Aspram Parsadanyan

Ցոլակ պապն ու Նախշուն տատը

Առավոտյան ժամը վեցն էր,  արևը իր շողերից մի քանիսն ի ցույց էր դրել հանրությանը:  Գյուղում ամենից վաղ արթնանում էր Ցոլակ պապը: Տարեց այս մարդն այնքան ուժ ու եռանդ ուներ, որ գուցե գյուղի երիտասարդ տղաներից շատերը չունենային: Ցոլակ պապն ապրում էր կնոջ՝ Նախշունի հետ, և, իսկապես, այդ կինը մի նախշն էր Ցոլակի ապրած դաժան կյանքի:  Արթնանալուն պես Ցոլակը լվանում էր ձեռքերը, երեսը և երբեմն ջրով շփում էր արևից մգացած վիզն ու արմունկները: Հետո նստում էր տան առջևի մեծ թթենու տակ դրված նստարանին, հանում չիբուխը, վառում և սկսում ծխել, սակայն ծեր թոքերն արդեն չէին դիմանում. սկսվում էր հազը: Շատ հաճախ, երբ Նախշունը դիտողություն էր անում նրան, Ցոլակը պատասխանում էր, որ երբեք չի սիրել էդ անտերը, բայց վշտերը խորտակելու համար ծխում էր (իբր ծխախոտը թեթևացնում է սրտի ցավերը):

Նախշունն արթնանում էր ամուսնու հազից և շատ հաճախ բացում էր պատուհանն ու նախատում նրան.

-Զահրումար: Քանի ասեմ` թարգի էդ անտերը: Համ տենում ես վնաս ա, համ սաղ օրը փըստ, հա փըստ, -մատները բերանին մոտեցնելով ու կեղծ հազալով՝ կրկնօրինակում էր ամուսնուն:  Փոքրիկ վեճից հետո Նախշունն իջնում էր բակ, ձեռքին՝ սուրճով լի բաժակները և մի կտոր էլ իր պատրաստած մրգային լավաշից (դե փորձելու համար):

Այս ընտանիքը կարելի էր առանձնացնել գյուղի այլ ընտանիքներց: Այս տարեց ամուսինների երջանիկ սիրո, բայց դժբախտ ամուսնության մասին գիտեին բոլորը: Ցոլակը յոթանասունն անց ծերուկ էր, իսկ Նախշունը վաթսունհինգ տարեկան էր: Եթե փորձեմ նկարագրել Ցոլակին, պետք է ասեմ, որ նրա դեմքին նայելիս դիմացինին գրավում էին մանրիկ կանաչ աչքերը, որոնք հոգատար հայացքով նայում էին քեզ, իսկ երբ ժպտում էր, աչքերը կորչում էին ակնափոսերում: Ուներ հաստ ու խառը հոնքեր, որոնք սանրում էր միայն այն ժամանակ, երբ որևէ տեղ պետք է գնար, կամ էլ պետք է դուրս գար գյուղամեջ: Ուներ սպիտակ բեղեր, որոնք ամենից շատն էր խնամում:

Նախշունն ավելի երիտասարդ էր երևում: Ուներ վարդագույն, հաստ շուրթեր, սպիտակ մազերի արանքից երևում էին դեռ չսպիտակած մի քանի մազահատիկ: Եթե նայեիր նրա՝ երիտասարդ տարիների լուսանկարները, վստահ կասեիր, որ ճակատագիրը լիովին փոխել էր նրա արտաքինը: Նախշունը, իրեն հայելու մեջ նայելիս, հաճախ հոգոց էր հանում ու քթի տակ փնթփնթում.

-Ա՜խ տարիներ, տարաք գեղեցկությունս, երիտասարդությունս:

Ցոլակն ու Նախշունը իրար ճանաչում էին մանկուց. նրանց ծնողները հարևաններ էին եղել: Մի անգամ Նախշունը կորել էր դիմացի անտառում, նրան գտել էր Ցոլակը: Օգտվելով հարմար առիթից՝ Ցոլակը ասել էր նրան իր սիրո մասին, սակայն լավության դիմաց մատղաշ աղջկանից մի կոշտ ապտակ էր ստացել: Հիմա, երբ վիճում են, Ցոլակը երեսով է տալիս.

-Պետք ա թողնեի հանդ ու չոլում գելերի բաժին դառնայիր,- ու ձեռքը քսելով այտին՝ ավելացնում է,- ա՜խ, էս ոնց է մրմռում:

Դրանից հետո սկսում են ծիծաղել, հիշել անցյալն ու մոռանում են վեճն էլ, վեճի պատճառն էլ, բայց երբ հիշողությունների անիվը գլորվելով հասնում է ամուսնական կյանքին, նրանց դեմքի ժպիտը սառչում է, կորչում վշտերի ծովում: Նախշունը քսան տարեկան էր, երբ հագավ հարսի ճերմակ զգեստը, սակայն նրանց երջանկությունը երկար չտևեց: Նախշունը չկարողացավ զավակ պարգևել իր սիրելիին: Դա պատճառ դարձավ սկեսուրի և տանը մնացած տալի անվերջ վիրավորանքների: Առավոտից մինչ երեկո խոսում ու քննարկում էին այդ թեման՝ հաշվի չառնելով անգամ նրա ներկայությունը: Նրան տանը բանի տեղ չէին դնում, միայն Ցոլակն էր անկեղծ սիրում ու հարգում կնոջը: Նախշունը ամուսնու և իր սիրո համար կուլ էր տալիս այդ ամենը: Սկեսուրը նրան դիմում էր այն ժամանակ, երբ նկատողություն էր անելու կամ պետք է հրամայեր հավաքել իր կամ աղջկա կեղտոտածը: Ոչ մի ականջ չէր լսել, որ տիկին Հեղնարը նրան անունով դիմեր: «Չբեր» կամ «աղջի»՝ այս բառերով էր նա դիմում իր հարսին: Չար լեզուներն ասում էին, որ Ցոլակի հայրը հենց կնոջ դարդից էլ մահացավ: Ասում են՝ նա շատ էր հայհոյում իրենց տատերին, որ տարիներ առաջ, դեռ բարուրում երեխաներին ամուսիններ էին կնքել (այդ սովորույթը կոչում էին «բաշիքյարթմա»):

Կեսօր էր: Հուլիսյան արևը սպառնում էր խանձել ու չորացնել ամեն ինչ: Նախշունը վաղուց էր արթնացել ու քանի որ առավոտյան խոսք էր տվել ամուսնուն հարիսա եփել, նստած մաքրում էր ձավարը, երբեմն էլ փեշով մաքրում էր ճակատի քրտինքը: Հանկարծ դրմփոցով բացվեց տան դուռը. կարելի էր եզրակացնել, որ եկողը ոտքով բացեց այն: Ներս մտավ մի տղա, ով իր մկանոտ ձեռքերով գրկել էր Ցոլակի որովայնը:

-Վա՜յ քոռանամ ես, բեր, բեր, Աշոտ ջան, թախտին պառկացրու: Էս ի՞նչ ա էլել, Աշոտ ջան:

-Գիդեմ ոչ, Նախշուն մոքիր, ասի` գամ քեռի Ցոլակին ձեն տամ, որ մի քիչ դինջանանք, տենամ վեր ընգած ա:

-Ապրես, մատաղ, ապրես: Ցոլակ ջան ո՞նց ես, հլա խոսի, մատաղ,- նրա հարցերի պատասխանն էր դառնում` «վա՜յ , վա՜յ»:

Անցան օրեր, նույն թախտին պառկած էր Ցոլակը, կողքին՝ Նախշունը, ով քրտնքի փոխարեն սրբում էր արցունքները: Գյուղի բժիշկը ասել էր, որ Ցոլակին քիչ ժամանակ է մնում ապրելու:

-Նախշու՜ն:

-Հա ջան, ասա, Ցոլակ ջան ,- ամուսնու վրա թեքվելով՝ պատասխանեց Նախշունը:

-Դու գիդես, որ ես ձևական բաներ չեմ սիրըմ, գիդեմ, որ մեռնում եմ: Դարդս դու ես, Նախշուն ջան, քեզ ո՞ւմ եմ թողելու: Պետք ա թողել էի` գելերը քեզ կերել էին, որ հըմի սրտիս դարդ չլեիր: Դու իմ համար շատ բան ես կուլ տվել. որ մեռնեմ, շատ չլացես, էն վախտ էլ էի ասում, հըմի էլ եմ ասում: Երբ որ մի տեղդ ցավում ա, մի լացի, մատաղ ըլնեմ, սեղմի ատամներդ ու պայքարի, դու չպտի հանձնվես:

Վերջին բառերը մի կերպ դուրս թռան նրա բերանից: Ոչ ոք դեռ այդ մարդու աչքերին արցունքի կաթիլ չէր տեսել: Ցոլակը հաճախ էր ասում. «Այ կնիկ, դու լացում ես՝ հանգստանում, իսկ իմ արցունքները ներս են գնում, ու կամ դեմքիս նոր կնճիռ ա ավելանում, կամ էլ գլխիս՝ սպիտակ մազ»: Այս օրը այն միակ օրն էր, որ ճակատագիրն իր վշտի անդունդն էր նետել այդ ալեհեր ծերուկին, այն օրն էր, որ մեկը պետք է տեսներ նրա արցունքները, որը չէր դառնալու ոչ կնճիռ, ոչ էլ նոր մազահատիկ էր սպիտակեցնելու:

Նա անթարթ հայացքով նայում էր մրոտ առաստաղին, երբ այդքան տարի սրտում կուտակած արցունքները սկսեցին թափվել աչքերից: Վերջին հատիկը սառավ դեմքին, սառավ նաև մարմինը:

Անցավ մեկ տարի: Նախշունը ամուսնու մահից հետո ծերացել, մի բուռ էր դարձել: Անգույն,  մենակ ու մռայլ էին դարձել նրա օրերը: Նրանց կրակին էլ երբեք չեփվեց ավանդական հարիսան:  Խավար գիշերը այդ խրճիթում ոչ մի ճրագ չէր վառում, լույսի շող չկար: Գյուղի գերեզմանատանը հավերժական դրկիցները գրկել էին իրար և կատակում էին անցած-գնացած օրերի մասին, բայց երբ հերթը հասնում էր ամուսնական կյանքին, լռում էին, և Ցոլակը սփոփում էր կնոջը. »Սեղմիր ատամներդ ու պայքարիր»:

Լռությունն ու խավարը կուլ էին տալիս Նախշունի թափած արցունքներն ու Ցոլակի վշտերը:

sona saribekyan

Երևի մի օր ավելի լավ կլինի

Ես ծնվել եմ Հայաստանի սահմանամերձ գյուղերից մեկում՝ Ոսկեվանում, որտեղ ամեն օր լսվում է արդեն սովորական դարձած կրակոցների ձայնը:

Մեր գյուղի մարդիկ սիրում են իրենց երկիրն ու հողը, և չնայած ամեն օր լսվող կրակոցներին, նրանք մնում են  գյուղում ու վառ պահում իրենց  տան ճրագը:

Ամեն առավոտ դուրս եմ գալիս  պատշգամբ ու մտածում`տեսնես  այսօ՞ր էլ են կրակելու: Եթե անկեղծ` վախենում եմ… Մեր և նրանց միջև ընդամենը հինգ հարյուր մետր տարածություն կա:

Մեր  ընտանիքը բաղկացած է հինգ հոգուց: Հայրս մասնագիտությամբ ռադիոտեխնիկ է, բայց հիմա զբաղվում է շինարարությամբ և  արդեն երեսուն տարի է մեկնում է   արտագնա աշխատանքի:  Մայրս տնային տնտեսուհի է: Ունեմ քույր, եղբայր: Քույրս սովորում է Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանի հոգեբանության բաժնում: Եղբայրս դպրոցն ավարտելուց հետո  հայրիկիս հետ մեկնել է արտագնա աշխատանքի…

Եվ այսպես հայրս ու եղբայրս ուրիշ երկրում, քույրս՝ Երևանում… Տանը մնացել ենք  ես ու մայրս: Մի տեսակ դատարկվել է  տունը, և   ձայներ էլ  քիչ են լսվում:

-Մա՞մ:

-Ասա՛:

-Ձայն լսեցի՞ր:

-Հա, չվախես, նստի՛ր տեղդ, պատուհանի մոտ մի՛ գնա:

Մեր տան լռությունը ամեն անգամ խախտվում է  հերթական կրակոցներից: Այդ ժամանակ  մայրս գալիս, նստում է  կողքս, ամուր գրկում, որ չվախենամ… Բայց, ախր, ինչպե՞ս չվախենաս, ինչպե՞ս հանգիստ նստես, երբ մտածում ես, որ ամեն պահի  գնդակներից մեկը կարող է քո ուղղությամբ գալ: Մտածում ես  համագյուղացների, ընկերների, եղբայրների մասին, ովքեր գնդակների առաջ կանգնած, պաշտպանում են, ինձ, ձեզ, բոլորիս: Այդ միտքը հանգիստ չի տալիս, չես կարողանում զսպել զգացմունքներդ, արցունքներդ: Մայրս էլ տեսնելով ինձ, տխրում ու անպաշտպան է  զգում իրեն: Ես էլ, իմ հերթին, փորձում եմ զուսպ լինել ու չհեռանալ նրանից…

Ամեն գիշեր,երբ  պառկում եմ  քնելու, աղոթում եմ բոլոր նրանց համար, ովքեր դիրքերում կանգնած` մեր հանգիստն  են հսկում: Աղոթում եմ, որ առավոտյան  արթնանամ… Երբեմն, անկախ քեզնից, վախենում ես, որ չես արթնանա…

2014 թվականի օգոստոսի սկիզբն էր… Նորից  կրակոցներ  սկսվեցին… Որոշ ժամանակ անց դրանք ավելի սաստկացան  ու շատ մոտիկից  էին լսվում: Տանը մնալն արդեն անհնար էր:

Վազեցինք   հետևի սենյակ ու փորձեցինք պատուհանից դուրս գալ: Առաջինը ես դուրս եկա: Հետո` մայրս: Տան հետևում` ապահով վայրում, մեզ էր սպասում հորեղբայրս: Կրակոցների ձայնից ես անընդհատ լաց  էի լինում, չէի կարողանում զսպել արցունքներս: Մի կերպ դուրս եկանք այդ դժոխքից…Առավոտը դրախտ էր, իսկ երեկոյան արդեն՝ դժոխք: Թե՛ ինչպես դուրս եկանք տնից, ինչպես հասանք տատիս տուն, չեմ հիշում…

Երբ հաջորդ առավոտյան արթնացա` ծանոթ, բայց տարակուսած ձայներ լսեցի.

-Հա՛, բանկեքն ա ջարդվել, տուն ա ընկել, պատին ա տվել… ,- հորեղբորս կնոջ ձայնն էր:

Վազեցի դուրս:

-Հարսի՛կ, էդ  ին՞չ ասիր, ի՞նչա ելել, ո՞ւմ բանկեքն ա ջարդվել, ո՞ւմ պատին ա տվել:

-Դե, դե…,- հարսիկս սկսեց կմկմալ:

-Ո՞ւր ա մամեն:

-Գնաց տուն,- ասաց նա ու փորձեց ինձ հանգստացնել:

Բայց ես չէի կարող նստել ու սպասել, թե երբ մայրս կգա: Արագ պատրաստվեցի ու դուրս եկա: Գլխումս այնքան մտքեր էին պտտվում, որ էլ չէի համբերում, թե երբ եմ տուն հասնելու:

Հասա մեր թաղը:   Շուրջս  այնքան դատարկ էր… Վերջապես մտա տուն, ու… ահավոր էր: Պատուհաններին,  դռներին,  ամեն տեղ կրակոցի հետքեր էին…

Մտա մեր նկուղը… Մայրս տխուր` խռով ձայնով, քթի տակ խոսելով հավաքում էր ջարդված բանկաների կտորները: Ամառվա ընթացքում արած գործը` մորս չարչարանքը, ջուրն էր  ընկել: Գրեթե ամեն ինչ ջարդվել էր: Մոտ մեկ ամիս ապրում էինք այդ անորոշ իրավիճակում ու մինչև օրս վախը սրտներումս քնում ու արթնանում ենք` մտածելով ու հուսալով, որ «Երևի մի օր ամեն ինչ ավելի լավ կլինի»: 

մարինե իսրայելյան

Երբ հասկացա, որ մեծացել եմ

Կյանքը իրար հետևից իր հարվածներն է հասցնում՝ առանց շունչ քաշելու ժամանակ տալու, և ի՞նչ է մեզ մնում, եթե ոչ հնազանդորեն կրել մեզ բաժին հասած ճակատագիրը: Բայց մարդն ունի նաև մտածելու և ամեն ինչ վերլուծելու աստվածային կարողություն, և կյանքի մեծ մասը քննում է իր հետ կատարվածը: 

Ես էլ, ինչպես բոլորը , ունեմ իմ յուրահատուկ ներաշխարհը, իմ երկնաթռիչ երազանքները, սպասումները, բայց…  Երևի ուրիշ ժամանակ ես այսպես չէի մտածի և աշխարհը չէի ընկալի այսպես. չէ որ այնքան սպասել էի… Այս ուստարվա սկզբին ես մասնակցեցի Ամերիկյան խորհուրդների Վաշինգտոնյան գրասենյակի կողմից անցկացվող Flex ծրագրին, քննությունները, կարծում եմ, այնքան էլ վատ չէի հանձնել, ու անհամբերությամբ գարնանն էի սպասում` պատասխանն իմանալու համար: Վախենում էի երազել, բայց երազանքները գաղտագողի ներթափանցում էին ուշադրությանս պատուհանի փոքրիկ ճեղքից և, ինձ իրենց ձեռքերի վրա առնելով, տանում հեռու-հեռու՝ դեպի Նոր աշխարհի ափերը: Իմ մտահորիզոնում Ամերիկան պատկերանում էր կոլումբոսյան Եվրոպայի բնակիչների աչքերով, այսինքն, մի հեռու, ոսկով ու արկածներով լի աշխարհ, որտեղ միայն ես եմ պակասում հեքիաթն ամբողջացնելու համար: Հետո հանկարծակի արթնանում էի ճամփորդությունից, և, օրինակ, գտնում ինձ դասասենյակում նստած երկար դասամիջոցին, երբ բոլորը դրսում են, իսկ ես, չգիտես ինչու, մոռացել եմ դուրս գալ: Բարկանում էի ինքս ինձ վրա, բայց երևակայությունս միշտ հաղթում էր ինձ: Բայց ահա պատասխանը եկավ բացասական: Չգիտեմ ինչ զգացի, երբ պատահաբար աչքովս ընկավ այդ նամակը: Երևի ոչինչ, ես չտխրեցի, քանզի այլևս տխրելու տեղ չկար, իմ ողջ կենտրոնացումը, ուշադրությունն ու մտքերը հայրս էր. մյուս օրը նա հիվանդանոց էր գնալու, և շատ հավանական էր, որ սրտի շտապ վիրահատություն կատարվեր:

Համակարգչի առջև նստած իբր գիրք էի կարդում՝ փորձելով անհանգստությունս բթացնել, երբ հանկարծ էլփոստս բացվեց ու տեսա նամակը: Թեթև քմծիծաղ անցավ դեմքովս, ես տեսա այնքան խնամքով կառուցված երազանքիս փլուզումը, որն ինձ համար այլևս նշանակություն չուներ: Թե ինչպես եկավ հաջորդ օրը, չիմացա, բայց երբ հայրս զանգեց հարցնելու` ինչպես եմ (ինչ-ինչ պատճառներով ինձ չհաջողվեց ուղեկցել նրանց), ես հազիվ տիրապետելով թրթռացող ձայնիս, սկսեցի ոգևորել պապայիս, բայց այդ խոսքերը գուցե ավելի շատ ասվում էին ինձ քաջալերելու համար, քան նրան: Հետո հիվանդանոց, սպասման անանց ժամեր…

Երբ մարդը նյարդերի գերլարումով ինչ-որ բանի է սպասում, ցանկացած պատասխան հանգեցնում է անզուսպ արցունքների: Հենց այդպես եղավ, երբ քույրս զանգեց ու ասաց, որ ստուգման արդյունքը բոլորովին էլ այն չէ, ինչ մենք էինք կարծում: Հոգիս թռավ, բարձրացավ երկնքից էլ վեր և… Աշխարհն այնտեղից այնքա՜ն գեղեցիկ էր: Ես ինձ մեծ զգացի, իսկ այդ մեծությունից, ա՜խ, Ամերիկան այնքա՜ն փոքր էր…

Հիմա նստած եմ խաղաղ, երջանկությունից նույնիսկ մի քիչ ապուշացած, և ոչինչ չի պղտորում հոգուս անդորրը: Եվ այն, ինչ հիմա մտքիս գալիս է, այն է, որ աշխարհում կան մեծ ու փոքր բաներ, որ հաճախ փոքրերին մենք նայում ենք խոշորացույցով, տխրում, լալիս, երջանկանում ու երազում խոշորացված: Բայց այսօր իմ խոշորացույցն ընկավ ձեռքիցս, ու կյանքը տեսա իրական չափերով: Ես հասկացա, որ մեծացել եմ:

tigran mamyan

Թե ի՞նչ կլինի Կոթի գյուղի հետագա կյանքը

Ես մեկնելու եմ զինվորական ծառայության, մեկ տարի է մնացել: Համոզված եմ, որ ինձ համար ավելի հեշտ է լինելու ծառայել  հայրենիքիս, քանի որ ապրելով սահմանամերձ գյուղում` Կոթիում, ականտես եմ լինում պատերազմական իրադրության, երբ ամեն անսպասելի պահի կարող են հնչել ճակատագրական կրակոցներ:

Պատմեմ մի դեպք, որը կատարվել է ինձ հետ: Ինչպես միշտ, մենք ընկերներով դուրս էինք եկել զրուցելու, պատմելու, թե ինչ նորություններ կան: Ընկերոջս պատմությունները լսելու ժամանակ լսվեց բարձր կրակոցի ձայն, բայց ուշադրություն չդարձրեցինք: Ընկերս սկսեց պատմել պատմության շարունակությունը, բայց այս անգամ լսվեցին ավելի բարձր ռմբակոծության ձայներ: Սկսվեց խուճապ: Այդ պահին նկատեցի, թե ինչպես բազում տներ անջատեցին իրենց տան լույսերը, որպեսզի թշնամին այդ լույսերը չօգտագործի դիպուկ ռմբակոծության համար: Մենք ինքներս շտապում էինք ապահով վայր՝ թշնամու գնդակներից խուսափելու համար: Զանգում էին  մեր ծնողները, հարցնելու՝  ո՞ւր ենք, արդյոք ապահո՞վ ենք, գնանք տուն արագ: Մենք բոլորս շտապում էինք հասնել տուն, լինել ընտանիքի անդամների հետ: Դա առաջին կրակոցներն էին, որոնք հնչեցին սեպտեմբերի երկուսի գիշերը, ժամը չեմ կարող հիշել:
Լավ, պատմեմ շարունակությունը: Տանն ինձ խրատում էին, թե ինչի եմ այդ ժամին դրսում: Ծնողներս անգամ ասում էին, որ այլևս դուրս չեմ գալու գիշերային ժամերին:
Այդ գիշերն անհանգիստ անցավ: Ուզում էի ժամ առաջ իմանալ, թե ի՞նչ վնասներ է եղել գյուղում, ի՞նչ է եղել ընդհանրապես հարևան գյուղերում, կարելի է ասել, «պատերազմից հետո»:

Մտա սոցիալական ցանցի իմ էջը, գրեցի ընկերոջս՝ Հարութին. «Կրակո՞ւմ են հըլը դրանք ձեր թաղերի վրա, ի՞նչ ա էլել, բան-ման չի՞ եղել, ի՞նչ գիդես»: Ընկերս չգիտեր կոնկրետ տեղեկություն: Նաև գրեցի Ոսկևանի, Բաղանիսի ընկերներիս նորությունների համար, գրեցի Բաղանիսից Դերենիկին, ասաց, որ կրակում են դեռ, բայց չգիտեմ ինչ  ա եղել դրա հետևանքով: Ասացի. «Նորությունների դեպքում կտեղեկացնես»:

Առավոտյան բոլոր գյուղացիները խոսում էին գիշերվա տիրած իրավիճակի հետևանքների մասին: Ծնողներս որոշել էին, որ ինձ ուղարկեն մեր գյուղի սարը: Սարում ավելի ապահով է: Բայց ես չէի ուզում գնալ սար: Տիրող իրավիճակից չէի ցանկանում թողնել գյուղս, ծնողներիս, հարազատներիս, բայց ստիպված էի գնալ:
Ինչպես ասացի, գնացի մեր գյուղի սարը, որտեղ ապրում էին պապիկս ու տատիկս: Երբ ինձ տեսան, շատ էին զարմացել: Կարոտել էի տատիկիս ու պապիկիս. փաթաթվեցինք, ողջագուրվեցինք, նստեցինք սեղանի մոտ: Վառած էր ճրագը, պատրաստվում էինք ճաշելու: Հարցրեցին, թե ինչպե՞ս է գյուղում, կրակել ե՞ն թուրքերը, ո՞նց ա իրավիճակը: Պատասխանս շատ տխուր էր: Գիշերը սկսել են ռմբակոծելը: Որոշ ժամանակ սարում մնալուց հետո իրավիճակը  հանդարտվել էր, վերադարձա գյուղ: Գյուղում մի քանի օր մնալուց հետո իրավիճակը հանդարտ էր, բայց ինչպես միշտ գիշերը սկսվեցին կրակոցները: Իրավիճակն այնքան բարդացավ, որ հնարավոր չէր մնալ տանը: Մի քանի ընտանիքով գնացինք հարևանի նկուղային հարկը: Շատ անհանգիստ էինք, չգիտեինք, թե ինչ կլինի մեր ճակատագիրը՝ կլուսացնե՞նք արդյոք այդ տանջալից առավոտը:

Սկսեցինք զրուցել: Տան մեծ մայրը հիշում էր անցած-գնացած օրերը, 1990-ական թվերի պատերազմական իրավիճակը ներկայացնում, երբ կրակում էին ավելի խոշոր տրամաչափի զենքերով, անգամ տանկերով ու հրանոթներով: Գյուղում տիրում էր ծանր իրավիճակ: Պատմեց նաև, որ իրենք սահմանում կանգնած գյուղացիներին, զինվորներին ինչով կարողանում էին` մատակարարում էին: Նաև պատմեց նաև, որ այն ժամանակ էլ բազում գյուղացիներ գալիս էին իրենց նկուղում պատսպարվելու: Նկուղը դարձել էր ապաստարան: Բոլորը շատ լարված էին, և տանտերը նկուղում գտնում է հոնի օղին ու բացում:

Տղամարդիկ սկսում են կենաց ասել, խմել բացում են ձմեռվա համար նախատեսված պահածոներն ու ուտում և մի պահ մոռանում, որ կռիվ է:

Այսօր էլ մեր գյուղացիներն օրհնում են Սերյոժա Վերանյանի օջախը, որ այդ ծանր իրավիճակում օգնել են համագյուղացիներին` իրենց հարկի տակ պատսպարելով բազմաթիվ կոթեցիների:

Սահմանապահ մեղվապահը

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Ես Վահանն եմ, Տավուշի մարզի սահմանապահ Կոթի գյուղից: Հաճախ եմ գրում տարբեր բաների  մասին, սակայն ուզում եմ այս նյութը տարբերակել մյուսներից, քանի որ սահմանապահ գյուղի մեղվապահի մասին է: Հորեղբայրս՝ Ավետիքը, մեղվապահ է: Արդեն մոտ 15 տարի հորեղբայրս զբաղվում է մեղվաբուծությամբ, և այսքան տարիների ընթացքում եղել է, որ մեղրի քանակությունը այնքան շատ է եղել, որ չենք կարողացել ամբողջությամբ վաճառել, և հակառակը, երբեմն մեզ անգամ չի բավականացրել:

Հորեբայրս մեծ սիրով է աշխատում մեղուների հետ: Երբ գնում է մեղուներին հետևելու՝ փեթակները բացելու, նայելու, թե ինչ վիճակում են գտնվում մեղրամոմերը, ես հաճախ եմ ներկա գտնվում և իմ չնչին գիտելիքներով, որ ունեմ մեղուների մասին, սկսում եմ իրեն օգնել:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Շատ է լինում, որ մեղուներին այցելության ժամանակ չենք հագնում մեղվապահի համար նախատեսված անհրաժեշտ հանդերձանքը, քանի որ մեղուները կարծես իրենց տիրոջը ճանաչում են և չեն խայթում: Հետներս վերցնում ենք միայն ծուխ անելու գործիքը: Շատերն այդ գործիքի մեջ փայտ են վառում և այդ ծուխն են փչում, իսկ մենք չորացրած աթարն ենք վառում և այդ աթարի ծուխն ենք փչում: Մոտ 40 մեղվաընտանիք ունենք, սակայն միշտ աշանան կողմերը այդ 40 մեղվաընտանիքներից մոտավորապես 30 մեղվաընտանիք ոչնչանում է: Հորեղբայրս չի հուսահատվում և, ամեն տարի նորից մեղուներ գնելով, փորձում է բազմացնել մեղվաընտանիքները: Մեղվաընտանիքների ոչնչանալու հիմնական պատճառը բնակլիմայական պայմաններն են, երբ մեղուների բնական սննդի աղբյուր հանդիսացող նեկտար ձևավորող ծաղիկները քիչ են նեկտար արտադրում: Եղել են դեպքեր, որ ամեն փեթակից մոտ 15 կգ մեղր ենք ստացել, որը համարվում է շատ բարձր ցուցանիշ: Իսկ անցյալ տարի մեղր գրեթե չի եղել, որովհետև ամռան առաջին կեսը խոնավ էր, երկրորդ կեսը՝ խիստ շոգ:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Սեպտեմբերի կողմերն էր, որ մեղուների մեծ մասը կոտորվեցին. ուժեղ մեղուները հարձակվեցին թույլերի վրա, և նրանց քանակը մեծապես կրճատվեց: Ողջ հանրապետությունում դա համատարած է լինում:
Մեղուները շատ հետաքրքիր արարածներ են: Ամեն փեթակ ունենում է իր զինվորները: Այսինքն՝ զինվորները փեթակի ներսի կողմում հսկում են ողջ մեղվաընտանիքի անվտանգությունը, և եթե ուրիշ փեթակից մեղու է ուզում մտնի այդ մեղվաընտանիք, «անվտանգության աշխատակից» հանդիսացող մեղուները դուրս են շպրտում օտար մեղվին:

Շատ է եղել, որ ջրի մեջ, այսպես ասած, խեղդվող մեղու եմ տեսել, բայց երբ էլ տեսել եմ, առանց վախենալու, որ ինձ այդ մեղուն կխայթի, դուրս եմ բերել ջրից: Յուրաքանչյուր մեղու էլ թանկ է, որովհետև բացի այն, որ ամեն մեղվի սատկելուց մեղվաընտանիքը մեկով նվազում է, նաև ամեն մեղվի համար գյուղացին գումար է ծախսում:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Իմ ամենասիրած գործը փեթակների վրա վերնահարկեր դնելը և ստացված մեղրը քամելն է: Ինչքանով որ արդեն հորեղբորիցս սովորել եմ մեղվապահի գործը, ուզում եմ վերնահարկ դնելու գործնթացը բացատրել, հետո նոր պատմել մեղր քամելու պրոցեսի մասին:

Ամբողջ աշխարհում ամենալավ արդյունք ստանալը համարվում է բազմահարկ փեթակը՝ երեք վերնահարկով: Մեր պայմաններում բավական է երկու վերնահարկը, հազվադեպ՝ երեքը: Որպեսզի մեղուներն արագ բարձրանան վերև, անհրաժեշտ է բնից երկու սերնդով մեղվահացեր բարձրացնել վերնահարկ, իսկ դրա փոխարեն դնել նոր երկու մեղրամոմ: 1-ին հարկի դասավորությունը պետք է լինի այսպիսին՝ կողքային մասում մեղրով և ծաղկափոշով մեղրահացեր, դրանցից հետո նոր փակ սերնդով  մեղրահացեր: Վերևի հարկում սերնդով մեղրահացեր նույնպես տեղադրվում է մեջտեղում, որոնց երկու կողմերում դրվում է մեղրահաց` ձվադրման համար, իսկ դրանց կողքին երկուական մեղրով մեղրահացեր: Այդպես դրանք և՛ քիչ են ցեցակալում, և՛ որ ամենակարևորն է, գարնանը մեղուներն ավելի լավ են յուրացնում: Իսկ երրորդ վերնահարկը տեղադրում ենք այն ժամանակ, երբ արդեն երկրորդ հարկի մեղվահացերն ամբողջությամբ օգտագործված են մեղուների կողմից, այսինքն՝ մոտավորապես 7 -8 մեղրահաց պատված է սերնդով:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Իսկ հիմա պատմեմ մեղր քամելու գործընթացի մասին: Ճիշտ է, արդեն նշել եմ, որ մեղուներին մոտենալուց ես և հորեղբայր մեղվապահի համար նախատեսված հանդերձանքը չենք հագնում, բայց արդեն այս պարագայում ստիպված հագնում ենք, քանի որ մեղրը քամելու համար փեթակներից մեղվահացերը վերցնելիս և նախատեսված վայր տեղափոխելիս, մեղուները կատաղում են և հարձակվում հորեղբորս և ինձ վրա: Քողը դրած մոտենում ենք փեթակներին: Նա բացում է փեթակը և սկսում է «ծուխ տալ» մեղուներին: Ծխի ազդեցության տակ մեղուները մի քանի րոպե չեն խայթում: Այդ ընթացքում մեղրի շրջանակները դնում ենք նախատեսված տուփի մեջ, և ես արագ տանում եմ մեր նկուղային հարկ, որտեղ որ պետք է մեղրը քամենք: Եղել են դեպքեր, որ մեղուները մեզ այդ ընթացքում խայթել են, բայց  դա բնական բան է: Եթե գործ ես ունենում մեղուների  հետ, պետք է նաև մի քանի անգամ խայթվես:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Մեղուն միակ կենդանին է, որը տիրոջը այդքան էլ լավ չի ճանաչում, և ծուխը միակ միջոցն է նրանց մի քանի րոպեով հանդարտեցնելու համար մինչև քաղցրահամ մեղրը քաշվի:

Մեղվաընտանիքի հիմքը  հանդիսանում է մայր մեղուն, որովհետև միայն նա է ընդունակ սերունդ տալու: Մենք մեղվի սերունդ տալու գործընթացն անվանում ենք «ձագ տալ»: Համարյա մի ամբողջ փեթակի մեղուներ դուրս են գալիս փեթակից և հեռանում են` մի ծառի ճյուղի վրա հավաքվելով: Այդ ժամանակ ինչքան էլ առանց հանդերձանքի մոտենաս իրենց, թեկուզ ձեռքդ մոտեցնես այդ ծառի ճյուղին, մեղուները չեն խայթում:

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Լուսանկարը՝ Վահան Ազիբեկյանի

Մեկ օրվա ընթացքում, ինչպես հորեղբայրս է պատմել, մայր մեղուն կարող է մոտավորապես 2000 ձու տեղադրել: Մայր մեղուների պահանջը մեղվանոցում շատ մեծ է, որովհետև մեղվաընտանիքի ուժը և որակը կախված է միայն մայր մեղվից:

Սահմանային գյուղերում անասնապահությունը գնալով դժվարանում է, որովհետև սահմանի հատման խնդիրներ և անվտանգության հարց է առաջանում: Իսկ մեղվապահությամբ զբաղվելը ոչ մի վտանգ չի սպառնում ի տարբերություն այգեգործության ու անասնապահության, երբ ստիպված են ադրբեջանցու դիրքերի կրակոցի տակ աշխատել, մեղուն սահման չի ճանաչում: Սահմանապահ գյուղում մեղուները կասեցնում են արտագաղթը, ասեմ թե ինչու եմ այդպես ասում, որովհետև աշխատասեր մեղուներ + աշխատասեր գյուղացի = արտագաղթի կասեցում:

Ես այսպես երկար ու կարոտով պատմեցի մեղվաբուծության մասին, քանի որ շուտով մեղուները սկսելու են իրենց անխոնջ աշխատանքը:

Մեր հացը

Ամեն երկու շաբաթը մեկ մեր թաղի կանայք մեր բակում հաց են թխում: Հավաքվում են մեր նկուղում և սկսում հաց թխելու գործընթացը:  Ջուջևանում լավաշ չեն թխում, որովհետև չկա թոնիր: Գյուղի մեծ մասը փռի մեջ է հաց թխում:

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Տատիկս առավոտ շուտ վեր է կենում, որովհետև իր հետևից դեռ թխելու են Անահիտ ձալոն և մեր հարևանուհի ընկեր Անժելան:
Տատիկս սկզբում վառում է վառարանը, հետո ջուրը դնում վառարանին, ալյուրը բերում ու սկսում է մաղելը:

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

- Բարի օր ձեզ:
Ներս է մտնում իմ ձալոն` Անահիտը:
-Հազար բարին,- ասում է տատիկս ու հարցնում:
-Ի՞նչ կա-չկա գեղերըմ:
-Գիդեմ ոչ, մթամ ո՞վ ա գեղ դուս գալի: Գարունքացել ա, վար ու ցանքը սկսել ա, պարապ ժամանակ չենք ունենում:
-Անահիտ, կոֆե դնեմ:
-Չէ, չէ, հենց նոր խմել-եկել եմ, հանկարծ չդնես:
-Դե որ խմում չես, ալիր բի մաղե, ես էլ գնամ` փուռը վառեմ:

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Հետո Անահիտ ձալոն կապում է գլխաշորը ու սկսում խմոր հունցելը: Որոշ ժամանակ անց խմորը արդեն պատրաստ է, ու սկսում են խմորը գնդել: Փուռը թեժ է, և հաց թխելու բոլոր պայմանները կան:

Սկսում են հացի գնդերը լցնել փռան մեջ և փակում են փռան բերանը: Մինչ հացի թխվելը նստում են փռան առաջ ու քննարկում գյուղի նորությունները:

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

-Անահիտ, բա իմացա՞ր, Հրանդիկը հիվանդացել ա:
-Հա, երեկ Սիրաժին վիկալ ա, գնացինք տենող:
-Հետո՞, ո՞նց էր:
-Տատի, տատի, հացը վառվեց,- գոռացի ես:
-Վայ, այ շան տղա, տեհա՞ր, խոսքով ընգանք, հացը վառվեց:

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Լուսանկարը` Դավիթ Չիլինգարյանի

Ճիշտ է, հացը վառվեց, բայց շատ համով է ստացվել: Հետո ես էլ գնացի բերեցի տնական համով պանիր և սկսեցինք ուտել տաք հացը:
Աշխարում չկա մեր փռան հացից համով հաց:

Բաղանիսի լուսավորությունը

Լուսանկարը՝ Մհեր Ավագյանի

Լուսանկարը՝ Մհեր Ավագյանի

Լուսավորությունը մեծ դեր ունի գյուղացիների համար: Քանի որ գյուղը մոտ է սահմանին, չլուսավորված փողոցները կարող են լինել վտանգավոր: Սակայն մեր համայնքապետ Նարեկ Սահակյանի շնորհիվ գտնվեց մի ամերիկահայ բարերար, ով փողոցային լույսերի կատարվող աշխատանքների համար հատկացրել է խոշոր գումար: Նշեմ նաև, որ բարերարը չցանկացավ հայտնել իր անունը: Բավական լավ է, որ գյուղում կան փողոցային լույսեր: Դա գյուղացիների համար մեծ ուրախություն է, բայց մյուս կողմից` վտանգավոր: Վտանգավոր այն առումով, որ թշնամու հերթական գնդակոծության ժամանակ լույսը ավելի շատ օգնում է նրանց հարվածել գյուղին:

Ինձ հետ կատարվեց մի դեպք: Գյուղի մեծահասակներով և երեխաներով կանգնած էինք խաչմերուկում 20:00-ի սահմաններում: Մի փոքր զրուցելուց հետո լսվեցին կրակոցներ գյուղի ուղղությամբ, և այդ ժամանակ գյուղի բոլոր լույսերը մարեցին: Մենք առանց խուճապի մատնվելու թաքնվեցինք: Այդ ժամանակ մեզ հետ էր նաև գյուղի էլէկտրիկ Արարատ Հարությունյանը` լսի Արոն, որը ստացավ հեռախոսազանգ: Նա պատասխանեց.

-Ալո:
-Արո, շուտ անջատի փողոցային լույսերը:

Զանգահարողը համայնքապետն էր: Արարատը լույսերը շուտափույթ անջատեց: Լույսերը անջատելուց 5 րոպե անց դադարեցին կրակոցները:

Մարած լույսի, փակ դռան ու էլի շատ բաների մասին

Հարևանիս տան դուռն էլ, Կոթիի շատ ու շատ տների դռան նման փակ է: Ու ինձ համար հիմա էլ նույն երազանքն է. երանի մի օր բացվի ու էլ չփակվի, երանի մի օր տան ջահելները հետ գան, բացեն տան դուռն ու իրենց ապագան կերտեն պապական տանը, հայրենիքում, թեկուզ սահմանին, բայց՝ հարազատ օջախում:

Տանտիրուհին՝ Ռոզիկ տատը, չնայած վեց զավակ ուներ, այնուամենայնիվ մենակ էր ապրում արդեն երկար տարիներ: Անցյալ տարի աշնանը մահացավ: Քանի ամիս է` չեմ լսում նրա «հաճուխ»-ն ու «ջու-ջու»-ն: Ռոզիկ տատը հանգիստ նստել չէր սիրում, ամբողջ օրը գործ էր անում, նրան օրվա մեծ մասը կարելի էր տեսնել այգում: Հաճախ էլ Ռոզիկ տատին տեսնում էի իր հավերի կամ շան հետ խոսելիս: Նա մի հետաքրքիր սովորություն ուներ՝ երբ հարևաններից մեկը կանչում էր իր հավերին, ինքն էլ էր սկսում կանչել, ու խեղճ հավերը չէին հասկանում, թե որ կողմ գնան:

Հաա՜, մեկ էլ հիշում եմ, որ միշտ ասում էր, թե հավերը երեք տարբեր հավանոցներում է պահում: Խնդիրը շատ հավ ունենալը կամ հավանոցի փոքր լինելը չէր:
-Եթե գողանան կամ դալեն (հավ խեղդող կենդանի)  մտնու խեղդե, գոնե չիմ չվերանան,- բացատրում էր միշտ Ռոզիկ տատը:
Ռոզիկ տատը չկա, բայց նրա այգին անմշակ չի մնալու: Տղան ու հարսն են Նոյեմբերյանից եկել: Նրանք Ռոզիկ տատի կենդանության ժամանակ էլ միշտ գալիս էին, օգնում նրան: Հիմա էլ եկել, ցանկապատը վերանորոգել են, փորում են, ցանում: Ուրախանում եմ, երբ դասից գալիս եմ ու տեսնում, որ նրա այգում մարդիկ կան, որ այգուց գյուղատնտեսական գործիքների ու մարդկանց ձայներ են լսվում, ու ինքս ինձ ասում. «Ինչքա՜ն լավ կլիներ, որ հիմա էլ Ռոզիկ տատի տան լույսը մարած չլիներ, որ նրանից հետո նրա տան դուռը չփակվեր»:
-Տեսնում եմ, որ ամեն տարի գալիս, օգնում էիք Ռոզիկ տատին, իսկ ինչո՞ւ գյուղում՝ նրա մոտ չէիք ապրում, ձեզ մո՞տ էլ նույն՝ աշխատանք չլինելու խնդիրն էր, որ գնացել եք քաղաքում ապրելու,- հարցնում եմ ես Ռոզիկ տատի որդուն՝ պարոն Անաստասին ու հարսին՝ տիկին Սիլվային:
-Դե, ընդով ամեն տեղ էլ կար,- պատասխանում են պարոն Անաստասն ու տիկին Սիլվան:
-Էն ժամանակ, որ մենք գնացել ենք, ամեն տեղ էլ աշխատանք կար: Հըմի ընդեղ էլ չկա, բայց դե արդեն հենց չի գյուղի վիճակը, որ մենք գանք, գյուղում մնանք, բալիկ,- հոգոց հանելով պատասխանում է տիկին Սիլվան:
-Դհենց էլ գրիլ տի՞ս, բալիկ,- կատակում է պարոն Անաստասը:
-Դե հա, որ բառերը փոխեմ, նյութիս համ ու հոտը կկորչի,- պատասխանում եմ ես ժպտալով:
-Հա բա, մեր գյուղական բարբառը պետք ա ըլի,- ասում է տիկին Սիլվան, հետո շարունակում,-դե տենց, էլի, աշխատանքը պատճառ չի: Էս ընտանիքը բազմանդամ ընտանիք ա էլել, պետք ա  բաժանվեինք գնայինք, էլի: Հըմիկ էլ դե տատիկը մենակ էր, գալիս էինք, օգնում էինք:
Ինչ վերաբերվում է աշխատանքին՝ պարոն Անաստասն ասում է.

-Ընդով աշխատանք շատ կար, էէէ՜, ստի էլ, ամեն տեղ էլ կար, կարեիր երեք տեղ աշխատես:
Տիկին Սիլվան էլ հավելում է.

-Ընդով հաա՜, ինչ կար էէ՜… ապրելուն, հըմի ա, որ լրիվ ավարտած, դիպլոմը ձեռներին, տեղ չկա աշխատելու: Հըմի իմ աղջիկը 2-րդ կարմիր դիպլոմը կստանա, բայց տեղ չկա, որ աշխատի, չգիտենք` ոնց տենք անի, որ տեղ ճարենք:
-Պետք ա տեղ ըլի, որ ճարես, որ կա ոչ, որդե՞ն ճարես,- կես կատակ-կես լուրջ ասում է պարոն Անաստասը:
Ավարտում եմ խոսակցությունս, հաջողություն մաղթում հարևաններիս ու գնում տուն: Մտածում եմ, հասկանում, որ ինչքան էլ նրանք աշխատանք չլինելու պատճառով չէ, որ հեռացել են գյուղից, այնուամենայնիվ այսօր նրանք էլ շատ-շատերի նման նույն հարցի առաջ են կանգնած: Այն հարցի, որի պատճառով արտերկիր են գնացել Ռոզիկ տատի մյուս որդիներն ու թոռները: Այն հարցի, որի պատճառով այսօր նրա տան լույսը չի վառվում, նրա տան դուռը ուշ-ուշ է բացվում: Ու էլի տարբեր ընտանիքներում շատ ու շատ բաներ չեն լինում հենց այդ հարցի՝ գործազրկության պատճառով:
Ռոզիկ տատն էլ չկա, բայց ես գիտեմ՝ որդին չի թողնի, որ նրա այգին անմշակ մնա:
Շունը, որի հետ Ռոզիկ տատը զրուցել շատ էր սիրում, օր ու գիշեր հսկում է տան դուռն ու կտուրը:
Ես, որ այն ժամանակ դժգոհում էի հարևանիս ամբողջ օրը «ջու՜-ջու՜» կանչելուց, հիմա տխրում ու կարոտով եմ հիշում այն օրերը, երբ Ռոզիկ տատի ձայնից հոգնած փակում էի ականջներս:

Կարոտում եմ, երանի տալիս այն օրերին, որ Ռոզիկ տատի տան լույսը վառվում էր, դուռն էլ՝ ամեն օր էր բաց…

meri muradyan

Յոթանասուն տարվա ընկերություն

Սրանից  70 տարի առաջ պապիկս` Արմոն, ու իր հասակակիցները պայուսակն ուսերին գնացին առաջին դասարան: Նրանք էին` Արմոն, Սուրիկը, Գոհարը, Սենիկը, Աշխենը, Ռուբենը, Դոնարը, Վալոդը:  Տասը տարի հետո նրանք ավարտեցին դպրոցը, բայց մինչև հիմա այնպես են ընկերություն անում, ինչպես 70 տարի առաջ:

Մին էլ, ըհը, զանգ էկավ:
-Ալո… Տատի, արի, քի կանչում  են հեռախոսի կուշտը:
Տատս առանց վայրկյան կորցնելու հասավ հեռախոսին.
-Ալո: Բարև, Գուհար ջեն:
Խոսողը պապիս դասընկերուհին էր` Գոհարը:
-Վերգուշ ջեն, ըրեխեքը չիմ բարի են, Վալոդը Ֆրանսիայիցն էլ էկել ա: Մեր ավարտելու վաթսուն տարվա առթիվ վաքվում ենք Ղուլնանց  ախպըրըմը:
-Թոշակին ենք ճամփա պըհըմ, որ ձեռներս կոպեկ ըլի: Վերգուշ ջեն, գիտես չէ՞, հարսներանցն էլ պիտի տանիլ (դե, տատս էլ էդ դասարանի հարս էր):

Ու էդպես ամեն տարի: Բայց ցավոք, ամեն անգամ «վաքվելուց» նրանցից մեկը պակասում է…