Բարև, սիրելի՛ Վեներիկ,

Արդեն յոթ տարի է՝ գնացել ես Ֆրանսիա: Այդ յոթ տարվա ընթացքում շատ բան է փոխվել: Ձեր այգու ծիրանենին աճել է, տերևները թափվել են, և ձյուն է եկել: Բակը արդեն ասֆալտապատ է:

Իսկ հիշո՞ւմ ես Սյուզիին: Նա արդեն մեծացել է: Ես երբեմն հիշեցնում եմ իրեն քո մասին, բայց նա չի հիշում: Այն ժամանակ նա մեկ տարեկան հազիվ լիներ:

Իսկ մեր ընկերուհի Սյուզին գնաց, բայց երբեմն վերադառնում է: Նա էլ է մեծացել, բայց չի փոխվել:

Երևանում էլ շատ փոփոխություններ են եղել: Կասկադն է փոխվել՝ արձանները շատացել են: Երևանում արդեն կա Հյուսիսային պողոտան: Իսկ Ազատության հրապարակում ոչինչ չի փոխվել, միայն ավելացել են հեծանվորդներ, անվաչմշկորդներ, սքեյթերներ:

Ուզում եմ, որ վերադառնաս: Հաստատ շատ նորություններ կիմանաս, կտեսնես այն վայրերը, որտեղ եղել ես, բայց արդեն չես հիշում…

Իսկ եթե մի պահ պատկերացնեիր քո կյանքը Երևանում… Երևի մենք կսովորեինք նույն դպրոցում, նույն դասարանում…

Ես չեմ հիշում, թե երբ եմ ծանոթացել քեզ հետ: Չեմ հիշում նաև, թե ինչպես ընկերացանք, ինչպես դարձանք մտերիմ ընկերուհիներ:

Հիշում եմ, թե ինչպես էինք իրար հետ խաղում: Իսկ հիշո՞ւմ ես պահմտոցի խաղալու մեր գաղտնի թաքստոցները, հիշո՞ւմ ես, որ ես տանը դաս էի անում, իսկ դու ինձ կանչում էիր բակ:

Ես ամենալավը հիշում եմ մեր ընկերության վերջին շաբաթը (թեկուզ մենք հիմա էլ ենք ընկերներ), երբ դու գնացիր Ֆրանսիա ու դեռ չես վերադարձել:

Գիտե՞ս, մինչև հիմա պահում եմ քո տված հուշանվերը: Մենք հենց այդպես էլ անվանեցինք այն՝ հուշանվեր: Հուսով եմ, դու էլ իմ նվիրած հուշանվերն ես պահում:

Ես թևնոց էի գործել քո գնալուց մի շաբաթ առաջ, որպեսզի հասցնեմ ավարտել:

Գիտե՞ս, քո ուղարկած թևնոցն ու վզնոցը հասան ինձ: Դրանք նույնպես ինձ մոտ են:

Ես քեզ դեռևս համարում եմ իմ առաջին ընկերուհին, առաջին մտերիմ ընկերուհին: Հուսով եմ, որ դու նույնպես այդպես ես մտածում:

Իմ կարծիքով, այսքան տարիներ անց քեզ մոտ էլ շատ բաներ են փոխվել, մի փոքր էլ դու պատմիր այն մասին, թե ինչ է փոխվել այս յոթ տարվա ընթացքում:

Իսկ ձեր մոտ եղանակն ինչպե՞ս է: Ո՞ր դասարանում ես սովորում: Ինչպե՞ս ես սովորում: Տատիկդ ինչպե՞ս է: Փոքր եղբայրդ խոսո՞ւմ է հայերեն:

Սպասում եմ քո նամակներին:

Քո մտերիմ ընկերուհի՝ Լիլիթ

Ձորաղբյուրի ամառանոցում` կենտրոնից 17 կմ հեռավորության վրա, բավականին հով և գեղեցիկ մի բլրի լանջին գտնվում է մեր տունը: Ոչ թե ամառանոցը, այլ հենց տունը: Արդեն մեկ տարի է, ինչ ընտանիքով այնտեղ ենք ապրում:

Մեր տունը շատ լավ է կառուցված: Լողավազանը մեծ է, մաքուր և գեղեցիկ: Ամառվա շոգից փախնելու համար միայն պետք է մտնել ջուրը: Ահա ջուրը լցրեցինք, տաքացավ, որոշեցինք առաջին անգամ լողալ: Հանկարծ լսվեց դռան զանգի ձայնը, դուռը բացեցինք: Երջանիկ դեմքերով մարդիկ ներխուժեցին մեր տուն: Այդ մարդկանց չէինք էլ հիշում, երևի նախկինում երբեք մեր տուն չէին եկել: Չնայած նրան, որ մեր սառնարանը լիքը լցրեցին, ես շատ դժգոհ էի, որովհետև երբ յոթ-ութ հոգով մտան լողավազանը` զովանալու Երևանի շոգ արևից, ջուրը պղտորվեց: Այդ օրը անցավ, հաջորդ օրը, երբ լողավազանի ֆիլտրն արդեն մաքրել էր ջուրը, որոշեցի հովանալ: Եվ հանկարծ մի ուրիշ խումբ «մսակեր զովացողների» ժամանեց մեր տուն: Իհարկե, հայրիկս շատ էր ուրախանում, քանի որ պարծենում էր իր ստեղծածով: Բայց ես, ինչպես միշտ, դժգոհ էի: Բոլոր հին ու նոր ընկերները, ծանոթները, նույնիսկ գործընկերներն արդեն մեր լողավազանում լողացել էին: Բոլորը գալիս էին և, մտնելով մեր տուն, ասում.

-Շնորհավո՜ր, ոտքս խերով լինի:

Իհարկե, մենք ժպտալով բարևում էինք: Այդքան էլ ասացին` ոտքս խերով լինի, բայց հյուրերն անընդհատ գալիս էին ու գալիս: Արդեն օգոստոսն էր: Առաջին հյուրը, որին ես ուրախացա, ընկերս էր: Առաջին հանգիստ օրը մենք մտանք լողավազան ու հանգիստ լողում էինք: Ես պատմում էի իմ դժբախտության մասին: Հանկարծ վազելով եկավ եղբայրս: Նա դեռ փոքր էր և լողալ չգիտեր: Նրան թույլ չէինք տալիս առանց հայրիկի հսկողության ջուրը մտնել: Ես, օգտվելով առիթից, նրան թեթև ջրեցի: Նա նույնպես օգտվեց առիթից և, վերցնելով ջրի հաստ ռետինե խողովակը, որի ծայրին ամրացված էր «ուղղորդիչ» ատրճանակ, սկսեց խեղդել մեզ: Նա ատրճանակն ուղղում էր մեր գլխին, և որպեսզի խուսափենք, սուզվում էինք և առանց թթվածնի մնում ջրում երկար ժամանակ: Իհարկե, մի քանի րոպե անց նա արդեն գտնվում էր տանը լացակումած և կապտած դեմքով:

Հիմա արդեն երկրորդ ամառն է, և ես հույս ունեմ, որ «մսակեր զովացողների» հոսքի թիվն այս ամառ գոնե երկու անգամ կկրճատվի:

Մի քանի օր առաջ դեկտեմբերի 13-ն էր. սովորական առանց ձյան ձմեռային, աշխատանքային օր… Բայց մի վայրկյան… Սովորական է ինձ համար, այ, հարցրեք ցանկացած մարդու, ով իրեն համարում է թեկուզ շատ քիչ սնահավատ, և նրանք միանգամից կասեն` անհաջող օր է, ինչ որ վատ բան է լինելու, կամ լավագույն դեպքում, կզգուշացնեն վտանգավոր քայլեր չձեռնարկել:

Ախ, այս սնահավատությունները: Տպավորություն է, որ կյանքն առանց դրանց ձանձրալի է եղել, և մարդիկ հորինել են` ձանձրույթից ազատվելու համար: Բայց եթե մի կողմ դնեմ զայրույթս խեղճ սնահավատությունների վրա, ապա պետք է խոստովանեմ, որ շատ հետաքրքիր երևույթ են: Դրանք բնորոշ են ցանկացած ազգի, ու դրանց մեջ լավ դրսևորվում է տվյալ մշակույթի առանձնահատկությունները:

Այ օրինակ, մեզանում այդքան ատելի սև կատուն Բրիտանիայում հաջողության նշան է համարվում:

Բացի սա, չհավատաք երբեք նրան, ով կասի, որ բացարձակ սնահավատ չէ: Մենք միշտ ինչ որ մասնիկ ունենք մեր մեջ, որ հավատում է գերբնականին: Չկա մի մարդ, ով սև կատու տեսնելիս տարօրինակ զգացում չունենա, կամ 13 թիվը լսելիս ինչ-որ վատ միտք չայցելի:

Իհարկե, սնահավատությունները մեր մի մասնիկն են, և իրավունք չունենք մեղադրելու մարդկանց, ովքեր հավատում են դրանց կամ վախենում: Բայց անձամբ ես զայրանում եմ, երբ մարդիկ իրենց վախը փոխանցում են մյուսներին, կամ իրենց նախազգուշացումներով քո օրը իրոք անհաջող դարձնում:

Իհարկե, սուտ կխոսեմ, եթե ասեմ, որ սնահավատ չեմ, բայց դրանք փորձում եմ հաղթահարել, կամ եթե գոնե վատ կանխազգացողություն ունեմ, դա իմ մեջ եմ պահում, կամ գոնե ջրին եմ պատմում:

Իսկ դեկտեմբերի 13-ը շատ սովորական, հանգիստ օր էր փաստորեն: Դե, եթե հաշվի չառնեմ, որ այն պահին, երբ շատ շտապում էի, երթուղայինի 10 համարը 70 կարդալով նստեցի, հետո հասկացա, որ սխալվել եմ և 20 րոպե ժամանակ կորցրի, քանի որ ստիպված եղա երկու տրանսպորտով տուն հասնել:

Դե, հուսամ «13»-ը այստեղ կապ չուներ:

Ի դեպ, այսօր ուրբաթ է, դարձյալ սնահավատները լարված են:

Մեր փողոցի ամենամեծ բնակիչը Անիկ տատիկն է, որն ապրում է մեր դիմաց՝ առվի մյուս կողմում: Այդ առուն բաժանում է մեր փողոցը երկու մասի: Փողոցի բնակիչներից շատերը հիշողություններ ունեն կապված առվի հետ: Ես չեմ կարող պատկերացնել մեր փողոցը առանց այդ առվի, ինչպես նաև առանց Անիկ տատիկի: Առուն, տատիկը և նրա նստարանը մի ամբողջություն են՝ փողոցի մի մասը: Ես Անիկ տատիկին միշտ նմանեցնում եմ իր բակի թթենուն: Նրա դեմքն ու ձեռքերը նման են թթենու կեղևին՝ դարչնագույն ու կնճռոտ: Անիկ տատիկը մենակ է ապրում, բայց նրան հաճախ հյուր են գալիս նրա երեխաները, թոռներն ու ծոռները:

Անիկ տատիկից մի քիչ հեռու ապրում են Ժորա պապիկն ու Օլգա տատիկը: Ժորա պապիկը Հայաստան է եկել 27 տարեկանում: Նա իր մանկությունն ու երիտասարդությունն ապրել է Հունաստանում: Ժորա պապիկենք ունեին մի կով, որի մի եղջյուրը ջարդված էր, որովհետև ընկել էր առուն: Մի անգամ առուն էր ընկել Օլգա տատիկը, սակայն ջուրը նրան չէր քշել, որովհետև նա շատ գեր էր: Մի քանի տղամարդ հազիվ էին կարողացել նրան դուրս հանել առվից:

Առվի այս կողմում ապրում է Երան քույրիկը: Ճիշտն ասած, նա արդեն մորաքույր է ու նույնիսկ, տատիկ, բայց բոլորին ստիպում է, որ իրեն քույրիկ ասեն: Երան քույրիկը ապրում է մենակ, ավելի ճիշտ՝ 9-10 կատուների հետ: Կատուների նախամոր անունը քույրիկիս անունից էր՝ Մանե, բայց կատուն քույրիկիցս առաջ էր ծնվել: Երբ Մանեն սատկեց, Երանը նրան թաղեց, գերեզմանաքար դրեց վրան և ամեն անգամ, երբ տեսնում էր քույրիկիս, իր Մանեին հիշելով, սկսում էր լաց լինել: Երան քույրիկի կատուներից մի քանիսը խեղդվել էին առվում, այդ պատճառով էլ նա այդ առուն չէր սիրում:

Մեր փողոցում են ապրում նաև Երվանդ քեռին ու Լիլիկ մորաքույրը, որոնց հորթուկների հետ ես խաղում էի, երբ փոքր էի, իսկ այժմ, կով դարձած հորթերը մեզ կաթ են տալիս: Մեր փողոցում է ապրում նաև Սամվել քեռին իր ընտանիքի ու Վանդա շան հետ, որը մի անգամ ինձ շատ վախեցրեց, ես էլ՝ իրեն: Դրանից հետո շանը հանում էին զբոսանքի, երբ մենք այնտեղ չէինք լինում:

Սա էլ պապիկս է, որը համարյա ամեն օր, տատիկիս հետ, առավոտյան գալիս է մեր տուն, իսկ երեկոյան՝ վերադառնում: Պապիկիս ձեռքից ամեն ինչ գալիս է, դրա համար էլ նա վայելում է բոլորի սերն ու հարգանքը: Հեռախոսը փչացավ՝ Արծրունը կսարքի: Պետք է խեղդվող շանը, կատվին, իսկ մի անգամ էլ երեխայի փրկել՝ Արծրունը կանի: Եղբորս հեծանիվի անիվն է իջել՝ պապիկը կփչի, երեխաներն ուզում են ճոճվել, պապիկը ճոճանակ կսարքի: Երբեմն լինում են պահեր, երբ ինձ թվում է, թե աշխարհում լավ մարդ չկա: Այդպիսի պահերին ես հիշում եմ պապիկիս: Նա աշխարհի ամենաբարի մարդն է:

Ահա այսպիսին են մեր հին փողոցի հին բնակիչները:

Լուսինե Հակոբյան 12տ., 2002թ.

Գիրք էի կարդում: Հանկարծ հանդիպեց այսպիսի նախադասություն. «Երկինքը մանանա կցողի վրադ»: Միանգամից «մանանա» բառը ուշադրությունս գրավեց: Հիշեցի «Մանանա» կենտրոնը, փորձեցի հիշել, թե արդյո՞ք մեզ «Մանանայի» դասընթացների ժամանակ բացատրել են` ինչ է նշանակում այս բառը, սակայն չկարողացա մտաբերել:

Բառարանում նայեցի, ուներ մի քանի իմաստ.

1. Մի քանի բույսերի չորացած շաքարանման հյութ, որն օգտագործվում Է որպես ուտելիք, ինչպես և դեղամիջոց, գազպեն:

2. Ըստ Աստվածաչնչի ավանդության՝ երկնքից հրեաներին առաքվող սնունդ՝ անապատում նրանց թափառումների ժամանակ:

3. (փոխաբերական) Ուտելիք, ուտելու բան, սնունդ:

Մտածեցի. Գեղեցիկ բառ է և խորիմաստ: Տեսնես` որ իմաստով են այս բառն իրենց անուն վերցրել «Մանանայի» հիմնադիրները քսանմեկ տարի առաջ: Որ իմաստով էլ ընտրած լինեն, ճիշտ կլիներ, իրենց կատարած աշխատանքին բնորոշ:

Դեկտեմբերի 13-ին Եվրամիության, Եվրոպայի խորհրդի, ՄԱԿ-ի, ԵԱՀԿ-ի, ԱՄՆ եւ Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատների համատեղ ջանքերով տեղի ունեցավ միջոցառում՝ նվիրված մարդու իրավունքներին։ Նրանց միացան նաև 10 երիտասարդ խոսնակներ, որոնք բարձրացրին տարբեր հիմնահարցեր և խնդիրներ, պատմեցին իրենց պատմությունները տարբեր ոլորտներում։

«Մանանա» կենտրոնի խոսնակ-ներկայացուցիչը ես էի։ Ես պատմեցի Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի և իմ հաջողության պատմության մասին: Ստորև կարող եք տեսնել իմ ելույթը։

«Ես Լուսինե Կարապետյանն եմ: Ներկայացնում եմ «Մանանա» կենտրոնի Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցը: Այս ցանցը միավորում է 14-ից 24 տարեկան մի քանի հարյուր թղթակիցների երկրի բոլոր մարզերից: Ես ինքս Վայոց ձորի Վայք քաղաքից եմ։ Միշտ փորձել եմ ակտիվ լինել հասարակական կյանքում, հետաքրքրվել մարդու իրավունքներով և բարձրացնել տարբեր հիմնախնդիրներ հենց իմ համայնքում։ Բայց դա ոչ միշտ է հնարավոր եղել, որովհետև ես չգիտեի՝ ինչպես ներկայացնել այդ խնդիրները, որ արձագանք ունենան հասարակությանից։ Եվ ամենակարևորը՝ ես չունեի հարթակ, ուր կարող էի իմ ձայնը լսելի դարձնել։ Արդեն երկու տարի է, ինչ միացել եմ ցանցին, և կարելի է ասել, որ անցել եմ այն բոլոր փուլերը, որ անցում է յուրաքանչյուր թղթակից։ Դեռ Վայքում աշակերտ եղած ժամանակ մասնակցեցի դասընթացներին, և այն, ինչ տվեց դասընթացն ինձ՝ անգնահատելի է։ Այդ ժամանակից ի վեր սկսեցի անձնական, համայնքային և գլոբալ խնդիրներին նայել ոչ միայն լրագրողի, այլ նաև այդ խնդիրները լուծողի աչքերով։ Լինելով փախստականի դուստր, ով պատերազմին մասնակցելով անտեսված է կառավարության կողմից, իմ առաջին հոդվածները նվիրեցի նրան։ Երևանից բավականաչափ հեռու գտնվող քաղաքում ապրելը, որտեղ ենթակառուցվածքները թերի են աշխատում, ինձ հնարավորություն էր տալիս գրել հենց այդ երևույթների մասին, բնապահպանական խնդիրներից մինչև արտագաղթ, էկոլոգիայից մինչև առողջապահություն։ Երևի այդտեղից էլ սկսել է իմ կյանքի այս փուլը, որը կոչված է լինել ակտիվ քաղաքացի և զարգացնել քաղաքացիական մտածողություն։

Իմ պատմությունը մեկն է հարյուրավոր թղթակիցների պատմություններից, որոնց իր շուրջն է համախմբում պատանի թղթակիցների ցանցը։ Նրանց նյութերը բազմազան են և տարբեր։ 17.am կայքը, իհարկե, իրավապաշտպան կառույց չէ և հատուկ մարդու իրավունքները և դրանց խախտումները արծարծելու, արձանագրելու նպատակ չի հետապնդում: Բայց երբ թղթակիցները պատմում են մեր երկրի տարբեր ծայրերում բնակվող տարբեր տարիքի մարդկանց մասին, բոլորն էլ այս կամ այն կերպ առնչվում են մարդու իրավունքներին: Մարդակենտրոն պատմություններով պատանի թղթակիցները պատմում են ամենատարբեր պատմություններ՝ ռազմապաստարանում ապրելու դժվարություններից մինչև կրթության ցածր որակ։ Երևի պատահական չէ, որ երկու տարի առաջ ՄԱԿ-ը հենց մեր ցանցի անդամներին առաջարկեց Հայաստանում մարդու իրավունքներին նվիրված դոկումենտալ ֆիլմ նկարել։

Այժմ ես ապրում եւ սովորում եմ Երևանում։ Որոշ ժամանակ կամավորելուց հետո միացել եմ «Մանանա» թիմին և ինքս էլ փորձում եմ իմ ներդրումն ունենալ իրենց առաջին քայլերն անող պատանի թղթակիցների կայացման գործում` հույս ունենալով, որ Հայաստանը մի օր կդառնա այնպիսի մի վայր, ուր յուրաքանչյուր ոք կապրի արժանապատիվ կյանքով։ Վստահ եմ, որ մեր պատանի թղթակիցների ցանցը իր փոքրիկ լուման է ունենալու այդ ապագան կառուցելու գործում»։