Sose Zaqaryan

Կարոտել եմ

Շատերի կարծիքով ուսանողական տարիները կյանքի ամենալավ տարիներն են: Ինչ խոսք`այո: Ավելի լավ ու երջանիկ են անցնում հատկապես այն ուսանողների համար, ովքել եկել են մարզերից և իրենք են իրենց «գլխի տերը»: Այդպիսի ուսանող եմ նաև ես: Ապրում եմ ընտանիքիցս հեռու: Ամեն առավոտ միայնակ դասի եմ գնում, վերադառնում: Ամեն անգամ հասարակական տրանսպորտ նստելուց մտածում եմ. «Կարո՞ղ է` սխալ եմ նստել, կարո՞ղ է` հանկարծ կորչեմ»: Միշտ մտածում եմ` տեսնես այսօր մերոնք ի՞նչ արեցին, ի՞նչ եղավ մեր բակում, և այլն:

Կարոտում եմ ամեն ինչը. բոլորին, նույնիսկ մեր թաղի հավերին: Կարոտել եմ այն տատիկին, ով միակ մարդն էր, ում տեսնում էի դպրոցից տուն ճանապարհին: Կարոտում եմ Աիդա տատիկենց բակում դրված սուրճի սեղանը, որտեղ քննարկվում էր մեր գյուղի բոլոր նորությունները, որտեղ նշվում էին լավ իրադարձությունները: Կարոտում եմ մեր պատշգամբը, որտեղից երևում էր մեր ամբողջ գյուղը: Կարոտել եմ մեր սպիտակ ճագարներին, որոնց հետ զրուցում էի ամեն օր:

Կարոտել եմ դասընկերներիս, նրանց հյուրասիրած աշխարհի ամենահամով մրգերը, որոնք չգիտես որտեղից էին հայտնվում նրանց մոտ դպրոցում: Կարոտել եմ ուսուցիչներիս, մեր երկար դասամիջոցները, առաջին դասարանցիներին: Հա’, հա’, մեր դպրոցի տաղավար, քեզ էլ եմ կարոտել: Կարոտել եմ մեր գյուղի ավտոբուսը, տատիկներիս պատրաստած ուտելիքները:

Բարի լուրեր եմ լսում մեր գյուղից` Դարբասից: Ասում են` եկեղեցու վերևի բակը ամբողջովին ասֆալտապատել են: Ուրախ եմ, որ մեր գյուղում բարեփոխումներ են կատարվում, որ օր-օրի բարգավաճում է ծննդավայրս:

Բայց փաստը մնում է փաստ, որ ես մայրաքաղաքը սիրեցի: Այստեղ կարողանում եմ մասնակցել տարբեր միջոցառումների, առօրյաս ավելի բովանդակալից է անցնում: Մայրաքաղաքում արդեն շատ ընկերներ ունեմ և հին ընկերներիս ավելի հաճախ եմ տեսնում: Զգում եմ, որ ինչքան էլ նոր ընկերներ ձեռք բերեմ, ավելի ու ավելի եմ սիրում իմ հին ընկերներին` գյուղի պարզ ու ազնիվ երեխաներին:

Սփոփվում եմ նրանով, որ միայն ես չեմ այս կարգավիճակում: Մարզերից եկած բոլոր երիտասարդներն էլ ունեն իրենց սիրելի բակը, տատիկի պատրաստած ուտելիքները, դասընկերներին և հարազատ շատ մարդկանց:

davit avagyan

Հրաձգության մրցումները

Աշխարագրության ժամն էր, ուսուցչի հեռախոսին զանգ եկավ: Նա դուրս եկավ խոսելու, իսկ այդ պահին ներս մտավ ՆԶՊ-ի դասատուն: Ես արագ ոտքի կանգնեցի ու ասացի.

-Բարև, ընկեր Բայրամյան:

-Բարև:

-Ընկեր Բայրամյան, մի բան եմ իմացել` ճի՞շտ ա:

-Հա, ճիշտ ա, բայց դասամիջոցին կասեմ:

Ես անհամբեր սպասում էի, թե երբ էր դասամիջոց լինելու: Հենց դասամիջոցի զանգը խփեց, արագ գնացի ընկեր Բայրամյանի մոտ: Նա ասաց, որ Կողբում մեծ մասշտաբներով կրակայինի մրցումներ են լինելու: Երեք տեսակի զենքերով պետք է կրակենք` «AK-74»-ով, «Տիրով» ու «Տոզով», բայց ինքն էլ դեռ չգիտեր, թե որ օրերին է լինելու, բայց ասաց, որ հավանաբար հոկտեմբերի 8-ին, 9-ին կամ 10-ին է լինելու: Ամեն դպրոցից երեք երեխա են մասնակցելու, ու դրանցից մեկը ես եմ: Երբ նա ասաց, որ ես էլ եմ գնալու, շատ ուրախացա: Հուսով եմ, գոնե երրորդ տեղ կգրավեմ:

Վերջապես գնացինք: Բայց անձրև էր գալիս ու մառախուղ էր, 70 մետր այն կողմ ոչ մի բան չէր երևում: Այդ պատճառով մենք «AK-74»-ով չկրակեցինք, որովհետև իրավունք չկա 150 մետրից մոտիկ «AK-74»-ով կրակել, բայց «Տիրով» ու «Տոզով» կրակեցինք:

Մինչև կրակելը մեզ ծանոթացրին տարբեր զենքերի, գիշերային հեռադիտակների, տարբեր տեսակի նռնակների հետ ու պատմեցին, թե ինչպես են օգտագործում դրանք: Նաև մեզ հյուրասիրեցին զինվորական ճաշեր, որոնք շատ համեղ էին պատրաստված: Հաց ուտելուց հետո գնացինք կրակելու:

Ցավոք սրտի, մեր գյուղից տեղ չգրավեցինք, բայց մեր դպրոցին նոր զենք նվիրեցին: Իսկ հաղթողներին խոշոր դրամական պարգևներ տվեցին:

Ես ձմեռը սիրում եմ, բայց ոչ հոկտեմբերին

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

-Ան, վե´ր կաց, վե´ր կաց,- քնածս տեղից ինձ փորձում էր արթնացնել քույրս:
Նախորդ երեկոյան մինչև գիշերվա 1-ը ֆուտբոլ եմ նայել, էնպես, որ ինձ արթնացնելը հեշտ գործ չի:
-Վեր կաց, ձյուն ա եկել:
-Լավ էլի ,- սա լսելուն պես միանգամից սթափվեցի,- խնդրում եմ ասա, որ խաբում ես:
-Չեմ խաբում:
Ինչու ինձ չեն խղճում: Գոնե միանգամից չասեր, նախապատրաստեր նոր: Ես տանել չեմ կարողանում ձյունը: Անձրևը դեռ տանելի է, ինչպես ասում են, ռոմանտիկ է, բայց ձյունը…
Առավոտյան 8-ն էր: Վեր կացա անկողնուցս, նայեցի պատուհանից, տեսա ձնախառն անձրևից առաջացած ցեխը, ու միանգամից տրամադրությունս ընկավ:

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Կես ժամից դպրոցի ճանապարհին էի: Նայում էի, թե ոնց են իմ սիրելի կեդերը մխրճվում ցեխի մեջ, հետո փոքրիկ ջրափոսերում հայտնվում: Ավելին, գրքերս քիչ են, դեռ պիտի փոխնորդ կոշիկ էլ տանեմ դպրոց: Նախորդ օրը փոխտնօրենը անցավ դասարաններով ու ասաց, որ վաղը պարտադիր բոլորս փոխնորդ բերենք: Ինչ էլ գիտեր, որ ձյուն է գալու: Հազիվ ճանապարհները չորացել էին, նոր էի ուշքի եկել նախորդ անձրևից:

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Ու ամենավատն այն է, որ այս ամենը սկսվում է իմ նախատեսածից մեկուկես ամիս շուտ: Ինչպես ընկերներիցս մեկն է ասում. «Ես ձմեռը սիրում եմ, բայց ոչ հոկտեմբերին»: Ձյունն իր հետ շատ հոգսեր է բերում. ամեն օր պիտի կոշիկներս մաքրեմ ցեխից, հովանոցով գնամ դասի, հետո տեղ փնտրեմ` հովանոցս դնելու համար, պայուսակիս մեջ դրված գրքերին տոպրակ հագցնեմ, որ չթրջվեն… Ու այս ամենի թերևս միակ լավ բանը` հաստ գլխարկի տակից ականջակալներ դնելն ավելի հաճելի է: Այս ամենը կշարունակվի մինչև մարտ, վատագույն դեպքում` ապրիլ:

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Սիրում եմ պայծառ եղանակը, այդպես հոգիդ էլ է պայծառանում: Չեմ ուզում ընդունել, որ աշունն այսքան շուտ վերջացավ: Ձյան հազարավոր փաթիլների մեջ ես իմ կորցրած աշունն եմ փնտրում, բայց այդպես էլ չգտնելով, համակերպվում եմ իմ և աշնան բաժանման հետ, որովհետև այլ ելք չկա:

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

Լուսանկարը՝ Անի Ղուլինյանի

marat sirunyan

Արի՝ գոնե մորդ էլ տար

Երևի նկատել եք, որ հոդվածներիցս եթե ոչ բոլորը, ապա մեծ մասը տխուր են լինում: Անկեղծ՝ ես մեղավոր չեմ, ուղղակի ինձ հաճախ են այդպիսի դեպքերն ու մարդիկ հանդիպում: Հերթական դեպքը տեղի ունեցավ Վեդի-Երևան երթուղային ավտոբուսի մեջ:

Ավտոբուսում այնքան էլ շատ մարդ չկար, նստատեղերից շատերը ազատ էին: Զբաղված էին առջևի տեղերը, և ես բարձրանալով ավտոբուս, տեղավորվեցի վերջում: Ճանապարհը բավական երկար էր ու բավական ժամանակ կար մտածելու՝ տարբեր բաների մասին: Ու ես հայացքով Մասիսին փարված տարվել էի մտքերով: Առջևում նստածներից երկու կին զրուցում էին, ու նրանց զրույցից կտորներ էր հասնում ականջիս, որոնք հաճախ մտքերիս պատճառով ուշադրության չէին արժանանում: Նրանցից մեկը բավականին պատկառելի տարիք ուներ՝ կլիներ 65-70 տարեկան, իսկ մյուսն ավելի երիտասարդ էր:

Հետո, երբ մի պահ կտրվել էի մտքերից, այն տեսա, որ երիտասարդ կինը վարորդին խնդրում էր կանգնել այնպիսի տեղ, որտեղից այլ երթուղայինով հնարավոր կլիներ գնալ Արտաշատի գյուղերից մեկը: Վարորդը դրական պատասխանեց, իսկ կինն ավելացրեց, որ այդ տարեց կինը պետք է իջնի, ու ինչքան հարմար տեղ լինի, այնքան լավ: Վարորդը բարյացկամ համաձայնեց (հազվադեպ եմ հանդիպում նման վարորդների):
Տատիկը վարորդին ավելի մոտ տեղում նստելով, սկսեց օրհնել նրան: Հետո տեսա, թե ինչպես է սրբում արցունքները: Մի տեսակ մռայլվեցի, մտածելով՝ ինչն է այդ տարեց կնոջ արցունքների պատճառը: Մտքովս երկու տարբերակ անցավ, որ կամ ինչ-որ հարազատի է կորցրել, կամ միայնակ է և բարի մարդկանց օգնությունից հուզվել է:

Ինչևէ, շարունակեցինք ճամփան: Մի քանի կանգառ հետո երիտասարդ կինն իջավ՝ վճարելով նաև տարեց կնոջ փոխարեն ու վաստակելով վերջինիս օրհնանքներն ու շնորհակալական խոսքերը: Իսկ այդ կնոջ իջնելուց հետո տարեց կինը միտքը փոխեց. վարորդին խնդրեց մեկ այլ գյուղ գնալու ճանապարհին կանգնել, վարորդը կրկին չմերժեց: Ավելի հուզվեց, նորից արցունքներ երևացին աչքերին: Սկսեց հուզված ու կցկտուր, ինչ-որ չափով էլ վրդովված խոսել:

Ասում էր, որ մի քանի երեխա է ունեցել, իսկ այսօր մենակ է մնացել ու անօգնական: Խոսքում և խրատ կար, և խռովություն, և պատգամ, և թախիծ:
Ասում էր՝ երբեք ձեր ծնողներին մենակ չթողնեք գնաք, ինձ տեսեք ու հասկացեք, թե դա ինչ է… Արցունքները խեղդում էին կոկորդը:
Նրա կցկտուր խոսքերից հասկացա, որ ամուսինը չկար, երեխաներն էլ ամենքը մի տեղ էին գնացել: Իր խոսքերով ասած՝ վերջին տղան էլ վերցրել էր ընտանիքն ու փախել: Այդ կինն էլ փաստորեն գնում էր զանգելու որդուն (երևի որևէ բարեկամի տնից), որ որդին գա ու գոնե իրեն էլ տանի այստեղից: Էլ իվիճակի չէր մենակ մնալու, ինչպես ասում են՝ հալից ընկել էր:
Ուշադիր լսում էի այդ կնոջն ու նայում էի աչքերին, մի անբացատելի բան կար այնտեղ: Այդ կինն ընդամենը որդիական հոգատարություն էր ուզում, ուրիշ ոչինչ: Նրա համար անգամ երթուղայինի վարորդի բարեհամբույր պատասխանը հուզիչ էր, որովհետև կարոտ էր որդու քնշանքի: Ո՞վ գիտե, գուցե ինչ-որ տեղ ամոթ էր զգում, որ սեփական որդին իրեն անուշադրության էր մատնել, իսկ այդ անծանոթ մարդիկ նրան ջերմությամբ, ուշադրությամբ ու հարգանքով էին պատել:
Հասանք այն տեղին, որտեղ պետք է իջներ այդ կինը: Բարեբախտաբար մի երիտասարդ տղա էլ էր գնում այնտեղ, ուր տատիկը: Եվ այդ երիտասարդը հանձն առավ տատիկին ուղեկցելու բարի գործը: Ներքուստ ուրախացա, որ տատիկը նորից մենակ չմնաց: Բայց հոգիս կրկին պատվեց թախիծով…

Կրկին անգամ համոզվեցի այն բանի մեջ, որ մեր այսօրվա իրականությունում օր-օրի ավելանում են «ավելորդները» (Դերենիկ Դեմիրճյան «Ավելորդը» պատմվածքից):
Ա՜խ, իմ հայրենակիցները՜… Ինչպես այդ կինն ասաց ՝ փախչո՜ւմ են… Այո, փախչում են՝ ստիպված. գոյության կռիվն են մղում, բայց ախր, ո՞վ է նրանց ստիպում մոռանալ… Մոռանալ հայրենիքը, տունը, հայրենիքի ջուրը, արմատները, և դեռ մի կողմ այդ ամենը՝ ինչպե՞ս է լինում, որ մոռանում են սեփական ծնողին… Մոռանում են՝ բոլոր իմաստներով. մոռանում են նրան էլ տանել, մոռանում են նրա գոյության մասին, մոռանում են իրենց համար նրա անքուն գիշերների մասին, մոռանում են… Բայց ախր՝ ինչպե՞ս…
Ու աչքս նորից դիպավ Արարատին՝ խոժոռված էր… Ակամայից ցածրաձայն շշնջացի.
-Է՜խ, դու ի՞նչ ես էդպես նայում…

Gayane Harutyunyan

Հրաժեշտի պահը

Գիշեր, խավար, խոր ու անսովոր լռություն: Գոռալու մի անսահման ցանկություն ունեմ: Ուզում եմ` բոլորը լսեն ինձ: Ուզում եմ լացել, բայց չգիտեմ` ինչու: Հույզերի մի ամբողջ հոսք է խառնվել իրար`ստեղծելով արգելքներ, խառնաշփոթ: Սիրտս գործող հրաբխի է նման, տենչում է ժայթքել, դուրս պրծնել: Գորշ ամպերի ձայները, քամու թեթևակի հոսքը, անցորդների ոտնաձայները…

Ծիծաղում ես ու միաժամանակ լալիս: Եկել էր հրաժեշտի պահը: Չգիտեի` ինչ անել. ժպտա՞լ, թե՞… Գիտեմ, հիմա բոլորդ մտածում եք` այսքան երիտասարդ և այսքան տխուր:

Դե, երևի բոլորն էլ տխրում են այդ պահին, երբ իրենց սիրելի հայրիկը իր ընտանիքին թողնում է մենակ, գնում արտերկիր աշխատելու, որպեսզի հոգա իր ընտանիքի մասին: Հայրս ցույց էր տալիս, որ տանից ուրախ է գնում, բայց տխուր էր, որովհետև իր ընտանիքին մենակ էր թողնում: Գիտի, որ գնում է իր ընտանիքի օրվա հացի գումարը վաստակելու, բայց մեկ է, տխուր էր:

Առաջին անգամ հայրս, որ գնաց արտերկիր աշխատելու, ես շատ փոքր էի` 3 տարեկան: Չէի հասկանում, թե ինչու են բոլորը տխուր: Մայրս պատմում է, որ ես կարոտից պառկել էի մի անկյունում ու քնել էի:

Օրեր էին լինում, որ դժվար էր զանգելը, և կարող է` օրերով չխոսեինք հայրիկի հետ, իսկ երբ զանգում էր, ես չէի կարողանում խոսել ու սկսում էի կարոտից լաց լինել:

Տարվա մեջ վեց ամիս հայրս տանը չէր լինում: Մենք մեծանում էինք, իսկ հայրս այդ դաժան ամիսներից հոգնած, տանջված և, կարելի է ասել, արդեն ծերացած տեսք ուներ: Այն ժամանակ գիտեին, որ աշխատում էին և մի բանի հասնում, իսկ հիմա մի չնչին գումար են տուն բերում ու չգիտեն` դրանով տան որ մի խնդիրը լուծել:

Մենք այն ժամանակ փոքր էինք, չէինք հասկանում թե ինչի համար են գնում, իսկ հիմա գիտենք, հասկանում ենք, որ այստեղ աշխատանք չկա, իսկ իրենք, իբրև սիրող հայր, ուզում են, որ մենք ոչ մի բանի կարիք չունենանք: Մինչդեռ մենք ամենաշատը հենց իրենց կարիքն ունենք:

Կարող եմ ասել, որ տարբեր զգացողություններ եմ ունեցել, թե հանդիպման և թե բաժանման պահին: Փոքր ժամանակ երազում էր, թե երբ է հայրս տուն գալու ու մեզ համով կոնֆետներ բերելու, իսկ հիմա բոլորովին հակառակն է. հիմա երազում եմ, որ մի օր շուտ հայրս տուն գա ու մեր կողքին լինի:

Դեռ չգնացած, արդեն կարոտում էի: Արցունքները խեղդում էին կոկորդս, ուզում էի լացել, բայց ժպտում էի, թեկուզ հոգուս խորքում լացում էի, ուզում էի այնպես անել, որ հայրիկս ուրախ գնար տանից: Դե, ինքն էլ նույնն էր անում: Նայում էի ընտանիքիս և տխրում: Գիտեի` երկար ժամանակով չէր գնալու: Ընդամենը վեց ամսով: Երկա՞ր է, թե՞ երկար չէ: Ընտանիքիս համար այդ վեց ամիսը շատ երկար էր թվում, ասես տարիներ լինեին այդ օրերը:

Վերջ, հիմա արդեն եկավ ամենադաժան պահը: Հրաժեշտի պահն էր, որ չկարողացա զսպել ինձ և լացելով փաթաթվեցի հայրիկիս, իսկ արցունքներս գլորվում էին այտերիս վրայով:

Իմ Դսեղը

«Դարերի միջով ես անցել՝ Սրբագրվելով,մաքրվելով: Երկրագնդի փայլն ես դարձել  Ղալամ քաշող Թումանյանով…»

Երբ ձեռքս եմ վերցնում «Դսեղ» գիրքը, ականջիս գալիս է Դեբեդի վշշոցը,Գիքորի «Էստի՜ համեցեք»-ը ու աչքիս առաջ՝ Մարոյի սառած աչքերը…

Դսեղը ինքնին յուրօրինակ ու հետաքրքիր գյուղ է: Յուրահատկության մասին վկայում է նրա անվան ստուգաբանության տարբերակներից մեկը, ըստ որի՝ ձորի գյուղերից տարբերվելու համար սարահարթի գյուղը կոչել են Դրսի գեղ կամ Դըզի գեղ: Տարիների ընթացքում հնչյունափոխվելով դարձել է Դսեղ: Իսկ ըստ մյուսի՝ Դսեղ նշանակում է` դուրս տեղ, այսինքն, բնակավայրերից առանձնացված տեղ: Ինչպես Թումանյանն է ասում. «Դսեղը յուր անառիկ ու չքնաղ դիրքով նման է մի բնակերտ ամրոցի: Նրա փոքրիկ հարթավայրը շրջափակված և ամրացված է հարավից անտառապատ սարերով, իսկ մնացած երեք կողմերից՝ խոր ձորերով…»:

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Դսեղ անունը առաջին անգամ հիշատակվում է 15-րդ դարում, որն էլ վկայում է, որ Դսեղը երկար տարիների կյանք ունի:

Դժվար է «Դսեղ» և «Թումանյան» բառերը առանձին արտասանել: Ինչպես ամեն դսեղեցի՝ Թումանյանը ևս հպարտ է, որ ԴՍԵՂԵՑԻ է: Այո՛, հպարտ «է», որովհետև նա չի մահացել մեր սրտերում, մեր մտքում ու հոգում: Նրա ստեղծագործությունները վկայում են, թե ինչ մեծ սեր է տածել Դսեղի հանդեպ:

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Դսեղը զբոսաշրջիկների համար հետաքրքիր է իր կոթողներով ու խաչքարերով, որոնց վերաբերյալ կան հետաքրքրաշարժ տեղեկություններ: Կարծում եմ, բոլորդ էլ գիտեք Բարձրաքարշ Ս. Գրիգոր վանքի մասին, որը մի յուրօրինակ գլուխգործոց է: Հետաքրքիր լուծումներով է ներկայացված նաև Քառակող կոթողը, Սիրուն խաչը և այլն:

Դսեղեցիները նույնպես ոչ պակաս հումորի զգացում ունեն (ճիշտ է, չենք հասնի գյումրեցիներին, բայց դե…): Դսեղեցիների անեկդոտների հետ կարելի է ծանոթանալ «Զվարճապատում» գրքի միջոցով: Առաջարկում եմ կարդաք, բայց դրանք առաջին հայացքից այդքան էլ ծիծաղաշարժ չեն, կհասկանան միայն տեղացիները:

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Դսեղեցիներս շատ ենք օգտագործում նաև մականուններ՝ իհարկե, մեծամասամբ տղամարդկանց համար: Երբ մեր տանը խոսում են ինչ-որ մեկի մասին, ես միանգամից հարցնում եմ.

-Տա՜տ, էդ ո՞վ ա:

Տատս էլ, ինչպես միշտ, պատասխանում է, թե ես հաստատ չեմ ճանաչի, բայց դե իմ համառության շնորհիվ ստանում եմ հարցիս պատասխանը: Ասածս ինչ է, ես ճանաչում եմ գյուղիս 70%-ին, բայց զարմանալին այն է, որ նրանց 40%-ին ճանաչում եմ իրենց մականուններով (ճիշտն ասած, ոչ միշտ եմ մտաբերում մարդկանց): Մականունները օգնում են մարդկանց ավելի հեշտ ճանաչել, և միայն տեղացիները կարող են կռահել մարդուն: Օրինակ, մեզ՝ Ավետիքյաններիս, մարդիկ ճանաչում են «Ճումարանք» մականունով: Մեր նախնիները շատ են ճմբուռ (հալած յուղի մեջ նոր թխաց հաց) կերել, և դա է պատճառը, որ մեզ այդպես են կոչում: Անկեղծ ասած, այդ սովորությունը մինչև հիմա կա:

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Լուսանկարը` Ստելլա Ավետիքյան

Երբեք լսած չեք լինի «Հատիկ» մականունը: Ինչպե՞ս է առաջացել: Տատը շատ է սիրել իր արու թոռնիկին և նրան դիմել է. «Ոսկու հատիկ ջա՜ն»: Հետագայում նրան անվանել են Հատիկ, և առաջացել է այդ մականունը: «Մոշ»՝ Աթյանների տղամարդկանցից մեկը տնեցիներից խռովել է և, երբ ընկերների հետ խոտհավաքի է գնացել, նրանց հետ չէր գնացել մոշ ուտելու: Այն հարցին, թե ինչու չի ուտում, պատասխանել է, որ նեղացած է: Այստեղից էլ եկել է «մոշ անել» արտահայտությունը, որը նշանակում է` նեղանալ:

Գյուղի մի տղա երեխա, երբ անընդհատ երգելով ման է եկել, նրան ասել են.

-Ի՞նչ ես իմացել, գլուխներս տարար:

-Դե՜, ես էլ մեր գեղի գուսանն եմ,-պատասխանել է տղան: Եվ դրանից հետո արդեն նրան մինչ օրս դիմում են Գուսան:

Ես, ինչքանով որ զարմանալի է, ունեմ երեք պապիկ, և Դսեղում է գտնվում նրանց երեքի տունը, որոնցից մեկն էլ հենց ամենայն հայոց բանաստեղծ Թումանյանի հայրենի տունն է, ուր գտնվում է Թումանյանի հոգին ու միտքը: Թումանյանը համազգային է, համամարդկային: Նա ոգեշնչում է բոլորին և, ի վերջո, նրա շնորհիվ է, որ Դսեղը հայտնի է աշխարհասփյուռ հայությանը:

Գիտեմ, որ դպրոցս ավարտելուց հետո ես՝ ուսումս շարունակելու նպատակով, լքելու եմ Դսեղը, բայց հավաստիացնում եմ, որ չեմ մոռանա ո՛չ Լոռու բնությունը, ո՛չ համագյուղացիներիս, ո՛չ էլ Թումանյանի տուն-թանգարանը՝ նրա երբեմնի եղևնիներով, փայտե դռներով, թանգարանի բակում հանգչող Թումանյանի սրտով:

Նախքան հանձնվելը հիշիր` ինչի համար էիր սկսել

Իմ զրուցակիցը 15-ամյա Արմեն Պետրոսյանն է, ով մանկուց զբաղվում է ըմբշամարտով, և գրանցել է արդեն իր առաջին հաջողությունները:

-Հաճախել ես ըմբշամարտի 8 տարեկանից: Քո ցանկությո՞ւնն է եղել, թե՞ ստիպողաբար ես գնացել:

-Մանկուց սիրել եմ այդ սպորտաձևը, քանի որ մեր ընտանիքում գրեթե բոլորը ըմբիշներ են՝ պապիկս, հայրիկս, հորեղբայրներս:

-Առաջին անգամ երբ մտար դահլիճ, որտեղ պետք է պարապեիր, կհիշե՞ս ինչ էիր զգում:

-Առաջին անգամ իհարկե մի տեսակ լարվածություն կար, բայց երբ արդեն գորգ մտա, զգացի, որ դա իմն է, և ես պետք է հասնեմ նրան, որ ծնողներս հպարտանան ինձանով:-Մի փոքր կպատմե՞ս պարապմունքների ընթացքի մասին:

-Սկզբում պարապում էի Վեդի քաղաքում՝ զուտ ֆիզիկական ուժի համար, հետո, երբ սերս ավելի խորացավ դեպի ըմբշամարտը, արդեն 12 տարեկանում սկսեցի մարզվել Երևանի օլիմպիական հերթափոխի քոլեջում: 13 տարեկանում դարձա Ռազմիկ Գոլեցյանի անվան ըմբշամարտի դպրոցի աշակերտ (դպրոցը գտնվում է Արտաշատ քաղաքում), որտեղ էլ իմ մարզիչ Ռաֆիկ Գոլեցյանի շնորհիվ կարողացա հաջողություններ գրանցել:

-Քանի՞ տարեկանում ես առաջին անգամ լուրջ մրցման մասնակցել և որտե՞ղ:

-14 տարեկանում, Դաղստանի Խասավյուրթ քաղաքում միջազգային մրցումներ էին, որտեղ զբաղեցրի 2-րդ տեղը՝ 63 կգ քաշային կարգում:

-Ինչպե՞ս որոշվեց, որ հենց դու պետք է ներկայացնես Հայաստանը:

-Մրցումներից առաջ մրցաշար եղավ, որի հաղթողն էլ պետք է մասնակցեր այդ մրցաշարին: Ես հաղթեցի, և մարզիչս որոշեց, որ ես պետք է գնամ:

-Ի՞նչ տրամադրվածություն ունեիր մրցումներից առաջ:

 -Գորգ մտնելուց առաջ նպատակը մեկն է՝ ամեն գնով հաղթել: Տրամադրվել էի, որ պետք է հաղթեմ, սակայն վերջում չստացվեց:

-Ո՞ւմ հետ էիր մրցում:

-Ազգությամբ չեչեն էր մրցակիցս, ում հետ անցկացրեցի 4 գոտեմարտ, և պարտվեցի եզրափակչում:

-Ըմբշամարտը քեզ համար ընտրել ես որպես մասնագիտությո՞ւն, թե՞ որպես հոբի:

-Մասնագիտություն չէի ասի, ավելի ճիշտ, այն դարձել է իմ կյանքի մի մասը, ու հետագայում ինչ էլ ընտրեմ, բնականաբար սպորտը չեմ թողնի:

-Ի՞նչ նպատակներ ունես կապված հենց այդ սպորտաձևի հետ:

-Նպատակ ունեմ դառնալ ՀՀ չեմպիոն և Եվրոպայի առաջնության հաղթող:

-Իսկ ի՞նչ կարգախոսով ես առաջ շարժվում:

-Նախքան հանձնվելը հիշիր` ինչի համար էիր սկսել…

Աշխատում եմ չհանձնվել:

Gayane Avagyan

Հետ տվեք ժամանակի անիվը

Պարապմունքներ, դասեր ու ցուրտ օրեր: Ամեն օր չուզենալով արթնանալ ժամը յոթին ու գնալ դասի, դպրոցում յոթ ժամ մի կերպ մնալ ու հետո էլ` գնալ պարապմունքի ու օրվա վերջում, հոգնած ամեն ինչից, վերադառնալ տուն: Է~ , չեմ հավատում, կամ էլ, հա, ճիշտ եք, չեմ ուզում հավատալ, որ ամառը վերջացել է, ու սկսվել են իմ դաժան օրերը:

Այս ծանրաբեռնված օրերիս երազում եմ ամռան մասին ու մտքով հետ գնում դեպի ամառային օրեր ու հասկանում, թե ինչքան թանկ է ինձ համար տարվա այդ եղանակը:

Էլի ամառ բերեք, խնդրում եմ: Տաք օրերը թող շատ լինեն: Ամռան օրերին դու կարողանում ես ժպտալ, որովհետև ոչ ոք քեզ չի ստիպում նստել ու էդ մաթեմատիկայի, ֆիզիկայի գրքի դասերը կարդալ, որից ուղեղդ սկսում է բթանալ: Ամառը ստիպված չես հայոց լեզվի «քառահաստահատորափոր» շտեմարանները լուծել ու ամբողջ օրը Ռուբինա Նազարյանի «Մայրենին բոլորի համար» գիրքը ձեռքդ ման տալ, որ ազատ ժամանակ կարդաս (Հա, հա, դեղին գույնի գիրքը, հայոց պարապողները կհասկանան):

Ախր, ամռանը ամբողջովին ազատ ես թողնում մտքերդ: Դե, չէ, սխալ հասկացաք: Էլի կարդում ես, մի բան սովորում, բայց էդ դասագրքերի նեղ շրջանակից դուրս:

Եկեք մտածենք, թե ինչ են մեզ սովորեցնում դպրոցում: Խորը մտածել պետք չէ. միանգամից հիշում ենք գրականությունից` Թումանյանին, Ֆիզիկայից` Նյուտոնին, Երկրաչափությունից` Պյութագորասին, Ինֆորմատիկայից` Պասկալին… Դե, ասեք, որ այսպես չէ: Ահա, հենց այսպիսի մտքի շրջանակներ է գծում դպրոցը:

Բայց ախր, ես ուզում եմ ավելին իմանալ, իսկ դասերի հետ դա համատեղել չեմ կարողանում: Որքան էլ որ ցանկանամ համաշխարհային գրականության գոհարներին ծանոթանալ, չեմ կարողանա` կա պարտադիր գրականության ցանկ, իսկ դրանք կարդալուց հետո ժամանակ չի մնում…

Լավ, համաշխարհային գրականություն չէ, ինչո՞ւ ժամանակակից հայ գրողներին չենք ծանոթանում: Ու էսպես լիքը-լիքը ինչուներ, որոնց պատասխանները դպրոցը մեզ չի տալիս: Տալիս է դասագիրք ու ասում` սովորիր: Հիմա էլ պարապում եմ ու հասկանում, որ դպրոցը ավելի է խանգարում:

«Ավագ դպրոցը պետք է այնպես անի, որ աշակերտը պարապելու անհրաժեշտություն չունենա»,- վստահ եմ, շատ եք լսել: Բայց ախր, ո՞նց: Ես ընտրել էի հումանիտար հոսք, որ խորացված հայոց լեզու անցնեմ, իսկ հոսքը չբացվեց, որովհետև աշակերտները քիչ էին: Ու ես ստիպված երեք տարի է` բնագիտական առարկաներ եմ ուսումնասիրում: Ինչո՞ւ չփոխեցի դպրոցս: Ասեմ, ես չէի կարող ամեն օր ժամը վեցին արթնանալ, որ մեր տնից հասնեի մեր մյուս ավագ դպրոցը, չէի կարող թողնել ինը տարվա ընկերներիս ու ուսուցիչներիս ու դուրս գալ դպրոցից: Պատկերացնո՞ւմ եք, ինչ դժվար է գրականություն, հայոց լեզու, պատմություն սիրող աշակերտին սովորել լոգարիթմներ լուծել, գտնել տանգեսը և կոտանգեսը, հաշվել բուրգի ծավալը…

Եկեք անկեղծ լինենք` ամռանն ավելի շատ ես նորություններ ու տեղեկություններ իմանում, քան դասերի ժամանակ: Ու ավելին ես իմանում, որովհետև դու ինքդ ես կարդում, դու ես ընտրում այն, ինչ ուզում ես սովորել, այն, ինչ իրականում քեզ պետք է` ընտրության հնարավորություն ես ունենում:

Լավ է, ինչևէ ուզում եմ` դպրոցը աշակերտին ինքնուրույն մտածելու հնարավորություն տա, գրքային սահմանափակումներ չդնի: Մենք էլ ենք, չէ՞, ուզում բազմակողմանի գիտելիքներ ունենալ, իսկ դպրոցի դասերը, թեմաները մեզ խանգարում են: Ջնջեք այդ շրջանակը, թողեք մեր միտքը ազատ տարածվի:

Ասածս ինչ է ` ամռանը լավ էր: Հետ տվեք ժամանակի անիվը. մի հատ էլ ամառ…

Ani Ghulinyan

Ֆուտբոլային սիրավեպ

2014 թվականի ամռանը, երբ ողջ ֆուտբոլասեր հասարակությունը շունչը պահած դիտում էր Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունը և սպասում նրա հաղթողին, ես նույն այդ ժամանակ հեռուստաալիքներն էի թերթում` որևէ հետաքրքիր հաղորդում գտնելու հույսով:

Մի երեկո էլ, ոչ մի հաղորդում չգտնելով, կանգ առա Հանրային հեռուստատեսության վրա, որով հեռարձակվում էր ֆուտբոլի առաջնությունը:

Մինչ այդ երբեք ֆուտբոլ չէի նայել, ավելին, չէի հասկանում ֆուտբոլասերներին, ովքեր ինչ որ խաղի պատճառով լաց էին լինում կամ ուրախանում: Տեսնելով, որ խաղին մնացել է 2 րոպե, ալիքը չփոխեցի: Մտածեցի` կավարտվի, մի ֆիլմ կսկսվի`կնայեմ: Խաղը համարյա ավարտվելու վրա էր, հաշիվը` 0:0, վայրկյաններն էի հաշվում, թե երբ է ավարտվելու, իսկ մրցավարը, ի դժբախտություն ինձ, ավելացրեց 3 րոպե: Երբ ավելացված վերջին րոպեն էր ավարտվում, ինչ որ ֆուտբոլիստ գոլ խփեց Իրանի հավաքականին: Մեկնաբանի բարձր գոռոցից հասկացա, որ այդ ֆուտբոլիստի անունը Լեոնել Մեսսի էր: Շատ էի լսել նրա մասին, բայց երբեք չէի տեսել:
Այդ օրվանից իմ կյանքը 180 աստիճանով փոխվեց: Սկսեցի ուսումնասիրել այն հավաքականը, որտեղ խաղում էր Մեսսին`Արգենտինայինը: Մինչև հաջորդ խաղը արդեն նրանց ողջ կազմը սովորել էի, բոլոր խաղերին հետևում էի: Մինչև որ հասավ եզրափակչի օրը: Եզրափակիչ էին հասել Արգենտինան ու Գերմանիան: Խաղի 90 րոպեներին աչքս չէի կտրում հեռուստացույցից, բայց թեև երկու կողմերն էլ գրոհներ էին կազմակերպում, խաղը ավարտվեց ոչ ոքի, եկավ ավելացված ժամանակի հերթը: Երբ արդեն բոլորս պատրաստվում էինք 11 մետրանոց հարվածաշարին, Մարիո Գյոտցեն գնդակն ուղարկեց արգենտինացիների դարպասը` վճռելով խաղի ելքը: Իմ իմացած ու չիմացած բոլոր աղոթքներն էի ասում, խնդրում, որ արգենտինացիները գոնե մի գոլ խփեն, բայց հրաշք չկատարվեց:

Մունդիալ 2014-ի հաղթող դարձավ Գերմանիան: Այդ մեկ ամսից էլ քիչ ժամանակում այնքան էի կապվել Արգենտինայի հավաքականի հետ, որ ամեն ֆուտբոլիստի կարծես շատ վաղուց արդեն ճանաչում էի: Աշխարհի առաջնության գավաթի մոտով անցնելիս Մեսսիի հայացքը վեջին կաթիլն էր: Սկսեցի բաց թողնել այն արցունքները, որոնք համառությամբ զսպում էի մինչ այդ (ուժեղ մարդ էի ուզում խաղալ):

Այդպես շարունակեցի մոտ մեկ ամիս: Տանից դուրս չէի գալիս, ողջ ժամանակս տրամադրում էի ֆուտբոլին: Պարզեցի, որ Լեո Մեսսին խաղում է «Բարսելոնա» ֆուտբոլային ակումբում, հետո հետաքրքրվեցի այս ակումբով`պատմությամբ, ֆուտբոլիստներով: Հասկացա, որ իմ կյանքի ակումբը «Բարսելոնան» է: Հետո իմ կյանքի թելը սահուն կերպով միահյուսվեց ֆուտբոլի հետ: Իմ կյանքը բաժանվեց 2 մասի` ֆուբոլից առաջ և ֆուտբոլից հետո:
Ամեն անգամ, երբ Բարսան պարտվում է, նստում եմ տան մի անկյունում, ամուր գրկում Բարսայի տարբերանշանը ու երգում եմ Tot el Camp-ը (Բարսելոնայի օրհներգը): Ծնողներս դժվար, բայց համակերպվեցին իրենց երեխայի այս նոր քմահաճույքի հետ, բայց ի զարմանս նրանց, այդ քմահաճույքը երկար տևեց, մինչև այսօր: Ընկերներս էլ սովորեցին, որ եթե ես նրանց ոգևորված որևէ ֆուբոլային խաղ եմ պատմում, ինձ ընդհատել պետք չի:
Մինչև հիմա էլ Մունդիալ -2014-ի եզրափակիչը չեմ կարողանում առանց հուզմունքի հիշել: Թե ինչպես «մենք» կարող էին հաղթել, բայց չհաղթեցինք:
Դրանից հետո Լեոնել Մեսսին ունեցավ ևս 2 պարտված եզրափակիչ, ես էլ նրա հետ: Ու թեև այս տարին շատ հետաքրքիր անցկացրեցի, ու այն հավակնում էր դառնալ մինչև հիմա իմ ապրած լավագույն ամառը, բայց այս տարի Արգենտինան Ամերիկայի գավաթի եզրափակիչ խաղում երկրորդ անգամ անընդմեջ պարտվեց Չիլիին:

Ամեն անգամ, երբ փակում եմ աչքերս, տեսնում եմ Մեսսիի արցունքները պարտությունից հետո, նրա չիրացրած 11 մետրանոցը, արդեն որերորդ անգամ գլխիկոր հեռանալը մարզադաշտից… Չէ, այս տարին հաստատ լավագույնը չի:
Ես երբեք լուրջ մրցույթների չեմ մասնակցել, բայց այնպիսի զգացում ունեմ, որ պարտվել եմ 3 եզրափակչում: Հիմա սպասում եմ 2018 թվականի աշխարհի առաջնությանը. դա իմ ու Մեսսիի վերջին շանսն է:
Հիմա իմ բոլոր երազանքները, նպատակները կապված են ֆուտբոլի հետ: Չգիտեմ, իմ այս սերը ֆուտբոլի նկատմամբ մի օր կանցնի՞: Գուցե այն ժամանակ, երբ ես իսկապես սիրեմ:

Կարոտի, ժամանակի և տարածության մասին

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Բաբոյանի

Ժամանակն անցնում է, բայց դրան համընթաց կարոտն է շատանում:

Մտածել ե՞ք, թե ինչ կլիներ, եթե չլիներ կարոտը: Հըմ, չէր լինի… Կարծում եմ` ճիշտ չէր լինի: Եթե կարոտը չլիներ, հեռավորությունն ու տարածությունն էլ իրենց գոյության մասին հիշեցնել չէին տա:

Հեռավորություն, տարածություն. ոչ բոլորն են կարողանում մերվել դրանց հետ, չմերվողների թվում եմ նաև ես։

Ուսուցչուհիս ասում է` նանոմետրն էլ է հեռավորություն, այստեղ հարց է ծագում. կարոտո՞ւմ են արդյոք նանոմետրերի վրա։ Չէի ասի։

Կարոտ ասելով մտքումս սկսում եմ գծագրել իմ սիրելի երևույթների ու իմ միջև գոյություն ունեցող հեռավորությունը: Այդ ժամանակ ստանում եմ կարոտի իմ բանաձևը:

Իսկ ինչո՞ւ են մարդիկ կարոտում, քանի որ տարածությունը ոչ այդքան դրական բան է: Կարոտում ես, որովհետև տարածություն կա, հեռավորություն կա, թեկուզ չնչին լինի դա: Կարոտում ես ամեն ինչ, բայց կարոտը քեզ հուշեր ու մտածելու տեղիք է տալիս: Բայց միշտ չէ, որ կարոտն ու հիշողությունները կապված են լինում մարդու հետ: Չէ, որ միայն մարդուն չէ, որ կարող ես կարոտել: Կարոտում ես ամեն ինչ, ինչ դու ունեցել ես, ու իմ հիմա էլ չկա, կամ էլ ինչու չէ, քո մանկությունն ես կարոտում: Ոչ ոք կարոտից անմասն չէ: Բոլորս էլ կրում ենք մեր մեջ մի փոքր, թեկուզ չնչին կարոտ:

Կուզեի՞ ք արդյոք կրճատել հեռավորությունը ու կարոտը վերացնել:

Ես չէի ուզի, այդպիսով կկորեր կյանքի հետաքրքրությունը, չէ որ դա ի վերուստ է տրված։ Ու, եթե տրված է, ուրեմն այդպես է պետք, դա է ճիշտը:

Հեհ, բայց դպրոցից տուն տարածությունը միշտ ուզել եմ վերացնել։ Դեռ առաջին դասարանից ատել եմ այդ ճանապարհը: Պատահում է, որ ուզում եմ ուտել, ուտել ու էլի ուտել, սովածությանս չափ չի լինում: Այդ ժամանակ խանգարում է տարածությունը:

-Բա տունը կպած չլինե՞ր, դասամիջոցին իջնես հաց ուտես գաս, իսկական արքայություն,- այսպես էի ասում ես փոքր ժամանակ:

Բայց դե, դա միայն երազանք էր, որը ցավոք իրականություն չդարձավ։ Սա էլ տարածությունը:

Գիտակցելով որ կարոտը չենք կարող վերացնել, փորձում ենք հեռավորությունը հնարավորինս չափով քչացնել, բայց դե~, դա էլ միշտ չէ, որ ստացվում է։

Ինչևէ, տարածությունը վերացնել անհնար է, ես էլ դա փոխել չեմ կարող։ Բայց քանի որ, վատի մեջ էլ կարելի է լավը տեսնել, ուրեմն դրականը մտածել: Չէ որ, ժամանակն անցնում է. ու դրա հետ համընթաց կարոտն է շատանում:

Բայց մի օր մեզ երկար թվացող տարածությունները կհասցվեն մինիմալի, բայց այ, կարոտը վերացնել երևի թե չի ստացվի։