Կարծում եմ բոլորիս էլ հայտնի է ծնողական ժողովի ընթացքում ունեցած ապրումները: Բայց ինձ համար  տարեվերջյան ծնողական ժողովը ամենահետաքրքիրն է, քան մնացածը, որովհետև որոշվում է քաղաքից դուրս անցկացնելու մի հրաշալի օր: Այս տարի բոլոր տարիների նման անհամբեր սպասում էի ժողովի արդյունքներին, և հանկարծ զանգ եկավ հեռախոսիս` մայրիկս էր: Անհամաբերությունս  չկարողանալով զսպել միանգամից հարցրի.

-Հըն, մամ, ո՞ւր ենք գնում:

-Լոռի,- լսվեց մայրիկիս մի տեսակ դժգոհ ձայնը:

Իսկ իմ ուրախությանը չափ չկար, որոհետև վաղուց էի երազում գնալ Լոռի: Ուզում էի տեսնել այն հրաշք վայրը, որի մասին Թումանյանը այդքան պատմել ու բանաստեղծության ձևով մեզ է հասցրել: Իսկ մայրիկիս դժգոհության պատճառը ճանապարհն էր: Կարծում եմ, բոլորդ գիտեք, թե ինչքան է Արմավիր-Լոռի ճանապարհի երկարությունը: Ինչևէ, առավոտյան ժամը 5-ին ճանապարհ ընկանք: Ճանապարհը իրոք շատ երկար էր ու ոլորաններով հարուստ, չնայած Լոռվա չնաշխարհիկ բնությունը կոծկում էր ամեն ինչ:

Լուսանկարը` Անուշ Հովհաննիսյանի

Առաջին վայրը, ուր հասանք, Դսեղն էր` Թումանյանի տունը: Ամպերի մեջ էր թառել Դսեղը, որն էլ ավելի էր գեղեցկացնում նրան, ու այդ ժամանակ հասկացա բանաստեղծությունների բառերի իմաստը ու, մեջբերելով Թումանյանի բանաստեղծություններից մեկը, տամ պարզ նկարագիրը իմ տեսածի.

Վըտակը ժայռից ներքև է թըռչում,
Թափ առած ընկնում քարերի գըլխին,
Զարկում ավազին, շաչում է, ճըչում,
Ճըչում անհանգիստ, փըրփուրը բերնին:

Ինչպես ծերունին, ձայնով պառաված,
Ձայնակցում է ժիր թոռնիկի երգին,
Այնպես է ծերուկ անտառը կամաց
Արձագանք տալիս ջըրի աղմուկին.

Այնինչ բընության զըվարթ համերգի
Ունկընդիրն անխոս, հավիտենական,
Ժայռը մըտախոհ` իր մըռայլ մըտքի
Ետևից ընկած` լըսում է նըրան:

Լուսանկարը` Անուշ Հովհաննիսյանի

Երբ մտանք ներս` թանգարան, մի փոքրիկ սենյակ էր, որն ավելի նման էր հացատան. լույսը ընկնում էր երթիկից: Երբ մեզ ասացին, որ Հովհաննես Թումանյանն ապրել է այդ փոքրիկ սենյակում, մենք բոլորս պարզապես ապշած էինք: Այդքան փոքրիկ տան մեջ է մեծացել Ամենայն Հայոց Բանաստեղծը: Ամեն ինչ պահպանված էր: Անգամ ափսոսում էի քայլել այդ հատակի վրայով, որ հանկարծ չմաշվեր: Այնտեղ թումանյանական շունչ ու ոգի կար, ամբողջ ընթացքում զգում էի նրա ներկայությունը, կարծես ուր որ է` կբացի դուռը ու ներս կմտնի:

Դսեղից հետո շարժվեցինք  Հաղպատի վանական համալիր:

Լուսանկարը` Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը` Անուշ Հովհաննիսյանի

Մեզ ասացին, որ վանքը հիմնադրվել է 10-րդ դարի 2-րդ կեսին: Այնտեղ եկեղեցու պատերից մեկի վրա մեծ անցքեր կային, և մարդիկ մի երազանք պետք է մտքում պահեին ու պատին հպվելով այդ անցքերի միջոցով մինչև վերջ անցնեին պատը: Ասում են, եթե կարողանաս այն անցնել, երազանքդ կկատարվի, եթե չկարողանաս` չի կատարվի: Ես ցավոք չկարողացա մինչև վերջ անցնել չնայած շատ տանջվեցի: Հաղպատը մի հոյակապ վայր էր, ուր կարելի էր ժամերով նստել ու վերևից դիտել Լոռվա բնությունը:

Խոտերին պառկած մտքերով ուր ասես հասել էի, ու ինձ հետ բերեց մայրիկիս ձայնը.

-Ան, արի` գնացինք, հիմա դուրս գանք, որ գոնե շուտ հասնենք տեղ:

Ա~խ, մամ, գիտե՞ս ինչքան դժվար էր լսել այդ մի նախադասությունը , կտրվել բնությունից, թարմ օդից ու խոտերից և վերադառնալ մեր քաղաքի կիզիչ արևին:

Լուսանկարը` Անուշ Հովհաննիսյանի

Խոսքս եզրափակեմ, որովհետև անսահման կարելի է խոսել Լոռվա քարի, օդի, սարերի և ամեն ինչի մասին:

Երբեք չեմ ափսոսա այդքան երկար ճանապարհի ու ոլորանների վրա ունեցած վախիս համար: Հա, ու ամենակարևորը, հաջորդ օրը հիվանդանալու համար:

Լուսանկարը` Անուշ Հովհաննիսյանի

Լոռվա մասին պետք չէ խոսել, այն պետք է միայն տեսնել ու զգալ սարերի սառը ու թարմացնող օդը:

Հ. Գ.  Երանի բոլոր նրանց, ովքեր ապրում են Լոռիում…

Տանը համարյա չլինելով ու էստեղ-էնտեղ տարբեր ծրագրերով գնալ-գալուց մի քիչ հոգնած, մեկ-մեկ գլուխս դնում եմ բարձին ու ինքս ինձ հարց տալիս.

-Լավ, Լուս ջան, դու ե՞րբ ես հանգստանալու:

Հետո հիշում եմ, որ ամառը սկսելուց առաջ ես նպատակ էի դրել, որ հնարավորինս շատ ծրագրերի մասնակցեմ ու գերհագեցած անց կացնեմ ամառս: Ամառը չհանգստանալը, կամ սիրած գործով զբաղված լինելով ինքդ քեզ հանգստացնելը, իր մեջ մեծ փիլիսոփայություն է պարունակում: Ակադեմիական գիտելիքների մեծ մասը համալսարանում, դպրոցում դու ստանում ես ստիպված: Ու ինչպես մնացած ստիպված բաները, էնպես էլ վերոնշյալ գիտելիքը, ունենում է նույն ճակատագիրը, ինչը, օրինակ, կարող էր ունենալ տարբեր հնարքներով գեղեցիկ ծալծլած անձեռոցիկը: Աշխատում-աշխատում ես, ջանքեր ես գործի դնում, ուզում ես ավելի լավ արդյունք ունենալ. ավելի լավ արդյունք, ավելի շատ ջանք, ավելի շատ ջանք, ավելի շատ իզուր ծախսած ժամանակ: Ու հետո, այ, հետո, մենք էդ անձեռոցիկը ուղղակի մի կողմ ենք շպրում, շատ հաճախ անձեռոցիկ լինելով հանդերձ, որպես անձեռոցիկ էդ արվեստի գործը չենք օգտագործում: Ու եթե մտքիդ կա ինքդ քեզ զարգացնելու, սովորելու, հող նախապատրաստելու` «մատով ցույց տալու» մարդ դառնալու համար (եթե ոչ գոնե հասարակության լայն հատվածի համար, ապա գոնե թոռներիդ համար կարելի է), ամառները ամենանպատակահարմար միջոցն է նպատակիդ հասնելու համար: Մի քանի տարի առաջ ես որոշեցի, որ հետ այդու ես ամառներս չեմ վատնելու կամ գոնե չեմ բավարարվելու միայն գրքեր կարդալով: Ես էդպիսի պայմանագիր ունեմ` կնքված ինքս ինձ հետ: Ծրագրերի ընդմիջման ընթացքում մի օր տուն կհասնեմ, կգտնեմ էդ պայմանագիրը (հուսով եմ տանեցիները տունը մաքրելիս դեն չեն նետել), տարին ու օրը ճշգրիտ կասեմ: Բայց էսօր ես ուզում եմ իմ ամենաառաջին ծրագրի մասին պատմել, որին մասնակցել եմ, ու որից սկսվել են իմ զբաղված ամառները, նաև աշունները, գարունները ու ձմեռները: Իմ ամենաառաջին ծրագիրը Խաղաղության ճամբար էր`կազմակերպված «Սյունիք- Զարգացում» ՀԿ-ի կողմից: Երբ ինքս մասնակցեցի, բավականին փոքր էի, բավականին շատ խնդիրների եմ հանդիպել էդ ընթացքում: Շատ դժվարությունների եմ հանդիպել, որոնց վրա սկսել եմ սովորել: Հավատացեք, դժվար է կրթությունը մենակ ֆորմալին սովորեցրած մտածելակերպով հարմարվել ու սովորել մի վայրում, որտեղ դասերը անց են կացվում աստիճաններին նստած, որտեղ նկարում ենք մեր պատմությունը, որտեղ խաղերի միջոցով փորձում ես ընկերանալ ու ընկերությունդ ամրապնդել: Այն էլ` ռուսերենով, այն էլ` վրացիների հետ: Ես չէի հիշի էս ամենը հիշողության գերլարման պարագայում անգամ, եթե չլինեի հիմա նույն տեղում, բայց այս անգամ արդեն ոչ մասնակից: Չէի հիշի, եթե չլսեի ինչ են խոսում հայ մասնակիցները, կամ ինչպես ես փորձում բացատրել մի բանը մեկ այլ ազգի մասնակցի, ով քեզ պես ռուսերենից կաղում է: Ու էդպես մի խոսակցությունը, որ մողեսի մասին է, դառնում է առակ ճանճի մասին: Իմ ամենաառաջին ծրագրից մինչև հիմա իսկապես երկար ժամանակ է անցել: Որպես լրագրող այստեղ հայտնվելը բացի հիշողություններ արթնացնելուց, մեծ պատասխանատվության է ենթարկում նաև: Երբ աճդ զգացնել է տալիս, այս նվաճումդ էլ դիտակում ես որպես շնորհակալություն` ինքդ քեզ գտնելու կամ ավելի ճիշտ չկորցնելու համար:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Երբ ինքս էի որպես մասնակից, ծրագիրը չէր կոչվում այնպես, ինչպես հիմա է, բայց նպատակը նույնն էր. «Ճամբարներ հանուն Հարավային Կովկասի խաղաղության»: Ինձպեսները, ովքեր մասնակցել են ծրագրի ամենաառաջին ճամբարներին, դժվար հիշեն, թե ինչ են սովորել ու զգացել 21 տարի առաջ: Ժամանակին ընկեր Նառա, իսկ այսօր արդեն ծրագրի ղեկավար Նաիրա Հարությունյանի հետ ունեցած մեր զրույցից հասկացա, որ ծրագիրը գործում է 1995 թվականից ի վեր: Սկզբում այն նախատեսված է եղել միայն Արցախյան պատերազմի մասնակիցների երեխաների, հետո ավելի մեծ շրջանակներ է ընդգրկել` ընդհուպ մինչև ազգային փոքրմասնությունների ներկայացուցիչներ: Ճամբարը «Սիրանույշ» է կոչվում այն բարերար կնոջ անունով, ով ֆինանսավորել է ճամբարի կառուցումը, իսկ ճամբարների հովանավորությունն ի սկզբանե իր վրա է վերցրել Սյունյաց թեմը: Ճամբարները երկուսն են` Հայաստանում և Վրաստանում` համապատասխանաբար` «Սյունիք-Զարգացում» և «Լազարուս» հասարակական կազմակերպություններն են իրագործում: Չգիտեմ հիմա ինչքանով է իրատեսական կասեմ, բայց գուցե ես ինքս էլ մի քանի տարի հետո լինեմ այստեղ դասընթացավար և ջոկատավար, ինչպես 12 երիտասարդները, որոնք հիմա իրենց պատասխանատվության տակ են առել 60 մասնակցի:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Գրելու ընթացքում հասկացա, թե ինչ մեծ պատասխանատվություն է պահանջում էստեղ դասընթացավար լինելը: Նրանց հետ խոսելիս ու խզված ձայները, չգիտեմ, ինձ մոտիվացրեցին, թե հակառակը, բայց փաստը, որ նրանք էլ նշեցինք` մեծ հաճույք է աշխատել նույն սերնդի ներկայացուցիչների հետ: Միգուցե սա էլ լինի իմ նոր պայմանագիրը, որ կկնքեմ ինքս ինձ հետ ու ինքս ինձ կխոստանամ, այստեղ ջոկատավար լինելու համար էներգիա հավաքել, ապագայում այստեղ նորից հայտնվելու ոչ որպես թղթակցի, այլ արդեն ջոկատավարի ու դասընթացավարի «ուսադիրներով»: Առանց միգուցեների, հաստատ կգամ:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Ոչ թե նրա համար, որ այստեղ հարմար է, ոչ միայն նրա համար, որ այստեղ բնությունը ուղղակի շշմելու է, ոչ միայն նրա համար, որ աշխատելու եմ սերնդակիցներիս հետ, այլ գաղափարի համար, կյանքը խաղաղ ապրելու, ատելության դեմ պայքարելու, նույն բնությունը չապականված, սերնդակիցներիս երջանիկ տեսնելու համար:

Լուսանկարը` Թամարա Գալստյանի

Նկարներում իմ կատվի ձագուկներն են: Մի քանի ամիս առաջ կատուս, որի անունը մինչև հիմա չենք որոշել, ուղղակի ասում ենք Փիսո, ձագուկներ ծնեց: Ունեցավ 5 հրաշք, որոնք մեզ ամեն օր զարմացնում են, հիացնում իրենց շարժուձևով, խաղերով: Մի փոքր պատմեմ, թե ինչպես ենք անցկացնում մեր օրը ձագուկների հետ: Առավոտյան, երբ նստում ենք հաց ուտելու, պարտադիր նրանք էլ են գալիս և չեն թողում հաց ուտենք: Ինչ ուտում եմ, համարյա կեսը նրանց եմ տալիս: Ինչքան էլ ասում են` սեղանի վրայից մի կերակրեք նրանց, երբ թախծոտ աչուկներով ինձ են նայում, չեմ կարողանում անտարբեր մնալ:

Երբ ուտելը վերջացնում են, սկսում են խաղալ: Թռչում են ծառից ծառ, քարից քար, քարերով խաղում են, գզվռտվում են իրար հետ: Կարծես իրենց մանկությունը վայելեն: Նրանց խաղին հետևելն անչափ հետաքրքիր է:

Լուսանկարը` Թամարա Գալստյանի

Մայրս այդքան էլ կողմ չի , որ ձագուկները մնան: Ասում է, որ շուտով կմեծանան, դժվար կլինի պահելը: Բայց ոչինչ, մենք մի կերպ կպահենք: Փիսիկների ձագուկներն իհարկե շատ համովիկ են, երբ դեռ փոքր են: Բայց շատերը «հեռուն» են նայում, և ձագուկներին տանում-գցում են ինչ-որ տեղ, «կորցնում են», ինչ է, չեն կարողանում պահել, կամ «զահլաները» տանում է մլավոցը: Ճիշտ է, մի քանի տարի առաջ ես էլ եմ փիսոյի ձագուկին տարել, անծանոթ մեկի դռան առաջ դրել, որ ինչ-որ մեկը տեսնի, վերցի, պահի, բայց հետո անընդհատ մտածել եմ, թե ինչ եղավ ձագուկը. Իսկապես գթասիրտ մեկը նրան ներս տարավ, թե չէ: Հաստատ էլ նման բան չի լինի, ինչքան էլ դժվար լինի, մի կերպ կպահեմ:

Լուսանկարը` Թամարա Գալստյանի

Հիմա, երբ նայում եմ նրանց խաղին, նրանց աչքերի մեջ, այլևս չեմ կարող այդպես վարվել, թեև մեծերը անընդհատ պնդում են:այց մայրիկիս էլ հասկանում եմ` վեց կատու մի բակում… Չգիտեմ ինչպես վարվել և որտեղից հոգատար տեր գտնել:

Ախր, չկարծեք իրենց փոքրիկ սրտիկը քարից է: Իրենք էլ ուշադրության կարիք ունեն, ջերմության, սիրո, ու պետք է մենք այդ ամեն ինչը իրենց տանք: Իմացեք, իրենք այդ ամենը հասկանում են: