Գիտեք, այս նյութը գրելուց առաջ ինչքան եմ մտածել: Նախ, հիշում էի Անուշի` մի քանի օր առաջ հրապարակված նյութը իր տասնհինգամյակի մասին, հետո Մերիի «Բողոքի ակցիա» նյութը, որտեղ ասում էր. «Մի որևէ նյութ գրելուց առաջ ես մի քանի օր մտքերս հետս տանում-բերում եմ, մեջս հազար տակ շուռ եմ տալիս, որ մի քիչ ամբողջանա, բայց հենց որ կայքում կարդում եմ մոտավոր նույն գաղափարն արտահայտող մի որևէ հոդված կամ մի նախադասություն, վերջ, էդ նյութը միանգամից գնում է մտքիս Recycle Bin: Անկեղծ ասած, վախենում էի, որ եթե ինձնից հետո մեկն էլ դառնա 15 տարեկան ու որոշի դրա մասին նյութ գրել, հետո մեկ ուրիշն էլ, մենք կարժանանանք Մերիի «զայրույթին»: Բայց խոստանում եմ այլևս երբեք ուրիշներին կրկնող նյութ չգրել, միայն այս անգամ մի փոքր բացառություն:

Անցնեմ բուն թեմային: Այսօր 15 տարեկան եմ դառնում: Ընդհանուր առմամբ, ես իմ ապրած կյանքից այդքան էլ գոհ չեմ, առաջիկայում կաշխատեմ ավելի բովանդակալից ապրել: Կյանքիս 14-րդ տարում ավելի շատ բան հասցրեցի անել, իմանալ, ավելի շատ մարդկանց հետ ծանոթացա, քան նախորդ տարիներին:
Բոլորիս հետ էլ լինում են չէ՞ պահեր, երբ մտածում ենք Արիստոտելից ավելի լավ փիլիսոփա ենք: Դեռ չապրած կյանքի մասին խոսում ենք յոթանասուն տարեկան մարդու նման, ով կյանքում շատ բան է տեսել, ու բոլոր նրանց, ովքեր կփորձեն մեզ համոզել, որ մենք դեռ փոքր ենք կյանքի մասին դատողություններ անելու, մի լավ կոպտում ենք: Կարծես թե այս իմաստուն լինելու պատրանքը հատուկ է դեռահասներին: Դեռահաս բառից էլ եմ խուսափում, ինձ թվում է ես դեռահաս չեմ լինելու, միանգամից ` մանկությունից պատանեկություն, թե չէ այնքան սարսափելի բաներ են պատմում դեռահասների մասին, թե` շրջապատին լավ չեն հասկանում, մեկուսանում են… Չէ, չէ, ավելի լավ է այդ մի բանից էլ զերծ մնամ:
Նախորդ տարվանից սկսել եմ իմ ծննդյան օրերը չսիրել, կամ ուրիշներինն ավելի շատ սիրել: Գիտե՞ք ինչու, որովհետև իմ ծննդյան օրվան մեկ ամիս անց հաջորդում է հայրիկիս ծննդյան օրը, ու ամեն տարի տարեդարձս չարագույժ ագռավի նման ազդարարում է, որ ծնողներս էլ են մեծանում, մեծանում եմ և ես, որ էլ ոչինչ առաջվանը չի լինելու: Ինչքան մտածում եմ չմեծանալու մասին, այդքան ավելի արագ եմ մեծանում, ու ամեն տարվա հետ ժամանակը թռչում է ավելի արագ: Դեռ երեկ դպրոցական նստարանին նստած «այբ, բեն, գիմ»-ն էի սովորում, այսօր արդեն մասնագիտական կողմնորոշման մասին պետք է մտածեմ:
Ուսուցչուհիս տարիներ առաջ մի հանելուկ էր ասում, թե մի ծերունի կա, ով տեսել է թե՛ մեր պապերին, թե՛ հայրերին, թե´ մեզ է տեսնելու, և թե´ մեր սերունդներին, ո՞վ է նա: Հանելուկի պատասխանն էր` ժամանակը: Երանի այդ ժամանակ կոչվող ծերուկը մի օր մահանար ու այլևս չշարժվեր:
Երեկ դպրոցից տուն գալիս ընկերուհուս հետ խոսում էինք.
-Ծերանում ենք, էլի: Արդեն 15 տարի ապրել եմ, 5475 օր, պատկերացնո՞ւմ ես:
-Նահանջ տարիները հանած 5471: Բա ես ի՞նչ ասեմ, դպրոցը ավարտելիս պառավ տատիկ եմ լինելու: Տես, ես կնճիռներ ունեմ,- ու դիտավորյալ ծամածռեց դեմքը:
Կատակը մի կողմ, բայց իրոք, արագ ենք մեծանում:

6-րդ դասարանի առաջին օրերն էին։ Ինչպես ամեն ուսումնական տարի, այս մեկը ևս բացառություն չէր՝ կար տարեսկզբյան ոգևորվածություն։ Նոր առարկաներ, նոր ուսուցիչներ։ Երբեք չէի մտածի, որ ուսուցիչներից մեկի հետ հանդիպումը կլինի ճակատագրական, և տարիներ հետո էլ երբեք չեմ մոռանա այս խոսքերը. «Բարև ձեզ, ես ձեր քիմիայի ուսուցչուհին եմ՝ ընկեր Սարգսյանը»։ Այս խոսքերը ես դեռ երկար եմ հիշելու, քանի որ այս խոսքերն էին, որ մերձեցրին ինձ իմ երկրորդ մոր հետ, որին իմ հետագա պատմության ողջ ընթացքում կազատեմ «երկրորդ» բնութագրից, քանի որ նա երկրորդ չէ, չէ՛, չէ՛, ոչ էլ առաջին, նա մի ուրիշ աշխարհ է։ 

Արդեն 9-րդ դասարանցի էինք, դե բնականաբար, միշտ կա այդ վախը՝ քննություններ, հոսքային ուղղություններ։ Իսկ ո՞ր առարկան պետք է ընտրել բնագիտական քննության համար: Շատերն արդեն գիտեին, որ ես քիմիան էի ընտրելու։ Ընտրել այն առարկան, որը դասավանդում է սիրելի ուսուցիչդ: Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչ հիասքանչ է, երբ ունես ուսուցչուհի, որը թե՛ մայր է, թե՛ ուսուցչուհի, թե՛ ընկեր, հուսամ, կկարողանաք պատկերացնել: Ամբողջ դպրոցում միայն չորս աշակերտ էր ընտրել քիմիան, ու չորսս էլ վախենում էինք քննությունը չհաղթահարելուց: Ընկեր Սարգսյանն ինձ ու երեք դասընկերներիս արտաժամյա դասերի էր կանչում, ու ամեն անգամ, երբ մտնում էինք նրանց տուն, կարծես մեր հարազատ օջախը մտնեինք: Օ՜, իսկ համը այն չրի, որ ամեն անգամ նա հյուրասիրում էր մեզ, հաստատ երբեք չեմ մոռանա, ինչպես այս խոսքերը. «Ես ձեր քիմիայի ուսուցչուհին եմ՝ ընկեր Սարգսյանը»:

Ես հարմար նստել եմ աթոռին և փորձում եմ փոքրիկ պատմվածք գրել: Իմ կյանքում շատ-շատ բաներ են պատահում, և ես բազում պատմվածքներ կարող եմ գրել: Բայց կարևորն այն է, որ հիմա իմ մտքով ոչինչ չի անցնում: Զարմանալի է, չէ՞, որ ասում եմ, թե չեմ կարող պատմվածք գրել, բայց դա էլ՝ պատմվածքի տեսքով: Ըստ իս, հիանալի է, երբ ուզածդ միտքը կարող ես վերածել պատմվածքի:

Իմ ուսուցչուհին ասում է, որ պետք չէ գրել միայն տպագրվելու հույսով, այլ թեկուզ միայն նրա համար, որ գրելը, խոհերը թղթին հանձնելը արդեն հաճելի է:

Մորաքույրս հոգնեց մեզնից, նա հիմա անկյունում նստած թել է կծկում: Նրա տղան, տեսնելով, որ ես գրում եմ, թուղթ վերցրեց ու սկսեց խզբզել: Այդպիսին է իմ եղբայրը, նա նույնիսկ պատրաստ է ուտել իր չսիրած կերակուրը, եթե ես էլ ուտեմ: Ես երեսով տալու հավես չունեմ, որովհետև գրում եմ:

Տատիկս, պապիկս և հարևանուհին նստած զրուցում են: Պապիկս ինչ-որ բան է պատմում գարեջրի մասին, իսկ տատիկս ու հարևանուհին երևի չեն էլ լսում նրան, քանի որ հեռուստացույցի ձայնը շատ բարձր է:

Եթե արդեն ձանձրացաք, այլևս մի կարդացեք, բայց իմացեք, որ մեծ բան եք կորցնում: Ես իհարկե գլուխ չեմ գովում: Մեծ գրողին վայել չէ ինքն իրեն գովել: Ես գրում եմ խելացի մարդկանց համար և հուսով եմ, որ ինձ կհասկանան:

Ահա վառարանի վրա հացեր դրվեցին և տարածվեց տաք, խրթխրթան հացի հաճելի բուրմունքը: Ա՜խ, ինչքան եմ սիրում այս պահերը: Ամեն մեկն իր գործով է զբաղված, ոչ ոք ինձ վրա ուշադրություն չի դարձնում, իսկ ես երջանիկ եմ, որ նրանք կան և այսպես խաղաղ նստած են:

Ես պատմվածք եմ գրում և հույս ունեմ, որ ինչ-որ մեկը կարդալու է սա:

Աշխեն Գրիգորյան
12տ., 2000թ.

Մի քանի օր առաջ գնացել էինք Վրաստան: Երբ իմացա Վրաստան գնալու մասին, առաջինն ուրախացա, որ հաճելի ժամանակ անց կկացնեմ՝ աշխարհ կտեսնեմ ու դրա վերաբերյալ 17-ում նյութ կգրեմ: Որոշել էի նյութի համար ֆոտոներ անել, սկսած անցակետից: Երբ Հայաստանի անցակետը անցանք ու մտանք Վրաստանի անցակետ, այդ ժամանակ հանեցի հեռախոսս և սկսեցի նկարել այն ամենը, ինչ հետաքրքրություն կառաջացներ դիտողին: Անցակետում հերթեր էր գոյացել ու որոշեցի դուրս գալ ֆոտոներ անելու և նկարել` սկսած սարի վրայի գրված Georgia-ից մնչև վրացական առօրյա, բայց արի ու տես, որ ինչը չէի պատկերացրել, եկավ գլուխս: Որ ճիշտն ասեմ, մի քանի անգամ մտա անձնագրի աշխատակիցների սենյակ և դուրս եկա, որպեսզի տեսնեմ` շա՞տ մարդ է մնացել, թե ոչ: Մինչ ես ազատ ելումուտ էի անում, չգիտեմ, թե ինչ կասկածներ եմ առաջացրել: Երբ սկսեցի ֆոտոներ անել, մեկ էլ վրացերեն բարձր ձայներ լսեցի ու աղավաղված ռուսերենով՝ «Выклучи камеру, быстро!»: Որ ճիշտն ասեմ, սիրտս մի պահ կանգնեց էդ գոռոցներից ու այդ ժամանակ, իբր թե միամիտ, հեռախոսս դրեցի գրպանս ու սուսուփուս մտա անցակետային սենյակ: 3 րոպե սպասելուց հետո եկավ իմ հերթը: Վախը սրտումս կանգնած եմ ու աննկարագրելի շտապում եմ, թե երբ են անձնագիրս տալու, որ անցնեմ շուտ գնամ: Հենց կնիքը ուզում էր վերցներ, մեկ էլ ռացիայով հաղորդեցին՝ «В таможне был парень, её был сини джинс и каричнивы каришон, уберите её»: Աշխատակիցը երկար նայեց վրաս ու տեսավ, որ բոլոր ասածները ինձ է համապատասխանում: Այդ ամենը լսելուց հետո մտածեցի` վերջ, Նոր տարին ճաղերի հետևում անց կկացնեմ: Աշխատակիցը բարկացած հայացքով նայեց ու ասաց. «Дай мне телефон». Հասկացա, թե ինչ է կատարվում, չկորցրեցի ինձ՝ հանգիստ հանեցի հեռախոսս ու թաքուն ջնջեցի այն բոլոր անցակետի լուսանկարները՝ թողնելով միայն մեծ տառերով գրված Georgia-ն, կասկածներից ազատվելու համար: Նկարը տեսավ ու հասկացավ, որ միայն գեղեցիկ ֆոտոներ անելու համար եմ նկարել ու ներս թողեց: Այդ երկար սպասված պահին էի սպասում, թե երբ էին անձնագիրս տալու, որ րոպե առաջ գնամ այդտեղից: Անգամ զարմացել էի, թե վախից ինչպես կարողացա այդքան երկար ռուսերեն խոսել:

Ամեն ինչ բարեհաջող ավարտվեց: Ես հիմա տանն եմ, ու ամենածիծաղելին այն է, որ ինձ մեղադրում էին լրտեսության մեջ, ու իբր ֆոտոներն էլ նկարելիս եմ եղել իբր պլաններ մշակելու համար, որ առանց անձնագիր անցնեմ սահմանը: Բայց դե արի ու բացատրի, որ այդ ամենը նկարել եմ ընդամենը մի հոդվածի համար:

Չգիտեմ ինչու, բայց որ այս պատմության հետ վրացական նկարներ չունեմ, մի տեսակ անավարտ եմ համարում հոդվածս: Բայց նկարները ստիպողաբար ջնջվել են: Ես այս ամենը ներկայացրեցի ձեզ, որ իմանաք, թե որտեղ և ինչ չի կարելի լուսանկարել:

Զգույշ եղեք, տասնյոթցիներ:

Երկա՜ր, շատ երկար եմ խորհել հասկանալու համար, թե ինչ է երջանկությունը, որին հասնելու համար անձնուրաց պայքարում են կյանքում ինչ-որ բանից մերժվածները: Զգացմունքային հոգեվիճա՞կ է, դրական զգացողություննե՞ր, գուցե բավարարվածություն կամ ուղղակի ուրախությո՞ւն: Մարդիկ ամբողջ կյանքում ձգտում են հասնել երջանկության, համարելով այն իղձերի գագաթնակետ: Ամենաբարի ցանկությունը, որ կարելի է լսել մերձավորներից` Երջանկություն եմ ցանկանում: Երջանկությունը ամբողջ կյանքում հետապնդվում է: Մարդը ձգտում է իր կյանքում ստեղծել պահեր, վայրկյաններ` ամփոփված ժպիտներով, փայլող հայացքներով, որոնք ամբողջ կյանքում հիշելու և վերապրելու է: Եվ եթե մարդու կյանքում գալիս է մի պահ, երբ մարդ սկսում է հավատալ, որ այդ վայրկյանը, րոպեն կամ ժամը տարիներ արժեն, և էլ ավելին պետք չէ նրան, ապա նա երջանիկ է: 

Կան մարդիկ, որոնք անձնազոհության գնով երջանկացնում են շրջապատին, անկախ իրենց իսկ տրամադրությունից: Դրանք ծնողներն են, ընկերները, շատ բարի մարդիկ, մշտապես երջանիկ տրամադրությամբ մարդիկ, որոնք վարակում են շրջապատին, ինչու՞ չէ, նաև ծաղրածուները: Զարմանալի է, որ ծաղրածուների մասին հենց ես եմ խոսում: Մանկուց, չգիտես ինչու, վախեցել եմ ծաղրածուներից, նրանց տարօրինակ հագուկապից, անբնական ժպիտներից, խեղկատակ շարժումներից: Մի խոսքով, միշտ խուսափել եմ այնպիսի վայրերից, որտեղ կարելի էր հանդիպել ծաղրածուների: Ինչևէ, դա տարօրինակ պատմություն է, վերադառնանք երջանկությանը:

Հետաքրքիր է, թե ինչ է երջանկությունը ծաղրածուների համար, երբ աշխատանքը ստիպում է երջանկացնել մարդկանց նույնիսկ այն դեպքում, երբ արցունքները խեղդում ես մի կերպ, իսկ ձայնդ դողում է և անզորությունից ծանրանում կոկորդումդ: Չէ որ բոլոր մարդիկ էլ տխրել գիտեն, ու ծաղրածուները, որ ստիպված են երջանիկ երևալով հանդերձ ծիծաղ պատճառել հանդիսատեսին իրենց ծամածռություններով ու միամիտ շարժումերով` նույնպես բացառություն չեն:

Հարյուրավոր անգամներ կարդացել եմ Վոյնիչի «Բոռ» գրքից հատված խեղկատակի մասին: Կուզենայի դուք էլ աչքի անցկացնեիք. «Մի՞թե երբեք ձեր մտքով չանցավ, որ դժբախտ խեղկատակն էլ հոգի ունի. մի ապրող, պայքարող մարդկային հոգի, որ շղթայված այդ անճոռնի մարմնին` ստիպված է նրա համար աշխատելու: Մի՞թե երբեք չեք խորհած այդ դժբախտ հոգու մասին, որ նույնիսկ այդ խաբուսիկ ցնցոտիներն էլ չունի իր սոսկալի մերկությունը ծածկելու համար: Երևակայեցեք, ինչպես նա դողում է ցրտից, կարկամում է սարսափից ու ամոթից այս բոլոր բազմության առաջ, ընդունելով կատակները իբրև խարազանի հարվածներ ու լսելով այն քրքիջը, որ այրում է շիկացած երկաթի պես…»

Այո՜, ծիծաղելով տանջվում են միայն ծաղրածուները:

Երբ փոքր էի, հիշում եմ, ինչ-որ տեղ լսել էի մի փոքրիկ պատմություն մշտապես տխուր ծաղրածուի մասին, որին ոչ ոք և ոչինչ չէր երջանկացնում, մինչդեռ նա ծիծաղ էր նվիրում բոլորին:

Գուցե երջանկություն ասվածը չափազանց լայն հասկացություն է օրինակիս համար և ավելի շատ ուշադրություն է պահանջում, բայց մի պահ մեզ պատկերացնենք տխուր ծաղրածուի դերում, ով ստիպված է ծիծաղ առաջացնել, և մի պահ ուղղակի խորհենք…

Որպես երանգավորում` հատված «Սարյակ մի սպանիր» գրքից.

…-Իսկ երբ ես մեծանամ, հավանաբար ծաղրածու կդառնամ,- ասաց Դիլլը։

Ես և Ջիմը զարմանքից տեղում քար կտրեցինք։

-Այո՛, հենց ծաղրածու, -ասաց նա։- Ես մարդկանց հետ չեմ կարողանում յոլա գնալ, ոչինչ չի ստացվում, ես միայն կարողանում եմ նրանց վրա ծիծաղել, ահա, ես էլ կգնամ կրկես և կծիծաղեմ այնքա՜ն, մինչև ուշագնաց լինեմ։

-Դու ամեն ինչ իրար խառնեցիր, Դիլլ, -ասաց Ջիմը:- Ծաղրածուները տխուր են լինում, և բոլորը ծիծաղում են հենց նրանց վրա։

-Էհ, թող այդպես լինի, իսկ ես ուրիշ տեսակ ծաղրածու կլինեմ։ Կկանգնեմ բեմի մեջտեղը և կծիծաղեմ բոլորի երեսին: