Երկար ժամանակ է, ինչ չեմ գրել 17-ին։ Խանգարող պատճառը երևի տոներն էին։ Բայց այժմ 2017 թվականն է, ու տոները ամսի 13-ին ավարտվեցին, այնպես որ, արժե նոր թեմաների շուրջ զրուցել։ 2017-ին Սոլակ գյուղում բացի ճանապարհամաքրման աշխատանքներից, ոչինչ չի արվել։ Ավելի լավ է հետադարձ հայացք ուղղել դեպի 2016 թվականը։ Անցյալ տարի մինչև գարուն կատարվել են միայն ճանապարհամաքրման աշխատանքներ։ Եղանակի տաքանալու հետ, սկսվեցին նոր ջրագծեր կառուցելու աշխատանքները։ Հին, մետաղյա խողովակները փոխարինվեցին նոր, պլաստմասե խողովակներով։ Այդ աշխատանքների նպատակն ավելի որակյալ ջուր մատակարարելն էր։ Քանի որ հին խողովակները ժանգոտվել էին և պատճառ էին հանդիսանում ջրի մեջ քլորի քանակն ավելացնելուն, ինչից էլ գյուղացիները դժգոհում էին։ Այդ գործի արդյունքում վնասվեց նաև գյուղի ասֆալտը։ Հետևաբար ևս մի դժգոհության առիթ առաջացավ։ Այս երկու աշխատանքները սկսեցին զուգահեռ իրականացվել։ Աշնան սկզբին նոր ջրագծերի կառուցումն ավարտվեց։ Իսկ ասֆալտապատման աշխատանքները շարունակվեցին մինչև խոր աշուն և մնացին անավարտ։ Այդ աշխատանքները պետք է շարունակվեն այս տարի։ Գյուղում խնդիր էր նաև լուսավորության հարցը, որին վերջին տարիներին մեծ ուշադրություն էին հատկացնում։ Այդ խնդիրը անցյալ տարի լուծվեց, բայց գյուղի շատ հատվածներ մնացին առանց լուսավորության։ Այդ հարցը ևս ավարտին կհասցվի այս տարի։ Գյուղի նրբանցքների ճանապարհները ևս անբարեկարգ էին։ Այս խնդիրը լուծելու համար միջին չափի քարն ու ավազը միասին բերեցին և նրբանցքների խորդուբորդ ճանապարհներին լցրեցին։ Ճանապարհը մի փոքր հարթեցվեց, և այդ նրբանցքներից արդեն երեխաների խաղի ձայներ են գալիս։

Բացի այս ամենը, մշակույթի տանը բացվեց ժամանցի կենտրոն, որտեղ երիտասարդները սեղանի թենիս էին խաղում։ Այժմ դրան փոխարինելու է եկել բիլիարդանոցը։ Մշակույթի տանը գործում է նաև տարեցների ժամանցի կենտրոն, որտեղ գյուղի պապիկները իրենց ժամանակն անց են կացնում նարդի, շախմատ, շաշկի և թղթախաղ խաղալով։ Հաճախ կազմակերպվում են նաև օլիմպիադաներ, և հաղթողները պարգևատրվում են։ Տարիներ առաջ խնդիր էր նաև տարեցների ժամանցի վայրի ջեռուցումը, իսկ այժմ ջեռուցվում է։

Այսպիսինն էին նախորդ տարվա կատարված բարեփոխումները, հուսանք, որ այս տարի ավելի շատ բարեփոխումներ կլինեն։

Ես իմ գյուղի պատմությունը իմացել եմ պապիս պատմած պատմություններից։ Այսօր նույնպես խնդրեցի, որ պատմի․

-Սարուխանի հիմնադիրները եկել են Արևմտյան Հայաստանի Զանգեզուր նահանգից։ Առաջինը Սողոն էր, նա մի քանի մարդկանց հետ եկել, հետազոտել է բնակավայրը և հավանել: 1830 թվականի գարնանը, 17 հոգով եկել և բնակություն են հաստատել այստեղ։ Սկսել են զբաղվել անասնպահությամբ և հողագործությամբ:
Մի օր Սողոն աղջիկներին ուղարկում է ջրի։ Աղջիկները ջուրը վերցնում և տեսում են, որ մեջը ձուկ կա, արագ տանում են տուն։ Սողոն տեսնում է, որ իշխան ձուկ է։ Շատ է ուրախանում և որոշում մինչև աշուն մնալ այդտեղ և հավաքել բերքն ու բարիքը։
Աշնանային մի երեկո Արևմտյան Հայաստանի Սրբահանից մի խումբ հայեր են գալիս և խնդրում, որ գիշերը մնան իրենց տանը, առավոտյան շարունակեն իրենց ճանապարհը։ Գիշերը խմբին հարգում պատվում են։ Առավոտյան տեսնում են ձյուն է եկել, ասում են․

-Էս ձանը դո՞ր էրթանք, թո մնա գարունը կբացվի, կէրթանք,- մնում, տեսում են ամեն ինչ կա, մտածում են, որ ավելի լավ տեղ չեն գտնի ու իրենք էլ են բնակություն հաստատում գյուղում։

Դալիկարդաշը բաժնվում է երկու մասի՝ Սրբահան և Զանգեզուր:
-Պա՛պ, բա ինչո՞ւ են անվանել Դալիկարդաշ:
-Այդ ժամանակ գյուղերն ու մարզերը ունեցել են թուրքական անուններ օրինակ՝
Դալիկարդաշ-Սարուխան
Բաշքանդ-Գեղարքունիք
Կուլալի-Կարմիրգյուղ
Քուզաջի-Լանջաղբյուր
Քարիմքանդ-Ծաղկաշեն։

-Բա ուրիշ ի՞նչ անուններ է ունեցել Սարուխանը:
-Դալիկարդաշ (նաև Դալիղարդաշ), Ակունք, ԽՍՀՄ-ի ժամանակ կոչվել է Սարուխան:
-Բա զանգեզուրցիները ու սրբահանցինները ինչո՞ւ են այդքան հաճախ կռվում:
-Մեր գյուղը շա՜ր կռվարար է, գյուղում չկա մեկը, որ կռիվ անել չսիրի։

Երբ փոքր էի, սիրում էի նստել տատիկիս կողքին ու լսել նրա պատմությունները իր ու պապիկիս կյանքի, հարազատների ու մտերիմների մասին: Ճիշտ է, շատ բան չէի հասկանում, քանի որ երեխա էի, բայց միևնույն է, ինձ հետաքրքիր էր այդ ամենը: Հետաքրքրությունս կրկնապատկվեց այն ժամանակ, երբ ուսուցչուհիս հանձնարարել էր կազմել մեր ընտանիքի տոհմածառը: Իսկ տոհմածառ կազմելը իրոք շատ հետաքրքիր է: Տատիկս պատմում էր, թե ովքեր են եղել պապիս պապը, նրա որդիները, և ես շատ մեծ հետաքրքրությամբ կազմում էի տոհմածառը: Որոշ ժամանակ անցավ, ու ես հասկացա, որ միայն անուններն իմանալը շատ քիչ է, և պետք է նաև իմանաl նրանց կյանքի ու գործերի մասին: Սկսեցի հետաքրքրվել և արդյունքում հետաքրքիր բաներ իմացա:

Գյուղում մարդիկ պատկանում են տարբեր «ազգերի»: Մեր գյուղի հիմնական ազգերն են` Պապունց, Ապունց, Դավութանց, Կիրիքորանց, Շեթանց: Յուրաքանչյուր ազգ ունի իրեն բնորոշ հատկանիշներն ու յուրահատկությունները: Մեր ազգը Պապունց ազգն է: Պապը ունեցել է հինգ տղա, որոնցից մեկը Զաքարան է եղել`պապիկիս պապը: Զաքարայից էլ առաջացել է Զաքարունց ճյուղը: Գյուղում այդպիսի մարդ չկա, ում հարցնես Պապունց ազգի և Զաքարյանների մասին, ու նրանք չիմանան:

Հայրիկիս ու տատիկիս հետ զրուցեցի, և նրանք ինձ պատմեցին Զաքարյանների մասին մի քանի բան:

Զաքարյանները Շամբ գյուղում մեծ հողատարածք են ունեցել: Այնտեղ բերք ու բարիք են ցանել: Մի մեծ խնձորենի է եղել այնտեղ, որը «շաղկալդի» են կոչել:

-Տատ, բայց ի՞նչ հետաքրքիր բան կա այդ ծառի մեջ:

-Բալաս, էդ ծառը մի տոննա խնձոր ա տվալ: Լյավ մեծ-մեծ կարմիր խնձորնի: Շատ են ըշխադալ, վեր լյավ բերք ստանան:

Զաքարայի տղաներից մեկը հորս պապիկն է եղել` Ներսեսը: Մի անգամ Ներսեսը երեկոյան որոշում է այգին ջրել: Մութ է լինում և ոչինչ չի երևում: Նրա կինը` Կայանը (անունը Գայանե է, ուղղակի բարբառով այսպես է հնչում), հրացանը վերցնում է և կրակում, կարծելով, որ գող է մտել այգի: Բայց բարեբախտաբար Նեսեսը չի վնասվում, փամփուշտը գլխի մոտով է անցնում: Ներսեսը չորս որդի է ունեցել` Սուրենը (պապս), Ռուբենը, Վանուշը և Ժորան

1941 թ. Ներսեսը որդու` Ռուբենի հետ մեկնել է ռազմաճակատ՝ Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցելու:Ռուբենը զոհվել է ռազմաճակատում, իսկ Ներսեսը վիրավոր վերադարձել է և մեկ-երկու տարի անց մահացել:

Մնացել են Ներսեսի երեք որդիներն ու չորս քույրերը: Պապիկս գյուղում հայտնի մարդ է եղել, և նրան ճանաչել են որպես Շոֆեր Սուրեն:

-ԽՍՀՄ-ի տարիներին թորքերի նհետ շատ լյավ էինք, պապիդ ալ պիրըմ էր տոն, հաց տալիս: Ասըմ էր՝ սաղս ալ մարդ ենք, խե՞ թշնամություն անենք:

Պապիկիս ու նրա նախնիների թողած ժառանգությունը իրոք մեծ է: Երբ գյուղում ինձ հարցնում էին, թե ով եմ, ծնողներիս անունը տալով չէին ճանաչում, բայց երբ ասում էի, որ Զաքարյան Սուրենի թոռն եմ, միանգամից ճանաչում էին:

-Պապունց ազգի հարսները շատ խելոք, կրթված ու դաստիարակված են իլալ,-ասում է տատս:

Մեր հարևան Աղավնի տատը, ով նույնպես Պապունց ազգի հարս է, միշտ ասում է.

-Շտեղ մի լյավ ու ըշխադող աղջիկ ա իլալ, ընգալ ա Պապունց ազգի տղերքի ձեռը:

Միշտ այն համոզմանն եմ եղել ու հիմա էլ համոզված եմ, որ մարդ պետք է հպարտանա իր արմատներով: Եվ, այո’, ես իրոք հպարտ եմ, որ Դարբաս գյուղից եմ, և որ Պապունց ազգի ու Զաքարյանների ժառանգներից մեկն եմ: Մեր նախնիները մեզ հպարտանալու առիթ են տվել, մենք էլ պետք է այնպես անենք, որ մեր սերունդները հպարտանան մեզնով, ու Զաքարյանների անունը միշտ բարձր պահենք:

Լուսանկարը՝ Նինա Առուստամյանի

Այսօրվա պես հիշում եմ. 2014 թվականի ապրիլն էր, ամսի 10-ը:  Ամբողջ գիշեր անձրև էր եկել: Դե, ես էլ չէի կարող այդքան ուժեղ անձրևի ձայնի տակ քնել: Լուսադեմին միայն կտրվեց, և ես կարողացա քնել: 

-Նի՜նա, արթնացիր, հետդ կիջեցնես նաև ռեզինե սապոգներդ,- գոռաց մայրս:

-Վա՜յ, մամ, էլի, էլի ռեզինե սապոգներ:

Դե, ես գիտեի չէ՞, ինչ էր ասելու մայրս, քանի որ ամբողջ գիշեր հորդառատ անձրև էր եկել: Ես վերցրեցի իմ, եղբորս և քրոջս այդ անտանելի ռետինե «սապոգները»: Բայց անքան ցավոտ էր այդ վայրկյանները, քանի որ պետք է հագնել, գնալ դպրոց, կանգնել հերթի, որպեսզի մնացած երեխաներն էլ լվանան իրենց ցեխոտ «սապոգները»: Հետո պետք է մի ժամ ձեռքերս  շփեմ իրար, քանի որ երկար ժամանակ մնալով սառը ջրի տակ կապտում են, և պետք է հետո տաքացնել, որ կարողանաս գրիչ բռնել:

Խորը շունչ քաշեցի և սկսեցի մայրիկիս հետ խոսել.

-Է՜հ , մամա, ընենց կցանկանայի, որ մի օր արթնանամ, նայեմ պատուհանից և տեսնեմ, որ կարող եմ  դասի գնալ առանց այդ ռեզինե սապոգների:

-Նինա ջան, ո՞վ չի ցանկանա,-մայրս խորը հոգոց հանեց, հետո նայեց դուրս և շարունակեց,-վերցրե՞լ ես քո մյուս կոշիկները, որ դպրոցում փոխես:

Քմծիծաղ տալով պատասխանեցի.

-Բա առանց դրանց:

Ես հագնվեցի, վերցրեցի կոշիկներս և գնացի այդ երկար ու ցեխոտ ճանապարհով դեպի դպրոց:

Դե, ինչպես  կասեն մեր համագյուղացիները, ես մինչև վիզս ցեխ էի: Գնացի աղբյուրի մոտ, որպեսզի լվանամ «սապոգները», սակայն այնքան շատ էին երեխաները, որ նույնիսկ «ասեղ գցելու» տեղ չկար: Դե, ես սպասեցի: Սպասեցի այնքան, որքան պետք էր: Դրանից հետո 15 րոպե և գուցե ավելի,  լվացի: Մաքրեցի շատ մաքուր: Սակայն դրանից հետո աղբյուրից մի փոքր վերև ձյուն կար, դեռ չէր հալվել, ոտքերս քսեցի ձյան վրա, որպեսզի ավելի մաքուր լինի, քանի որ եթե  այդպես մտնեմ դպրոց, հաստատ մեր  դպրոցի հատակը կեղտոտվեր, իսկ ես չեմ սիրում, որ դպրոցը կեղտոտվում է:

15 րոպե սառը ջրի մեջ մնալուց հետո  ինչքան  ձեռքերս շփում էի իրար,  մեկ է, չէր տաքանում: Թեև ձեռքերս տաք ձեռնոցի մեջ էին, ամբողջ օրը չտաքացան:

Եկավ տուն գնալու ժամանակը: Ես հասա տուն, դե, կրկին մեր բակի աղբյուրի մոտ էլ լվացի իմ անտանելի ցեխոտ «ռեզինե սապոգները»: Լացակումած մտա տուն, պայուսակս դրեցի բազմոցի վրա, նստեցի: Տանը միայն ես և մայրիկս էինք: Մայսր զգաց, որ աչքերս լցրել էի:

-Նինա, ի՞նչ է պատահել:

-Այ մամա, էլ չեմ կարում: Ձեռքերս սառում ա, չեմ կարողանում տաքացնել: Տնից գնում եմ դպրոց, եսիմ ինչքան մնում եմ դուրսը, սառը ջրով լվանում եմ, դրանից հետո էլ չի տաքանում: Ես էլ եմ ուզում հարթ ճանապարհներ, որ էլ ռեզինե սապոգներով դպրոց չգնամ:

-Հավատա, մի օր կլինի:

Լռեցի: Բարձրացա  իմ սենյակ, նայեցի պատուհանից դուրս և մտածեցի` տեսնես  իսկապե՞ս կլինի մի օր, որ  ես դուրս գամ փողոց, հագս չլինեն «ռեզինե սապոգներ», իսկ ձեռքումս էլ  մի տոպրակ՝ մեջը կոշիկ:

Անցել է արդեն երկու տարի, բայց մեր գյուղի բոլոր մարդիկ թե աշխատանքի, թե դպրոց  կարողանում են գնալ միայն «ռեզինե սապոգներով»:

Երազանքս է, որ Գորայք գյուղի գոնե մյուս սերունդները դասի գնան հարթ և ասֆալտապատ ճանապարհով:

Երազանք…  Որ  հույս ունեմ մի օր կիրականանա: Ես անհամբեր կսպասեմ: