Թվում էր, թե սովորական կիրակի օր էր սեպտեմբերի 27֊ը: Տան գործեր, դասեր, ինտերնետ, հարազատներ։ Թվում էր… Սովորության համաձայն, արթնանալուց հետո հեռախոսս եմ ձեռքս վերցնում, facebook֊ի նորությունները թերթում: Այս առավոտը ուրիշ առավոտ էր, տարօրինակ զգացողություններով։ Ընկերուհիս բանակում ծառայող ընկեր ուներ, նկատեցի, որ մի քանի անգամ զանգել է: Մտածեցի երևի մեր ամենօրյա հեռախոսազանգերից է, որոշեցի` հետո կզանգեմ։ Մտա իմ էջ ու երանի այդ նյութերը չկարդայի…
Մեզ մանկուց ասել են, որ ամեն ինչից թանկ Հայրենիքն է, եթե չլինի մեր երկիրը` չենք լինի նաև մենք, ու հա, ես շատ եմ սիրում մեր երկիրը:
Հանգամանքների բերումով, մենք ապրում ենք Ռուսաստանի Դաշնությունում, բայց ապրում հայի ոգով ու ավանդույթներով: Ինձ ճանաչող մարդիկ գիտեն, որ շատ մեծ դժվարությամբ եմ համակերպվել այս կյանքին` ընկերներից, հարազատներից ու հայրենիքից հեռու։ Կարդալուց միանգամից հետո գոռացի. «Պա՜պ, կարդացե՞լ ես, որ Արցախում պատերազմ ա, Նարեկը, պապ …»
Նարեկը ավագ եղբայրս է, ով մի քանի ամիս էր, ինչ ծառայում էր Հայոց բանակում։ Նարեկը փոքր հասակից սիրում էր ռազմական կյանքը, դպրոցական տարիքում հաճախել է «Պատանի Երկրապահ» ակումբ, ուներ կրտսեր սերժանտի կոչում, 8-րդ դասարանից հաճախել է Տիգրան Մեծ-ի անվան ռազմամարտական հատուկ վարժարան։
Զգացի, որ լռություն է: Արագ հագնվեցի, դուրս եկա սենյակից ու տեսա, որ հայրս տխուր ու լարված լուրերն է լսում։
Հարցրեցի.
-Պապ, Նարե՞կը, բա: Իրենց մոտ էլ ա՞ կռիվ,- անհամբեր սպասում էի, որ մի բան կասի:
-Արևիկ, քիչ հարցեր տուր,-մի քիչ ջղայնացած պատասխանեց նա,- ես էլ քո պես տանն եմ։
Շատ նեղացած հետ գնացի իմ սենյակ։ Անկեղծ ասած, լարված իրավիճակ էր տանը, ոչ մի բանի հավես չկար։ Հեռախոսը ձեռքիս էր ամբողջ օրը, ու նորից ինձ զանգ եկավ: Ընկերուհիս էր։ Մեղավոր զգալով վերցրեցի հեռախոսը, ու սկսեց լացելով պատմել, որ զանգ չի գնում, տուն չի զանգել, ոչ մի նորություն չկա ընկերոջից։ Ես իմ վախերով ու լարված լինելով փորձում էի հանգստացնել իրեն, որ կռիվ է, երևի կապ չկա, երևի հեռախոս չունեն ու լիքը նման պատճառներ: Հետաքրքիր է, չէ՞, իմ ներսում մեծ վախ ու տագնապ կա, բայց ես հանգստացնում եմ իրեն։ Խոսեցինք, մի քիչ թեթևացավ: Նորից գնացի պապայի մոտ, ամեն նոր բան կարդալուց պապային էի ցույց տալիս, կամ պապան էր ամեն 20 րոպեն մեկ հարցնում՝ ի՞նչ նոր բաներ եմ կարդացել։ Մենք Նարեկի մասին լուրեր էինք իմանում տատիկիս ու քույրիկիս միջոցով, ովքեր նույնպես ապրում էին Հայաստանում։ Ամեն խոսելուց պապան ասում էր.
- Քիչ մնաց, մամ, գործս ավարտեմ` մի քանի օրից անպայման գալու եմ։
Տատին էլ մեծ հույսով, բայց վախեցած ձայնով, պատասխանում Էր.
- Աստված մեծ ա: Վաղը հուսանք` լավ օր կլինի, կարիք չի լինի գաս: Երեխեք, ընտանիք ունես, իրանց ո՞ւմ հույսին ես թողնելու։
Չեմ կարող նկարագրել, թե ինչ քաոս էր մեր տանը: Ամեն հեռախոսազանգից մենակ լսում էի, որ պապաս գնում ա, ու հաստատ պետք ա տեսնի իր միակ որդուն, որ եթե իր հետ մի բան պատահի…
Անցավ մեկ շաբաթ: Ամեն օր նույն վատ լուրերը, լաց, քաոս, անորոշ իրավիճակ։ Դասի էի, մտա տուն, փոքր քույրս վազեց դռան մոտ ու կամաց ականջիս փսփսաց.
-Պապան վաղը գնում ա պատերազմ: Ես չեմ ուզում, վախենում եմ։
Պապաս առաջին անգամ չէր գնում պատերազմ, ու շատ ենք լսել պատերազմի մասին։ Երևի թե չհիշեմ մի օր, որ մեր տանը չհնչի Հայաստան անունը։
Նեղված, համարյա լացելով, ասացի.
- Հանգստացի, լավ կլինի: Պապան միշտ իր խոսքը կատարում ա,-ու մտա սենյակ: Նստած էին բոլորը։
Պապան խոսում էր հեռախոսով, քույրերս վախեցած ու լացելով նստած էին սենյակում… Ե՞ս, ես էլ ի՞նչ: Միշտ փորձում էի պապայի մոտ հանկարծ չլացել, որ իրեն վատ չզգա: Առանց էն էլ շատ տխուր էր: Ես էլ սկսեցի լացելով պապային մոտենալ…
-Պապ, բա մե՞նք։
- Արևիկ, մի սկսի, էլի: Լավ կլինի, իմ աղջիկ: Դուք բոլորդ իմ երեխեքն եք, բայց իմ միակ տղեն հիմա մահ ու կյանքի կռիվ ա տալիս, հասկանո՞ւմ ես: Պատերազմը ձեր համակարգիչների ու հեռախոսների միջի կռիվ խաղերից չի: Մի բախտ ա, մի շանս: Ես չեմ կարա մնամ, տղուս պետք ա հասնեմ։
-Հասկանում եմ, պապ, ես քեզ շատ եմ սիրում,- լացելով ասացի ու գրկեցի պինդ։
Հումորը չէր կորել պապայի.
-Դե լավ, էլ մի կեղծավորություն արա: Հեսա գնամ, ջղայնացնող չի լինի էլ։
-է, պապ,- նեղացած գնացի սենյակ։
Էդպես ամբողջ օրը նույն քաոսն էր: Տեսած կլինեք, որ կոնֆետներ, ուտելիք էին ինչ֊որ գրվածքներով ուղարկում մեր զինվոր տղերքին։
Հիշեցի, որ ժամանակ կա մինչև վաղը: Մենք էլ կարող ենք պատրաստել: Քրոջս հետ արագ հագնվեցինք ու գնացինք խանութ։
Արդեն տանն էինք, մաղթանքներ էի պապայից հարցնում, որ գրենք, ասում եմ.
-Պապ, գրե՞մ` Մանուկյան Նարեկին քույրերից, կամ` չէ, չէ, Մանուկյաններից` Նարեկին։
Պապան մի տեսակ թարս նայեց ու ասաց.
-էդ զիզի-բիզի, թիթիզ բաները վերջացրեք ու անուն առանձին չգրեք: Ինձ համար սահմանում բոլորը հավասար են: Սաղ էլ իմ տղերքն են, սիրուն չի, Արև: Մի ուրիշ լավ բան գրի։ Մտածեցի, որ իրոք, ճիշտ էր, իմ ու քո չկար, մեր ու ձեր չկար. բոլորը մերն են։
Արդեն երեկո էր: Պապայի ընկերներն էին գալիս-գնում: Երբ բոլորին ճանապարհել էինք, պապայի պայուսակն էինք դասավորում ու, ամենակարևորը ինձ համար կոնֆետներն էին: Րոպե մեկ ասում էի՝ չմոռանանք։
Նստած խոսում էինք, պապան.
-Խելոք կմնաք, դասերին ուշադիր եղեք, մամային կլսեք, որ նեղացնողներ լինեն` հոպարին կզանգեք ու ամեն հարցով հոպարին կդիմեք։
Լռություն էր: Տխուր ու լարված իրավիճակ: Չգիտեի՝ ինչ ասել, սիրտս լիքն էր.
- Պապ, բայց կգաս չէ՞, հաստատ:
- Բա ոնց, բալես, գալու եմ անպայման, չվախենաք, ցավդ տանեմ։
Լացելով գրկեցի պապային: Այդ մի քանի օրը շատ էի պապային գրկում ու ասում, որ շատ եմ սիրում: Պապան էլ գրկում էր երկար ու հետո մի կատակ անում անպայման։
Արդեն ուշ ժամ էր: Պապան հերթով ուղարկեց քնելու: Գիշերը պետք է գնար, քույրերս «բարի գիշեր» ասացին ու գնացին քնելու: Մաման էլ ասաց, որ ձայն կտա պապայի գնալուց: Ինձ էլ ուղարկեցին, բայց քունս չէր տանում: Լաց էի լինում միայն, բայց թաքուն, որ պապան չնկատի։
Գնալու ժամն էր մոտենում, պապան պատրաստ էր, զինվորական գրքույկն էր կարևորը ու անձնագիրը, ձեռքից ցած չէր դնում։ Մենք լուռ հետևում էինք մամայի հետ, գրկել էինք իրար: Պապան նստեց, ասաց, որ ուրախ լինենք` տղու մոտ ա գնում, իր երկիրը պահելու ա գնում, ու բացի էդ, ճանապարհ գնացողի հետևից չեն լացում։ Ամեն օր ուզում էի ասել, որ ես էլ եմ ուզում գալ, բայց հասկանում էի, որ կջղայնանա, ու չէի ասում։
-Պապ, գոնե կարա՞մ գամ, քեզ ճանապարհեմ հոպարի հետ,- գիտեի՝ ինչ էր պատասխանելու, բայց հույսով սպասեցի պապայի խոսքին։
-Չէ, Արև, դասի եք վաղը: Մնա տանը` տնեցիքի մոտ, կռիվներ չանեք, խելոք մնացեք, մինչև գամ հասնեմ, բալես։
Լուռ էի, որովհետև պապայի որոշումները չէր քննարկվում։
Հոպարս հասավ, դուրս էին գալիս արդեն, պապայիս ընկերներն էլ էին եկել, մեր ավանդույթի համաձայն, չէի մոռացել ջուրը, դողացող ձեռքերով ջուրն էի պահել։
Քույրերս հրաժեշտ տվեցին լացելով: Ես արդեն հուզվել էի, մամայի հերթն էր, ու վերջապես եկավ իմ հերթը…
-Պապ, մի գնա, էլի, խնդրում եմ։
-Չեմ կարա, մի սկսի, Արև, մի լացի, ասել եմ, չէ՞` գալու եմ։
-Հա, պապ, դու միշտ ասում ու անում ես, չմոռանաս։
Գրկեց, ինքն էլ, ես էլ լացում էինք: Հազիվ բաց թողեցի պապային, ու շարժվեց մեքենան։
Անցան օրերը, ժամերը: Մեր տանն ուղղակի քաոսից ավելի վատ էր իրավիճակը։ Հաց չէր ստացվում ուտել առանց պապայի ու առանց իր հումորների, չէինք կարողանում քնել, կարոտ էր տիրում տանը։
Մի քանի օր էր, ինչ Հայաստանում էր, բայց կամավորագրվել էր ու շատ զարմանալի կերպով հենց Նարեկենց մոտ գնացել։
Ամեն նոր ցուցակում Մանուկյան ազգանունն էի ման գալիս, վախենալով ու սրտի դողով։
Երբ շանս էի ունենում պապայի հետ խոսելու, սիրտս ուրախություն էր զգում։
Միշտ իմ` բարև պապա, ո՞նց ես, պապ ջան-ը ժպիտ էր տալիս պապային։ Հոպարը խոստացել էր, որ պապային զանգելուց ինձ կկանչի, որ խոսեմ, եկել էր էդ օրը։
-Բարև, պապ ջան, ո՞նց ես:
Ծիծաղում էր, մեկ էլ.
-Բարև, Արև, բա ո՞ւր ա մուննաթդ,-շարունակում էր ծիծաղել։
Ես միշտ բարևելուց կոպիտ հնչող ձայնով եմ բարևում բոլորին ու երկարացնում վերջավորությունները։
-Աաա… Լավ էլի, պապ, էլի ձեռ ես առնում,-մուննաթով պատասխանեցի ես։
-Լավ եմ, իմ աղջիկ, դուք ո՞նց եք: Պատմի կարճ նորությունները։
Նարեկը կողքին էր.
-Բարև, քուրս, ո՞նց ես, նեղացնող չկա՞։
Չեմ կարա ասեմ՝ ինչ էի զգում իրենց հեռու լինելուց, բայց իրենց հոգատարությունից` երևի երջանկություն։
Ամեն խոսակցության վերջում Նարեկս ավելացնում էր.
-Շատ եմ կարոտում ու շատ-շատ սիրում եմ բոլորիդ։
Պապան էլ, սովորության համաձայն, մի կատակ պետք է ավելացներ.
-Լավ, լավ, հերիք ա ձևեր թափեք, անջատեք։
Նարեկս ու պապաս չդարձան այդ անիծյալ փամփուշտների զոհը, ամեն ինչ լավ է։
Ասեմ, որ պատերազմը փոխեց ինձ, չեմ ասի, թե առաջ չէի լսում պապայիս, բայց հիմա ամեն ինչ իր սրտով պետք է լինի, ու ամեն ինչ պետք է անեմ, որ իրեն երջանիկ ու գնահատված զգա, միշտ ժպտա։
Պատմությանս համար շատ ավելի երկար ժամանակ է պետք, բայց փորձեցի համառոտ ներկայացնել, շատ բաներ էլ չպատմեցի։
Ուզում եմ ասել, որ կյանքում երբեք չենք իմանա, թե վաղն ինչ կերպ կդասավորվի, ինչ կլինի, ինչ դժվարություններ կծագեն, ուզում եմ մենք գնահատենք մեր ծնողներին, մեր հարազատներին, մեր ընկերներին: Պատերազմը վառ ապացույց էր, որ միշտ չի մեր ուզածը կատարվում, բայց համոզված եմ, կորցնելու վախը փոխում է մարդկանց, սկսում ենք գնահատել այն ամենը, ինչն առաջ թվում էր, թե էական չի:
Խոնարհվում եմ մեր Հերոս տղաների մայրերի ու հարազատների առջև, խոնարհվում եմ այն տղաների առջև, ովքեր հիմա սահմանում են ու շարունակում են ծառայել։
Խոնարհվում եմ իրենց ընտանիքները թողած ու պատերազմ կամավորագրված հայրերի ու իրենց հարազատների առջև։
Թեև հույսը կորցրել ենք բոլորս, բայց ինչպես ասում են` թունելի վերջում միշտ լույս է լինում…
Գնահատե՛նք ու սիրե՛նք իրար, կարևորե՛նք մեր ապրած ամեն օրը:
