Երևի ես երբեք էլ չէի կարդա այս ստեղծագործությունը, երևի երբեք էլ չէի նայի կինոնկարը, եթե չլինեին ընդունելության քննությունները: Մի ուրիշ անգամ, եթե ինձ ասեին՝ մի լավ բան ասա՝ կարդամ, հաստատ այս պատմվածքը չէի խորհուրդ տալու: Բայց հիմա շատ եմ սիրում այս պատմվածքը:

Սովորական առավոտ, սովորական օրերի նման, էլի: Հազիվ քնից արթնանալով` մոտեցա պատուհանին` տեսնելու, թե ինչ եղանակ է դրսում: Իմ օրվա տրամադրությունը հենց եղանակից էլ կախված է: Մոտեցա պատուհանին, քնաթաթախ վիճակում նույնիսկ չհասկացա, թե ինչպես գլուխս խփեցի պատուհանին: Ձեռքս գլխիս դրեցի ու սկսեցի նայել: Բախտս բերեց. դրսում տաք էր, թռչունները իրենց ձայնով ողջունեցին ինձ: Արև էր, ձյունը քիչ-քիչ հալվում էր: Բարձր տրամադրությամբ գնացի գիրքս վերցրի, նստեցի պատուհանի մոտ ու սկսեցի կարդալ: Գլուխս մեկ-մեկ բարձրացնում էի, նայում ներքևի այգուն. ինչ-որ ծառեր էին երևում, երևի խնձորենիներ էին: Զուգադիպություն` ձեռքումս էլ Ստեփան Զորյանի պատմվածքների ժողովածուն էր, ու ես պիտի կարդայի «Խնձորի այգին»: Ինչ-որ տարօրինակ տրամադրությամբ սկսեցի կարդալ: Հինգ էջ կարդալուց հետո այլևս հայացքս չբարձրացրի` տեսնելու համար դրսի եղանակը: Տարօրինակ է, բայց ուզում էի արագ վերջացնել պատմվածքը ու գարնանային տրամադրությամբ գնալ զբոսանքի: Բայց գրքի ընթերցումից հետո այլևս ոչ պատուհանից նայելու հավես կար, ոչ էլ, առավել ևս, զբոսնելու: Մինչև այս գիրքը կարդալը, երբեք չէի մտածի, որ մարդիկ ծայրահեղ վատ քայլերի են պատրաստ իրենց լավ լինելը ապահովելու համար:

Եթե չես կարդացել, անպայման կարդա, թեկուզ առաջին էջը, թեկուզ երկու տող, մեկ է՝ առաջին նախադասությունը կարդալուց հետո կարդալու ես մինչև վերջ: Իսկ եթե կարդացել ես, կամ էլ ֆիլմն ես նայել, շատ ավելի լավ, հուսով եմ՝ կհասկանաս շարադրածս: Բայց եթե ձեռքդ չի ընկել այդ պատմվածքը, կամ էլ պատահմամբ ֆիլմը չես տեսել էկրանին, ապա մի փոքր պատմեմ: Պատմվածքի գործողությունները պտտվում են Մարտին ապոր այգու շուրջ: Նրա այգին հայտնի է ամբողջ գավառում, և նա սիրով խնամում է իր խնձորի այգին: Երբ մահանում է Մարտին ապոր կինը, նրա ավագ աղջիկը` Նոյեմը, և փեսան` Արտուշը, ամեն ինչ անում են այգին ժառանգելու համար: Մարտին ապերը ամուսնանում է երկրորդ անգամ` Նունուֆարի հետ: Աղջիկը ոչ մի կերպ չի հարմարվում հոր ամուսնության հետ: Իսկ երբ իմանում է, որ հայրը զավակ է ունենալու, ամեն ինչ անում է, որ այգին կտակի միայն իրեն, անգամ պատճառ է դառնում խորթ մոր և նրա չծնված զավակի սպանությանը: Իսկ Մարտին ապերը, իմանալով աղջկա՝ իր երկրորդ կնոջ սպանության պատճառը դառնալու մասին, կտրատում է այգու բոլոր ծառերը: Սակայն նրան խելագար են կարծում և, ի վերջո, պատմվածքի վերջում այգին մնում է ավագ դստերը:

Այս փոքրիկ պատմվածքը ինձ ստիպեց մտածել նաև այս տեսակ մարդկանց մասին: Այս հերոսուհին և իր ամուսինը իրենց նպատակին հասան կեղծավորություն անելով, խաբելով, նույնիսկ արդեն հարազատ դարձած մարդու մահվան պատճառը դառնալով: Ինձ թվում է, որ կարդալիս մի միտք կպտտվի ուղեղումդ, ինձ մոտ այդպես է եղել. ինչպե՞ս կարող է մարդը շահի համար ամեն ստորաքարշության դիմել: Հետո, երբ ավելի ես խորանում, հասկանում ես, որ իրականում մարդկային արժեքները ավելի կարևոր են, քան հարստությունը, շահը, էլ ուր մնաց՝ մարդու կյանք խլելը շահի հասնելու համար: Այս մասին չէի մտածել մինչ կարդալս: Հիմա եմ սկսում մտածել, թե ինչպես են մարդիկ կարողանում ձևացնելով, խաբելով հասնել որևէ արդյունքի: Այնինչ քսանմեկերորդ դարը, ինչպես ասում է մեր շենքի ամենատարեց բնակիչը, ստելու, խաբելու դար չէ: Ամեն ինչ բոլորն ի վերջո իմանում են: Դե, այս պապիկը չգիտի, լավ է, որ մտքով էլ չի անցել, որ նման մարդիկ ամեն դարում էլ լինելու են: Եղել են և Զորյանի ժամանակ, և կան հիմա: Հուսով եմ, որ գոնե հետաքրքրություն առաջացավ ` պատմվածքը թերթելու: Ես այս պատմվածքից շատ բան սովորեցի, ծանոթացա նաև այս տեսակ մարդկանց հետ: Փորձեցի նույնիսկ հասկանալ նրանց, բայց ոչ մի կերպ նրանց արաքը չկարողացա արդարացնել:

Չէի ուզի, որ նյութիս մեջ նախընտրական տարրեր փընտրես, թեպետ, շատ փնտրելու դեպքում կարող է գտնես: Թե Զորյանն ինչ իմանար, որ իր ստեղծագործության գաղափարը` քծնելը, խաբելը, շահից դրդված ամեն ինչ անելը, այսօր էլ կլինի:

Առավոտվա տրամադրությունս միանգամից փոխվեց: Չէ, այս անգամ եղանակը մեղավոր չէր, և ոչ էլ դասերիս շատությունը: Մեղավորը այս փոքրիկ պատմվածքն էր, որը իր մեջ պարունակում էր այն ասելիքը, որի մասին մինչ այս չէի մտածել:

Բավականին երկար ժամանակ է պառկել էի քնելու, բայց քունս ոչ մի կերպ չէր տանում, և որոշեցի մի փոքրիկ պատմվածք կարդալ: Վերցրեցի Վարդգես Պետրոսյանի «Ինչո՞ւ են շուտ մեռնում ծաղիկները» պատմվածքը ու … Ու սկսվեց ճանապարհորդությունս:

Այս մեկը նման չէր մյուս ճանապարհորդություններին: Այս անգամ ճանապարհորդում էի մահացած մարդու հետ. հա, հա, մի՛ զարմացեք.

«Այս պատմվածքը գրել եմ հարյուր տարում, գուցե ավելի: Գրել եմ հողի տակ: Մի զարմացեք, մարդիկ …»,- գրում է Պետրոսյանը:

Տարօրինակ է, չէ՞՝ հեղինակն ինքն էլ հորդորում է չզարմանալ: Ինչևէ, շարունակեցի ընթերցել: Ինձ դուր էր գալիս անհնարինի մասին կարդալը: Ասում են ինչ-որ կա կյանքում, կա նաև գրքերում, և հաճախ այն, ինչ չես գտնի կյանքում, անպայման կգտնես գրքերում: Ես այս գրքում գտա անհնարինը, անիրականը: Գտա այն, ինչը երբեք չէի գտնի կյանքում, ու նույնիսկ չէի էլ փորձի փնտրել…

Ես ներկա էի հերոսի թաղման արարողությանը, ու կարծես զրուցում էի հանգուցյալի հետ, ու, որ ամենակարևորն է՝ մենք որոնում էինք Նրան՝ հանդերձյալի սիրելիին: Նրան, ով երկար սպասեց «Ես քեզ սիրում եմ»- ին, բայց երբեք չլսեց: Երբեք…

«Մենք քայլում էինք մութի միջով, և նա ուզում էր, որ ասեի,թե աշխարհում ամենից շատ սիրում եմ իրեն: Ես լուռ էի»:

Մեր որոնումները զուր չէին. մենք գտանք նրան վերջին պահին, երբ հանգուցյալին ներքև էին իջեցնում:

«Ես հետո, արդեն հողի տակ, շատ ափսոսեցի, որ նրան չեմ ասել այն բառերը, որ նրանն էին, բայց ուշ էր արդեն»:

«Ուշ էր, այո՛: Զուր էին չասված խոսքերն ասելու փորձերը, այն ոչ ոք այլևս չէր լսելու: Լսվում էր միայն քարերի և հողի ծանոթ աղմուկը… Տարիների նվագած ժապավենը հետ տալ չի կարելի. նվագածը նվագած է, ապրածը՝ապրած, չապրածը՝ չապրած»:

Գիրքը կարդալով հասկացա նաև, որ չասվածն էլ միշտ կմնա չասված…

Անցան տարիներ, ու հանգուցյալը նորից տեսավ երկինքը. գերեզմանոցը քանդել էին և դրա տեղում այգի էր՝ խոտեր, ծաղիկներ: Նա ծաղիկ էր, ու փորձ արեց գտնել սիրելիին, բայց իսկույն մեռավ, երբ փորձում էր ոտքերը հանել հողից. մեռավ վերջին անգամ…
«…Ու ես հասկացա, որ աշխարհում ոչինչ չես գտնի երկրորդ անգամ, և դրա համար ուզեցի գոռալ իմ ծաղկային ամբողջ ձայնով. «Մի ՛ կորցրեք, մարդի՛կ»:

«Այս տողերը մի աղջկա համար էին, որին սիրում էի և որին չգտա: Դրա համար ձեզ եմ տալիս, մարդիկ, որ կյանքում միշտ կորցնում եք հենց ամենաթանկը»: Ավարտեցի ևս մի գիրք, մի կյանքի պատմություն, ու ինչպես հաճախ է պատահում, թաց աչքերով:

Ավարտեցի, ու կյանքս լցվեց գրքով, որը լի է կյանքով: Արդեն կարող էի հանգիստ քնել, որովհետև նոր դասեր էի քաղել կյանքից, ու օրս ողողվել էր Պետրոսյանով:

Ես սովորություն ունեմ ամեն երեկոյան գիրք կարդալ: Անցյալ տարի էլ շատ գրքեր կարդացի: Ինձ դուր եկան Վիլյամ Սարոյանի «Մայրիկ, ես սիրում եմ քեզ», Ջոն Բոյնի «Զոլավոր գիշերազգեստով տղան» և Չարլզ Դիքենսի «Օլիվեր Թվիստի արկածները» գրքերը:

«Օլիվեր Թվիստի արկածները» Անգլիայի 19-րդ դարի սկզբի մասին է: Այդ գիրքը հավանել եմ, որովհետև գրքի հեղինակ Դիքենսը պատմում է, թե ինչպես են ապրել մարդիկ այդ ժամանակ, ինչ դժվար եղել ապրելը, և ինչպես են մարդիկ պայքարել սովի դեմ: Ինձ դուր եկավ վեպի գլխավոր հերոսը՝ Օլիվեր Թվիստը, ով կարողացավ հաղթահարել բոլոր դժվարությունները:

«Այս աշխարհը հուսախաբությունների աշխարհ է: Հաճախ մեր ամենից շատ փայփայած հույսերը, ավա~ղ, մոխրանում են, և այնպիսի հույսեր, որ ամենից շատ են պատիվ բերում մեր անձին»,- ասվում է այդ գրքում:

«Օլիվեր Թվիստի արկածները» ցույց է տալիս Անգլիայի այն ժամանակվա սոցիալական իրավիճակը՝ մարդկանց խավերը, և թե ինչպես կարող են զրկվել բարձր աստիճանից, գողերը և հանցագործները, ովքեր այսօր էլ կան աշխարհում, անմեղ մարդիկ, որ կարող են դառնալ հանցագործ, մարդիկ, որոնց այլևս փրկել չես կարող…

Այդ ամենի միջով ես անցա Օլիվեր Թվիստի հետ: Դա կյանքի փորձն էր, որը ձեռք բերեց Օլիվեր Թվիստը իր փոքր տարիքում:

Ջոն Բոյնի «Զոլավոր գիշերազգեստով տղան» երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասին է: Այն մասին, թե ինչպես էին գերմանացիները վարվում հրեաների հետ: Գրքի գլխավոր հերոսը Բրունոն է: Նա ինը տարեկան տղա է: Նա գիտի, որ իր հոր աշխատանքը շատ լուրջ է, որ հայրը զինվորական համազգեստ է կրում, բայց չի հասկանում, թե ինչ է կատարվում: Հենց նրա մտածելակերպով էլ գրված է այդ գիրքը: Գրքում ուղղակի չկա հրեաների ցեղասպանության մասին, սակայն Բրունոյի պատմությունը բացահայտում է այն: Պարզ, տխուր ու սովորեցնող գիրք է:

«Մայրիկ, ես սիրում եմ քեզ» գիրքը գրել է Վիլյամ Սարոյանը: Դա մի աղջկա և մայրիկի մասին է: Գիրքը գրված է առաջին դեմքով՝ աղջկա անունից: Աղջիկը ինը տարեկան է և ապրում է իր մայրիկի հետ: Գիրքը ինձ դուր է եկել պարզության ու լավ երկխոսությունների համար:

« -Դու իրո՞ք էդպես ես կարծում, Գորտուկ:

-Կարծու՞մ,-ասացի ես,-Ի՞նչ կարծել, գիտե՛մ: Դու ամբողջ աշխարհում ամենագեղեցիկն ես ու ամենահաջողակն ես:

-Հա՞, դե ուրեմն արի հագնվենք ու գնանք ման գալու:

-Ու~խ:

-Մի գոռա: Սա ձեր դպրոցը չի: «Պիեռ» հյուրանոցն է: Բաժանված մորն առանց այդ էլ խեթ աչքով են նայում:

-Դե լավ, կամաց «ուխ»:

-Հա Գորտուկ, կամաց ասա՝ «ուխ»:

-Կամա~ց-կամա~ց «ուխ»:

-Այ, ապրես:

-Ամենակամա~ց-կամաց «ուխ»-ը:

-Հիանալի է:

Ես էնպես կամա~ց-կամաց ասացի «ուխ», որ աղջիկ մայրիկը հարցրեց:

-Ինչ ասացի՞ր:

-Ու~խ:

-Հա, բայց կամաց, Գորտուկ: Դե՛, ի՞նչ հագնենք, միանման շորե՞ր:

-Ու~խ:

-Կամաց: Կապույտները չհագնե՞նք՝ կարմիր ու սպիտակ ծաղիկներով:

-Կամա~ց «ուխ» …

«Անզգա վիճակը վերանում է, եթերային ոչինչ աշխարհում գոյություն չունի, ես մայրիկ չունեմ, մայրիկն ու ես հիմա իրարից հեռու ենք, անսահման հեռու, հիմա մենք բաժանված ենք պարսեկներով։ Չէ, պարսեկը դատարկ բան է, պարսեկը հեռավորության միավոր է, իսկ մենք բաժանված ենք անսահմանության միավորներով․․․»

-Անի՜, արի թեյ խմենք, համ էլ քո սիրած մուրաբան եմ բացել։

Հյուրասենյակից լսվում է մայրիկիս ձայնը։ Արցունքոտ աչքերս կտրում եմ գրքից ու ժպտում եմ նայելով սենյակի դռանը․

-Հեսա կգամ, մամ։

Այդ տողերից հետո սկսեցի ավելի շատ գնահատել մամայիս։ Սա առիթ է, որ ասեմ, որ քեզ շատ եմ սիրում, մամ ջան։

Ինձ թվում է, քեզ հետաքրքիր է, թե որտեղից են այս տողերը։ Այս տողերը Վարդգես Քալանթարյանի և Մուշեղ Բաղդասարյանի «Կորած օրագիրը» գրքից են։

Այս գիրքը մեծ տպավորություն է թողել ինձ վրա։ Առհասարակ չեմ սիրում գրքերը քննարկել։ Մանավանդ այն գրքերը, որոնք ինձ հոգեհարազատ են։ Գիրքը կարդալուց հետո փակվում եմ ինքս իմ մեջ, իմ մեջ ենթադրություններ ու բացահայտումներ եմ անում։ Բայց այս գիրքը բացառություն է։ Ամեն կերպ ուզում եմ կիսվել իմ տպավորություններով։ Գրքում այնքան գեղեցիկ է ներկայացված ամեն ինչ, որ խեսքերն ավելորդ են։ Գիրքը իմ հասակակիցների մասին է, պատանիների, որոնք ավարտական դասարանում են սովորում: Եվ բնականաբար, այն ամենը, ինչ տեղի է ունենում գրքի էջերում, այնքան հարազատ է և մեր սրտին մոտ, կարծես հենց մեր դասարանի մասին լինի: Ախր, չեմ ուզում, է, շատ փակագծերը բացել։ Ուղղակի գնա գրադարան, վերցրու այն ու կարդա։ Հաստատ չես փոշմանի։ Իսկ եթե արդեն կարդացել ես, ապա ինձ լիովին կհասկանաս․․․

Ինչո՞ւ ենք մենք գնահատում ամեն ինչ միայն կորցնելուց հետո։ Ինչո՞ւ վատի դեմ չենք պայքարում ու այն չենք վերացնում։ Ինչո՞ւ է ամեն ինչ այսքան դժվար, իսկ միգուցե մարդի՞կ են բարդացնում։ Մտածիր այս հարցերի շուրջ։ Գնահատիր ամեն վայրկյանն ու պահը, որն ունես։ Ես էլ գնամ թեյս խմեմ մայրիկիս հետ:

1947 թվականին, երրորդ հանրապետության անկախությունից ուղիղ 44 տարի առաջ՝ սեպտեմբերի 21-ին, ԱՄՆ-ի Մեն նահանգի Պորտլենդ քաղաքում ծնվեց Սթիվեն Քինգը: Սթիվենը դեռ 2 տարեկան էր, երբ 1949-ի խաղաղ երեկոներից մեկին հայրը գնաց ծխախոտի հետևից ու չվերադարձավ: Չէ, չէ. չէր մահացել: Ուղղակի հոգնել էր: Հետագայում այդպես էլ չիմացան. փախել էր Կոնեկտիկո՞ւտ, թե՞ ինչպես Սթիվի մայրն էր Սթիվին ու եղբորը ասել, նրան մարսեցիներն էին առևանգել:

Չնայած ես կարդալ շատ եմ սիրում, բայց ճիշտն ասած, նույնիսկ իմ ամենասիրելի գրողների կենսագրությունից ոչինչ չգիտեմ: Բայց դե Սթիվեն Քինգը բացառություն է: Ես նրա կյանքի մասին կարդացել եմ երևի այնքան, ինչքան իր գրքերից եմ կարդացել: Իսկ ես նրա երկրպագուն լինելով, ամենաքիչը 10 գիրք կարդացած կլինեմ: 12: Հաշվեցի: Իհարկե, բոլորից չեմ կարող խոսել մի նյութի մեջ, բայց խոստանում եմ. եթե դուր գա՝ կգրեմ Սթիվենի գրքերից էլի մեկի մասին:
Իսկ հիմա… 11/22/63: Այո: Այս թվերը բացի ԱՄՆ 35-րդ (և արդարության համար ասեմ, իմ ամենասիրելի) նախագահ Ջոն Ֆ. Քենեդու սպանության օրվանից, Սթիվեն Քինգի ամենաստացված գրքերից մեկի անունն է: Ալտերնատիվ պատմություն ժանրում գրված այս ֆանտաստիկ նովելի հիմնական թեման ժամանակի մեջ ճամփորդությունն է: Գիրքը լույս է տեսել 2011-ին: Բայց այնուամենայնիվ, իր ժանրի մեջ արդեն կարող է համարվել դասական նմուշ: Գրքի գործողությունները 2009-ին են տեղի ունենում: Դա առաջին գլխում: Իսկ հետո Ջեյքը… Ստոպ: Ո՞վ է Ջեյքը: Երևի թե սկզբից սկսեմ:
Ջեյկոբ Էպինգը՝ նույն ինքը՝ Ջեյքը, ապրում է Մեն նահանգի Լիսբոն Ֆոլս քաղաքում: Ջեյքի կյանքը ոչնչով չէր տարբերվում կենտրոնական Մենի բոլոր մնացած անգլերեն լեզվի ու գրականության ուսուչիցների կյանքից: Ջեյքը արդեն 35 տարեկան էր, ու չհաշված ընկերոջ հետ Կանադայում կատարած ավտոստոպով ճանապարհորդությունը, իր կյանքում ուրիշ ոչ մի առանձնահատուկ բան չէր արել: Ջեյքը հասցրել էր ամուսնանալ ու բաժանվել, ու ըստ իր հաշվարկների, լավ էլ երջանիկ մարդ էր: Նա Լիսբոն Ֆոլսի միջին դպրոցում երեխաներին դաս տալուց բացի նաև ուներ դասարան մեծերի համար, որտեղ սովորում էին երիտասարդ ժամանակ տարբեր պատճառներով դպրոցը չավարտած մարդիկ: Դուք երևի մտածում եք, որ սա ոչնչով չգրավող գորշ կյանք է: Համաձայն եմ: Դեռևս համաձայն եմ… Իմիջիայլոց, Ջեյքը շատ զուսպ մարդ էր և կյանքում մի քանի անգամ էր լաց եղել ընդամենը: Վերջին անգամ Ջեյքը լաց էր եղել դպրոցի աշակերտ, ինչպես նաև հավաքարար 50-ն անց Հարրի Դանինգի «Օր, որը փոխեց իմ կյանքը» թեմայով գրված շարադրությունը կարդալիս: Հարրին պատմում էր, թե ինչպես էր 1958 թվականին, Հելոուինի օրը, իր հայրը խմած մտել տուն, մուրճով սպանել մորը, 2 եղբայրներին ու փոքրիկ քրոջը: Իսկ ինքը հրաշքով էր փրկվել ու մնացել հաշմանդամ ամբողջ կյանքում:
Թե ինչի համար ես պատմեցի այս կտորը, դուք կհասկանաք գիրքը կարդալիս: Իսկ հիմա, թերևս, անցնենք առաջ:
Ջեյքը իհարկե ցնցված շարադրությունից, գերազանց է դնում Հարրիի աշխատանքին, և Հարրին վերջապես ստանալով իր դպրոցի ատեստատը, այն դնում է շրջանակի մեջ ու կախում իր սենյակի պատից:
2 տարի անց 2011-ի հուլիսին, երբ Ջեյքը արդեն վերջին աշխատանքներն էր ստուգում դպրոցում արձակուրդ գնալուց առաջ, նա զանգ է ստանում իր բարեկամ Էլ Տեմպլտոնից: Էլը խնդրում է Ջեյքին շտապ գալ իր խորտկարան: Ինչ գլուխ ցավեցնեմ, Ջեյքը գնաց: Ու տեսավ այն, ինչին ոչ մի կերպ չէր սպասում: Դեռ երեկ իրեն սպասարկող չաղլիկ սևահերից բան չէր մնացել: Էլը բացատրեց, որ մեկ օրվա մեջ հասցրել է ծերանալ հինգ տարով ու արդեն մահանում է թոքերի քաղցկեղից: Ջեյքը այնքան էլ չզարմացավ՝ իմանալով, որ Էլը թոքերի քաղցկեղով է հիվանդ, որովհետև գիտեր, որ 60-ն անց այդ տղամարդը արդեն 50 տարի ծխում էր նույն դեղին «Քամելը», որը նրա բերանում էր նույնիսկ հաճախորդներին սպասարկելիս: Բայց ո՞նց կարելի է ծերանալ հինգ տարով մեկ օրում… Էլը բացատրեց, որ ամենի պատճառը իր սրճարանի պահեստում է: Ու Ջեյքը արդեն մահամերձի զառանցանք համարելով Էլի պատմությունը, որ այնտեղ ժամանակի պորտալ կա, համենայն դեպս չմերժեց նրա խնդրանքը ու Էլի ցույց տված տեղով քայլեց դեպի պահեստի պատը: Նա չէր էլ կարող պատկերացնել, որ փակ աչքերով իջնելով ինչ-որ անտեսանելի աստիճաններով, կհայտնվի… ըմմ… Հիմա դուք կհարցնեք, թե ուր: Այս հարցը անտեղի է. տեղը նույնն է՝ Երկիր մոլորակ, Հյուսիսային Ամերիկա, ԱՄՆ, Մեն նահանգ, Լիսբոն Ֆոլս քաղաք: Այստեղ կսազի մեկ այլ հարց: Ջեյքը հայտնվեց… Ե՞րբ: Լավ հարց է: 1958 թ., սեպտեմբերի 9, ցերեկ,11:58: Իսկ այ, ինչեր կլինեն հետո, ես չեմ ասի: Սա ընդամենը 2 գլխի նկարագիր էր 50-ից ավել գլուխ ունեցող գրքի:
Ուղղակի կնշեմ պորտալի օրենքները, որոնք Էլը բացահայտել էր իր պրակտիկայով.
-Պորտալը միշտ տանում է նույն ժամանակը. 1958 թ. սեպտեմբրի 9, 11:58:
- Անկախ այն բանից, թե դու ինչքան ժամանակ ես անցկացնում անցյալում, ներկայում քո ճամփորդությունը կտևի ուղիղ 2 րոպե: Ոչ ավել, ոչ պակաս:
-Անցյալը կարող ես փոխել, բայց ամեն հաջորդ ճամփորդությունը նախորդի բոլոր փոփոխությունները չեղարկում է:
-Անցյալը չի ուզում փոփոխվել, և ինչքան մեծ է փոփոխությունը, անցյալը ավելի ուժեղ է դիմադրում:
Ուղղակի վստահեք ինձ և բացեք գիրքը: Այս ժանրում գրված այսպիսի գրքեր չկան: 11/22/63-ը «Սարսափների արքայի» ամենաստացված գրքերից է, եթե ոչ՝ ամենաստացվածը: Սա ձեզ համար ոչ Կոելյո է, ոչ Կաֆկա, ոչ Ֆրեյդ: Սա Սթիվեն Քինգն է, իր ողջ հմայքով…

Հարրի Փոթերի սիրահարների առաջնային երազանքն է՝ մի օր դռան անցքից նամակ ստանալ անձամբ Ալբուս Դամբլդորի կնիքով կնքված, Շեղ Նրբանցքից գնել սեփական փայտիկը, գրքերն ու կենդանին, և 9¾ կառամատույցով հայտնվել «Հոգվարթս Էքսպրես» գնացքում: Թեև մոգության և կախարդության այս դպրոցի գոյությունը նույնքան հավանական է, որքան այն, որ ես Գրիֆինդորի ուսանող եմ, բայց աշխարհի բոլոր ծայրերում գտնվող մարդկանց հաճելի է մտածել, որ ինչ որ տեղ, բոլորի աչքից հեռու, ապագա հրաշագործներ ու հրաշագործուհիներ են սովորում:
Ջոան Ռոուլինգը` Հարի Փոթերի և նրա արկածների մասին պատմող վիպաշարի հեղինակը, միակ գրողն է, ով իր ամբողջ հարստությունը ձեռք է բերել միայն իր վեպերի շնորհիվ: Իսկ ո՞րն է Հարրի Փոթերի հանրաճանաչության գաղտնիքը, և ինչո՞ւ այսքան շատ երկրպագուներ ունի աշխարհում:
Նախ և առաջ, գրքի բոլոր հերոսներն ունեն կենսագրություն, նրանք նույնքան իրական են որքան ես և դուք: Հեղինակը գրքում և դրանից դուրս տրվող հարցազրույցներում տալիս է նրանց հոգեբանական ու արտաքին հստակ պատկերը: Պարզ է, որ եթե հեղինակը Ռոուլինգն է, ապա նա պետք է կերտի իր հերոսներին, բայց այս գրքում ամեն բան փոքր ինչ այլ է: Կարծես ոչ թե հեղինակը, այլ հերոսներն են ձևավորում իրենց կերպարը և ազատ են՝  կատարելիք գործողությունների մեջ: Մյուս կողմից էլ՝ գրքերի հիման վրա նկարահանված ֆիլմերը գրեթե ոչնչով չեն զիջում գրքերին: Ճիշտ ընտրված ու մարդկանց կողմից սիրված դերասանները, բնորոշ հագուստները, Հոգվարթսի տեսքը և մնացյալը պարզապես իրենց են քաշում դիտողներին:
Նախորդ տարի Հարրի Փոթերի մասին այլ ֆիլմ էին նկարել, ուրիշ դերասաններով: Հատկանշական է այն, որ գլխավոր հերոսներից Հերմիոնե Գրենջերին սևամորթ աղջիկ էր մարմնավորում: Երկրպագուներին սա դուր չեկավ, որովհետև թեև Ռոուլինգը գրքում երբեք չի նշել, որ Հերմիոնեն պետք է պարտադիր սպիտակամորթ լինի, մարդկանց մոտ այնպես է արմատացել Էմմա Ուոթսոնի կերտած դերը, որ ուրիշին այդ դերում պատկերացնել չի լինում:
Ես էլ կցանկանայի մի օր Հոգվարթսից նամակ ստանալ, Ռեմուսի մոտ մթին արվեստների դեմ պաշտպանություն սովորել, Սնեյփի մոտ` դեղաթուրմերի մասին գիտություն, կուզեի, որ ինձ էլ ուսմանս ապագա վայրը ուղղորդող գլխարկ լիներ, կուզեի Քվիդիչում խաղալ դարպասապահի դիրքում ու արգելված բաժնի գրադարանից օգտվել: Բայց բախտս մի այլ կարգի չի բերել: Բրիտանացի չեմ, 11 տարեկանս վաղուց է անցել, օձերի հետ էլ կարողանայի էլ՝ չէի խոսի:

«Նրա համար տարօրինակ է, որ մարդիկ հիշում են, թե մյուսն ինչ է սիրում, իսկ դա ի՜նչ երանելի բան է»:

Դեռ երբեք ուրիշի զրույցը չէր դարձել մեր մասնիկը, քանի նա չէր գրել իր «Կեսգիշերային զրույցը»: Զրույց հոր ու որդու, ներկա ու ապագա «ես»-երի միջև: Եվ իսկապես ի՜նչ երանելի է հիշել մյուսի աչքերը, ձեռագիրը, բույրը: Չէ՞ որ այդ դեպքում կարող ենք նրան դիպչել ընդամենը աչքերը փակելով: Ի՜նչ երանելի է իմանալ նրա անունը ու ամեն անգամ արտասանելով գրկել նրան, ով ֆիզիկապես կողքիդ չէ: Ի՜նչ երանելի է ինչ-որ մեկին հայր անվանելը ու հայր լինելը ինչ-որ մեկի համար: Բնավ պարտադիր չէ զավակ ունենալ հայր կոչվելու համար, բայց պարտադիր է ունենալ հայր, քեզ թևավոր զգալու համար գոնե մի վայրկյան:

Մենք հայրն ենք մեր կարոտների: Ի՜նչ երանելի բան է ունենալ կարոտ, նույնիսկ եթե երբեք չի հագենալու, նույնիսկ եթե կարոտդ հավերժական է լինելու ու երբեք չի փարատվելու: Հրաշալի բան է՝ կարոտել ինչ-որ մեկին:

«Մենք կարոտում ենք հազար ու մի բանի, բայց մտածել ե՞ք արդյոք, որ ամենից շատ կարոտում ենք ինքներս մեզ»:

Վարդգես Պետրոսյան, «Կեսգիշերային զրույց»:

Հեղինակը ներկայացնում է զրույց, որը երբեք չի կորցնի իր արդիականությունը: Այստեղ կան ափսոսանքներ, ապրումներ և մարդ, ով շատ բաներ կփոխեր, եթե միայն կողքին լիներ նա, ումով թևեր ենք առնում ու կորցնում թևերը: Այստեղ մեզանից մեկը խոսում է բոլորիս անունից ու բոլորիս համար: Այստեղ հեղինակը զգում է այն, ինչ զգացել ենք ամենքս կյանքում առնվազն մեկ անգամ: Կարդալով այս մի քանի էջը՝ հասկանում ենք մեր հայրերին, որդիներին ու աշխարհն ամբողջովին:

Կան երազանքներ, որոնք կոչված են իրականանալ միայն երազներում:

«Պիտի վերջին անգամ հավատաս այն երազին, որով կամար ես սարքել»:

Ամառվա շոգին` գյուղի ծայրամասից մի քանի անգամ եկա գյուղամեջ, և էլի ապարդյուն, էլի դատարկաձեռն…

Հիմա կմտածեք, թե խոսքն ինչի մասին է:

Խոսքը Ջեյն Էյրի մասին է, գիրք, որի մասին կարծիքներ, լավ կարծիքներ, լսում էի ամենուր: Չեք պատկերացնի, որքան մեծ էր ցանկությունը հենց այդ գիրքը կարդալու: Եվ ինչքան ծանր էր հիասթափությունը, երբ չէի կարողանում գտնել Ջեյնին:

Մայրս պատմեց ու ասաց, որ գիրքը վերցրել էր իրենց հարևանի գրադարանից: Ի դեպ, հարևանները հենց ընկեր Հոխիկյանենց ընտանիքն էր:

Այստեղ են ասել` հույսը վերջում է մարում, միակ հույսը մնաց Հոխիկյան Արաքսը, մի շատ բարի, խելացի և մարդամոտ անձնավորություն: Անմիջապես կապ հաստատեցի նրա հետ, և ուրախությունս մեծ էր ևս մի քանի օր, և Ջեյնը կհասներ ինձ: Եկավ այդ սպասված օրը, ուրախության գագաթնակետն էր, կարդում էի ագահաբար. անընդհատ սպասում դեպքերի նորանոր զարգացման և, իհարկե լավին: Հույսերն արդարացված էին, իսկապես հոյակապ գիրք էր, չէի ափսոսում տանջանքներիս համար:

Կարդում էի հուզված, ամեն պահը զգում էի, մտքումս արդեն պատկերացնելով Ջեյնի և Ռոչեստրի խոսակցությունը, նրանց դեմքի արտահայտությունը և շատ այլ դեպքեր: Այսպես ասած, մտել էի գրքի մեջ:

Շատ հատվածներ կային, որ չէի կարողանում զսպել արցունքներս:

Արդեն հասել էի գրքի ավարտին, ու մի խոսք ցնցեց ինձ, այս անգամ լալիս էի ու ժպտում: Այդ արցունքները ուրախության արցունքներ էին. տակնուվրա էր եղել հոգիս: Այնքան ուրախ էի այդ միավորման և Ռոչեսթրի համար: Ուզում եմ գրել այդ տողերը.

«-Ջեյն, քո վզին ինչ-որ պսպղուն զարդ կա:

Դա ոսկե շղթա էր, և ես պատասխանեցի.

-Այո:
-Եվ քո հագին բաց կապույտ շոր կա»:

Այնքան էի ոգևորվել, քիչ էր մնում ուրախությունից գժվեի: Ջեյնը իսկական սիրո և անկեղծ սիրո մարմնացում էր, այնքան պարզ և անկեղծ սիրո պատմություն: Դաստիարակչական գիրք է Ջեյն Էյրը, յուրաքանչյուր մարդու մոտ, այն կարող է շատ բաներ փոխել: Եվ ի վերջո, Ջեյն Էյրը գիրք է, որով կարող ես պատկերացում կազմել սիրո և անկեղծ սիրո մասին:

Այժմ անդրադառնամ ինձ համար ծանր երկու խնդրի:

Նախ վատ է, որ չես կարողանում գտնել գիրքը, և երկրորդ, երբ կարդում և հասնում ես գրքի գրեթե ավարտին, և ամեն անգամ, ինչ-որ բան խանգարում է գրքի ավարտին հասնելու համար: Ինչ-որ մի գործ, որ պետք է կատարվի այդ պահին, և գիրք, որն սպասում է ընթերցողին: Ծանր դեպքեր են:

Այժմ դիմում եմ այն մարդկանց, ովքեր կարդացին իմ այս նյութը, եթե մինչև այսօր Շառլոտ Բրոնտեի «Ջեյն Էյրը» չեք կարդացել, ապա կարդացեք, երբեք չեք փոշմանի գրքին տրամադրած ժամանակի կորստի համար: Եթե կարդացել եք, ապա կիսվեք ձեր կարծիքներով, ինձ հետաքրքիր են նաև ձեր տպավորությունները:

Իսկ ես արդեն երկրորդ անգամ եմ կարդում գիրքը, երկու օր առաջ, երբ նույն գիրքը ձեռքումս նստած էի, մայրիկս ասաց.

-Բայց դու կարդացել էիր «Ջեյն Էյրը»:

-Ոչինչ, մամ, մեկ ամգամ էլ կկարդամ:

Հ.Գ. այս բոլոր հույզերի համար ես պարտական եմ Հոխիկյան Արաքսին: Շնորհակալ եմ, ընկեր Հոխիկյան:

Գիրքը կվերադարձնեմ երկրորդ անգամ կարդալուց հետո:

Գրադարանս նոր գիրք ունի։ Այ էդպես, նախանձի ու գնա քեզ գիրք առ։ Անհամբեր տուն եմ գալիս, մի անգամ էլ Երևան-Սևան մայրուղու վրա կարդում արդեն 3-4 անգամ կարդացած գիրքն ու նոր հանգիստ խղճով դնում գրքերիս կողքին։ Չէ, դիմացն եմ դնում, որ լավ տեսնեմ մեծ տառերով գրված «Թիթեռը»… Մի անգամ, ամենաառաջին անգամը, երբ նյութ գրեցի 17-ի համար, վերնագրել էի «Գրականության այսօրը»։ Բայց չկարդաք դա. վատ-վատ բաներ եմ գրել ու վատ եմ գրել ու չեմ սիրում էդ նյութս։

Ասեմ՝ ինչի համար հիշեցի վերջինս. ուրեմն, մի տարի առաջ համոզված էի, որ նորօրյա գրականություն չունենք՝ չնայած կարդացածներիս թշվառ ու աղքատիկ ցանկին։ Ինձնից գոհ իբր թե քննադատում էի ժամանակակից գրականությունը, բայց արի ու տես, ինչքան ավելի ենք մեծանում, էնքան ավելի ենք հասկանում՝ քիչ բան գիտենք… Ավելի ենք սխալվում։ Ես, ամեն դեպքում, մի տարվա մեջ փոխեցի կարծիքս, կամ որ ավելի կոնկրետ ասեմ՝ մոտ մեկ ամիս առաջ։ Նոյեմբերի սկիզբն էր, երբ շատ պատահական մեր շատ սիրելի ՖԲ-ի իմ էջին եկավ Միքայել Նահապետյանի գրառումը, որտեղ փոքրիկ օգնություն էր պետք իր վիպակի համար։ Ես էլ, ոնց որ թե բարի էի տվյալ պահին, որոշեցի առաջարկել օգնությունս։ Էստեղ էլ չմանրանամ։ Արագ ասեմ, քանի ոգևորված եմ։

Ուրեմն էսպես. մեր Միքայել Նահապետյանը տպագրեց իր վիպակը ու ես էլ, իհարկե (հեհե), առաջիններից էի, ով ունեցավ գրքի իր օրինակը։ Մի ընտիր բան է մտածել Միքը. գրքի ամեն օրինակի վրա ձեռքով նկարված թիթեռ կա, ու ամեն մեկը մյուսից լրիվ տարբեր։ Գիրքը կարդալուց համ քո սեփական թիթեռն ես ունենում, համ` քո սեփական վիպակը։

Ես ո՛չ գրաքննադատ եմ, ո՛չ էլ, առավել ևս, գրականությունից շատ հասկացող մեկը, որ հիմա ձեզ ասեմ՝ ինչ կա գրքում, ինչն է լավ կամ` վատ։ Ինչ որ պետք էր՝ ասել եմ գրողին։ Միայն, թույլ տվեք էստեղ ասեմ՝ ինչ է ի’նձ տվել տվյալ գիրքը։ Ես շատ հասարակ ընթերցող եմ, ում ձեռքն ընկավ «Թիթեռը», ու հավատացեք՝ սա էն քչերից է, որ քաղցած ուտում ես, հետո արագ մարսում, հետո մտածում, որ շատ համեղ էր։ Ուրեմն գիրքը շատ համեղ էր, որովհետև համեմված էր իրականությամբ, բայց էդ իրականությունը գրողը շատ սիրուն էր մատուցել։ Առաջին անգամ գիշերվա 2-ին կարդացի, երկրորդը՝ ցերեկով, հետո` մի անգամ էլ։ Իսկ այ, էս վերջին անգամը՝ բոլորից, աշխարհից, մարդկանցից կտրված ու մենակ, ինքս իմ ու «Թիթեռի», ինքս իմ ու Միքայելի ստեղծած աշխարհի հետ։ Մենակ, որ կռիվ անեմ, նվնվամ, հուզվեմ, նեղանամ, բանակցեմ ու սուս-փուս փակեմ գիրքը, ասեմ՝ ուշ-ուշ են գալիս, բայց` ոչ ուշացած։

Հա, ու չմտածեք, թե գովք եմ անում։ Դե, չէ։ Շատ ավելի ընտիր վեպեր, պատմություններ կան, բայց սա էլ իր ժամանակում, իր միջավայրում էն լավերից է, որ քիչ են հանդիպում։

Հիմա ասածս ինչ է՝ Նոր տարին մոտ, շատ մոտ է, իրար գրքեր նվիրեք, ու ինչի չէ՝ Միքայել Նահապետյանի «Թիթեռը» վիպակը։ Կարդացեք՝ քննարկենք։