Բարև բոլորին, էլի ես եմ` իմ տարօրինակ, բայց հետաքրքիր ևս մի հոդվածով։ Որոշեցի մեր գյուղի տղեքի ու իմ ընկերների մասին գրել։ Մեր լեզվով ասած․ «Էս տարի լոքշ ա»,  բացատրեմ` ինչու։ 

Էս տարի մեր ընկերների մի մասը մեկնեց հայրենիքի խաղաղությունը պաշտպանելու, այսինքն, բանակ գնացին։ Մնացինք մի քանի հոգով: Քանի որ շոգ է, ու հավես չկա ոչ մի բանի, մնում է մի բան անել` «հելնել» գյուղ: Բայց հենց ուզում ենք գնալ գյուղամեջ, անպես է ստացվում, որ մի քանի հոգու հարմար չի լինում, կամ հավես չունեն, մենք էլ հո երկու հոգով չե՞նք գնա: Ստիպված ոչ մի տեղ չենք գնում ու դառնում ա` «լոքշ»։

Փորձում եմ տանը չմնալ: Շատ ժամանակ քնած եմ անցկացնում, որ ժամանակը շուտ անցնի, բայց մի մտածեք, որ ամբողջ օրը էսպես է լինում: Չէ, չէ, էդպես չի: Լիքը օրեր կան, որ շատ հետաքրքիր են անցնում: Տղեքով հավաքվում ենք, ձմերուկները վերցում ու գնում ենք մեր գյուղի ակումբը։ Կարևորը ձմերուկ ուտելը չի, կարևորը հետաքրքրությունն է ու հավես ժամանակը։ Խաղեր ենք կազմակերպում, ծիծաղից թուլանում ենք, մի խոսքով, լավ ժամանակ ենք անցկացնում։ Բացի դա տղերքով գնում ենք լողի։ Լողից էլ հոքնած գալիս ենք, բայց զբոսնում գյուղում, ու լիցքավորվում ենք էներգիայով և ուրախությամբ։

Մենք իրար հետ լրիվ ուրիշ ենք դառնում: Չորսս էլ իրարից տարբերվող մարդիկ ենք. տարբեր նախասիրություններով: Հենց դա է պատճառը, որ իրար հետ ենք լինում, բայց չենք ձանձրանում։ Չնայած քիչ-քիչ պակասում ենք, բայց մեկ է, միշտ կապ կա իրար հետ ու անբաժան կապ: Շուտով մեր մի ընկերը կգնա Հայաստանից, ես դուրս եմ գալիս դպրոցից:  Ճիշտ է, արդեն այդքան երկար ժամանակ չենք անցկացնի, բայց կարևորը, միշտ կապի մեջ կլինենք:

Դե, արդեն պատմել եմ, որ յուրաքանչյուր ծրագրի մասնակցելուց առաջ վախենում ու մտածում եմ, որ չեմ անցնի: Այս ծրագիրը նույնպես չտարբերվեց մյուսներից:
Վախենալով գնացի քննության ու դուրս եկա բոլորից հետո` ամենավերջում:

Սակայն մի քանի օր անց զանգ ստացա ու լսեցի, որ հավաքել եմ բավարար միավորներ «Հայաստանի Պատանեկան նվաճումներ» կազմակերպության 2016թ. ամառային ճամբարին մասնակցելու համար:

Եկավ այդքան սպասված հուլիսի 19-ը:

Հանրապետության ավելի քան 150 լավագույն աշակերտների հետ ես Ծաղկաձորում եմ:

Առաջին օրը մի տեսակ տարբերվեց մնացած չորսից. 150 անծանոթ դեմք, ու ես ունեմ իմ ջոկատը` մի ակյուն մեծ ընտանիքում:

Օր երկրորդ. Նախագահական ընտրություններ – սովորում ենք առաջադրել ճիշտ թեկնածու, կատարել քարոզարշավ, անցկացնել արդար ընտրություն:

Օր երրորդ. Ուսուցողական հանդիպում – Ռալֆ Յիրիկյանն օգնում է ճիշտ հասկանալ ու կատարել բիզնես:

Օր չորրորդ. Մեր առօրյան ավելի  հետաքրքիր դարձրեցին «Օրրան»-ի սաները, քանդակագործ Բոգդան Հովհաննիսյանը:

Առաջին, երկրորդ, երրորդ, չորրորդ օրերը շատ հետաքրքիր էին. դե, լիքը խելացի երեխեք ու ես, լիքը տաղանդներ ու ես: Հա, անկեղծ մտածում էի, թե ես ինչ գործ ունեմ իրենց հետ նույն ճամբարում:

Օր հինգերորդ. Մի ուրիշ օր… Այդ օրն իմ կարոտն է դարձել:

Այդ օրը բոլորն անկեղծ էին, բոլորը լավն էին:

Այդ օրն ուրիշ էր, չի ջնջվի, վստահ եմ, 150-ից ոչ մեկիս մտքից:

Հիմա տանն եմ, վերցրել եմ թուղթն ու գրիչը, ու փորձում եմ զգացածս արտահայտել, բայց, իզուր, որովհետև ինչ էլ ասեմ, միևնույն է, չի հնչի այնպես, ինչպես զգում եմ:

Լիքը լավ ընկերներ, հարազատ ու թանկ մարդիկ…

Առաջին անգամ կյանքումս 5 օրում այսքան ձեռքբերումներ ունեցա ու առաջին օրվանից հասկացա, որ լավ եմ զգում ինձ այդ միջավայրում:

Ու, ինչպես Ռեմարկն է ասել, մարդը կարող է քեզ հարազատ դառնալ 3 օրում: Իսկ նա, ով տարիներով ապրում է քեզ հետ, կարող է չիմանալ, թե որն է քո սիրելի գույնը:

5 օրը բավական էր ճանաչելու մոտավորապես 30 մարդու ներսից: Իմանալ սիրած գույնը, կոնֆետն ու ֆիլմը:

5 օրն ինձ շատ բան տվեց: 5 օրն ինձ տվեց մարդկանց, որոնց կորցնելուց վախենում եմ, որոնք շատ թանկ ու հարազատ են:

Ճամբարում նախատեսված հարուստ ու բազմաբովանդակ ծրագիրը հնարավորություն տվեց ընդլայնելու աշխարհայացքս, խորացնելու գիտելիքներս, ինքնաբացահայտվելու, ինչպես նաև անցկացնելու հաճելի ժամանակ նոր ընկերներիս հետ:

Դե ո՞վ չգիտի աստվածաշնչյան մանանայի մասին: 

Բայց էս մեկն ուրիշ ա:

Ցեղասպանությունից փրկված հայ վերապրողների մասին միլիոնավոր պատմություններ կան: Վերջերս լսեցի մեկը: Մի տատիկ պատմում էր, թե ինչպես է իր հայրը փրկվել ջարդերի ժամանակ: Պատմության ամենահետաքրքիր հատվածն այն էր, որ հայրը երկար ժամանակ՝ կարծեմ ամիսներ շարունակ, ստիպված է եղել ապրել դաշտերում՝ գայլերի, շների ու բաց երկնքի ընկերակցության պայմաններում: Եվ… Այդքան ժամանակ նա գոյատևում էր մանանայի շնորհիվ: Ո՞վ չէր ընդհատի տատիկի խոսքը՝ սա լսելով: Ի՞նչ մանանա: Դրա մասին միայն Աստվածաշնչից գիտեմ: Մի՞թե նման բան կա: Պարզվում է՝ մանանան առավոտյան բույսերի վրա կուտակվող սպիտակավուն նյութ է: Գուցե իմ իմացած ցողը կամ եղյամը… Չնայած, չէ՜: Այն նաև պիտի բավականին սննդարար լինի: Մենք դժվար էլ պատկերացնենք Արևմտյան Հայաստանի բնությունը, ծառերը, թփերը, անձրևը, արևն ու մանանան:

Փաստորեն հենց մեկ դար առաջ էլ մանանան ամենաուղիղ իմաստով թափվել է երկնքից ու կյանքեր փրկել:

Մենք ապրում ենք Արարատի մարզի Մասիս գյուղում՝ Արարատյան դաշտում: Այստեղ շատ շոգ է, ու լիքը օձ ու մողես կա, բայց ոչ մեր բակում: Տատիկս պատմում է, երբ փոքր էր, իրենց տանը օձ է եղել: Ամեն առավոտ տան մուտքի դռան վերևից մի օձ էր կախվում: Երբ ինչ-որ բան էին ուզում բերել, որ սպանեն կամ ինչ-որ մեկին են փորձել կանչել, օձը փախել է ու թաքնվել ինչ-որ տեղ:

Երկար ժամանակ փորձել են սպանել օձին, բայց չի ստացվել: Տատիկիս ծնողները՝ Օլյա տատը և Մաթևոս պապը, օձ բռնող են կանչել: Այդ կինը սկսել է ինչ-որ ձայներ հանել, սուլել, բայց օձը դուրս չի եկել: Հետո այդ կինը ջուր է խնդրել: Ջրի վրա ինչ-որ աղոթքներ է ասել, ու այդ ջուրը ողջ տնով մեկ պտտել և հեռացել: Հաջորդ օրը օձը չի հայտնվել: Եվ այդ օրվանից հետո մեր բակում օձ չի հայտնվել:

Ես այդպես էլ չիմացա, թե ինչ էր օձ բռնողի անունը: Բայց տատս պատմում է, որ հատուկ շնորհք է ունեցել: Ասում են նրա գործը շարունակում է նրա ծոռներից մեկը: Մենք այդպես էլ չիմացանք, թե ինչ էր խոսել «օձ բռնողը», բայց չնայած շոգ եղանակին, մեր բակում օձեր չկան:

Բոլոր երեխաներն էլ յուրօրինակ են ու յուրօրինակ մտքեր են ունենում: Նրանց երևակայած աշխարհը հեռու է մեծերի պատկերացումներից: Այդ աշխարհում ամեն ինչ այլ է` մի քիչ տարբեր: 

Փոքր տարիքում ես էլ իմ հեքիաթային աշխարհն էի ստեղծել: Գուցե շատերն են նման պատկերացումներ ունեցել, ոմանք էլ` հնարավոր է, հիմա ծիծաղեն, բայց դա իմն էր, իմ աշխարհը:
Այդ աշխարհում ես շատ էի սիրում նայել ինքնաթիռներին, ու ինձ թվում էր, թե այնտեղ` երկնքում, նույն երթևեկության կանոններն են գործում, ինչպես այստեղ` մեքենաների դեպքում: Կարծում էի, թե ինքնաթիռները կանգնում են կարմիր լույսի տակ, իսկ սխալ երթևեկելու դեպքում, ոստիկանները կանգնեցնում են նրանց: Բայց երբ մեծացա, պարզեցի, որ այդպես չէ:
Երբ փոքր էի, երազում էի փոքրիկ մարդուկ ունենալ` մատիս չափ փոքր, որի մասին որևէ մեկը չպետք է իմանար: Նրա հետ կխոսեի, կխաղայի, ու նա ինձ կհասկանար: Մեծացա ու կրկին հասկացա, որ դա անիրական ու երեխայական երազանք էր:
Երբ նայում էի լուսնին` գեր կնոջ դեմք էի տեսնում, մի տեսակ ջղային կնոջ, որն անընդհատ ինձ էր նայում ու միշտ հետևում էր մեր մեքենային: Ուր գնայինք, նա քայլում էր մեզ հավասար: Գուցե դա է պատճառը, որ այժմ, մի տեսակ, խուսափում եմ լուսնին նայել: Դե արի′ ու մտածի′ր, որ դա ընդամենը պատկերացում էր:
Նայում էի ամպերին, ու յուրաքանչյուր ամպ, մի երկիր էր թվում ինձ: Դրանց մեջ փորձում էի գտնել արտերկրում ապրող մորաքրոջս… Բայց այդպես էլ չէի գտնում:
Երբ փոքր էի… Փոքր էի, ու լավ էր: Ապրում էի իմ ստեղծած աշխարհում, ու ամեն ինչ հենց այնպես էր, ինչպես կար: Իսկ հիմա հասկացել եմ, որ ամպը ամպ է, որ ինքնաթիռը կարմիր լուսի տակ չի կանգնում, և լուսինն էլ գեր կին չէ, որն ինձ վրա, չգիտես ինչու, բարկացած էր նայում:
Փոքր էի, ու լավ էր… Պարզ էր, ուրիշ էր, հեքիաթ էր…

2016թ. հուլիսի 23, ժամը 14:50։ Օրը արևոտ էր, հանդիպեցի ընկերոջս՝ Տիգրանին (բայց դե ո՞վ է նրան Տիկո ասում, մեր բոլորի համար նա Մալխասն է): Ակամայից սկսեցինք հիշել դպրոցական կյանքի մեր նորամուտը: Շատ հաճելի էր տեղափոխվել այդ անհոգ տարիները, երբ ամենաուժեղ հերոսը «սպայդերմենն» էր, իսկ Նոր տարվա նվերները բերում էր Ձմեռ պապիկը իր պարկի մեջ:Եվ ընկերս այդ մանկական զվարթությամբ սկսեց պատմել մի հետաքրքիր դեպք, որը չէի կարող չվերածել հերթական հոդվածիս: Այս պահից կսկսեմ պատմել առաջին դեմքով, որպեսզի ավելի խորացնեմ ընթերցողիս տպավորությունը:

…2006թ., մայիսի 25, ժամը մոտավորապես 13:15 րոպե։ Օրը արևոտ էր, իսկ դպրոցում իրենց ուղին էին ավարտում հերթական տասներորդցիները (այդ ժամանակ դեռ մեր առօրյա չէր ներխուժել 12-ամյա կրթություն կոչվող չարիքը): Ոգևորված վերադարձա տուն, բայց դեռ չէի հասցրել մտնել շքամուտք, երբ տեսա իմ ընկեր Նարեկին ու  չկարողացա մերժել նրա հետ խաղալու առաջարկը: Ուրախացած մեր քայլերը ուղղեցինք շենքի հետևի խաղադաշտը, որտեղ մենք միշտ խաղում էինք: Մոտեցա շվեդական պատին ու սկսեցի մագլցել, հետո իջա: Շատ զվարճալի էր. ինձ զգում էի «սպայդերմենի» դերում, ու որոշեցի ևս մեկ անգամ կրկնել սխրանքս՝ բարձրանալով այդ 3 մետրանոց պատը: Թվում էր, թե  ամեն ինչ կարգին է, ոգևորված նայեցի հետ, որ տեսնեմ մարդկանց հիացմունքը, բայց պատկերը, որը ես տեսա, ամբողջովին այլ էր՝  ես սկսեցի մթի մեջ տարբերել երկու սիլուետ, որոնք կարծես մայրիկինն ու տատիկինն էին: Ու հանկարծ զգացի, թե ինչպես եմ սլանում դեպի անդունդը, իսկ հաջորդ բանը, որ հիշում եմ` ամբոխի վախեցած աչքերն էին, որոնց մեջ կարողացա նկատել տատիկի արցունքներով լի հայացքը: Մի անծանոթ կին հանեց իր շալը և հենարան սարքեց իմ արյունլվա եղած գլխի համար: Վայրկյաններ անց իմ արցունքոտ հայացքը նկատեց ձեռքիս ալիքաձև ջարդվածքը՝ գլխի չընկնելով անգամ, որ գլուխս ավելի վատ է տարել իմ այս գալիլեյան թռիչքը: Դժվարությամբ էր ականջս տարբերում մարդկանց հորդորները և աղաղակները տատիկին, որ ջուր չլցնի վրաս, քանի որ արդեն ուշքի էի եկել: Արցունքների միջով անգամ փորձում էի որոնել մորս, բայց ապարդյուն, քանզի տատիկը՝ խղճալով մայրիկին, ամեն կերպ թաքցնում էր եղելությունը։ Բայց մորս սիրտը զգացել էր վտանգը, և նա եկել էր դեպքի վայրը: Անհրաժեշտություն առաջացավ շտապ տեղափոխել ինձ հիվանդանոց, բայց այն, որ Հայաստանում վերջերս շատացել են մեքենաները, մեզ ոչինչ չտվեց, քանի որ ոչ ոք չառաջարկեց իր օգնությունը: Շուրջ բոլորը աղաղակներ էին. մարդիկ օգնություն էին կանչում, բայց երկար ժամանակ ոչ մի արձագանք չկար։ Արդեն նույնիսկ ես իմ կիսատ գիտակցությամբ նկատում էի ժողովրդի հուսահատությունը, բայց մի րոպե. այն ո՞վ է հեռվում: Հանկարծ այդ պատկերը մոտենում էր, տեսքից մի 45 տարեկան տղամարդ էր: Մոտեցավ, և ես զգացի արդեն, որ տեղափոխվում եմ մեքենայի մեջ: Ես հանգստացա՝ առաջին հերթին տեսնելով, որ մայրիկիս առաջվանից ավելի քիչ է խառնված, բայց նրա ու տատիկի այլայլված դեմքերը նույնիսկ աղոտ պատկերով ընդմիշտ տպավորվեցին իմ հիշողության մեջ: Աչքերս ինքնըստինքյան փակվեցին, և հաջորդ անգամ բացելով դրանք՝ ես նկատեցի ուժեղ մի լույս, բայց շատ թույլ էի, որ ինչ-որ բան տարբերեի: Հանկարծ զգացի, որ մարմնիս մեջ է թափանցել մի սաստիկ դող. աստիճանաբար պատկերը պարզվեց, ու ականջիս հասավ Կարինե մորաքրոջ ձայնը (նա մեր հարևանն էր, բայց ես նրան մինչ օրս էլ մորաքույր եմ ասում). «Դիմացի, Տիկո ջան, բան չմնաց: Հեսա տեղ ենք հասնում»։  Չգիտեմ ինչպես, բայց իրոք մորքուրիս աղոթքները ինձ ուժ տվեցին, ու ես կարողացա հասկանալ, որ արդեն վաղուց գտնվում եմ շտապօգնության մեքենայում: Շատ աղոտ եմ հիշում: Հաջորդ բանը, որ հիշում եմ, մազի սափրող մեքենայի ձայնն էր, որը անցնում էր իմ վիրավոր գլխի վրայով՝ մաքրելով բժիշկների «աշխատատեղը» այդ պահին անցանկալի մազածածկույթից։  Իսկ ալիքաձև կոտրվածքը սպիտակել էր գիպսի շնորհիվ:  Հետո գլուխս անցավ ռենտգենյան ճառագայթների փորձությունը, և բժիշկը՝ ստանալով մերոնց համաձայնությունը ,առանց վարանելու սկսեց վիրահատությունը:

Աչքերս կրկին բացվեցին. այս անգամ լռության միջից ինձ էր հասնում սրտագրի միապաղաղ ձայնը: Աչ ու ձախ թեքելով գլուխս հասկացա, որ պալատում եմ: «Փառք Աստծո, ուրեմն ամեն բան լավ է ավարտվել»։ Կանչեցի բուժքրոջը, հենց մտավ, միանգամից ասացի. «Տատին ո՞ւր է», ու բուժքուրը դուրս եկավ, և ներս մտավ տատիկը: Հազիվ էր բերանս բացվում, բայց տատիկի հետ երկու բառ փոխելու ցանկությունը մեծ էր, և ես կարողացա իմ մեջ կենտրոնացնել այդ մի փոքր էներգիան և խոսել իմ քաղցր տատիկի հետ։ Հետո մամային կանչեցի. ձայնս հազիվ էր դուս գալիս, բայց ուզում էի, որ մաման չանհանգստանա հանկար, որ այլևս չտեսնեմ նրա այլալված դեմքը: Խոսեցի մամայի հետ ու զգացի, որ ամեն բան արդեն հետևում է:

Հիմա իմ ընկերը պարթևահասակ տղա է, և այս ամենը հիշում է մանկական բարի ժպիտով։