Ինչպես գիտեք՝ արդեն 11 ամիս է, ինչ գտնվում էի ԱՄՆ-ում, վերջերս վերադարձա Հայաստան։ Գիտե՞ք՝ զգացողություններս փոքր-ինչ դժվար է նկարագրել։ Ընդհանրապես, փոխանակման ծրագրի աշակերտ լինելը դժվար է, քանի որ պետք է հզոր կամքի ուժ ունենաս շատ բաներ հաղթահարելու համար։ Մի քիչ պատմեմ այդ շատ բաների մասին։

Երբ պատրաստվում էի մեկնելու, ունեի տարբեր պատկերացումներ ու ակնկալիքներ։ Աշխատում էի շատ չակնկալել, քանի որ ակնկալիքներ ունենալով՝ ամեն ինչ ավելի է բարդանում, չէ՞ որ ակնկալիքները հիմնականում իրականությանը չեն համապատասխանում։ Շատերը, այդ թվում և ես, փոխանակման ծրագրի աշակերտ ընտրվելով՝ ունենում են իրենց ակնկալիքները ու պատկերացումները։ Օրինակ՝ շատերը ԱՄՆ ասելիս ակամա պատկերացնում են Նյու Յորքը, Լոս Անջելեսը և մի շարք այլ մեծ ու շքեղ քաղաքներ։ Շատերիս պատկերացումներն ու ակնկալիքները, այդ թվում նաև իմը, երևի հենց այդպիսին են եղել մինչև ԱՄՆ գնալը։ Միշտ ԱՄՆ-ը պատկերացրել ենք շքեղությամբ, բրենդային խանութներով, երկնաքերերով։

Բայց հետաքրքիրը այն է, որ ամենևին էլ այդպես չէ։ Երբ արդեն ընտրվել էի որպես Ֆլեքս ծրագրի հաղթող, անհամբեր սպասում էի, թե երբ կուղարկեն հյուրընկալ ընտանիքիս վերաբերող ինֆորմացիան։ Երբ բացեցի այն ու կարդացի, թե որ նահանգում ու այսպես ասած՝ քաղաքում եմ լինելու, ընդհանրապես պատկերացում չունեի դրանց մասին։ Սկսեցի փորփրել, որպեսզի ինչքան հնարավոր է շատ ինֆորմացիա գտնեմ, և պարզվեց, որ ապրելու եմ մի շատ փոքրիկ քաղաքում, որն ընդամենը 2000 բնակիչ ունի։ Շոկի մեջ չէի, ուղղակի ուրիշ պատկերացումներ ունեի։ Ու դրանից հետո էլ, քաղաքիս մասին, մարդկանց մասին տարբեր պատկերացումներ ունեի։

Երբ ասում են՝ մինչև չգնաս և չապրես, չես հասկանա, շատ ճիշտ են ասում։ Ապրելով այդ փոքրիկ քաղաքում, շփվելով տարբեր մարդկանց հետ, ունենալով ամերիկյան դեռահասի առօրյա՝ հասկացա, որ ԱՄՆ-ը ամենևին այն չէ, ինչը շատերս պատկերացնում ենք։ ԱՄՆ-ը ոչ մեծ քաղաքներն են, ոչ շքեղությունները, ոչ հայտնի ու տեսարժան վայրերը ու ոչ էլ Թրամփը կամ կառավարության մեկ այլ դեմք։ ԱՄՆ-ը մարդիկ են՝ իրենց տարբերություններով, բայց մեծ հանդուրժողականությամբ, բարությամբ, ժպիտներով ու ջերմությամբ։ ԱՄՆ-ը գնալով այնքան չես կապվում նյութականին, որքան հոգևորին։

Իհարկե, բոլորիս համար շատ դժվարություններ կային, որոնք մենք պատվով հաղթահարեցինք ու ձևավորեցինք մեր մարդ տեսակը, որը մեր կյանքի ու կայացրած որոշումների վրա մեծ ազդեցություն է ունենալու։ Իսկ բաժանումը իրոք ծանր էր, որովհետև գտել էի իմ երկրորդ ընտանիքը ու երկրորդ տունը՝ օվկիանոսից այն կողմ։ Յուրաքանչյուր մարդ, ում հանդիպել եմ ԱՄՆ-ում, մեծ ազդեցություն են ունեցել իմ կյանքում և դարձրել են ինձ ավելի ուժեղ, պայքարող ու համառ։

Շատ ուրախ էի, որ հետ եմ գալիս Հայաստան, բայց նաև տխուր, որ թողնում եմ իմ մեկ տարվա ստեղծած կյանքն ու բոլոր այն մարդկանց, ովքեր հարազատ էին ինձ դարձել։

Երբ ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց Հայաստանում, աննկարագրելի զգացողություն ունեի ու կարծում եմ՝ ամեն դրսից եկող հայի մոտ էլ կա այդ զգացողությունը, երբ ինքնաթիռը վայրէջք է կատարում։

Մոտ մեկ շաբաթ է, ինչ վերադարձել եմ և փորձում եմ հարմարվել Հայաստանին։ Այո՛, ճիշտ հասկացաք՝ հարմարվել, որովհետև ԱՄՆ-ում այդքան ժամանակ մնալուց հետո Հայաստանում մի տեսակ տարօրինակ է։ Բայց վստահ եմ՝ շուտով ամբողջովին կհարմարվեմ։

Կարոտում եմ ԱՄՆ-ը, կարոտում եմ բոլորին, բայց Հայաստանը իմ հայրենիքն է, և ես շատ եմ սիրում այն։ Վստահ եմ՝ շատ դրական փոփոխություններ են լինելու, իսկ մենք էլ մեր մասնագիտական ուժը ներդնելու ենք մեր հայրենիքը ավելի լավը դարձնելու համար։

Ո՞վ չգիտի մեր արևահամ ծիրանի ու նրա արևաշող տեսքի մասին: Երևի այն ավստրալացին չգիտեր, որ հեծանիվով 10 օրում Թբիլիսիից հասել էր Տաթև ու մեզ հետ սեղան էր նստել: Բայց նա էլ արդեն գիտի, ու վստահ եմ՝ իրենց երկրում մեծ խանդավառությամբ է ներկայացնելու այդ արևի կտոր հիշեցնող մրգի համն ու հոտը: Ինչևէ, ավստրալացուն հանգիստ թողնենք։ Երեկոյան նստած եմ բազմոցին ու իմ սիրած ֆիլմերից մեկն եմ դիտում։

-Մարի՜, Մա՜ր, արի գնանք ծիրան հավաքենք, արդեն հասել է,- առաջին հարկից լսում եմ մայրիկիս ձայնը:

-Մա՜մ, էսօր չէ, էլի, իմ սիրած ֆիլմն են ցույց տալիս,- պատասխանում եմ հոգնած ձայնով:

-Ֆիլմը հետո էլ կնայես, արի գնանք, ծիրանը չի սպասի:

Ինչպես միշտ, համառությունս հյուր է գալիս․

-Չէ՛, չեմ գալիս, և վերջ:

Հինգ րոպե հետո արդեն լսում եմ մեքենայի ձայնը, ու ես երեք վայրկյանից շնչակտուր կանգնած եմ մեքենայի դիմաց։

Հոնքերս կիտած ասում եմ․

-Սպասե՛ք, ես էլ եմ գալիս։

-Հինգ րոպե առաջ չէիր գալիս, քո սիրած ֆիլմն էին ցույց տալիս,- ժպտալով ասում է մայրս:

-Ֆիլմը հետո էլ կնայեմ, ծիրանը չի սպասի,- կրկնում եմ իր խոսքերը:

Արդեն այգում ենք:

Միշտ էլ սիրել եմ բնությունը, խոտի բույրը (ափսոս, ալերգիա ունեմ), արևավառ ծիրանների բույրը: Մի ակնթարթ աչքերս փակում եմ, խորը շունչ քաշում, զգում բնությունը, հետո արտաշնչում եմ ու նորից հոնքերս կիտում, բարձրանում ծառը: Սկսում եմ հավաքել ծիրանները, չէ՜, ինչ ծիրան, «մեղրի կճուճները»։ Մեկ էլ ծայրին՝ ամենավերևում, մի մե՜ծ

մեղրի կճուճ է օրորվում: «Պիտի քաղեմ, ինչ գնով էլ լինի»,- անընդհատ կրկնում եմ մտքումս:

Ներքևից լսում եմ մորս ձայնը․

-Մարի՜, հերի՛ք է, իջիր ցած, շատ բարձր է:

Բայց տարերքիս մեջ եմ, ուշադրություն չեմ դարձնում նրան ու բարձրանում եմ: Քամի միշտ էլ սիրում եմ, մանավանդ, երբ մազերս արձակած են ու խաղում են քամու հետ: Բայց սա այդ դեպքը չէր, մազերս էլ հավաքած էին: Ես բարձրանում եմ ծառի ամենաբարձր ճյուղերից մեկին, իսկ քամին այս անգամ ճյուղերի հետ է խաղում: Երևի ամենաուժեղ ատրակցիոնը այդքան վախենալու չէ, ինչքան այդ ծառի բարակ, օրորվող ճյուղը: Եվ ահա ձեռքս

պարզում եմ, ներքևից մորս ձայնն է գալիս, ինձ եմ պատկերացնում՝ ձեռքերս ու ոտքերս գիպսի մեջ, մեկ էլ՝ մեղրի կճուճը ձեռքումս է:

Մայրս հոգոց է հանում, ու ես ինձնից գոհ իջնում եմ ծառից, ժպտալով, կարծես մի մեծ գործ էի արել աշխարհի համար: Ոտքերիս դողից հազիվ քայլելով վերջապես նստեցի գետնին:

-Այդ մեկը այստեղից էլ կարող էիր քաղել, ո՜նց վախեցրիր,- նախատում է մայրս՝ ինձնից շատ վախեցած, ու ջուրն է մեկնում ինձ:

-Է՜, մամ, սա ուրիշ դեպք է, հարցը ծիրանը չէր,- ասում եմ ես՝ վերջապես դեմքիս հայտնված ժպիտով, մտքումս ինձնով հպարտանալով:

Երբեմն մարդն ինքն իր առաջ պետք է նպատակներ դնի ու իրականացնի դրանք: Գուցե մի ծիրանն օգնեց ինձ, որ ուրախանամ իմ նպատակին հասնելու համար: Մեջբերեմ Լ. Տոլստոյի հայտի խոսքերից մեկը. «Վատ է, մեռնել»։

Հ. Գ. Ֆիլմն այդպես էլ չդիտեցի:

Հունիսի 21, առավոտյան ժամը 6:00. Նեշվիլի օդանավակայանի ճանապարհը: Հոսթ մամայի ձեռքն իմ ձեռքում: Հոսթ պապայի՝ «Կարծես թե երեկ էր, որ քեզ հակառակ ուղղությամբ էինք տանում»: Լռություն: Ճանապարհին անսպասելիորեն առաջացած խցանում: Անհանգստանում ենք:

Օդանավակայանի մուտքը: Ճամպրուկների ծանրության տակ քաշած խորը շունչ: Գրկախառնություններ,վերջին մաղթանքներ ու արցունքներ, լիքը արցունքներ: Միմյանց չմոռանալու ու օրերից մի օր անպայման այցելելու խոստումներ: Ինքնատիրապետման ջանքեր: Դառը ժպիտ:

-Գնացի, սիրում եմ ձեզ:

Թեքվեցի, Ջեքին վերջին րոպեին բռնեց ձեռքս:

-Էս դեռ «ցտեսություն» չի, էս «առայժմ» ա:

-Իհարկե,- ժպտացի ես՝ վերջին անգամ փորձելով հիշողությանս մեջ դրոշմել այնքան սիրելի ու հարազատ դարձած դեմքերը:

Հունիսի 21, 11:07. Վաշինգթոնի օդանավակայան: «Ֆլեքսների» չատից անընդհատ ծանուցումներ: Մի քանի մետր հեռավորության վրա նստած են ընկերներս, որոնց համարյա մի տարի է՝ չեմ տեսել:

-Եվ, ո՞ւր ես:

-Վաշինգթոնում եմ:

-Լավ, ուրեմն շուտով կգտնենք իրար:

Ամբոխի մեջ փնտրում եմ վառ կապույտ շապիկները, որոնցով տարորոշում եմ ընկերներիս:

-Եվաաաաա՜…

Դե, երևի թե էլ կարիք չկա նկարագրելու, թե ինչ է պատահում, երբ երկու հայեր գտնում են իրար:

Հունիսի 22, առավոտյան ժամը 8:10. Վիեննայի միջազգային օդանավակայան: Դեռ 14 ժամ սպասելու ենք: Դե արի ու դիմացիր: Իհարկե, ստեղծագործ ու տաղանդավոր խմբի հետ եմ ճամփորդում, բայց վստահ եմ, որ բոլորիս տաղանդներն ու մտքերը միասին 14 ժամ մեր զբաղվածությունը չեն ապահովի: Պարապությունից ծանր տանջանք չկա:

Հունիսի 22, երեկոյան ժամը 10:20. Թռանք: 3 ժամից կլինենք Երևանում: Թվում է, թե սիրտս ուր որ է կկանգնի:

Հունիսի 23, գիշերվա ժամը 3:05.

-Հը, սիրտդ սկսեց արա՞գ խփել,- հարցրեց կողքիս նստած հայ տղամարդը:

20 րոպեից Հայաստանս գիրկս կառնեմ:

Ի՞նչ 20 րոպե: Ամեն րոպեն մի տարի էր թվում: Աչքերս լցվեցին, շունչս ծանրացավ, ամբողջ մարմնովս սարսուռ անցավ: Տնեցիք դռների մյուս կողմում են: Հայաստանի զով քամին նուրբ շոյեց դեմքս, ու ականջիս շշնջաց.

Սա Երևանն է, այստեղ դու տանն ես,
Ուր քեզ սպասում են դեռ կեսգիշերին…

Հեղափոխության հետ կապված ցույցերը, բողոքի ակցիաները, երթերը ավարտվեցին: Ի վերջո, մենք հասանք մեր նպատակին: Երևան գնալ չկարողացա, թեպետ շատ էի ուզում: Չէի խոսի էս դեպքերի մասին, եթե ես էլ ինչ-որ դեր չունենայի: Գյուղում շատ պատանիներ համախմբվեցին և կազմակերպեցին բողոքի ակցիաներ մեր գյուղում, երբեմն էլ մյուս գյուղերում:

Ապրիլի 23-ին առաջին անգամ արեցինք երթը: Գյուղն ունի երկու դպրոց՝ իր ազատություն ցանկացող պատանիներով: Չնայած այն բանին, որ այն դպրոցում, որտեղ ես եմ սովորում, միայն ես ու քույրս էինք մասնակցում ցույցերին, այնուամենայնիվ, մենք համառորեն մյուս դպրոցի աշակերտների հետ գնացինք: Դպրոցում որոշ խնդիրներ առաջացան իմ՝ ցույցերին մասնակցելու հետ կապված: Նույն օրը հրաժարական տվեց Սերժ Սարգսյանը, ու էդ նորությունից հետո էն մարդիկ, ովքեր ինձ արգելում էին մասնակցել, մեղմացան ու իրենք էլ մասնակցեցին:

Մենք ոտքով 3 կմ գնում էինք, 3կմ հետ էինք գալիս: Մենք մտածում ու պլակատի վրա էնպիսի տողեր էինք գրում, որ մարդկանց մեջ եռանդ էր մտցնում: «Քանի որ կա Ապարանը, չի վախենա Փաշինյանը», «Keep calm and love Nikol» ու նմանատիպ այլ նախադասություններ:

Գիտեք, որ գյուղը սիրում է բամբասել, քննադատել, հետևից խոսել, «անուն կպցնել»:

Էդ էն ժամանակն էր, երբ դու գետնին կարող էիր հանգիստ նստել, որովհետև չէին ասի. «Էս մարդու աղջիկը չի ամաչել, գետնին ա նստել կամ պառկել»:

Էդ էն ժամանակն էր, երբ դու ճանապարհի մեջտեղում պարում էիր, չէին ասում. «Հլը էսինչ մարդու աղջկան նայի, չի էլ ամաչում, ճամփի մեջտեղը պարում ա»:

Էդ էն ժամանակն էր, երբ դու արդեն տուն ես գնում ու ինչ-որ բարի մարդ ուզում է իր մեքենայով տանել տուն, չէին ասի. «Էս աղջիկը ինչ վատ աղջիկ ա, չամաչե՞ց՝ անծանոթ մարդու ավտոն նստեց»:

Ու այսպես էդ օրերին գյուղում հավես հեղափոխություն եղավ: Որոշ մարդկանց մասին մեր կարծիքը փոխվեց, որոշ մարդկանց հետ էլ ավելի մտերմացանք: Սովորեցինք մեր ազատության, մեր բարեկեցիկ կյանքի համար պայքարել, գլուխ բարձրացնել: Ու գալիք սերունդներին շատ ավելին սովորեցնել:

Ողջույն, այսօր ուզում եմ մի հետաքրքիր մարդու մասին խոսել: Գոռ Պապերտյանի մասին պետք է պատմեմ, ով տարիքով մի փոքր մեծ, բայց հոգով երիտասարդ է: Նախքան պատմելը, մի փոքր ներկայացնեմ, թե որտեղից եմ ճանաչում նրան:

Առավոտ էր, արթնացա հեռախոսի զանգից։ Քույրս էր, պատասխանեցի և նա ասաց, որ մի մարդ կա, ով ուզում է գնալ հին գյուղ, սակայն տեղանքին այդքան էլ ծանոթ չէ, գուցե ես ուղեկցե՞մ նրան: Դե, ես համաձայն էի, զանգեցի Գոհարին, որ միասին գնանք: Նա էլ համաձայնեց:

Շուտով տեսանք Գոռին և նրա հետ ճանապարհ ընկանք: Այդ ընթացքում պատմում էինք թե՛ մեր նոր գյուղի, թե՛ հին գյուղի մասին: Իսկ հետո սկսեցինք մեր «հարցաքննությունը»: Դե, նա էլ մեծ հաճույքով պատասխանում էր:

Գոռը Հայաստանի տարբեր վայրերով էր շրջել, լուսանկարել էր եկեղեցիներ, խաչքարեր, այն ամենը, ինչը վկայում է, որ այդտեղ մենք՝ հայերս ենք եղել: Նա ասում էր, որ օնլայն քարտեզների վրա հայկական մի շարք վայրեր նշված են որպես ադրբեջանական տարածքներ: Նա նաև ասում էր, որ Ադրբեջանը միլիոններ է ծախսում կեղծ գրքեր

տպագրելու համար, սակայն եթե ինքը լուսանկարի, մի փոքր պատմություն գրի, և տեղադրեն տարբեր տուրիստական կազմակերպությունների էջերում, բոլորը կիմանան, որ դա մերն է, ոչ թե Ադրբեջանինը:

Ինտերնետում շատ ճշգրիտ տեղեկություններ կան Հայաստանի հնագույն եկեղեցիների մասին և նրանց մասին, որոնց մասին շատերը չգիտեն, որոնք դժվար վայրերում են:

Նա Ռուսաստանում է բնակվում և եկել է Հայաստան հենց այդ աշխատանքը կատարելու համար: Ասում էր, որ եթե միայն Ռուսաստանում էլ կարդան, դա հսկայական աշխատանք կլինի:

Երբ հարցրինք՝ միայնակ է աշխատում, թե թիմ ունի, նա պատասխանեց, որ մենակ է աշխատում, սակայն առաջիկայում նախատեսում է լուսանկարիչների թիմ հավաքել, որովհետև այնքան պատմամշակույթային կոթողներ ունենք, որ ինքը մենակ չի հասցնի:

Նաև մտածում էր Հայաստանի տարբեր վայրերից երեխաներին տանել ուրիշ համայնքներ և ծանոթացնել այնտեղի պատմությանը, եկեղեցիների և մեր ազգայինը պահող ամեն ինչի հետ:

Նրա գաղափարը հրաշալի էր, մենք մեծ ոգևորությամբ էինք լսում, հարցեր տալիս:

Շուտով հասանք հին գյուղ, այնտեղ համայնքաբնակները թութ էին թափ տալիս, գնացինք դա էլ նրան ներկայացնելու:

Երբ արդեն հետ էինք գալիս, ես չեմ հիշում վերջին ոլորանները ոնց հաղթահարեցի, բայց հիշում եմ, որ հետներս ջուր չէինք վերցրել, ես էլ ծարավից «մեռնում» էի: Հետո հրաժեշտ տվեցինք Գոռին և վերադարձանք տուն:

Հ. Գ. Առաջարկում եմ՝ եթե կան լուսանկարիչներ, ովքեր պատրաստ են օգնելու, թող միանան Գոռին, կարծում եմ, հետաքրքիր նախաձեռնություն է իրականացնում: Եվ ուրեմն՝ քայլ արա, միացիր Գոռին: