Մարդու կյանքը հիշողությունների մի ողջ շղթա է, անցնում են օրերը, և ներկան դառնում է անցյալ՝ թողնելով միայն հուշեր…

…Թերթում եմ լուսանկարներիս ալբոմն ու հիշում մանկությունս: Որքա՜ն ջերմություն ու սեր կա այդ լուսանկարներում, որքա՜ն սեր կար այդ օրերում…

Հիշում եմ, գրեթե տասը տարի առաջ, երբ ընդամենը հինգ-վեց  տարեկան էի, աշխարհն ինձ համար այնքան գունավոր ու պարզ էր, այնքան անկեղծ… Հիշում եմ՝ ինչպես էի երազում քրոջս ու եղբայրներիս պես դպրոց գնալ, բարձր գնահատականներ ստանալ: Այսօրվա պես հիշում եմ առաջին սեպտեմբերս ՝ կյանքիս ամենաերջանիկ օրերից մեկը: Նստել էի դպրոցական նստարանին ու մտածում, որ նոր կյանք է սկսվել ինձ համար… Եվ իրոք դա մի նոր կյանք էր՝ նոր գույներով ու պատկերներով: Տասը  տարի առաջ բացվեց իմ առջև գրքերի կախարդական աշխարհը, որն այսօր էլ իմ անբաժան ուղեկիցն է: Տասը տարի առաջ փոխվեց իմ կյանքը: Մի կողմ դրեցի սիրելի խաղալիքներս ու ձեռքս գրիչ վերցրեցի:

Արդեն տասը տարի է անցել: Տասը տարի… Այն այնքան երկար է  թվում, այնինչ ընդամենն ակնթարթ էր, որն անցավ՝ դառնալով հիշողություն: Անցած տասը տարիների  մասին  այսօր պատմում են   միայն հուշերս, լուսանկարներս և  այդ տարիներին ստացած և մինչ այսօր մնացած գիտելիքներս ու տպավորություններս:

…Երբեմն հետ եմ նայում ու փորձում համեմատել ինձ՝ տասը տարի առաջ և այսօր: Փոխվել է թե՛ արտաքինս և թե՛ ներաշխարհս: Այն ժամանակ անհոգ ու անփորձ երեխա էի և միակ զբաղմունքս էլ խաղալն էր, իսկ այսօր  արդեն քիչ թե շատ ճանաչում եմ աշխարհն ու մարդկանց, տարբերում լավն ու վատը, այսօր ես ունեմ հստակ նպատակներ և ձգտում՝ դրանց հասնելու… Այդ օրերից տասը տարի անց՝ այսօր, ես արդեն սովորում եմ ավագ դպրոցում՝ նոր հույզերով ու երազներով լցված: Տասը տարի անց ես բոլորովին այլ կերպ եմ տեսնում ու պատկերացնում աշխարհը:

Դպրոցական կյանքիս առաջին գարնանից տասը տարի անց աշխարհն այնքան էլ չի փոխվել ինձ համար: Նորից նույն գարուններն ու նույն աշուններն են, նույն երկինքն ու աստղերը: Ամեն ինչ գրեթե այնպիսին է, ինչ տասը տարի առաջ էր, միայն մարդիկ են փոխվել, այդ նրանք են սկսել  այլ կերպ տեսնել աշխարհը… Ես էլ բացառություն չեմ:

Հիշում եմ, թե տասը տարի առաջ որքան  էի սիրում  նստել բակում ու հաշվել աստղերը, երազում էի մի օր վերջապես հաշվել բոլորը, երազում էի տեսնել, թե ինչպես են վայր ընկնում աստղերը, և թե ինչ է լինում դրանից հետո: Այս բոլորն անցյալում  էր, այսօր արդեն գիտեմ, որ հաշվել աստղերն անզոր եմ, որ աստղերը չեն ընկնում… Բայց  երազանքներս այնքան էլ չեն փոխվել, ուղղակի այժմ ես ցանկանում եմ ոչ թե հաշվել աստղերը, այլ տեսնել դրանք, այնտեղ՝տիեզերքում…

Հետ եմ նայում ու հասկանում, որ տասը տարի առաջ և անց՝ և՛ փոխվել եմ, և՛ չեմ փոխվել…

-Շա՜տ շոգ ա:

-Հա, շա՜տ-շա՜տ, բայց կարևորը, որ տատիկի մոտ կլինենք:

Ամեն անգամ Երևան գնալիս այս նույն խոսակցությունն է ծավալվում իմ և եղբորս միջև: Գուշակեցի՞ք, թե ինչու ենք ամեն ամառ գնում Երևան: Դե, իհարկե, մեր սիրելի տատիկի մոտ: Մայրիկիս մայրիկը, որի անունը Ասյա է, մեզ շա՜տ է սիրում: Ճիշտ է, նա չորս թոռնիկ ունի, բայց յուրաքանչյուրի հանդեպ էլ առանձնահատուկ սեր և մեծ հոգատարություն է ցուցաբերում: Երբ մոտենում ենք դռանը և զանգը տալիս, գիտենք, որ մեր սիրելի տատիկը ուր որ է կբացի և կասի մեր շա՜տ սիրելի ու ավանդական դարձած նախադասությունը.

–Մատաղ լինեմ ձեզ…

Երբ մտնում ենք տուն, ամեն ինչ այնքա՜ն հարազատ է, չէ՞ որ մանկության ուրախ հուշերի մեծ մասը այդ տան ու իմ բարի տատիկի հետ է կապված: Ահա հյուրասենյակում դրված է հին, բայց հիշողություններով  լի մայրիկիս դաշնամուրը, որն  անհամբեր սպասում է, թե երբ պետք է իրեն նվագեն: Ահա իմ մանկության լուսանկարներից մեկը, որտեղից կարծես ժպտում եմ ինքս ինձ: Ահա պատշգամբից երևացող Արա լեռը,  որը հպարտ կանգնել է և վսեմ հայացքը ուղղել մեզ վրա: Ահա և պատշգամբի պատին խնամքով նկարված նկարները, որոնք մեր մանկությունից են մնացել:Եվ վերջապես, ահա և տատս, ով նայում է ինձ՝ իր գեղեցիկ և կանաչ աչքերով, որոնք ամենևին էլ իրենց փայլը չեն կորցրել տարիների ընթացքում, և ժպտում է՝ լցնելով իմ սիրտը անսահման բարությամբ: Տատս, ով իր կյանքում շա՜տ դժվարություններ է տեսել և կարողացել է հաղթահարել դրանք, ամենևին էլ չի ընկճվել և շարունակել է կյանքին նայել իր բարի ու գեղեցիկ կանաչ աչքերով և ապացուցել, որ բարությունը հաղթում է ամեն ինչին: Ես միշտ հիացել ու հպարտացել եմ նրանով` նրա անկոտրում կամքով, նրա բարությամբ ու գեղեցկությամբ: Նա լցրել է իմ Երևանյան ամառները իր քնքշությամբ ու հոգատարությամբ:

Տատիկիս պատրաստած համեղ ճաշատեսակների մասին բոլորը գիտեն, իսկ նրա պատրաստած տոլման՝ մատներդ էլ հետը կուտես, էլ չեմ խոսում բուտերբրոդների մասին: Անգամ թոռնիկներով որոշել էինք, որ տատիկի հետ պետք է բուտերբրոդներ պատրաստենք ու վաճառենք, այն էլ շատ թանկ գնով: Երբ տատիկը հարցնում էր, թե ինչո՞ւ ենք ուզում այդքան թանկ վաճառել, մենք պատասխանում էինք.

–Որովհետև տատիկի կախարդական ձեռքերով են պատրաստվել:
Տատիկն էլ մեղմաբար ժպտում էր ու գրկում բոլորիս:

Հիմա տատիկն էլ է մեծացել, մենք էլ: Հիմնականում չի ստացվում, որ բոլոր թոռներով տատիկի հետ լինենք: Դե, ինչ կարող ենք անել, ցավոք մանկությունն էլ է ավարտվում: Այնքա՜ն կուզեի, որ այն հավերժ լիներ…
Երևանյան ամառները իմ կյանքի ամենալուսավոր ու ամենասիրելի պահերն են եղել: Գուցե ամեն ինչ վերանա, և ոչինչ հավերժ չլինի, բայց հիշողությունները հավերժ մնում են մեր սրտերում: Իսկ երևանյան ամառները հավերժ կմնան իմ սրտում, որպես մանկության ամենաթանկ հուշեր…

Վախենում եմ… Չեմ քնել գիշերը… Անհանգիստ եմ… Տարօրինակ է, հանգիստ եմ… Լացս գալիս է… Լավ է լինելու…

Իմ լսողական ընկալիչը արդեն սովորել էր համարյա ամեն պահի այս նախադասությունները լսելուն:

Սովորական դարձած այս բառերի խումբը, որը անհանգիստ իմաստ էր արտահայտում, շատերի համար անսովոր էր:

-Ինչքան են անհանգիստ: Հլա տեսեք` ոնց են նիհարել:

-Նիհարե՞լ,- մտածում էի ես,- ի՞նչ եմ արել, որ նիհարեմ: Հա, ճիշտ է, պարապում եմ, բայց հա հետո ի՞նչ: Չնայած երևի ամենածանր գործը հենց այդ պարապելն է, եթե իրոք պարապում ես, ոչ թե զբաղվում մտավոր մարզանքով, իբր ֆիզիկականն ավարտել ես:

-Քիմիան և կենսաբանությունը ուղեծրից դուրս առարկաներ են: Չփորձեք համեմատվել մյուս պարապողների հետ: Քիմիան իր մեջ ներառում է և ֆիզիկա, և մաթեմատիկա, և հայոց լեզու, և կենսաբանություն,- ասում էր մեր ուսուցչուհին:

Առաջին քննությանը կարող ենք ասել ցտեսություն: Վերցնել նրա հետ կապված բոլոր հիշողությունները և պահել մեծ կիսագնդերի մի անկյունում, իսկ նյութականը` նկուղի խուլ անկյունում, կամ էլ օգտագործել որպես թուղթ` այրելու համար:

Բացումն արված էր: Կարծում եք հաջորդին արդեն վախ, անհանգստություն չկա՞ր: Գիտեք, եթե այսպես մտածեք, շատ կսխալվեք, քանզի անհանգստությունը եռապատկվել, քառապատկվել էր, և առանց դեղահաբի այդ վիճակից հեշտորեն չէինք կարող դուրս գալ:

-Արդեն փորձ ունեք, ավելի հեշտ կլինի:

Իսկ ոչի՞նչ, որ պատասխանատվությունը ավելի է մեծանում և բարձր ստանալու գաղափարը սկսում է զբոսնել մտքում: «Պատվի հարց է»,- այսպես են ասում մեծերը:  Մենք պատվով հաղթահարեցինք: Եվ հիմա էլ պատվով վայելում ենք մեզ հասանելիք արձակուրդը: Հաջողություն բոլոր նրանց, ովքեր ընդունվեցին այս տարի:

«Կռվում» հաղթեցինք, մնում է «պատերազմը»:

Կանաչ ճանապարհ…

Ես ունեցել եմ շատ երջանիկ և գունավոր մանկություն։ Արդեն փոքր չեմ, բայց ոչ էլ մեծ եմ։ Ես գտնվում եմ  մանկության և երիտասարդության մեջտեղում: Շուտով կավարտվի կյանքի ամենաանհոգ և ամենահետաքրքիր ժամանակահատվածը, և ես այդքան էլ ուրախ չեմ դրա համար։ Երանությամբ եմ հիշում իմ մանկության ուրախ դեպքերը, երբ առավոտից մինչ ուշ երեկո երեխաներով խաղում էինք մեր ամենասիրելի խաղը՝ ֆուտբոլը։ Մենք այնքան կլանված էինք խաղում, որ նույնիսկ չէինք գնում հաց ուտելու: Բոլորի մայրիկները մեկը մյուսի նման գալիս էին մեզ մոտ` բերելով ուտելիք կամ հագուստ, որպեսզի չմրսենք։ Մեզ համար կյանքը շատ հետաքրքիր և բովանդակալից էր անցնում, և մենք չէինք ձանձրանում  երբեք։ Հիշում եմ, որ ամռանը ընկերներով գնում էինք ծիրանի այգիները, ինչպես մենք ենք ասում, «ցոգոլ ուտելու»։ Մի քանի անգամ նույնիսկ քիչ էր մնում մեզ բռնեին, բայց քանի որ մենք շատ համախմբված էինք, կարողանում էինք շուտ կողմնորոշվել և արագ ծլկել այգիներից։

Հիշում եմ և շատ եմ կարոտում մանկությունս։ Ես ունեցել եմ գունավոր և ուրախ մանկություն, սակայն այս ժամանակներում կան շատ երեխաներ, որոնք չեն կարողանում վայելել իրենց մանկությունը: Ավաղ, շատ եմ ցավում։ Երեխաների մի մասը աշխատում է` իր ընտանիքին օգնելու համար և չի հասկանում, թե ինչպես անցավ մանկությունը, իսկ մյուս մասն ամաչում է իր վիճակից, և առանձնանալով մնացած երեխաներից, դառնում է ինքնամփոփ:

Ինձ շատ է հուզում այս հարցը. նրանք կմեծանան, բայց չեն  ունենա ուրախ հուշեր մանկությունից։ Մանկությունը կյանքի ամենաքաղցր ժամանակահատվածն է,  թեև շատ չի անցել այդ օրերից, բայց արդեն կարոտել եմ․․․

Մի օր ընկերուհիներով դասից տուն էինք գալիս։ Հանկարծ հիշելով հայրիկիս խոսքերը՝ ասացի նրանց․

-Գիտեք, երեխեք, պապան ասում ա, որ մենք գնալու ենք տատիկենց տուն, իսկ իրանք` Ռուսաստան։ Մի կիսամյակ դասի կգանք ու կմեկնենք իրենց մոտ։

Այդ պահին երեխաները ցույց տվեցին, որ տխրել են, որ չեն ուզում` ես գնամ։ Բայց եղավ անսպասելին։

Նրանք մտածում էին, որ այլևս հետ չեմ վերադառնալու։ Երբ գնացի, որոշ ժամանակ զանգում էին, իսկ հետո պարզապես չէին ուզում զանգել։ Ես ամեն հարմար առիթ փնտրում էի, որպեսզի կարողանայի կապ հաստատել նրանց հետ, բայց փորձերս ապարդյուն էին անցնում։ Այնպես եղավ, որ մինչ մեր գնալը՝ ծնողներս հետ վերադարձան։ Բախտի բերմամբ մենք վերադարձանք մեր մշտական տուն։ Առաջին իսկ օրը ուրախ վազեցի ընկերուհիներիս մոտ, այդ պահին նրանք միասին էին և ինձ անտարբեր ընդունելուց հետո կարծես չէին ուզում շփվել ինձ հետ։ Ես իրենց հարցեր էի տալիս`թե ինչպե՞ս են, ի՞նչ են անում, ինչո՞վ են զբաղված։ Բայց նրանք, անտեսելով իմ հարցերը, ուրիշ թեմայից էին խոսում միասին։

Մի քանի օր անց պատուհանից տեսա, որ նրանք բակում խաղում էին։ Մի սարսափելի զգացողություն, երբ վաղեմի ընկերներդ մոռացել են քեզ և քեզ հետ կապված հիիշողությունները։ Շատ էի տխրել, քանի որ ինձ չէին կանչել իրենց հետ խաղալու։ Տանը նստած մտածում էի․«Կարո՞ղ ա իրենց նեղացրել եմ», և այդ պահին դուռը թակեցին։ Դուռը բացելուն պես ուրախացա, բայց ուրախությունս կարճ տևեց։ Ընկերուհիներիցս մեկն էր, որը եկել էր ինձ ասելու․

-Ես չեմ ուզում քեզ հետ շփվել։

Իսկ ես ընդամենը պատասխանեցի․

-Դու ինձանից առաջ անցար։

Չգիտեմ ինչու այդպես ասաց, կամ ես ինչու այդպիսի պատասխան տվեցի։ Հասկանում եմ, կարող էի այլ կերպ պատասխանել, բայց դա տևեց ընդամենը վարկյաններ, և ես պատասխանեցի բնազդաբար։ Ես այս ամենը պատմեցի մայրիկս. էլ չէի կարողանում մեջս պահել։ Մայրիկս բարկանալով ասաց.

-Ես քեզ վաղուց զգուշացնում էի, որ ինչ-որ մեկին լիովին չվստահես։

Այդ պահին խորթ թվացին մայրիկիս խոսքերը, բայց հետո հասկացա։ Նա ևս այդպես չէր ուզում։ Ինձ վաղուց զգուշացրել էր, բայց ես ականջի հետև էի գցել այդ խոսքերը։

Անցան ամիսիներ, արդեն դպրոց էինք գնում և ընդհանրապես չէինք շփվում իրար հետ, կարելի է ասել, որ արդեն ես էլ ցանկություն չունեի շփվել այնպիսի մարդկանց հետ, ովքեր ամեն ինչ շուտ մոռանում էին։

Մի օր նրանցից մեկը բարձրաձայն ասաց.․

-Էլ չեմ ուզում, որ կռված մնանք։ Արի բարիշենք:

Իսկ ես… Ես նույնպես չէի ուզում այդպես մնալ։ Անտանելի է, երբ սովորում էինք նույն դասարանում, բայց ոչ մի կերպ նրանց ինձ  դասընկեր չէի համարում։ Փորձեցի ես էլ պատասխանել  իր հարցին․

-Ես էլ չեմ ուզում։

-Ուրեմն վե՞րջ, մենք նորից ընկերուհինե՞ր ենք։

-Ընկերուհիներ ենք,- ժպտալով պատասխանեցի։

Այս ամենից անցել է երկու տարի ու հիմա շատ ուրախ եմ, որովհետև երկուսն էլ կողքիս են։ Չգիտեմ ինչպես կհասկանաք․ ուրախ եմ նաև, որ այդպիսի դեպք տեղի ունեցավ, և ես հասկացա կորցնելու ցավը։ Հիմա մենք բոլորս միասին լավ ընկերուհիներ ենք և ամեն ինչ կանենք, որ պահպանենք մեր ընկերությունը:

Այս կանքը մարդուն մեկ անգամ է տրվում։ Եվ պետք է այնպես պլանավորես քայլերդ, որ հետո չփոշմանես։ Իսկ լավ ընկերներ կամ ընկերուհիներ ունեցողը այս կյանքում մեծ դեր ունի։ Ես համոզված եմ, որ լավ ընկերուհիներ ունեցողը ևս պետք է լավը լինի։ Միգուցե իմ մեղավորությունն էլ կար, բայց ոչինչ, պետք է կորցնելուց հետո սկսես գնահատել։