«Եթե երբևէ՝ հետամուտ լինելով երջանկությանը, դուք նրան գտնեք, ապա ակնոցը փնտրող պառավի նման կհայտնաբերեք, որ այն միշտ եղել է ձեր քթին»:
Հենրի Շոու

Ինչո՞ւ հոդվածս սկսեցի այս խոսքերով: Պառավը, ով շարունակ փնտրում է իր ակնոցը, Հայաստանն է, որը դարեր շարունակ փնտրում է իր երջանկությունն ու իր դժբախտությունների մեղավորներին, մինչդեռ նրա բոլոր դժբախտությունների պատճառն առաջին հայացքից աննշան թվացող փաստերն են: Հիմա ինքներդ կհամոզվեք:

Սպիտակ, կապույտ, կարմիր… Ռուսաստանի դրոշը, որում սպիտակ գույնը խորհրդանշում է ազգի առատաձեռնությունն ու անկեղծությունը, կապույտը՝ հավատարմությունը, ազնվությունն ու կատարելությունը, իսկ կարմիրը՝ քաջությունն ու սերը: Երկրի խորհրդանիշ է ընտրվել դրոշ, որը խորհրդանշում է բարձր բարոյական արժեքներ:

Արգենտինայի դրոշը` երկնագույն ու սպիտակ զոլեր, իսկ կենտրոնում՝ արև: Համաձայն առավել տարածված տեսակետի՝ ամպերի, երկնքի և արևի մարմնավորում:

Կանադայի դրոշը`կարմիր ու սպիտակ գույներ՝ կենտրոնում թխկու տերևով: Խորհրդանշում է  Կանադայի ափերը ողողող երկու օվկիանոսները և նրանց միջև տեղակայված պետությունը: Թխկու տերևը խորհրդանշում է ազգի միասնությունը:

Հունաստանի դրոշը` 9 հորիզոնական զոլեր՝ կապույտ և սպիտակ: Դրոշի վերին ձախ անկյունում սպիտակ խաչ: 9 զոլերը նույնացվում են ազգային կարգախոսի («Ազատություն կամ մահ») 9 վանկերի հետ, իսկ խաչը խորհրդանշում է պետական կրոնը՝ քրիստոնեությունը:

Իսկ այժմ վերլուծենք Հայաստանի դրոշը՝ կարմիր, կապույտ, ծիրանագույն: Վաղ տարիքից սովորում ենք, որ կարմիրը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի թափած արյունը, կապույտը՝  խաղաղ երկինքը, իսկ ծիրանագույնը՝ աշխատանքը: Այս դեպքում ի՞նչ խորհուրդ ունի գույների այս դասավորությունը: Ինչու՞ են խաղաղ երկինքն ու աշխատանքը խորհրդանշող գույները  իրենց տեղը զիջում արյան խորհրդանիշ կարմիր գույնին: Ինչո՞ւ դրոշի նախագծողները հաշվի չեն առել այն պարզ հանգամանքը, որ ազգի գլխավերևում պետք է լինի խաղաղ երկինքը և ոչ թե նրա թափած արյունը:

Իսկ այժմ վերլուծենք մի քանի երկրների օրհներգերը:

Մարսելիեզ՝ Ֆրանսիայի ազգային օրհներգը։ Հեղինակն է ֆրանսիացի պոետ և կոմպոզիտոր Ռուժե դը Լիլը։ Մարսելցիները այդ երգը երգելով Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության ժամանակ օգնության հասան Փարիզին։ Պատերազմական հիմն է, որը կոչ է անում կռվի դուրս գալ ժողովրդի և հայրենիքի թշնամիների դեմ։

Ուկրաինայի օրհներգի բառերի հեղինակն է Պավել Չուբինսկին: Դառնալով հանրահայտ Արևմտյան Ուկրաինայում՝ հայրենասիրական ոտանավորը աննկատ չանցավ ժամանակի կրոնական գործիչների ուշադրությունից։ Նրանցից մեկը՝  հայր Միխայլո Միխայլովիչ Վերբիցկին, որն իր ժամանակի հայտնի երգահաններից էր, Չուբինսկու ոտանավորով ոգեշնչված, երաժշտություն գրեց նրա համար: Արդեն 1917 թվականին երգը սկսեց օգտագործվել որպես պետական օրհներգ։

Շվեյցարիայի օրհներգը նույնիսկ ներառված է երկրի կաթոլիկ և ավետարանական եկեղեցիների աղոթագրքերում: Սա բոլորովին զարմանալի չէ, քանի որ օրհներգում կան նման տողեր.

«Երբ շառագունում են Ալպերը, աղոթեք, ազատ շվեյցարացիներ, աղոթեք»:

Հիմա հիշենք Հայաստանի օրհներգի պատմությունը: Օրհներգի տեքստը վերցված է Միքայել Նալբանդյանի «Իտալացի աղջկա երգը» բանաստեղծությունից, որը սկսվում է հետևյալ տողերով.

«Մեր հայրենիք, թշվառ, անտեր,
Մեր թշնամուց ոտնակոխ,
Յուր որդիքը արդ կանչում է
Հանել յուր վրեժ, քեն ու ոխ»

Ի՞նչ սկզբունքով է ընտրվել մեր երկրի հիմնը, և մի՞թե ժամանակի մտավորականությունը չկարողացավ ավելի նպատակահարմար տարբերակ ընտրել: Մի՞թե հնարավոր չէր երկրի խորհրդանիշի հիմքում ներդնել ավելի վեհ գաղափարներ: Միգուցե այս «աննշան» հանգամանքերն էլ ինչ-որ տեղ ազդեցություն են թողնում մեր երկրի ճակատագրի վրա ու փոխում բոլորիս կյանքի ընթացքը:

Մեր քաղաքում` Սպիտակում, կան բազմաթիվ հիմնահարցեր, որոնք ինձ և մյուս քաղաքացիներին շատ են հուզում: Այդպիսի հարցերից է ցայտաղբյուրների պակասությունը, հետիոտնի անցման գծերի բացակայությունը, լուսակիրների բացակայությունը, որոշ փողոցներում գիշերային լուսավորության բացակայությունը, մի շարք դպրոցներում՝ ջեռուցման խնդիրը և այլն: Վերջինիս հետ կապված նշեմ, որ շատ կարևոր հիմնահարց է, որովհետև երեխան պետք է կրթվի բարենպաստ պայմաններում:

Մեր դպրոցը ջեռուցվում է բավականին լավ, սակայն կան բազմաթիվ ծանոթ ընկերներ, ովքեր պատմում են, թե ինչ վատ է իրենց դպրոցը  ջեռուցվում: Մի քանի տարի առաջ, երբ ես սովորում էի մեկ այլ դպրոցում, այնտեղ ջեռուցումը թույլ էր, այդ իսկ պատճառով ես հաճույքով չէի գնում դպրոց: Նստում էինք վերարկուներով, ձեռնոցներով, քանի որ գրիչը բռնելիս անգամ դժվարություն էր առաջանում:

Իմ կարծիքով, այդ պայմաններում սովորել հնարավոր չէր: Մարդու միտքը կենտրոնանում է մրսելու, այլ ոչ թե ուսուցչի ասածները ընկալելու վրա: Ընկերներիցս մեկը մի օր ինձ պատմեց, որ իրենց դպրոցի աշակերտների կեսից ավելին չի հաճախում դպրոց ցրտի պատճառով, իսկ հիվանդություններն առավել տարածված են դարձել աշակերտների շրջանում: Այս հիմնախնդիրը կարևոր է թե՛ առողջության, և թե՛ կրթության համար:

-Դե՛ կտեսնեք, մեր հավաքականը աշխարհի չեմպիոն ա դառնալու ու բոլորի բերանը փակի…

Վարդանը ամբողջ սրտով հավատում էր հավաքականի հաղթանակներին, երբեք ոչ մի խաղ բաց չէր թողնում…Վարդանը նաև հավատում էր Հայաստանի առաջնությանը, հավատում էր «Արարատ»-ին՝ իր ամենասիրելի թիմին: Նրա հետ նույն դպրոցում եմ սովորել։ Չնայած միշտ վիճում էինք, բայց առանց իրար բարևելու՝ օրներս չէր անցնում: Մեր հիմնական թեման ֆուտբոլն էր, Բարսելոնան: Թեև ինքն էլ է Բարսելոնայի երկրպագու, բայց հոգուս հետ խաղալու համար միշտ մի անուն կպցնում էր թիմին։ Նրա հետաքրքրությունները միայն ֆուտբոլով չէին սահմանափակվում. միշտ ամեն ինչից տեղեկացված էր։
Հիմա նա բանակում է: Իր ցանկությամբ որոշեց ծառայել Արցախում (նրա պապերը այնտեղից են)։ Նրա՝ բանակ գնալուց հետո մեկ կամ երկու անգամ ենք խոսել:

Նամակս հասցեագրում եմ Վարդանին ու մեր բոլոր զինվորներին։

«Բարև՛, զինվոր։ Մեզ մոտ շատ ցուրտ է։ Ամանորն էլ անցավ, ու էս անգամ էլ առանց քեզ։ Բայց մեկ է, ես ուրախ եմ․ քիչ մնաց սպասումիս։ Լսել եմ՝ այդտեղ՝ սահմանում էլ է ձմեռը եկել։ Ու գիտեմ նաև, որ ցրտին լուրջ չես վերաբերվում, էլ ուր մնաց ընկճվես։

Գիտե՞ս, ամեն անգամ տաք վառարանին մոտենալիս քո փոխարեն էլ եմ տաքանում։ Ամեն օր՝ ժամը 3-ին՝ իմ դասից վերադառնալու ժամին, փակի՛ր աչքերդ ու կզգաս իմ փոխանցած ջերմությունը։

Իմացե՞լ ես՝ այստեղ ամեն ոք քո մասին է խոսում, բոլորի ուշադրության կենտրոնում դու ես, ա՛յ զինվոր։ Ես էլ լսում ու հպարտությունից ամպերին եմ հասնում։

Հիմա շատ են գրում ու խոսում բանակի ու ծառայության մասին: Երևի շատերը գրում են, որ բանակը երկիրը պահող ուժն է: Ավելի ռոմանտիկները գրում են, որ երկու տարին մի հավերժություն է: Շատերն էլ գրում են հին-հին, սովորական տողեր…

Բայց ես այսօր չեմ ուզում գրել, թե ինչքան կարևոր ես դու, ինչքան սեր ու ժպիտներ եմ ուղարկում քեզ սառը քամու միջոցով։ Վերամբարձ խոսքերը թողել եմ մի ուրիշ անգամվա համար, չնայած դա երբեք էլ հարկավոր չէ քեզ, ինձ… Չեմ ուզում պատմել քեզ հայրենասիրության, անկախության մասին։ Այդ ամենը ամփոփված է քո մեջ, զինվորի կերպարի ու արիության մեջ։ Դրա կերտողը դու ես, էլ իմ պատմելը քեզ ի՞նչ։

Լսե՞լ ես՝ մայրդ քեզ կարոտել է, բայց ասեմ, իմացի՛ր, քո քաջ պահվածքը մոռացնել է տալիս այդ անտանելի զգացումը։

Վարդան, բայց լսո՞ւմ ես՝ դու մեզ ու մեր հավաքականին այստեղ էլ ես պետք, քեզ լա՛վ նայիր։

Կհանգստանաս, բայց չքնես։ Զգո՛ն եղիր։

Ես վստահում եմ քեզ, զինվո՛ր, վստահում եմ իմ, այն մյուս փոքրիկի ու փողոցում քայլող բոլորի կյանքը, դու էլ վստա՛հ եղիր՝ մեր ջերմ սերը կհասնի ու կտաքացնի քո սառած մատները»։

Վերջին տարիներին բոլորիս կյանքում էլ ինչ–որ բան փոխվել է, ոչ թե արտաքինում, այլ այնտեղ` ներսում: Երևի զգացմուքներն են սառել, անտարբերություն է առաջացել ամեն ինչի ու բոլորի նկատմամբ: Իսկ ինչո՞ւ: Երևի, որովհետև սկսել ենք վախենալ ամեն օր լուրերը դիտելուց, վախենում ենք լսել, որ կրկին ինքնաթիռ է ընկել, կամ սահմանին կրկին զինվոր է զոհվել։ Կարծես ամեն բան մեր նայել-չնայելուց է կախված: Լուրերն էլ, ոնց որ բոթաբեր լինեն, մատների վրա կարելի է հաշվել, թե քանի լավ նորություն ենք ստանում ամսվա ընթացքում: Իսկ վատ լուրերի քանակը հաշվելիս՝ մատների վրա հաստատ տեղ չի գտնվի:

Ու արդեն սովորական է դարձել, չէ՞, որ ամեն շաբաթ փախստականների մի նավ պիտի խորտակվի, ամեն ժամ արևելքում մի մշակութային կոթող էլ պիտի վերանա։ Երբ օրը անցնում է, ու ոչ մի սարսափազդու բան չենք լսում, սկսում ենք զարմանալ, մտածել, որ լավ է, բայց իրականում, ոչ թե լավ է, այլ պարզապես վատին արդեն շատ ենք ընտելացել, պարզապես նորմալ շատ հազվադեպ է լինում:
Ամենավատը սկզբում էր, երբ բոլոը ամեն ինչ ծանր էին տանում, իսկ հիմա կարծես պատերազմական վիճակում լինենք։ Պարտադիր չէ, որ հայտարարվի պատերազմի մասին, այն ուղղակի կա, ամենուր է` մեր քթի տակ, Եվրոպայում, Արաբական աշխարհում: Մնում է միայն հայտարարել դրա մասին: Ու ինչպես պատերազմի ժամանակ, հիմա էլ կորուստներն այնքան շատ են, որ սգալու ժամանակ չկա, պարզապես մի ախ ենք քաշում, ափսոսանքի խոսքեր ասում, մի երկու օր խոսում այդ մասին ու շարժվում առաջ: Չէ՞ որ կյանքը շարունակվում է․․․
Մի տեսակ ձևական է հնչում, երբ Ամանորին աշխարհը տակնուվրա արած անձինք (այստեղ շատ մարդկանց անուններ կարող են լինել), այդ նույն աշխարհին խաղաղություն են մաղթում: Իսկ խաղաղություն բառը, որն այնքան մաքուր է, այնքան պարզ ու թանկագին, այդ մարդկանց շուրթերից հնչելով՝ արժեզրկվում է: Բայց և նորից իմաստավորվում, բարձրանում է ու թանկարժեք դառնում, երբ լսվում է պատերազմ տեսած ու հավերժ խաղաղության ձգտած ժողովրդի կողմից․․․