milena baghdasaryan

Այս տետրն էլ վերջացավ…

Գրչիս թանաքն ավարտվում է, փոխում եմ գրիչս, տետրիս 48 թերթերը  լցվում են, 96 թերթանոցն եմ վերցնում: Տանը բոլորը ննջում են, հաճելի լռություն է, միայն գրչիս՝  թղթին  թեթև հպվելու հազիվ նշմարվող ու  խորհրդավոր ձայնն է լսվում:

Մութ փողոցում մի լուսավոր պատուհան կա. իմն է: Իսկ պատուհանից ներս պատեր չեն, այլ մի ուրիշ մոլորակ՝ հեռու առօրյա հոգսերից ու դուրս` ժամանակ և տարածություն հասկացություններից: Իմ մոլորակում չարը տեղ չունի, աշխատում եմ միայն բարու, բարության և բարի արմատով կամ այն իրենց մեջ կրող այլ բառերի հետ աշխատել,  հերոսներս էլ՝ անշոշափելի, բայց երևակայությանս մեջ ապրող արևագույն էակներ են: Արևագու՞յն. այո՛, չէ՞ որ  ամեն երեկո, երբ ամոթխած  արևը տխրությամբ  կարմրում ու հետաձգում է հրաժեշտի պահը, որ մի քիչ էլ մնա մեզ հետ, ես աչքերով փորձում եմ կլանել լույսն ու ջերմությունը և ժամեր անց դրանք արտացոլել իմ տողերում, հերոսներիս էլ այդպես պայծառ ու ջերմ ստեղծել:

Առաջին փոքրիկ բանաստեղծությունս գրել եմ 39 տառերը յուրացնելուց հետո. մայրիկիս էր նվիրված: Անկեղծ էի գրել, մանկական միամիտ մտքերով ու  բառերով: Դրան հաջորդող այլ փորձերից հետո, չեմ հիշում՝ ինչու՞, չշարունակեցի գրել: Մի օր էլ՝  մյուս օրերի նման սովորական մի օր, դասից տուն վերադառնալու ճանապարհին գլխումս սկսեցին պտտվել նոր բանաստեղծությանս առաջին երկու տողերը: Արագ գնացի տուն ու գրի առա դրանք. մի քանի գեղեցիկ տողեր էլ ավելացրի ու կրկին գրեցի բանաստեղծություն՝ առաջին բանաստեղծությունիցս տարիներ անց: Երբեք չսիրահարված մարդու ձեռքով գրված բանաստեղծություն սիրո մասին, որ շատ բան փոխեց իմ կյանքում ու նորանոր արձակ և չափածո  ստեղծագործություններիս նախաբանը եղավ:

Երկարատև ու ցրտաշունչ ձմեռվանից հետո մի փոքրիկ ձնծաղիկով նոր գարուն մուտք գործեց իմ կյանք:  Գուցե ճիշտ են ասում, որ երկար ժամանակ չգրելուց հետո ավելի մեծ սիրով ես գրիչը ձեռքդ վերցնում ու խոսում թղթի հետ, կարծես գրկում ես  երկար տարիներ չտեսած մերձավորիդ, որին շատ էիր կարոտել ու ամբողջ կարոտդ փորձում ես արտահայտել ամուր գրկախառնության միջոցով:  16 տարեկանում մեծ հանդգնություն կլինի իմ կողմից ինձ գրող անվանելը, չգիտեմ էլ՝ կհամարձակվե՞մ երբևէ կրել գրող-լրագրողի պատվավոր տիտղոսը, թե՞ ոչ, բայց մի բան գիտեմ հաստատ. յուրաքանչյուր ավարտվող տետրին նորն է փոխարինելու, ու գրիչի միջուկի դատարկվելուն պես նոր գրիչ եմ ձեռքս վերցնելու, որպեսզի նոր գրիչով նոր հեքիաթներ «խզբզեմ» թղթին ու նոր մոլորակներ հայտնագործեմ:

Այս տետրն էլ վերջացավ, ներշնչածս արևի ջերմությունն էլ արդեն սպառվում է: Սենյակիս լույսն անջատեմ՝ վաղն էլ արևին հանդիպելու, ջերմություն ու լույս կլանելու և մի նոր սպիտակ տետր սևացնելու ակնկալիքով, մի նոր ձնծաղիկ ստեղծելու ու կրկին կյանքումս գարուն բերելու հույսով:

Անավարտ հարցազրույց

Հարցազրույց տատիկիս Վարդանուշ Մուրադյանի հետ

Լուսանկարը՝ Քրիստինե Սարգսյանի

Լուսանկարը՝ Քրիստինե Սարգսյանի

Վարդանուշը` հորական տատիկս, 88 տարեկան է: Քանաքեռցի է եղել, ամուսնացել է պապուս` Խաչիկ Թովմասյանի հետ և տեղափոխվել Արագածոտնի մարզի գյուղ Ագարակ: Ունեցել են 5 երեխա՝ 4 տղա և 1 աղջիկ: Ցավոք սրտի, միայն հայրս է ամուսնացել և ունի 7 զավակ: Տատս մեզ շատ է սիրում, միշտ պատմում է, որ իր գրկում է մեծացրել մեզ:

Տատիս պատմեցի, որ  լրագրողությամբ եմ զբաղվում, շատ ուրախացավ, ասաց.

-Բալի՛կ ջա՜ն, սովորի՛ր, սովորի՛ր, քանի կարող ես:

Եվ սրանից հետո սկսեցի հարցուփորձս:

-Տատ ջան, ինչպիսի՞ ընտանիքում ես մեծացել:

Տատս սկսեց հպարտորեն պատմել:

-Բալա ջան, հայրիկս՝ Վահանը, էղել ա գիտուն մարդ` տեխնիկումն ա սովորել, ավարտել ա հինգերով, իսկ մորս հետ պսակվելուց հետո դարձել ա Քանաքեռի եկեղեցու քահանա: Մամս` Սուսամբարը, անգրագետ կին ա եղել, դպրոցում չի սովորել, բայց շատ խելամիտ էր: Մամայենքս եղել են 5 ախպեր, 2 քուր: Իմ քեռիները բոլորը վանական են էղել: Թուրքերը սաղին սպանել են, մնացել են 2 քուր` մերս ու մորքուրս: Փախել, էկել են Քանաքեռ, էնտեղ էլ հանդիպել ա հորս:

Ախպերս՝ Եփրեմը, իրա նման ախպեր ոչ մեկ չի ունեցել: Իմ ախպերը մեզ շատ էր սիրում, մենք էլ իրեն: Իմ հերը մի բուռ ոսկի տվեց, որ գնա Էրեվան սովորի ,- հուշերի գիրկն ընկավ տատս,- իսկ քուրս՝ Շողիկը, բարի, խելամիտ մարդ էր, շատ նման էր մորս:

-Տա՛տ, իսկ ինչպե՞ս եք ապրել:

-Բալա ջան, չեմ բողոքում, լավ էինք ապրում, բայց լուսամուտներին շուշա չկար, շորերով էինք փակում: Հետո հերս մի տեղից  2 կոպեկ ոսկի ճարեց, թազա տուն առանք:

-Դպրոցից հետո ինչո՞վ ես զբաղվել:

-Է՜հ. գնացի բուժքույրական սովորեցի, պրծնելուց հետո մեր Քանաքեռի բուժկետում էի աշխատում մինչև պապուդ հետ ամուսնանալս:
-Տա՛տ, պապուս հետ ո՞նց ես ծանոթացել:
-Իմ պապաս ու պապուդ պապը իրար ընկերներ են էղել, որոշել էին, որ իրանց թոռները իրար հետ պիտի պսակվեն, ու տենց էլ էղավ: Պապդ էկավ ձեռս խնդրեց, հերս ու ախպերս էլ համաձայն էին, էդպես ամուսնացանք:

-Ի՞նչ պայմաններում ես ապրել:

-Պապուդ տունը լավը չեր: Մկան բնից մի քիչ էր մեծ, անձրևների ժամանակ կաթում էր, բայց աշխատում էր, փող էր հավաքում` տուն սարքելու համար: Ես ու պապդ շատ տանջվեցինք: Ես, որ գյուղական կյանքին սովոր չէի, դժվարությամբ, բայց հարմարվեցի էդ կյանքին: Հող էի մշակում պապուդ հետ հավասար: Վերջը` մենք փող հավաքեցինք ու հորեղբայրներիդ ու հորդ հետ սկսեցինք նոր տուն սարքել:

-Իսկ ինչպիսի՞ն են եղել երեխաներդ փոքր տարիքում:

Այս հարցս այդպես էլ անպատասխան մնաց, տատս գլուխը խոնարհեց ու սկսեց լաց լինել՝ հիշելով իր16-ամյա մահացած որդուն ու զավակների դաժան մանկությունը:

gohar zaqaryan

Մեր մյուս հարստությունը

-…Հորքուրի պատկերն ա, է, շա՜տ նման ա,  մեր երկրորդ Լուսինեն ա… 

Այս խոսքերը մանկուց եմ լսել: Դեռ փոքրիկ երեխա էի, երբ մեր տուն հյուրեր էին գալիս, կամ մենք էինք հյուր գնում` միշտ ասում էին, որ արտաքինով հորաքրոջս եմ նման, անգամ ինձ հաճախ Լուսինե էին անվանում և վերջում անպայման ավելացնում էին` հուսանք նրա նման լավ կսովորի և բարձունքների կհասնի:

Երբ առաջին անգամ գնացի դպրոց, ինձ մոտեցավ մի տատիկ և ասաց.

-Վա՜յ, էս իմ պուճուր Լուսինեն ա, է՜ս ինչ նման ա, բայց դու, Գոհարիկ ջան, պետք ա հորքուրիդ նման փայլուն սովորես, որ քեզնով էլ էնքան հպարտանանք, ինչքան մեր Լուսինեով:

Երբ նա գնաց, մայրիկին հարցրի, թե ո՞վ էր, և նա պատմեց, որ հորաքրոջս դասղեկն է եղել և շատ է սիրել ու հպարտացել նրանով:

Երբ դեռ փոքր էի, չէի հասկանում, թե ինչով եմ նման հորաքրոջս, բայց հիմա հասկանում եմ և հպարտանում, որ նման եմ նրան:

Նա մեր դպրոցի, մեր գյուղի պատիվն ու հպարտությունն է եղել, մեր դպրոցի ամենալավ սովորող աշակերտուհիներից մեկը, և հաղթել է մի շարք մրցույթներում և հանրապետական օլիմպիադաներում: Պատկերացրեք, թե ինչ մեծ պատիվ է ինձ համար, երբ ինձ համեմատում են նրա հետ:

Հորաքույրս և նրա ընտանիքը արտերկրում են ապրում և մեզ շատ ուշ-ուշ են այցելում: Շատ եմ կարոտում նրանց: Հիշում եմ մեր կատակներն ու հաճելի հուշերը: Հիշում եմ և ժպտում…

hovik vanyan dsex

Հարևանդ էլի ես տեմ ըլի

Պապիկիս տանն էի: Մի քանի օր դարձել էի «ռեմոնտչիկ»: Շոգ օր էր, ես հանգիստ գործ էի անում, մեկ էլ պապիկիս հարևան Սուրիկ պապն եկավ.

-Սևա՛ն, էսա թոռներդ գնալ տեն, հարևանդ էլի ես տեմ ըլի, նարդին բի, նարդին…

Ես արդեն ծանոթ էի նրանց նարդի խաղալուն. առանց կռվելու հնարավոր չէր լինում: Դե, նրանք սկսեցին նարդի խաղալը, ես էլ շարունակեցի գործս:

-Շեշ ու բեշ…

-Արա՛, ի՞նչը շեշ ու բեշ, աչքերդ լավ չի տենըմ, ինչը քեզ ձեռնտու ա՝ թհենց ես ասըմ:

Ինչքան փորձում էի չլսել նրանց ձայները, հնարավոր չէր լինում. ականջի ծայրով լսվում էր: Նրանց խաղը միշտ տևում է երկուսից երեք ժամ, ու այդ ընթացքում այնպիսի կռիվներ են լինում, որ ասելու չի:

-Արա՛, հըմբարիլ չգիդես, էս քարը ըստի չի գալի, է:

-Ո՞նց չի գալի, էս սե, էս էլ՝ եկ:

-Էլի ա ասըմ, այ… Եկը ըստի չի գալի, հրես՝ ըստի, ըստի…

Պահեր էլ լինում էին, որ ընդհանրապես ձայն չէին հանում, կարծես մի քիչ առաջ իրենք չէին կռվում: Իսկ ով հաղթում էր, այնպես էր ուրախանում, կարծես փոքր երեխա լիներ…

anahit badalyan (kapan)

Գործելու արվեստը

Աշխարհի ամենակախարդական ձեռքերը իմ տատիկին են պատկանում: Նրա ոսկե ձեռքերով են գործվում իմ ձմեռային գուլպաներն ու տաքուկ ժիլետները: Դե, իհարկե, այդ ձեռքերը լավագույնը համարելու էլի պատճառներ կան, բայց այսօր, թերևս, կխոսեմ միայն դրանցով ստեղծված գործվածքների մասին:

Իմ ամբողջ մանկությունն անցել է տատիկիս գրկում: Ես մեծացել եմ նրա պատմած «Կարմիր գլխարկի» ու նրա երգած երգերի ներքո: Մանկության իմ ամենասիրուն հուշը հենց նա է՝ տատիկս: Երբ ձմեռ էր լինում, այն աստիճանի ցուրտ, որ վերմակի տակ տաքանալն անգամ դժվար էր թվում, միանգամից վազում էի տատիկիս տուն, որ ջերմանամ պապիկիս վառած վառարանի մոտ: Մեր տանն էլ էր տաք, բայց ես հենց այդ վառարանն էի ուզում, հենց այդ մեկը, որ տասը րոպեն մեկ «թարմացվում» էր փայտերի նոր կույտով, բայց ամենևին էլ ոչ այն պատճառով, որ չափազանց ցուրտ էր, այլ նրա համար, որ ես էի այնտեղ: Պապիկս ասում էր. «Խոխան մրսե վեչ» (երեխան չմրսի): Եվ հիմա էլ է այդպես: Քիչ է մնում ամռանն էլ վառարանը վառեն ու ինձ նստեցնեն անմիջապես դրա հարևանությամբ: Իսկ ես լուռ ու հնազանդ կնստեմ այնքան, մինչև այտերս կարմրեն, ու պապիկս ինքն ասի՝ վեր կաց վառարանի մոտից, թե չէ կվառվես:

Այս ջերմ ու խաղաղ երեկոներն ինձ այդ աստիճան երանելի չէին թվա, եթե տատիկս, ակնոցն աչքերին, հայացքը մերթընդմերթ հեռուստացույցին հառելով, շյուղերը բռնած, անընդմեջ ձեռքերը չաշխատեցներ: Ու երկու օր շարունակ ձեռքերը շարժելով՝ ամեն անգամ մի նոր գլուխգործոց էր ստեղծում: Նրա գործած գուլպաներն ու ժիլետները առաջինը ինձ են բաժին հասնում, հետո միայն՝ մյուսներին: Նախ ես կհագնեմ այդ ժիլետը, հետո՝ գուլպաները, ապա կվազեմ վառարանի մոտ, որ հանկարծ չմրսեմ: Ահա այսպես է լինում ամեն անգամ, երբ ես տատիկիս տանն եմ լինում:

Մի օր ասացի.

-Տա՛տ, էդ ո՞նց է լինում, որ դու էդպես արագ կարողանում ես և՛ ձեռքերդ շարժել, և՛ հեռուստացույց դիտել:

-Ձեռքերս արդեն վարժվել են,- ամենաքնքուշ ձայնով պատասխանում է տատիկս:

-Ինձ էլ կսովորեցնե՞ս,- հետաքրքրվում եմ ես:

-Արի՛:

Եթե անգամ ես թելերի մի ամբողջ կծիկ փչացնեի, ու այդպես էլ բան դուրս չգար, միևնույն է՝ տատիկս արագ կվերցներ, իր կախարդական հնարքներով կարգի կբերեր ու «կվերակենդանացներ» իմ ապագա գուլպաները: Բայց ես ընդունակ երեխա էի, արագ յուրացրի:

-Սկզբում բռնում ես ճաղերը, դրանցից մեկը անշարժ ես պահում: Դա հենց այն մեկն է, որի վրա կառուցվելու է քո գործվածքը, հետո աշխատեցնում ես մյուս ճաղն ու գործի դնում թելերը,- ամենայն ոգևորվածությամբ բացատրում էր տատիկս,- դե, վերցրու, ինքդ փորձիր:

Գուցե մեկ այլ դեպքում համարձակությունս չներեր, բայց կողքիս տատիկս էր նստած՝ աշխարհի ամենաներողամիտ ու բարի արարածը, ում համար իմ ամենաաններելի չարաճճիությունն անգամ արդարացված էր:

Փորձեցի գործել, ստացվե՜ց: Շատ ուրախ էի: Կլանվեցի, տարվեցի գործելով ու մեկ օրում մի հաստ թևնոց գործեցի ինձ համար: Տատիկս սովորեցրեց «աբադոկներ» գործել: Սկզբի համար լավ էր: Ես լավ աշակերտ էի, տատիկս էլ գոհ էր: Ես աշխարհի ամենաերջանիկ թոռնիկն եմ:

-Լավ եմ, չէ՞, գործում, տա՜տ…

Մեղրահավաք

Լուսանկարը՝ Ռուսլան Ալեքսանյանի

Լուսանկարը՝ Ռուսլան Ալեքսանյանի

Օգոստոս ամսվա  կեսերին  գյուղում մարդիկ սկսում են մեղրահավաքը: Այն այդքան էլ երկար չի տևում, բայց մարդիկ հավաքում են ամիսների իրենց չարչարանքի արդյունքը: Ոչ այդքան հոգնեցուցիչ, բայց կարելի է ասել, շատ ցավոտ գործ: Ցավոտ, որովհետև մեղուները, փորձելով պաշտպանել իրենց մեղրը, խայթում են մարդկանց:

Իսկ հիմա պատմեմ, թե ինչպես է կատարվում մեղրահավաքը ամեն ինչ հերթականությամբ:

Լուսանկարը՝ Ռուսլան Ալեքսանյանի

Լուսանկարը՝ Ռուսլան Ալեքսանյանի

Նախ, վառում են թուքսը, որը սովորաբար մեր տանը վառում է եղբայրս: Հետո բացում են փեթակները և սկսում նայել ու հանել այն շրջանակները, որոնց վրա մեղր կա: Բայց այս ամենը անելու համար անհրաժեշտ է մեղուների մասին իմացող մարդ, քանի որ ոչ բոլոր շրջանակներն են հանում: Այդ մարդը մեր տանը պապիկս է:

Երբ արդեն ավարտում ենք մեղրահավաքը, շրջանակները դասավորում ենք մեծ տաշտերի  մեջ և սպասում երեկոյան մեղրի քամելուն: Այդ աշխատանքը սովորաբար մարդիկ կատարում են երեկոները, որովհետև երեկոները մեղուները հանգիստ են լինում:

Լուսանկարը՝ Ռուսլան Ալեքսանյանի

Լուսանկարը՝ Ռուսլան Ալեքսանյանի

Եկավ այսքան սպասված երեկոն: Նկուղում նստած հայրիկս մեղրի շրջանակից «չեչն» էր հանում, որպեսզի դնեք քամիչում և մեղր հանենք: Սովորաբար ես եմ մեղր քամում, բայց այս տարի գործս հանձնել էի եղբորս, քանի որ պետք է լուսանկարեի այդ ամբողջ գործընթացը հոդվածիս համար:

lilit khlghatyan portret

Ուղղակի փոխվել եմ

Բարև: Այսօր էլի կգրեմ հազարերորդ բարևը, որից հետո չեմ շարունակել, գոնե հարցնեի՝ ոնց ես։ Կներես ինձ, հա՞, դու, որ գուցե հազար անգամ նկատել ես, որ փոխվել եմ, բայց լռել ես։ Նաև դու, որ հորդորել ես հետ գնալ դեպի հինը, որովհետև քեզ այնտեղ ավելի շատ էի դուր գալիս: Կրկին ասում եմ՝ կներես, փոխվել եմ…

Կար մի ժամանակ (արդեն կնշեմ «ժուկով ժամանակով» տարբերակը), երբ ամեն ինչ ուրիշ էր, չէ, ես չունեի վարդագույն ակնոց, հիմա էլ չեմ նվնվա ու չեմ ասի, որ աչքերիցս ընկել է վարդագույն ակնոցը:

Ժուկով ժամանակով ես կյանքին այլ կերպ էի նայում, ինձ թվում էր, թե ամենամեծ խնդիրները ունեմ ես, այն պատճառով, որ իմ տեսադաշտը փոքր էր, իմ կյանքը մի քառակուսու մեջ էր, որտեղ գրեթե բոլորը քիչ թե շատ երջանիկ էին։ Իսկ հիմա հասկանում եմ, որ նույն խնդիրը կարող են ունենալ մի քանի մարդիկ, բայց նրանցից յուրաքանչյուրը այն տարբեր կերպ կզգա:

Զգում եմ, որ կյանքը շատ անարդարություններ ունի, բայց նաև հասկանում եմ, որ դրանք կյանքի անքննելի օրենքներն են։ Ասում են՝ երեխան ծնված օրվանից անմեղ է մինչև այն պահը, երբ մոտենում ես համբուրելու, իսկ նա հարվածում է:

Նրանցից մի քանիսը իսկապես անմեղ են: Նա, ով ծնվեց ու աչքերը բացելով՝ մոր դեմքը տեսնելու փոխարեն միայն խավար տեսավ և դրա մեջ գրեթե աննշմարելի մի լույս։ Այսօր այդ խավարի մեջ լույսը մեծացել է, այդ լուսավորը հենց նա է։ Իսկ այն մեկն արդեն տարիքն առած պառկել է անկողնում ու անիծում է Աստծուն, որ մարդկանց էլ առաջվա պես լավ չի տեսնում: Ու հասկանում եմ, որ մենք չենք գնահատում, ու սիրտս էլի սկսում է ցավել։

Ու անմեղ է նաև այն մեկը, որ ծնված օրվանից մահի հետ կռիվների մեջ է, նա տեսնում է, բայց չի հարվածում։ Այն մեկն է նա, որ իր կարճ՝ 1 տարվա կյանքի 10 ամիսն անցկացրեց հիվանդանոցում՝ բժիշկների ձեռքում՝ ճակատագրի դեմ կռվելով։ Ու նրանք ծնվել են ոչ թե հարվածելու, այլ կյանքից հարվածներ ընդունելու համար:

Բայց նրանք ուժեղ են, դիմանում են ու լռում՝ կարծես թե ոչինչ էլ չի եղել։ Իսկ ես կամ դու կարող ենք նվնվալ ամենահասարակ խնդրի պատճառով՝ չգիտակցելով, որ մեր հնարավորությունները չափից շատ մեծ են։

Տխրում եմ նաև նրա համար, ով պետք է դեռ շատ երկար ապրեր, բայց արդեն երկար տարիներ չկա։ Ջահել էր, իսկ ես կարտասվեմ նրա յուրաքանչյուր հարազատի հետ, երբ իրենց ցավը հիշելով կտխրեն: Ու կարտասվեմ նաև նրա հետ, ով անհագ խմում է, որ ցավերը խեղդի շշի մեջ ու մոռանա։

Ու ես հասկանում եմ, որ կյանքը դաժան է, բայց և կուզեի աչքերիցս մի փոքր տալ նրան, որ գոնե ինձ ավելի լավ տեսնի, ու առողջությունիցս տայի մյուսին, որ այլևս հիվանդանոց չընկնի, կյանքիցս տայի նրան, որ մի փոքր երկար ապրեր։ Երևի մի բան կփոխվեր:

Ու ես դրան զուգահեռ հասկանում եմ, որ ոչինչ էլ տալ կարող չեմ, մենք ոչինչ էլ չենք կարող տալ, բայց կարող ենք սիրել, անընդհատ սիրել, իսկ դա և՛ լավատես աչքեր կտա, և՛ առողջություն, և՛ կյանք։

Իսկ ես էլի տխրում եմ, ու դու մի օր դա կզգաս ու կհարցնես պատճառը, բայց չնեղանաս, եթե ոչ մի կոնկրետ բան չասեմ։ Ես ինքս էլ չգիտեմ։

Ուղղակի փոխվել եմ:

Ռիսկային միքսերից մինչև վերբաֆոբիա

«-Բժիշկ, ինչպե՞ս է հիվանդը։
-Շատ շուտ է գիտակցության եկել,-ամպամած դեմքով պատասխանեց բժիշկը։»
Դուք չհասկացա՞ք խոսքն ինչի մասին է։ Հիանալի է՝ դուք չեք դիտում հայկական սերիալներ։ Բժշկի դերակատարի պրոֆեսիոնալ դերասանական խաղն ապշեցուցիչ էր, շլացուցիչ։ Այնքան, որ աչքիցդ չի վրիպի, որքան էլ արագ փոխես ալիքը։
Հիմա պատկերացրու՝ հիվանդանոցում սրտաթրթիռ սպասում ես մեկի վիրահատության ավարտին, բժիշկը մոտենում է այնպիսի հայացքով, որ արդեն կցանկանաս հոգեհանգստի պատրաստություն տեսնել, մեկ էլ հրաշք՝ «Ձեր հիվանդը ժամանակից շուտ է գիտակցության եկել»։ Ինչպիսի՞ն կլինի քո պատասխանը։ Եթե սկզբունքից չշեղվենք՝ պիտի ասես՝ «Ներեցեք, բժիշկ, որ մեր հիվանդը չարդարացրեց ձեր սպասումները: Քիչ է, որ ողջ է, մի հատ էլ շուտ եկավ գիտակցության»։

Իմաստային, սցենարային, իրավիճակային՝ գրողի տանի ո՞ր դիտանկյունից էր արդարացված այդ մելամաղձոտ դեմքի արտահայտությունը։ Հատուկ ժամանա՞կ կա, որից շուտ հիվանդը պարտավորվում է գիտակցության չգալ։
Սերիալի անունը չնշեմ։ Թե չէ մոլի երկրպագուները կասեն, թե «քննադատելով ինքնահաստատվում եմ, պարապ եմ, դրանից ա»։ Հասկանում եմ՝ իրենց համար ուրբաթից երկուշաբթի ընկած ժամանակահատվածը իսկական մահ էր։ Շաբաթ օրվա անոնսով մի կերպ դիմացած՝ երկուշաբթի կոնկրետ ժամին ալիքը փոխել ու դիտում էին։ Է՜, ասա ո՞ւմ էր պետք՝ բժիշկը լա՞վ է խաղում, թե՞ վատ, ի՞նչ դեմքով է ասում նորությունը, գլխավորը՝ բժիշկը փրկել է Պողոսի կյանքը։ էհ, ի՞նչ անենք, որ հեչ էլ ուրախ չի, որ փրկել է։
Սա միակ օրինակը չի, որ իրականությունը սերիալի հետ, մեղմ ասած, «յոլա չի գնում»։ Ստորև մի քանի անհեթեթ «ֆրազներ» ևս. բառացի մեջբերում եմ՝
«֊Աղջի, ես առանց քեզ ապրել չեմ կարող»։
Սերն արտահայտելու ավելի գռեհիկ ձև հնարավո՞ր չէր մտածել։ Լո՞ւրջ։ Չէ, դուք իրո՞ք մտածում եք, որ աղջկան «աղջի»-ով դիմող «քյարթ» աշխարհում անհավանական մականուն ունեցող մեկն այնքան անտարբեր չի ոսկեղենիկ հայերենի նկատմամբ, որ մի հատ էլ «աղջի»-ից հետո ականջին կշշնջա՝ «սիրելի՜ս»…
Կամ ասենք՝ «Չեմ կարում քեզ հասկանալ»։ Իսկ հեռուստադիտողը «կկարանա՞» քեզ հասկանալ։ Անաղարտ մայրենիի ու խոսակցականի հերթական սերիալային խղճուկ միքսի փորձ։ Միքսված բաները միշտ ռիսկային են։ Մանավանդ, երբ խոսքը հայերենի ու բակի «քաղցրահունչ» ժառգոնային բառերի մասին է, ուղեղդ սթրեսի է ենթարկվում։ Նույն ուղեղդ, որ սոված-ծարավ դիմանում է ու նույնիսկ ունակ է հիշելու տասնյակ հեռախոսահամարներ ու մտաբերել՝ անցած Ամանորին ինչքան ես կերել, կարող է ցավ զգալ։ Ինֆորմացիայի ընկալման բարդ գործընթացի օբյեկտին սուբյեկտիվ բնութագրերի շնորհման վերջին պատասխանատու փուլին հասնելուց հետո, հավանաբար, մոտդ կառաջանա վերբաֆոբիայի սինդրոմ (վախ բառերից)։ Էսպես գնա՝ բառաֆոնդում կհայտնվի «սերիալային բառապաշար» տերմինը։ Կամ էլ կսահմանվի հատուկ ժամանակ, հիվանդը որքան էլ ցանկանա դրանից աջ ու ձախ անել՝ գիտակցության գալ, չի կարողանա։ Թե բա բժիշկը կասի՝ «Ժամանակից շուտ է գիտակցության եկել»։

Իսկ դու գիտե՞ս, թե ինչ է կոռուպցիան (մաս 3)

Լուսանկարը` Եվա Հախվերդյանի

Լուսանկարը` Եվա Հախվերդյանի

-Գիտե՞ք, թեինչ է կոռուպցիան: 

-Այո: (Ժորա Հովհաննիսյան, Արագածոտն, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Իհարկե գիտեմ (Արփինե Գրիգորյան, Արագածոտն, 39 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Այո (Լիաննա Խաչատրյան, Արագածոտն, 17 տարեկան, ուսանող):

-Կոռուպցիան կյանքի ամենավատ երանգներից է, երբ դու չես ուզում ինքնազարգանալ: Օրինակ, երբ գումար ես տալիս, որ ընդունվես աշխատանքի կամ ուսման: Էդտեղ կորում ա առողջ մրցակցությունը, քո զգացումը խանգարվում ա: Գիտելիք էդպես ձեռք չես բերի, հետո կհասկանաս, որ ամենաթույլ մասնագետը կամ աշխատողը դու կլինես, համ էլ՝ հոգեպես խեղճ կլինես, էլ ուր մնաց որակը (Սասուն Տոնապետյան, Արմավիր, 17 տ., դիմորդ):

-Կոռուպցիան պաշտոնի չարաշահումն է: Երբ պաշտոնատար անձինք ինչ-որ բանի դիմաց գումար են պահանջում դիմացինից (Նաիրա Սահակյան, Արմավիր, 16տ., աշակերտուհի):

-Կոռուպցիան միայն փողերի մասին փաստված վկայությունը չի: Անգամ անհատը, որը չունի եկամուտ, կարող է իրականացնել կոռուպցիա՝ սպասելով որևէ շահ իր նման հասարակ մարդուց: Ես շահ ունենամ քեզանից, և դու ինձանից, դա նույն կոռուպցիան է (Նելլի Տոնոյան, Արմավիր, 17տ., դիմորդ):

-Մենք ապրում ենք մի երկրում, որտեղ միշտ եղել ա կոռուպցիա: Մարդիկ շատ են սիրում իրար հետ մրցակցել, անգամ քաղաքականության ոլորտում: Հենց այդ կոռուպցիա ասվածի հետևանքն է, որ մեր ժողովուրդը գնում է կործանման, հիասթափված լքում է երկիրը (Լիանա Մխիթարյան, Արմավիր, 25տ., բանասեր):

-Հիմա առանց կոռուպցիայի ոչ մի բան էլ չի լինում, ուր գնաս՝ առանց դրա չի լինում: Գործի ընդունվես՝ նույնն ա, քննություն տաս՝ նույնն ա, երեխայիդ մանկապարտեզ տանես՝ էլի նույնն ա: Մեր երկիրը կոռուպցիայի երկիր ա: Օրենքով չի թույլատրվում, է բայց հիմա ո՞վ ա օրենքին հետևում: Որ քաղաքականության մեջ չհետևեն օրենքին, էլ ումի՞ց ինչ ես պահանջում (Վիկտորիա Մարկոսյան, Արմավիր, 43տ., հացթուխ):

-Ինչ ծնվել եմ, կոռուպցիան տեսել եմ: Մանկապարտեզից սկսած: Մինչև մի բան չես տալիս, երեխային մանկապարտեզ չեն վերցնում, կամ պիտի ամիսը մեկ քաղցր բան տանեիր, որ երեխայիդ լավ նայեին: Հիվանդանոցում պիտի քույրերին գումար տաս, որ հիվանդին ինչպես հարկն ա՝ հետևեն: Հասարակ մի տեղեկանք վերցնելու համար էնքան են տանում-բերում, մինչև մի բան տաս (Նաիրա Մխիթարյան, Արմավիր, 44 տ., տնային տնտեսուհի):

-Կոռուպցիան ի պաշտոնե տրված իշխանական լիազորությունների չարաշահումն է: Այն ունի մի շարք դրսևորումներ, որոնցից է՝ կաշառակերությունը, կաշառք ստանալը, կաշառք տալը, ինչու չէ, նաև կաշառքին միջնորդ հանդիսանալը: Կարծում եմ ՀՀ-ը համալրում է կոռուպցիոն երկրների շարքը (Մանե Նիկողոսյան, Երևան, 18 տարեկան, ուսանողուհի, ապագա իրավագետ):

-Իմ կարծիքով կոռուպցիան ամբողջ աշխարհում տարածված երևույթ է: Կոռուպցիան, ըստ իս, տնտեսական և սոցիալական զարգացման ամենամեծ խոչընդոտն է: Կոռուպցիան արգելակում է ժողովրդավարությունը, կառավարումը և մարդու իրավունքների իրացումը` թուլացնելով պետական հաստատությունները, որոնք արդար և իրավահավասար հասարակության հիմքն են: Կոռուպցիայի պատճառով շատ կարևոր ծառայություններ չեն հասնում իրենց նպատակին: Դա էլ իր հերթին բխում է մարդկանց անտեղյակությունից: Մարդիկ այսօր, անտեղյակ լինելով, գնում են քայլերի, որոնք հանգեցնում են կոռուպցիայի: Օրինակ` շատ ծնողներ, չիմանալով, որ իրենց՝ մինչև 7 տարեկան երեխաների բժշկական ծառայություններն անվճար են, հենց իրենք են բժշկին գաղտնի գումար առաջարկում գործն արագ անելու համար (Արաքս Գարեգինյան, Շիրակ, 23 տարեկան, կենսաբան):

-Կոռուպցիան իշխանական լիազորությունների չարաշահումն է (Կարինե, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Օրենքը խախտող քայլն արդեն իսկ կոռուպցիա է (Աստղիկ, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Կոռուպցիան կաշառակերությունն է, իսկ ավելի կոնկրետ՝ երբ գումար ես տալիս ինչ-որ մեկին և դրա դիմաց նրանից ինչ-որ բան սպասում: Վանուհի, Տավուշ, 16 տարեկան, աշակերտ):

-Կոռուպցիան դա այն է, երբ մարդը չարաշահում է իր իրավունքները և իրեն թույլ է տալիս այնպիսի քայլեր, որոնք օրենքից դուրս են, օրինակ` կաշառք վերցնելը (Յանա, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Կաշառք տալ, կաշառք վերցնել (Ալիսա, Տավուշ, 19 տարեկան, ուսանող)

-Հավատու՞մ եք, որ Հայաստանում մի օր կվերանա կոռուպցիան: 

-Չեմ կարծում (Ժորա Հովհաննիսյան, Արագածոտն, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Ո՛չ, երբեք չի վերանա: Քանի մարդկությունը կա, կոռուպցիան կլինի (Արփինե Գրիգորյան, Արագածոտն, 39 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Այո, հավատում եմ: Ինչին շատ ես հավատում, անպայման կատարվում է. ես լավատես անձնավորություն եմ (Լիանա Խաչատրյան, Արագածոտն, 17 տարեկան, ուսանող):

-Այո, հավատում եմ, որովհետև ամեն մեկի համար կյանքը իրենով ա սկսվում: Եթե ուզում ես արդյունքի հասնել, հաղթող լինել՝ դու պետք ա առաջին քայլը անողը լինես (Սասուն Տոնապետյան, Արմավիր, 17 տ., դիմորդ):

-Շատ հնարավոր է, որ կգա մի օր, երբ կոռուպցիա հասկացությունը կվերանա Հայաստանից: Չէ՞ որ այդպիսի երկրներ կան: Ինչպես գիտենք՝ Հայաստանում կոռուպցիան քրեորեն պատժելի է: Պատժի խստացման, զգոն հետևողականության, ինչպես նաև՝ ցանկության դեպքում կոռուպցիայի ելքով դեպքերը աստիճանաբար կնվազեն (Նաիրա Սահակյան, Արմավիր, 16տ., աշակերտուհի):

-Ինչ վերաբերվում է կոռուպցիայի՝ Հայաստանում վերանալուն, ապա կարող եմ ասել, որ հարաբերական է. կարող է արդարությունը ուժ գտնել ու ծածկել կոռուպցիայի ուժը (Նելլի Տոնոյան, Արմավիր, 17տ., դիմորդ):

-Ես չեմ կարծում, որ երբևէ կվերանա կոռուպցիան Հայաստանում: Ախր, ամեն քայլափոխի դա է: Ընտրության ժամանակ ընտրակաշառք ա բաժանվում, ժողովուրդն էլ ո՞նց կարա չվերցնի դա, պիտի ապրի՞, թե՞ ոչ: Եթե մեր երկրում վերանա կոռուպցիան, ինձ թվում է՝ ամեն բան կսկսի հարթվել, նախ՝ զանգվածային արտագաղթը: Մարդիկ աշխատանք են փնտրում, իսկ աշխատանքի ընդունվել առանց կաշառքի չի լինում: Մարդիկ էլ իրենց հացը գնում և այլ երկրներում են փորձում ստեղծել: Մեր երկրի պատկերը հիմա սա է: (Լիանա Մխիթարյան, Արմավիր, 25տ., բանասեր):

-Այո: (Վիկտորիա Մարկոսյան, Արմավիր, 43տ., հացթուխ):

-Ո՛չ, չեմ հավատում (Նաիրա Մխիթարյան, Արմավիր, 44 տ., տնային տնտեսուհի):

-Ոչ (Կարինե, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Ոչ (Աստղիկ, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Ոչ (Վանուհի, Տավուշ, 16 տարեկան, աշակերտ):

-Այո (Յանա, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Ոչ (Ալիսա, Տավուշ, 19 տարեկան, ուսանող):

-Ինչո՞ւ չի վերանա: 

-Քանի դեռ ժամանակակից աշխարհում կոռուպցիա կա, կլինի նաև Հայաստանում: Կարծում եմ, որ չի վերանա. կվերանա միայն այն դեպքում, երբ մարդիկ իրար հավասար լինեն, ինչը անհնար է (Ժորա Հովհաննիսյան, Արագածոտն, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Որովհետև մարդու բնույթի մեջ է: Եթե կա մարդկային փոխհարաբերություն, անպայման կա կոռուպցիա: Դրանց տարբեր տեսակները կան. եթե հարևանդ քեզ լավությոն է անում, և դու ջանում ես անպայման փոխհատուցել, դա նույնպես կոռուպցիա է: Եթե բժիշկը քեզ բարեհամբույր է վերաբերվում, ակնկալում է շնորհակալությունդ. կրկին կոռուպցիա (Արփինե Գրիգորյան, Արագածոտն, 39 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Հնարավոր չէ: Կոռուպցիան եղել է, կա, ու կշարունակի մնալ: Քանի դեռ մեր ժողովուրդը, մեր ազգը իրեն չի փոխել, դա չի վերանա: Ամեն բան մարդկանցից ա կախված (Նաիրա Մխիթարյան, Արմավիր, 44 տ., տնային տնտեսուհի):

-Կոռուպցիան եղել է ու կլինի, քանի կան մարդ արարածը և չկիրառվող ու զուտ թղթին մնացող օրենքները: Դժվար է հաղթահարել, երբ չունենք բարձր գիտակցության եկած հասարակություն, որը հասկանում է՝ ինքն է իր իրավունքների պաշտպանը և իր երկրի տերը (Արաքս Գարեգինյան, Շիրակ, 23 տարեկան, կենսաբան):

-Որովհետև այն իրենից բավականին բարդ խնդիր է ներկայացնում (Կարինե, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Քանի որ այն կարծես բնավորության գիծ է դարձել (Աստղիկ, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Որովհետև այն մարդը, ով մտնում է իշխանութուն, իր պարտականությունների մեծ մասը անում է կաշառքի դիմաց: Իսկ կաշառակերությունն էլ արդեն իսկ կոռուպցիա է (Վանուհի, Տավուշ, 16 տարեկան, աշակերտ):

-Քանի որ, ցավոք սրտի, կան մարդիկ, ովքեր փորձում են հենց դրա միջոցով ապրուստ հայթայթել (Ալիսա, Տավուշ, 19 տարեկան, ուսանող):

-Եթե կվերանա, ի՞նչ է դրա համար պետք: 

-Պետք է պետության ֆինանսական վիճակը բարելավել (Ժորա Հովհաննիսյան, Արագածոտն, 15 տարեկան, աշակերտ):

-Երբ մենք ապրենք այնպիսի երկրում, որ մեզանից ոչ մեկը չունենա դիմացինի օգնության կարիքը, եթե, օրինակ, մանկավարժը ստանա բավարար աշխատավարձ, երբեք կոռուպցիայի չի դիմի (Արփինե Գրիգորյան, Արագածոտն, 39 տարեկան, տնային տնտեսուհի):

-Նախ, պետք է փոխել պետական այն մարմիններին, որոնց մեջ դա կա, որովհետև նրանցից է կոռուպցիան տարածվում, և ինչպես ասում են՝ ինչքան ունես, ավելիին ես ձգտում (Լիանա Խաչատրյան, Արագածոտն, 17 տարեկան, ուսանող):

-ՀՀ-ում կոռուպցիան (կաշառակերությունը) կվերանա այն ժամանակ, երբ կդադարեն իշխանությունները կեղծիքի ու ստի հիման վրա կառավարել երկիրը: Այս պահի դրությամբ չեմ կարծում, որ կոռուպցիան կլքի ՀՀ-ը մոտակա մի քանի տարիների ընթացքում: Օրենքի երկիր է ՀՀ-ը, բայց օրենքը ազդում է հասարակ ժողովրդի և պետական ցածր դիրքում գտնվող մարմինների վրա (Մանե Նիկողոսյան, Երևան, 18 տարեկան, ուսանողուհի):

-Կփոխվի, եթե մարդիկ հավատան իրար: Էս նոր սերունդը կփոխի: Հավատում եմ: Հիմա մարդիկ կան՝ առաջ են գնում, էդ կոռուպցիայի հետևից էլ չեն ընկնում: Ճիշտ ա, կոռուպցիան մեր երկրում շատ ա տարածված, բայց մեր էսօրվա ու վաղվա սերունդը էնքան խելացի ա, որ ինձ թվում ա՝ իրենք կփոխեն (Վիկտորիա Մարկոսյան, Արմավիր, 43տ., հացթուխ):

-Անհրաժեշտ է, որ ընտրեն արժանի մարդկանց, ովքեր պետք է զբաղեցնեն տարբեր պաշտոններ (Յանա, Տավուշ, 15 տարեկան, աշակերտ):

Հարցումները անցկացրեցին՝ Նաիրա Մխիթարյանը, Նարե Տիգրանյանը, Սոնա Մխիթարյանը, Մարինե Նիկողոսյանը