Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Մեկ շաբաթից կգա աշունը։ Ահա թե ինչպես եմ ես այն պատկերացնում։ 

Սեպտեմբերի մեկին կգնանք դպրոց։ Ամեն տարվա նման մեզ կխոստանանք, որ լավ ենք սովորելու։ Կբաժանեն գրքերը։ Տանը կուսումնասիրենք դրանք։ Հաջորդ օրը բոլոր ուսուցիչները կհարցնեն, թե ինչպես ենք հանգստացել։ Բնականաբար մենք էլ իրենց կպատասխանենք, որ լավ։ Կբացենք գրքերը, կկարդանք դասը, մեկ անգամ էլ ուսուցիչը կբացատրի, կտա հանձնարարություն, դասը կավարտվի։ Կգա մյուս ուսուցիչը, տեղի կունենա նույնը, ինչ-որ անցած դասին եղավ։ Եվ այդպես յոթ դաս շարունակ։ Հետո կգնանք տուն, հաց կուտենք, տասը րոպե կհանգստանանք և կանցնենք տնայինների կատարմանը։ Սկզբից դասը կսովորենք, հետո գրավորները կանենք։ Ավարտելուց հետո կգնանք մյուս դպրոցները կամ խմբակները։ Մեկը կգնա պարի, մեկը՝ երաժշտական դպրոց, մեկը՝ լողի, մեկը՝ անգլերենի։ Հետո հոգնած կգանք տուն, էլի մի քանի րոպե կհանգստանանք և կանցնենք խմբակի կամ դպրոցի հանձնարարությունների կատարմանը։ Կանենք ամեն ինչ, կնայենք ժամին և կտեսնենք, որ մեկ ժամից պետք է քնել։ Դրսում անձրև կսկսվի։ Մի մասը կտխրի, մյուս մասը՝ կուրախանա։ Մի ժամը արագ կանցնի։ Ստիպված կգնանք քնելու, որ կարողանանք առավոտյան շուտ արթնանալ։ Կսկսվի նոր օր։ Մեկի մոտ միգուցե մի բան փոխվի, մյուսի մոտ մնա նույնը։ Կանցնի մեկ շաբաթ, երկու շաբաթ, երեք շաբաթ։ Մեկը կձանձրանա, մյուսը՝ ոչ։ Կսկսենք անհամբեր սպասել աշնանային արձակուրդին։ Եղանակը կցրտի, այգիները կդատարկվեն։ Բակերից այլևս չի լսվի երեխաների խաղի ձայնը։ Վերջապես կանցնենք արձակուրդի։ Մեկ շաբաթ տունը կմնանք։ Հետո նորից կգնանք դպրոց, ու հաստատ դասարանում որևէ մեկը հիվանդ կլինի։ Բոլորը հերթով կսկսեն հիվանդանալ։ Կանցնի մեկ ամիս։ Կմոռանանք սեպտեմբերի մեկին մեզ տված խոստումը։ Կսկսենք ծուլանալ։ Մի խոսքով, կյանքը մի տեսակ ձանձրալի կանցնի ու անհետաքրքիր։
Ահա այսպես՝ ես ամեն օգոստոսի վերջին տխրում եմ, սկսում եմ մտածել սպասվող ձանձրալի և անհետաքրքիր աշնան մասին։
Բայց իրականում սրանք միայն պատկերացումներ են, որոշ չափով իրական, որոշ չափով էլ ՝ոչ։ Մենք երևի բոլորս էլ այսպես ենք մտածում, քանի որ բոլորս շատ ենք սիրում ամառը և դժվար ենք համակերպվում նրա ավարտի հետ։
Իրականում աշունը կարող է անցնել շատ ավելի հետաքրքիր, քան ամառը, եթե կարողանանք ամեն ինչի մեջ տեսնել լավը և ուրախանալ կյանքով։

Լուսանկարը՝Դիանա Շահբազյանի

Միշտ  էլ  մասնագիտություն ընտրելը շատ դժվար խնդիր է եղել: Փոքր ժամանակ ուրիշ բան ես ուզում դառնալ, բայց  երբ մի քիչ մեծանում ես ու  հասկանում, թե ինչ ժամանակներում ես ապրում, հասկանում ես, որ պետք է ընտրես այնպիսի մի մասնագիտություն, որ ունենաս աշխատանք և ապրես քո հայրենի տանը: Դրա համար էլ ես ընտրեցի տրակտորիստի մասնագիտությունը: Երբեք ինձ չի գրավել արտերկիր գնալու և այնտեղ աշխատելու գաղափարը: Ճիշտ է, այնտեղ ավելի բարձր աշխատավարձ են ստանում, բայց ես ցանկանում եմ մնալ իմ հայրենիքում և աշխատել այստեղ: Ապրելու եմ գյուղում` Օձունում, այստեղ ես հող կմշակեմ իմ սեփական տեխնիկայով: Մտածել եմ նաև, թե ինչպես այն ձեռք բերել.  կգնամ մի քանի տարի արտերկրում աշխատելու, գումար հավաքելու, հետո վերադառնալով կգնեմ դրանք: Այսպես ես ոչ մի գործատուից կախում չեմ ունենա և կունենամ աշխատանք և ստիպված չեմ լինի հեռանալ իմ տնից և հայրենիքից: Ես շատ եմ սիրում իմ գյուղը, իմ տունը, մեր դաշտերն ու անտառները: Ես մնալու եմ գյուղում:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Աստղերի համար հարյուր տարին, հավասարազոր է մեր ապրած մեկ վայրկյանին, իսկ աստղերը այնքան հեռու են, որ նրանց լույսը Երկիր հասնելու համար պահանջվում է ամենաքիչը վեց հարյուր տարի: Այսպիսի ահռելի թվերով խոսելը բավականին հեշտ է, այնինչ եթե սկսենք պատկերացնել, ապա դա կլինի այն, ինչ մեզ մոտ՝ Երկրի վրա, անվանում են հավերժություն: Մենք տեսնում ենք աստղերը, բայց արդյո՞ք աստղերը տեսնում են մեզ… Չեմ կարծում, քանի որ հաճախ այն աստղերը, որոնք մենք տեսնում ենք, արդեն մահացած են:

Աստղագետ Գաբրիել Օհանյանը, որին մենք ծանոթացել էինք նախորդ օրվա «աստղային ճանապարհորդությունից», մեզ ծանոթացրեց Բյուրականի աստղադիտարանի ավելի երիտասարդ աստղագետների և գիտաշխատողների հետ:

-Բարև ձեզ: Մենք հետաքրքրված ենք երիտասարդ աստղագետներով: Ուզում ենք ֆիլմ նկարել: Կարելի՞ է:
-Բարև ձեզ, ներողություն, երիտասրդ ասելով դուք ի՞նչ տարիք նկատի ունեք,- խոսեց տարքիքով ամենամեծը:
-Ձեր տարիքի:
Ժպտացինք:
-Լավ, բարի, համեցեք:
Նրանց թիմը պատրաստակամորեն տվեց համաձայնություն հարցազրույց տալու:
-Թիմով հինգն էինք, բայց ինչպես նկատում եք, չորսս ենք մնացել: Մեր խմբից մի ակտիվ երիտասարդ որոշեց դառնալ ծրագրավորող: Հիմա ծրագրավորումն ավելի բարձր է վարձատրվում, քան աստղագիտությունը:
-Ինչպե՞ս որոշեցիք դառնալ աստղագետ:
-Մեր ճանապարհները միևնույն ձևով են անցել: Սկզբից կիրք աստղերի նկատմամբ, հետո մի քիչ գիտություն: Ոգևորությունը ժամանակի ընթացքում  մի քիչ մարում է, ավելի ճիշտ, փոխվում է սիրո: Իսկ եթե սերը դադարեց, ապա ուղղակի հրաժարվիր այդ մտքից. դա քեզ օգուտ չի տա: Դու կդառնաս զոմբի, որ փող է աշխատում, ոչ թե ապրում:
-Ձեր երեխաներին կթողնե՞ք զբաղվեն աստղագիտությամբ:
-Եթե հասկանամ, որ նա իրեն գտնում է աստղագիտության մեջ, ապա` այո:
-Դրսում ավելի լավ են վարձատրվում, չէի՞ք ուզենա տեղափոխվել այնտեղ:
-Մենք հաջողակ ենք, հաջողակ այնքանով, որ կարողանում ենք դրամաշնորհներ ստանալ սիրած աշխատանքով զբաղվելու համար և հաճախ ենք գնում տարբեր երկրներ ուսումնասիրություն կատարելու, բայց միշտ մնալ այնտեղ չենք պատրաստվում:
Երկար ու հաճելի զրույցից հետո որոշեցինք  պտտվել այգում, որը իմիջիայոց, լի էր մեծ  եղևնիներով: Կարծես այն էներգետիկ ճգնաժամը, որը պատել էր պատերազմական իրավիճակում գտնվող մեր երկրին,շրջանցել էր այգին և աստղադիտարանը: Մինչդեռ այդպես չէր. Այստեղ էլ շատ ցուրտ էր, սակայն կարծում եք այդտեղի գիտաշխատողները կամ հենց ինքը` Վիկտոր Համբարձումյանը չի՞ ցանկանցել տաքության մեջ ապրել: Վերջերս մի լուսանկարի հանդիպեցի համացանցում, որտեղ Վ. Համբարձումյանն էր`պատերազմի տարիներին ցրտից կուչ եկած աշխատասենյակում: Այնինչ դրսում`աստղադիտարանի այգում, որը Բուսաբանական այգու մի մասն է համարվում, 40 հա տարածքում բազմաթիվ ծառեր կային:
Կարծես հենց այդ աշխատանքից էր, որ աստղագետները շարունակում են իրենց և գիտական աշխատանքը, և չեն դադարում լինել մեծ հայրենասեր` նմանվելով Վ. Համբարձումյանին:

Ես պատրաստվում էի մեր երկարաշունչ հոդված գրել աստղագիտության ու նրա ամեն օր բացահայտվող նոր հայտնագործությունների մասին, սակայն կարծում եմ, հենց այս պատմությունը ամեն ինչ ասում է մարդու մարդ մնալու մասին:

Ես գտա այն, ինչ փնտրում էի Հայաստանում, ես գտա այն աստղերին, որոնք իսկապես  պետք են Հայաստանին, և որոնց լույսը երբեք չի մարում:

Վերջապես ավարտվեց այս ուսումնական տարին ևս, որն ինձ համար դարձավ վերջինը դպրոցում։ Դպրոցի և համալսարանի սահմանաբաժանին ունեի միայն երկու ամիս` կյանքս փոխելու ու հասուն կյանքին պատրաստվելու համար։ Ի՞նչը կարող էր ավելի արագ և արդյունավետ լինել այս դեպքում ու կտրուկ շրջել աշխարհայացքս, եթե ոչ ամառային դպրոցը։ Հենց այսպես էլ մտածում էի ու արդեն փնտրտուքների մեջ էի, երբ դեմ դիմաց կանգնեցինք ես ու «ԱրքաՆե 2015»֊ի մասնակցի հայտադիմումը։ Ավելի լավ ի՞նչ կարող էր լինել։ Դիմեցի, ընտրվեցի ու գնացի Ստեփանավան։ Դիմելուս օրվանից մինչ «ԱրքաՆե» ոտք դնելս անընդհատ մտածում էի, թե ինչ կարող է նշանակել դպրոցի անվանումը։ Ամեն ինչ պարզվեց տեղում․․․

Այստեղ արդեն իմացա, որ «ԱրքաՆե»֊ն (նախկինում՝ GLOW` Girls Lead Our World) ամառային դպրոցի «հայաֆիկացված» տարբերակն է։ Արքանան եղել է Վանի թագավորության արքա Արամեի կինը, իսկ դպրոցի «ԱրքաՆԵ» անվանումը հստակ ընդգծում է, որ այն միայն աղջիկների առաջնորդության ու զարգացման ամառային դպրոց է։ Այս տարի մեր արքունիքում հավաքվել էին ավելի քան 40 արքայադստրիկներ Հայաստան աշխարհի տարբեր նահանգներից։ 7 օր շարունակ նրանք հետևեցին «արքունական» օրակարգին՝ ամեն օր ժամանակ հատկացնելով մարմնամարզությանը, պարերին, դասախոսություններին, խաղերին, բուռն քննարկումներին և, իհարկե, պալատական խնջույքներին։ Մասնակիցներից յուրաքանչյուրն այս օրերին ճանաչեց ինքն իրեն, զգաց իրեն մեծ թիմի անդամ, ներկայացրեց իրեն որպես առաջնորդ, որպես ապագա թագուհի՝ հոգաց շրջակա միջավայրի ու շրջապատող մարդկանց մասին։ Յուրաքանչյուրի բնավորության մեջ ու խառնվածքում արմատացան հաստատակամությունն ու վստահությունը, հանդուրժողականությունն ու հոգատարությունը, յուրաքանչյուրի ներսում գլուխ բարձրացրեց պատանի առաջնորդը։ Անզեն աչքով էլ կարելի էր նկատել, որ մեր աղջիկներն արդեն էլ այնպիսին չէին, ինչպիսին որ ժամանել էին «արքունիք»։

Մենք ամառային դպրոցի 8-րդ շրջանավարտներն էինք, մեր արքունիքի 8-րդ իշխանազուն սերունդը։

Հիմա արդեն համոզված եմ, որ «ԱրքաՆե»֊ի շնորհիվ պատրաստ եմ հասուն համալսարանական կյանքին, գիտեմ, որ իմ ձեռք բերած գիտելիքների ու հմտությունների շնորհիվ կհաղթահարեմ ճանապարհիս հայտնված ցանկացած խոչընդոտ, որքան էլ դա բարդ թվա։

Լուսանկարը՝ Սամվել Մքոյանի

Ամեն բնակավայր ունի իր ծագումն ու պատմությունը, հետևաբար, Վահագնի գյուղը բացառություն չէ: Այն բավականին հին գյուղ է, որի կառուցման գործում մեծ դեր են ունեցել յոթ գերդաստանների ավագները՝ Քոչինը, Վարդումը, Փարեմուզը, Կոստանդը, Մարտիրոսը, Մոսինը և Կիրակոսը: Այդ յոթ գերդաստաններն իրենց ավագներով Ղարաբաղից տեղափոխվում են Լոռի: Երկար դեգերումներից հետո կանգ են առնում Շահալի բնակավայրում, որը հնում հայտնի է եղել Վերին Հագնի անունով: Կիրակոսի  գերդաստանից  են սերվում Առաքելը, Ներսեսը, Կախը և  Բեգլարը,  որոնք եղել  են  եղբայրներ, և  եկել են   Ղարաբաղից  Իջևանի  Սևքար  գյուղ,  այնտեղից  տեղափոխվել Դսեղ, և  վերջում  հաստատվել Շահալիում մինչ  օրս:   Օրինակ,  մենք՝  Բեգլարյաններս,  Բեգլարի  ծոռներն  ենք: Ունենք  մեծ  գերդաստան,  և  չենք  խզում  բարեկամական  կապերը  այդ  տոհմերի  հետ՝  համարելով  նրանց  մեր  արյունակիցն  ու  ազգականը:

Բնակավայրը գյուղ չի համարվել: 1806-1807 թվականներին յոթ ընտանիքներով կառուցում են Շահալիի եկեղեցին: Գերդաստանների ավագները հավաքվում են, և մի քանի հոգուց բաղկացած պատվիրակություն են ուղարկում կաթողիկոսի մոտ: Կաթողիկոսը հանձնարարում է Ղարաքիլիսայի քահանային՝ բնակավայրն ապահովել հոգևորականով, որպեսզի ծուխ (գյուղ) ձևավորվի: Ղարաքիլիսայի հոգևորականներից մեկը՝ տեր Հովհաննեսը, համաձայնվում է տեղափոխվել Վահագնի և դառնում է գյուղի առաջին քահանան: Այդ յոթ ընտանիքների աջակցությամբ անհայտ վարպետների կառուցած փոքրիկ եկեղեցին՝ Սբ. Նշանը, բավարարում էր համայնքի հոգևոր պահանջները: Զանգակատունը կառուցվում է ավելի ուշ՝ 1838 թվականին: Եկեղեցին գործել է մինչև 1922 թվականը: Այնուհետև այն վեր է ածվել կոլտնտեսության պահեստի: Տանիքը վերջնականապես փլվել է 1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժի ժամանակ: Կանգուն են եկեղեցու պատերը և զանգակատունը: Գործում է 2000 թվականին հիմանդրված Ա. Քոչինյանի անվան միջնակարգ դպրոցը, որի աշակերտները հասել են մեծ հաջողությունների դպրոցում ստացած գիտելիքներով: Գյուղն ունի նորակառույց մանկապարտեզ, և մոտակա ժամանակահատվածում կհանձնվի շահագործման: Ունենք նաև հուշարձան՝ Վահագնիի փառքի հուշարձանը, այն միակն է Հայաստանում, որ խորհրդանշում է նաև Վահագն աստծուն: «Վահագն վիշապաքաղը» կանգնեցվել է Հայրենական Մեծ պատերազմում զոհված վահագնեցիների հիշատակին: Այն իրենից ներկայացնում է հոյակապ համալիր՝ կազմված ճարտարապետական երկու լուծումներից: Վահագնը պատերազմում հաղթած, հերոսացած հայ մարտիկի խորհրդանիշ-կերպարն է, վիշապը՝ պարտված ու ոչնչացած ոսոխը: Համալիրն ամբողջանում է թանգարանային մասով: Այն կառուցվել է բացառապես ժողովրդից հանգանակած գումարներով: Հանգանակությանը մասնակցել են Հայաստանում և արտերկրում բնակվող բոլոր վահագնեցիները: Հուշարձանի հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել 1973 թվականի մայիսի 9-ին: Զոհվածների շարքերում է նաև ամբողջ Լոռու մարզից ռազմաճակատ մեկնած միակ կինը՝ Վահագնիի քաջարի դուստր, բուժքույր Մարուսյա Քոչինյանը: Այժմ հուշարձանը գտնվում է վթարային վիճակում: Գյուղն ունեցել է և հիմա էլ ունի մի շարք անվանի անձիք, որոնցից են՝ քաղաքական գործիչ՝ Անտոն Քոչինյանը, երգահան՝ գուսան Զաքարյանը, Հայրենական պատերազմի հերոս՝ Գառնիկ Վարդումյանը և գրող՝ Լիպարիտ Սարգսյանը: 2013 թվականին ասֆալտապատվեց գյուղի գլխավոր ճանապարհը, նույն թվականին մեծ շուքով նշվեց Ա. Քոչինյանի 100-ամյակը, որի հետ միաժամանակ դպրոցի բակում տեղադրվեց Ա. Քոչինյանի և գուսան Զաքարյանի կիսանդրիները: Համայնքում կա նաև հիվանդանոց, այն անվանվել է Մարուսյա Քոչինյանի անունով: Հիվանդանոցը սպասարկում է շրջակա հինգ գյուղերի բնակիչներին, բժիշկ՝ Աշոտ Հակոբյանի տնօրինությամբ : Արցախյան հերոսամարտին գյուղից շատերը մասնակցեցին, բայց ռազմաճակատ մեկնեցին և հերոսաբար կռվեցին մինչև կռվի ավարտը՝ Մանվել Աբրահամյանն ու Մանվել Հովհաննիսյանը: Այսօր էլ անկախ պետականության օրոք, երբ չկա կոլտնտեսություն, բնակչությունը չի դադարում զբաղվել գյուղատնտեսությամբ, քանի որ դրանով են ստեղծում օրվա հացը: Չնայած դրան, գյուղացիները խոստովանում են, որ անկախություն ձեռք բերելուց հետո կյանքը բավականին դժվարացել է: Չկա աշխատանք, մարդիկ մատնված են գործազրկության, այդ իսկ պատճառով լքում են հայրենիքը, որպեսզի գումար վաստակեն՝ ընտանիքի նյութական պահանջները ապահովելու համար: Ցավալի է, բայց փաստ, որ գյուղը լքում են մեծ մասամբ երիտասարդները, որոնք երբեմն էլ հեռանում են իրենց ընտանիքների հետ՝ անվերադարձ: Խմբակների բացակայությունն էլ ավելի վատ է անդրադառնում երեխաների ու երիտասարդների վրա, նրա համար, որ գյուղում չկա առանձնապես ոչ մի զբաղմունք: Դրա համար էլ շատ երիտասարդ ընտանիքներ իրենց երեխաների ապագան կերտելու համար տեղափոխվում են քաղաքներ: 2014 թվականից սկսած դպրոցին կից կառուցվում է սպորտդահլիճ, որը դպրոցահասակ երեխաներին հնարավորություն կտա մարզվել և իրենց ժամանակը արդյունավետ անցկացնել: Գյուղն օրեցօր դատարկվում է, բայց մենք մեր հույսը չենք կորցնում, և ապագային նայում ենք լավատեսորեն, սպասելով, որ մի օր բոլորը ետ կվերադառնան և կշենացնեն իրենց հայրենի օջախները:

Լուսանկարը՝ Սամվել Մքոյանի

Լուսանկարը՝ Սամվել Մքոյանի

Լուսանկարը՝ Սամվել Մքոյանի

Լուսանկարը՝ Նելլի Բեգլարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Երբ փոքր էինք, մեր ամենասիրած խաղերից մեկը «Կլասն» էր: Մենք ջանք չէինք խնայում այն գծելու համար: Ավելի շուտ նկարում էինք, քան գծում, չմտածելով, որ վաղ թե ուշ անձրև է գալու, և մենք ստիպված ենք լինելու նորը գծել: Բայց մենք դրա համար էլ էինք հնար գտել, որ անձրևից հետո մեր «Կլասը» չջնջվի: Դրա համար գծելուց հետո մի քանի անգամ էլ էինք կավիճը անցկացնում «Կլասի» վրայով և իրար խրախուսում.

-Լավ արեք, որ ավելի մուգ լինի:

Իսկ երբ անձրև էր գալիս, կտրվելուն պես կավիճները ձեռքներիս վազում էինք դուրս` մեր «Կլասին» նոր կյանք տալու, և շատ էինք տխրում, եթե այն ամբողջովին ջնջված էր լինում:

Քիչ չէին կռիվները «գծի» և «ջուրխմիկի» համար: Երկար կռիվներից հետո մենք դիմում էինք տարիքով ավելի մեծերի օգնությանը, որոնք մեր կարծիքով, ավելի փորձառու էին: Դե իհարկե, մենք էլ ունեինք մեր «բախտավոր քարերն» ու «նավսելու խոսքերը», որոնք մեր երևակայության արդյունքն էին: Այսօր տարիքով մեծ և փորձառուն, երեխաների կարծիքով, մենք ենք, ու շատ փոքրեր մեզ են դիմում կանոնները ճշտելու համար:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Վերջերս, երբ ընկերուհիներով դուրս էինք իջել, տեսանք, թե մեր շենքի երեխաներից երկուսը` Մանուելան և Վահեն, ինչպես են «կլաս» խաղում: Մոտենալուն պես սկսվեց մեր ուրախությունը, երբ հայացք ձգեցինք նրանց գծած «կլասին»: Դա ուղղակի տեսնել էր պետք: Այն միաժամանակ և «կլաս» էր, և «կլաս» չէր: Բոլոր վանդակներն անհավասար էին` մեկը քառակուսի էր, մեկը` ուղղանկյուն, մյուսը` հնգանկյուն: Թվերը բոլորը խառն էին գրված. մեկին հաջորդում էր 2-ը, և էլի` 2, մյուսը ինչ-որ անհասկանալի տեսք ունեցող թիվ էր, 9-ը թարս էր գրված, իսկ «Դոմա»-ի փոխարեն գրված էր «2441»: Նրանց կլասի քարերը կլոր էին, իսկ կլասը գծված էր թեք հարթության վրա, և երբ նրանք իրենց քարը գցում էին այն գլորվում էր` որևէ թվի վրա մնալու փոխարեն:

Նրանց ընդհանրապես չէր էլ հետաքրքրում, որ խաղում կանոններ կան: Նրանք 3 հնարավորություն ունեին «Դոմա»-ից տուն ձեռք բերելու համար: Որտեղ ցանկանում էին, այնտեղ էլ կանգնում էին քարը գցելիս:

Մանուելան պատրաստվել էր, որ պետք է գցեր 3-ը, բայց պատահմամբ գցեց 9-ը, և ահա, թե ինչ շարունակություն հետևեց խաղին.

-Վայ, բայց լես լելեքը պիտի քցեի,- տխրելով ասաց Մանուն (նրան կարճ այսպես են անվանում):

-Հա, Մանու, բայց գիծ չի, խաղա,- առանց հասկանալու, թե ինչ է կատարվում, ասաց Վահեն:

-Հա, հիմա լես 9-ը կխաղամ, հետո 10-ը ու կհասնեմ «Դոմա», ցէ՞ Անի,- դիմելով քրոջս ուրախությամբ բացականչեց Մանուն` մոռանալով, որ ինքը 3-ը պետք է խաղար:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Իսկ Մանուի համար «Դոմա» հասելը ամենամեծ ուրախությունն էր: Նա բոլորին շտապում էր տեղեկացնել այդ լավ նորության մասին. «Գիտե՞ս, հասել եմ «Դոմա»:

Նրանք երկուսն էլ դպրոց չեն հաճախում, և նրանց համար մեկ էր` թվերը ճիշտ գրված կլինեն, թե սխալ, արդյո՞ք խաղը կանոններ ունի, կամ էլ, որ կլոր քարով իրենց ուզած թիվը չեն կարող գցել: Այ սա է կոչվում անհոգ մանկություն, երբ քեզ անգամ չի հետաքրքրում դու թվերը ճիշտ գրել գիտես, թե ոչ, ու, շատ մեծ ուրախություն է պարզապես այն, որ դու հասել ես «Դոմա»:

Լուսանկարը՝ Կարապետ Ավետյանի

Ամա՜ռ։ Որքան գույներ և որքան կյանք կա այս մի բառի մեջ։ Տարվա այս եղանակին Հայաստանի տարբեր վայրերում տարբեր ձև է լինում ամառը։ Օրինակ, ամռանը Երևանում շատ շոգ է լինում։ Ճիշտ է, Երևանը մեր մայրաքաղաքն է, այստեղ կան բազմաթիվ ժամանցային վայրեր և այստեղ է կենտրոնացած ՀՀ բնակչության մեծ մասը, բայց չէ որ հենց այդ  բնակչության մի մասն է, որ ամառը ցանկանում է անցկացնել գեղատեսիլ Ստեփանավանում։

Ինչպես հասկացաք, ամռանը Ստեփանավանում շատ են լինում հովեկները, ովքեր շոգից և տապից ուժասպառ ցանկանում են իրենց  հանգիստն անցկացնել Ստեփանավանի զով գրկում։ Ամառը իմ քաղաքում շատ զով է (համեմատած այլ տեղերի), օդը շատ մաքուր է, հանգիստ է. ահա այն բոլոր լավ կողմերը, որոնց ձգտում են մարդիկ Հայաստանի և, ինչու չէ, նաև արտասահմանի տարբեր մասերից։ Այս երևույթից զերծ չի մնում և մեր ընտանիքը։ Ամբողջ ամառ մեր տունը անպակաս է լինում հյուրերով, որոնց շնորհիվ շատ հետաքրքիր է անցնում ժամանակը։

Չափազանց մեծ է  մարդկանց հոսքը մայիս  ամսվա վերջին և հունիս ամսվա սկզբին, երբ սկսվում է եղևնիների փոշոտումը։ Փոշոտման ժամանակ եղևնիներից դեղնավուն ծաղկափոշի է թափվում, որը շատ օգտակար է մարդու առողջությանը։ Այս երևույթին մասնակցելու համար մարդիկ հարյուրավոր կիլոմետրեր են կտրում անցնում։ Այս հարցում մեր բախտը բերել է։ Մեր տունը շատ մոտ է գտնվում անտառին, իսկ փոշին տարածվում է 25կմ շառավղով, այնպես որ, կարիք չի զգացվում հասնել անտառ։ Մի բան պատմեմ սրա հետ  կապված։ Մի տարի փոշոտման ժամանակ մի այնպիսի քամի բարձրացավ, որ ողջ անտառը և հեռվում գտնվող սարերը ամբողջովին  փոշու մեջ էին, կարծես դեղին ամպեր լինեին իջած սարերի փեշերին։

Մինչդեռ  հուլիսի  տապից ազատվելու միակ միջոցը մարդիկ գտնում են Ձորագետում։ Հուլիսյան բարկ օրերին գետում կհանդիպես բազմաթիվ մարդկանց։ Ձորագետն էլ մեր քաղաքի գեղատեսիլ վայրերից մեկն է , որի պաղ ջրերում են իրենց փրկությունը գտնում հազարավոր մարդիկ շոգից ազատվելու համար։ Դե, իսկ արդեն օգոստոսին մարդիկ ցանկանում են իրենց հանգիստն անցկացնել ծովում կամ Սևանա լճում։

Մի խոսքով, շոգ եղանակից ազատվելու համար ձեր ամառային հանգստի մեջ ավելացրեք մի քիչ ցանկություն, մեկ հատ փոխադրամիջոց և ամենակարևորը, Ստեփանավանի զով եղանակից:

Լուսանկարը՝ Դիանա Աբգարյանի

-Արիգա, գալի՞ս ես էսօր գնանք եկեղեցի,- դիմեցի իմ փոքրիկ հարևանուհուն` իմանալով, որ իհարկե չի մերժի:

-Հա, հա,- ուրախացավ նա,- գնամ` մամայիս հարցնեմ, գամ,- և վազեց տուն:

Ես առանձնապես տանից դուրս գալ չեմ սիրում, բայց այդ երեկո եկեղեցի որոշեցի գնալ մի քանի պատճառով: Նախ, որովհետև Օձուն գյուղում իմ հանգստին մի քանի օր էր մնացել, և ես սովորություն ունեմ` չեմ կարող գյուղից հեռանալ առանց մեր եկեղեցին մտնելու: Իսկ մեր եկեղեցին գյուղի կենտրոնն է, հրապարակը, խաղահրապարակը, ժամանցի վայրը և, իհարկե, եկեղեցին: Շնորհիվ մեր գյուղի քահանայի` Տեր Վրթանեսի, եկեղեցին արդեն վաղուց ընդլայնել է իր գործառույթները: Ամեն երեկո, երբ ամառվա շոգը մի քիչ թուլանում է, այստեղ են հավաքվում բոլորը. երեխաները` խաղալու, երիտասարդները` զբոսնելու, մեծահասակները` հանդիպելու և զրուցելու: Գյուղը ապրում է եկեղեցու բակում: Եվ այսպես, որոշեցի գնալ եկեղեցի` մոմ վառելու, գյուղիս բնակչությանը ծանոթանալու և մի քիչ էլ ֆոտո անելու համար: Ես ու Արիգան ծանր ու մեծ ճանապարհ ընկանք:

Լուսանկարը՝ Էլեն Ղարիբյանի

-Գիտե՞ս չէ, հեսա բոլորը մեզ են նայելու,- մի քիչ սրտնեղեցի ես,- բոլորն իրար ճանաչում են, իսկ մենք ստեղից չենք, անծանոթ ենք:

-Հա~,- համաձայնեց Արիգան:

Մենք երկուսս էլ լավ գիտեինք մերոնց: Բայց Արիգային դա այդքան էլ չէր անհանգստացնում: Այդ ես այդքան չեմ սիրում, երբ ինձ են նայում:

Հենց մտանք եկեղեցու բակ, միանգամից ծանոթ մարդ հայտնվեց: Գայանեն էր ու էլի մի քանի հոգի, որոնց ճանաչում էի մեր հանդիպում-դասընթացից:

-Կգա՞ք խաղանք,- միանգամից հրավիրեցին մեզ վոյելբոլ խաղալու:

-Հա, իհարկե,- վոլեյբոլից հրաժարվել չեմ կարող,- արագ մտնենք եկեղեցի ու գանք:

Մոմ վառելուց հետո միացանք խմբին: Շատ էինք, շատ-շատ: Շուրջը տարբեր տարիքի երեխաներ կային, որոնք անդադար վազում ու խաղում էին:

-Դավիթ, արա Դավիթ, մեր գնդակը որդի՞ ա:

-Հնայ, մեծերի կուշտն ա ընգել: Հլա մեր գնդակը տշեք ստի, էլի: Ապրիք:

Վերջապես մի մեծ շրջան կազմեցինք:

-Ժողովուրդ, «դուսեկովի» ա,- հայտարարեց տղաներից մեկը:

Լուսնկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Ես էլ որոշեցի, որ երբ խաղից դուրս գամ, ֆոտո կանեմ, իսկ հիմա կարող եմ հանգիստ խաղալ:

-Դե, դու դուս եկար, հենա ահագին էլ խաղացիր, հոգնած կըլիս, գնա մի քիչ դինջացի,- սրամտում էր տղաներից մեկը` ստիպելով հենց առաջին հարվածից սխալված աղջկան դուրս գալ խաղից:

-Դե, դու էլ դուս եկար, դու էլ շատ խաղ արիր,- շարունակում էր նա իր կատակը, երբ վերջապես ինքն էլ սխալվեց:

-Դե, հմի էլ դու գնա հանգստացի,- հակահարձակման դիմեցին բոլորը,- դու էլ շատ խաղ արիր:

-Ա, ես դուս չտեմ գալ, ես մեղավոր չեմ, կարար  հասներ,- բողոքում էր սրամիտը:

-Դե, որ տենց ա, ես էլ մտնիլ տեմ,- հայտարարեց արդեն խաղից դուրս մնացածը:

-Ես էլ:

-Ոչ մինդ էլ մտնիլ չտիք, էդ ինքը պտի դուս գա:

Լուսանկարը՝ Արմինե Կոստանդյանի

Ի վերջո սրամիտը դուրս եկավ խաղից, շուտով նաև ես: Ամեն անգամ, երբ խաղը վերջանում էր, բոլորս նորից հավաքվում էինք և սկսում նորից: Խաղալիս ուսումնասիրում էի բոլորին և նկատեցի, որ խաղացողների շարքում ամենամեծը կլիներ 14-15 տարեկան, իհարկե, ինձ չհաշված: Փորձեցի հիշել իմ տարիքի կամ ինձնից մեծ իմ ծանոթներին: Բոլորն արդեն աշխատում էին: Շատերն անգամ Հայաստանից դուրս: Այդ պահին իմ երևանցի ընկերներին հիշեցի, որոնք մինչև հիմա մտքում իրենց խոսք են տալիս խաղն սկզբից մինչև վերջ անցնելուց հետո ջնջել համակարգչի միջից: Այստեղ երեխաները հաստատ ավելի շուտ են մեծանում, միևնույն ժամանակ, ավելի պարզ մնալով: Շուտով խաղը վերածվեց վեճի, ու ես հասկացա, որ շատ բան եմ բաց թողել իմ գյուղից: Երևի 12 տարի առաջ, երբ հեռացա այստեղից, մեկընդմիշտ հետ մնացի գյուղի «ջահելությունից»: Եթե չգնայի, գուցե կհասկանայի, թե ինչու են երեխեքը կատակով իրար «լոբի պճղող» ասում, կամ ընդհանրապես, ինչ է նշանակում այդ զարմանալի արտահայտությունը, բայց հիմա արդեն դարձել եմ «էն ըրևանցի աղջիկը», որին գյուղում ոչ ոք չի ճանաչում:

Ընդունելով իմ մեծի պարտականությունը Արիգային կտրեցի խաղից և հայտարարեցի, որ արդեն ուշ է: Առանց ցտեսություն ասելու գնացինք: Մեկ է, ես էլ չեմ հայտնվելու, նրանք էլ դժվար թե հիշեն ինձ: