն են:

-Մամ, ես հաստատ գիտեմ, որ ես կարճ ժամանակում չեմ կարող այդ ահռելի ցանկը յուրացնել:

-Ես քո մայրն եմ, ես քեզ ավելի լավ եմ ճանաչում, դու ինձ լսիր, և ամեն ինչ լավ կլինի:

-Լա՜վ, մամ, այս անգամ թող քո ասածով լինի:

Որոշեցի այս անգամ լսել մայրիկիս, ուժ գտա մեջս, վերցրի գրականության ցանկը, փնտրեցի և գտա անհրաժեշտ գրականությունը: Քանի որ ես ավարտել էի հայոց լեզվի 4 շտեմարանները և ժամանակ դեռ ունեի, թեև քննության օրերը մոտենում էին, սկսեցի յուրացնել այդ գրականությունը: Մայրս ամեն անգամ տեսնում և ուրախանում էր, իսկ ես հոգուս խորքում հույս չունեի, բայց այնուամենայնիվ չէի ուզում վշտացնել մայրիկիս և անտեսել նրա խոսքը, ուստի շարունակեցի: Սովորեցի, կրկնեցի բոլոր պահանջվող անգիրները, թեմաները, օրուգիշեր կարդացի, յուրացրի կենսագրությունները, բոլո՜ր-բոլո՜րը:

Երբ մայրիկիս հետ գնացինք համալսարան, որ հայտ լրացնենք, ես աշխատակցուհուն ասացի, որ առաջին հայտով նշի տարրական մեթոդիկան, բայց մայրս համառեց.

-Ոչ, Ամալյա, կնշենք առաջին հայտով բանասիրություն, թող դա էլ 2-րդը լինի:

-Մա՜մ, ա՜խր…

-Վստահիր ինձ, ամեն ինչ լավ կլինի:

Այդպես էլ արեցինք. առաջին հայտը եղավ բանասիրությունը. սիրելի մասնագիտություն, որի համար հրաժարվում էի պայքարել:

Եկավ հայոց լեզվի և գրականության միասնական գրավոր քննության օրը: Հուզված էի: Այնուամենայնիվ, հաղթահարեցի և հանձնեցի: Շտապեցի դպրոց՝ տնօրենի հետ արդյունքները ստուգելու, իսկ երբ իմացա արդյունքը՝ 18.75, ուրախությունից սկսեցի լաց լինել: Վերցրի թուղթը, շտապեցի տուն ու նետվեցի մայրիկիս գիրկը:

-Ես վստահ էի, որ կարող ես: Ապրես, աղջիկս, մնաց մյուսը:

Մի պահ զարմացա.

-Մա՞մ, էլ ի՞նչ մյուս:

-Բա բանավո՞րը, չէ՞ որ դեռ առջևում է:

-Ա՜խ, հա՜…

Եկավ հուլիսը: Դե, արդեն քննության օրն էլ էր պարզ: Առավոտ շուտ մայրիկիս հետ շտապեցինք համալսարան: Գյուղից քաղաք տանող ճանապարհը շատ երկար էր թվում, ամբողջ ճանապարհին ոչ մի բառ չասացի: Էլի հուզված էի: Երբ հասանք ու մի փոքր ընտելացա, սկսեցի շփվել երեխաների հետ: Իմացա, որ բոլորը 2, 3, 4 տարի պարապել էին: Հուսահատ եկա մայրիկիս մոտ.

-Մա՜մ, ո՞ւր եմ ընկել ես, բոլորը մի քանի տարի պարապել են, իսկ ես իրար հետ ընդամեը 15-20 օր: Միայն թե հիմա էլ չասես, որ ես էլ կարող եմ նրանց նման գնահատական ստանալ:

Խոսքերիցս մայրիկիս դեմքին, աչքերի մեջ նկատեցի անհանգստության նշույլներ:

-Ամալյա, Աստված մեզ հետ է, այսքան հաղթահարեցիր, հասար այստեղ, որ հիմա հուսահատվե՞ս: Սա վերջին քայլն է, որը բաժանում է քեզ քո վաղեմի երազանքից, դե՜, ամեն ինչ լավ կլինի:

Եկավ այդքան սպասված պահը: Ներս էին կանչում: Իմ հերթն էլ եկավ, նայեցի մայրիկիս աչքերի մեջ ու մի տեսակ ուժ ստացա նրանից: Գնացի: Ներս մտա, քաշեցի հարցատոմսը: Բարեբախտաբար, այն հարցերն էին, որոնք այնքա՜ն լավ էի յուրացրել, դեմքս պայծառացավ, աչքերս ուրախությունից սկսեցին փայլել: Վերջապես հասավ իմ պատասխանելու ժամանակը: Սկսեցի պատմել, խոսել, բացատրել: Ինձ քննողները 2 տղամարդ էին, որոնցից մեկը նայելով ինձ՝ ժպտաց և ասաց՝ կարդացած է: Երբ սկսեցի վերլուծել վերջին նախադասությունը, ասացին, որ բավական է: Նրանցից մեկը ժպտաց, ասաց՝ ապրես: Քիչ հետո հայտնեցին ինձ, որ 14 են նշանակում, եթե գոհ եմ, ստորագրեմ թղթի վրա: Երջանկությունը պատել էր ինձ, ես նույնիսկ 7 միավորի հույս չունեի, իսկ հիմա այդքան հուսահատ մեկին նշանակեցին 14:

-Այո, իհարկե,շնորհակալություն:

Ստորագրեցի և արագ վազելով՝ գնացի ներքև: Մայրիկս արտասվում էր, երբ ուզեցի հայտնել գնահատականս, պարզվեց, որ նա դիտում էր պատասխանս:

-Ես ասում էի, չէ՞, որ լավ է լինելու, մի՞թե դա առաջին անգամն էր, ես ավելի լավ եմ ճանաչում քեզ: Շնորհավորում եմ, ապրես, վերջապես իրականացավ երազանքդ:

-Մա՜մ,- արտասվախառն ձայնով ասացի ես,- շնորհակալ եմ, որ կողքիս էիր:

Ընդունվեցի համալսարան, հա՜, բանասիրության ֆակուլտետ: Այժմ, երբ սովորում եմ այստեղ, անչափ երախտապարտ եմ մայրիկիս, զգում եմ, թե ինչ մեծ հաճույքով եմ ուսումնասիրում մեր լեզուն և հեղինակներին: Շնորհակալ եմ, մա՜մ:

Աշնանային մի առավոտ ես սովորականի պես արթնացա և ուղևորվեցի դպրոց։ Երբ մտա դասարան, զանգը դեռ չէր հնչել, շատ հետաքրքիր անցան բոլոր դասաժամերը։ Եկավ վեցերորդ դասաժամը՝ ֆիզկուլտուրան։ Մեր դասարանի Ամալյան նստած էր Կարենի սեղանի մոտ։ Երբ զանգը հնչեց, տղաները վազելով դուրս թռան՝ չնկատելով, որ հրեցին Ամալյային։ Ամալյան ընկավ, աղջիկներով վազեցինք նրա մոտ։ Բարեբախտաբար Ամալյային ոչինչ չէր պատահել։ Այ, իսկ սեղանի ոտքը կոտրվել էր։ Մենք ստիպված էինք կանչել մեր դասարանի Կարենին։ Ես և Կարենը մնացինք դասարանում, որ սարքենք սեղանի ոտքը։ Մեզ նյութեր էր անհրաժեշտ։ Բայց որտեղի՞ց։ Երկար մտորելուց հետո որոշեցինք գնալ Լյովա պապիկենց տուն։ Բերեցինք նյութերը և վերանորոգեցինք սեղանը։ Շատ ուրախ էինք, որ կարողացանք հասցնել, և ուսուցիչները չիմացան։ Ես ուրախ-ուրախ իջա ֆիզկուլտուրայի դահլիճ, որտեղ տեսա ընկեր Մամբրեյանին։ Չգիտեի, ինչ պատճառաբանություն հորինել, դասից բացակայելու համար։ Ասացի, որ մնացել էի դասարանում որոշ առաջադրանքներ գրելու համար։ Պարզվեց, որ մեր դասարանի Լիլյան ընկեր Մամբրեյանին ասել էր, թե ես ինձ վատ եմ զգացել, դրա համար չեմ ներկայացել դասին։ Ընկեր Մամբրեյանը կանչեց Լիլյային և երկուսիս սաստեց ու շատ զայրացավ, որ ստել ենք։

Հաջորդը դասղեկի ժամն էր։ Դասղեկը մեզ տարավ համակարգչային սենյակ՝ ֆիլմ դիտելու։ Ֆիլմն ընկերության մասին էր։ Բայց մենք չէինք կարողանում դիտել ֆիլմը՝ անընդհատ մտածում էինք այն մասին, որ ընկեր Մամբրեյանը չպատմի մեր ստախոսության մասին, այլապես դասղեկը մեզ կպատժեր և կզրկեր էքսկուրսիա գնալու հնարավորությունից։ Ամբողջ դասարանով որոշեցինք ինքներս պատմել այդ մասին։ Դասղեկը ժպտաց և գնահատեց մեր անկեղծությունը՝ խոստանալով տանել էքսկուրսիա: