Բարև, ես Ինեսան եմ Արագածոտնի մարզի Արտենի գյուղից: Ես 14 տարեկան եմ, սովորում եմ 9 -րդ դասարանում և լավ եմ սովորում: Ես շատ եմ սիրում մասնակցել սեմինարների, կոնֆերանսների,  քննարկումների, բանավեճերի և համայնքային ծրագրերի: Այս տարի ավարտելու եմ հիմնական դպրոցը և դեռ չեմ կողմնորոշվել. կրթությունս շարունակել տեղի միջնակարգ դպրոցո՞ւմ, թե՞ որևէ վարժարանում: Մասնագիտություն ընտրելու հարցում արդեն կողմնորոշվել եմ. լեզվաբան եմ դառնալու: Արդեն 3 տարի է մասնակցում եմ ԻՄՓԱՔԹ ծրագրին, որի միջոցով ծրագրեր ենք իրականացնում և ազդեցություն ունենում համայնքի կյանքի վրա: Նաև ոչ ֆորմալ կրթությունն ենք ուսումնասիրում: Ասում են`գյուղի ակտիվ երեխաներից մեկն եմ. չկա որևէ միջոցառում, ծրագիր համայնքում իրականացվող, որին չեմ մասնակցել ու մասնակցում: Հաճախում եմ պարի, անգլերենի պարապմունքների: Շատ եմ սիրում զբաղվել լուսանկարչությամբ, դա իմ հոբին է: Գյուղում, նաև գյուղից դուրս, շատ ընկերներ ունեմ: Շատերի հետ ծանոթացել եմ հենց տարբեր ծրագրերի մասնակցելու շնորհիվ: Մասնակցել եմ «Արքանե» աղջիկների զարգացման ամառային դպրոցին`2015 թվականին: Դրանից հետո սկսեցի սիրել այդպիսի ծրագրերը, որոնց միջոցով, թե գիտելիք եմ ձեռք բերում, թե նոր ընկերներ:

Այս տարի էլ մասնակցեցի ՖԼԵՔՍ ծրագրին` ուժերս փորձելու, ինչու չէ, նաև հաղթելու համար: Եվ իմ շատ ընկերների 17.am-ի հոդվածները ինձ շատ ոգևորեցին, և ցանկացա ես էլ դառնալ նրա մի մասնիկը:

Սա իմ առաջին հոդվածն էր, և համոզված եմ, որ շարունակական է լինելու:

Սկսեմ նրանից, որ ինը տարի առաջ ծնողներս որոշեցին ինձ ուղարկել երաժշտական դպրոցի դաշնամուրային բաժին: Այդ ժամանակ ես հինգ տարեկան էի և մանկապարտեզ էի գնում: Առանձնապես չէի սիրում երաժշտությունը և, առավել ևս, երաժշտական գործիքները: Ճիշտն ասած, չեմ էլ հիշում, թե ինչպես ընդունեցի ծնողներիս որոշումը, բայց մի բան հաստատ հիշում եմ. ես ստիպողաբար էի գնում երաժշտական դպրոց: Ինձ համար տհաճ էր հատուկ ծրագրով նախատեսված երաժշտություն նվագել սովորել, որոնք, պետք է խոստովանեմ, ինձ ընդհանրապես հաճելի չէին:

Որոշ ժամանակ անց, բացի դաշնամուրային պարապմունքից, սկսվեցին սոլֆեջիոյի և երաժշտական գրականության դասերը: Այդ դասերը սովորելը ինձ համար շատ դժվար էր, որովհետև ես փոքր էի և նույնիսկ դպրոց չէի գնում: Երբեմն այդ ամենը ինձ համար այնքան տհաճ էր և հուսահատեցնող, որ ես անկարողությունից ուզում էի պատռել ամեն ինչ, ինչ վերաբերվում էր երաժշտական դպրոցին: Բայց շուտով փորձում էի ինձ հանգստացնել այն փաստով, որ Մոցարտը ինձանից էլ փոքր հասակում կարողացել է հաղթահարել նմանատիպ շատ ու շատ դժվարություններ: Այսինքն, այդ ամենը հաղթահարելի է, և եթե փոքրիկՄոցարտը կարողացել է, ուրեմն ես նույնպես կարող եմ:
Ամեն դեպքում ես միշտ խուսափում էի երաժշտական դպրոց գնալուց և տարբեր պատճառներ փնտրում բացակայելու համար:
Մայրիկիս գործը նույնպես հեշտ չէր: Ես հազիվ էի կարողանում գրել, և մայրիկիս առաջադրանքն էր` հասկանալ իմ «ագռավի ճանկերը»: Նա կարողանում էր իր առաջադրանքը հաջողությամբ կատարել:
Տարիները շատ երկար էին թվում ինձ, այնինչ դրանք պարզապես թռչում էին: Հասնելով ավարտական դասարանին, սկսեցի գիտակցել, որ այդ տարիները իզուր չէին, և պետք է պատվով ավարտել կյանքիս այդ փուլը: Ես լրջորեն պարապում էի: Այդ գործում ինձ անչափ օգնում էր մայրիկս, լինելով իմ հաջողությամբ ավարտելու շարժառիթը:
Պետք է հանձնեի երեք քննություն, որոնցից երկուսը պետք է հանձնեի հետևյալ կերպ. քաշեի հարցաթերթիկը, պատասխանեի ինձ բաժին հասած հարցերին և, ըստ տվածս պատասխանի, գնահատվեի:
Եկան քննության այդքան սպասված օրերը: Բոլորը վախով քաշում էին հարցաթերթիկը և գունաթափված նստում: Բայց երբ ես քաշելով հարցաթերթիկը, ուսումնասիրեցի հարցերը, մի տեսակ ժպիտ համակեց ինձ: Այդ հարցաթերթիկի պատասխանները ես անգիր գիտեի: Պատասխանեցի և ստացա բարձր գնահատական: Նույն կերպ հանձնեցի երկրորդ քննությունս:

Դաշնամուրի քննության ժամանակ պետք է նվագեի ինձ նախօրոք հանձնարարված երաժշտությունները, որոնք պետք է սովորած լինեի մեկ տարվա ընթացքում: Այս քննությունը նույնպես բարձր գնահատականով հանձնեցի: Ես երաժշտական դպրոցի ամենակրտսեր շրջանավարտն էի և դպրոցի տնօրենի կողմից գովասանքի արժանացա մինչև վերջ այդ դժվարությունները պատվով հաղթահարելու և բարձր գնահատականներով ավարտելու համար:
Հենց այսպես էլ ավարտվեց իմ փորձություններով լի կյանքի այս փոքր շրջանը:

Հ. Գ. Երբեմն կյանքում անհրաժեշտ է լինում փոքրիկ քայլերով առաջ գնալ՝ համբերատարորեն և երբեմն էլ, նույնիսկ, մեր ցանկություններից անկախ: Այդպես մենք կոփում ենք մեր կամքի ուժը:

Հիշում եմ՝ երեք տարի առաջ էր, երբ ավագ եղբորս բանակ ճանապարհեցի: Հենց այդ ժամանակ էր, որ Հայրենիքի ու հայրենասիրության մասին բոլոր ասած-լսածներս մաշկիս վրա զգացի:

Հիշում եմ նրանց զորամասի ճանապարհը, Արցախի ամենահեռու, ամենաքարոտ վայրում Ազգալդյանի հուշաքարը. «Սա Հայաստանն է, և վերջ»: Սա, այս լեռները, քարափները, Մռավի լանջի այն ձյան պատառիկը, ամեն ինչ՝ Հայաստան է: Ու թվում էր, թե դրանից այն կողմ անսահմանություն պիտի լինի, բայց չէ՜, այնտեղ էլ Հայաստանն էր, նույնը, մերը, ուղղակի գողացված: Այդ ժամանակ էր, որ հասկացա, զգացի անկախությունը: Ինձ էլ այդ անկախության պահապանը զգացի: Մի քիչ….   Զգացի, թե ինչպես Հայաստանը, Հայաստանս դադարեց նյութական, շոշափելի լինելուց, ինչպես այն դարձավ գաղափար, աշխարհայացք, դավանանք:

…Հիմա, արդեն երեք տարի  անց, հիշում եմ, թե  որքան մեծ էին երևում անկախության իրական, տասնութամյա պահապանները, եղբայրս, ովքեր գնում էին պաշտպանելու իմ, քո, Ազգալդյանի ու բոլորիս Հայրենիքը: Գնում էին, որ նյութական Հայաստան էլ երբեք չլինի, որ Մռավի լանջի ձյունի պատառիկն անգամ դադարի սառը զանգված լինելուց, որ ձուլվի գաղափարին, դառնա աշխարհայացք: Նրանք գնում էին ցույց տալու ինձ, քեզ, աշխարհին, որ սա է մեր երկիրը, որ այն ավելին է, քան աշխարհագրական տարածքը, լեռնային կղզին, ավելին է նույնիսկ, քան  արյունով ներկված եկիրը, այն այսօր անուն ունի, արյամբ ու քաջությամբ սրբագրված անուն:

Իսկ հիմա՞: Հիմա բոլոր նրանք, ովքեր տասնութ տարեկան էին երեք ու նույնիսկ երեսուն տարի առաջ, ովքեր բախտի չար խաղով տասնութ են մնալու նույնիսկ երեք հարյուր տարի անց, նրանք այսօր իմ հասակակիցներն են: Ու երևի միայն հիմա եմ զգում իրական Հայաստանը, զգում, որ սիրում եմ նրան: Հիմա եմ հասկանում, թե ինչու կես-պատահմամբ, կես-դիտավորյալ Հայրենիք բառը մեծատառ եմ գրել:

Ասում եմ, թե նրանք այնքան էլ մեծ չեն ինձանից, բայց մեկ է՝ անհասանելի են, մի տեսակ երկնային, աստվածային: Եվ հենց նրանցով է Հայաստանը՝ Հայաստան, իսկ մենք՝ մենք, նրանցով եմ հասկանում, թե որքան եմ սիրում երկիրս:

Երբ ես փոքր էի, մտածում էի, որ պետք է մեծանամ և շոկոլադի իմ գործարանը ունենամ, բայց այդ երազանքիս հավատարիմ երկար չմնացի: Որոշ ժամանակ անց ես սկսեցի ավելի շատ հետաքրքրվել սպորտով, քան տարվել շոկոլադի գործարանով: Չեմ հիշում` ե՞ս համոզեցի ծնողներիս, թե ծնողներս համոզեցին ինձ, բայց 5 տարեկանում արդեն Վայքի կարատեի խմբի անդամ էի: 

Կարատե մարզաձևում կարևորը գոտիներն են, իսկ դրանք շատ են: Դրանցից ամենացածրը սպիտակն է, իսկ ամենաբարձրը` սևը: Հիմա մուգ դարչնագույն գոտու տեր եմ,  որը սևից ցածր  է մեկ աստիճանով: Գոտիները ստանում են քննություններ հանձնելով, բացի այդ էլ կարատեում անց են կացվում  տարբեր  մրցումներ:  Մասնակցել եմ 3 տասնյակից ավելի մրցումների, ունեմ 3 գավաթ, 10 մեդալ և 20-ից ավելի հավաստագրեր և շնորհակալագրեր:

Ես հիմա ուզում եմ պատմել իմ առաջին հաջողության և դրան նախորդող անհաջողությունների մասին: Առաջին 9 մրցումներս ինձ համար անհաջող են եղել:  Այդ ժամանակ իմ մեծագույն երազանքը դարձավ մրցանակային երեք տեղերից գոնե մեկը գրավելը: Չնայած 9 մրցում տանուլ էի տվել, բայց հավատում էի, որ մի օր մրցումներից հետո գլուխս կախ չեմ մտնի տուն (չնայած ծնողներս միշտ էլ ինձ համարում էին հաղթած):

10-րդ մրցումը հաջողված էր, որովհետև ես այդ ժամանակ գրավեցի 2-րդ տեղը: Կարծես թե երազանքս կատարվում էր: Այդ մրցաշարը, որին ես ունեցա հաջողություն, Երևանում էր կայանում: Լավ հիշում եմ, թե ինչ էր տեղի ունենում: Վստահ էի, որ տանը անհամբեր սպասում են և անհանգստանում, ինչպես նախորդ անգամները: Ես նաև գիտեի, որ հանդերձարանում դրված հեռախոսս բազմաթիվ զանգեր ընդունած կլինի, բայց միևնույնն է, փորձում էի կենտրոնանալ մրցման վրա:   Այդ ժամանակ ես մենամարտեցի 4 հոգու հետ: Կիսաեզրափակիչում մենամարտեցի այն տղայի հետ, ով նախորդ մրցումներում հաղթել էր ինձ: Նա ինձ թերագնահատեց և համեմատաբար թույլ խաղ ցույց տվեց , ու երևի դա եղավ պատճառը, որ ես կարողացա հաղթել նրան: Եզրափակիչում ես կրկնեցի նույն սխալը, ինչ մրցակիցս էր գործի դրել կիսաեզրափակչում: Ես մենամարտում էի մի տղայի հետ  ով դրա նախորդ մրցաշարում պարտվել էր ինձ: Երբ սկսվեց մենամարտը, ես շատ ուրախ էի, որովհետև նախորդ մրցաշարում հաղթել էի իրեն  և փոքր ինչ ինձանից թույլ էի համարում:  Դրա համար առաջին  իսկ րոպեում պարտվում էի նրան 2-0 հաշվով: Հետո ես կատարեցի երկու միավորանոց հարված և հաշիվը հավասարեցրի: Այնուամենայնիվ, ես չկարողացա հետո գերազանցել հաշվով:

Ահա իմ առաջին մեդալի պատմությունը: Տանն արդեն սկսվել էին իմ առաջին մեդալի շնորհավորանքները, բայց ես այդ օրվանից ավելի մեծ բան եմ սովորել:

Սովորել եմ, որ չպետք է թերագնահատել ոչ ոքի: Այս դասը միշտ ինձ հետ կլինի:

Արդեն աշուն է: Շատերը գնում են փայտ բերելու, այգիներց միրգ հավաքելու: Իսկ սարերում արդեն հավաքում են իրենց իրերը գյուղ վերադառնալու համար:

Առաջ  գրեթե բոլոր ընտանիքները անասուն էին պահում, գարնանը գնում սար, իսկ խոր աշնանը հետ վերադառնում: Այդ ամենը այդքան էլ հեշտ չէր, գնալ-գալ, ամեն անգամ տանել-բերել և այդպես:

Սարերում առաջ մարդիկ շատ վատ էին ապրում: Ապրում էին փայտից պատրաստված խարխուլ տնակներում: Հոսանք, բջջային հեռախոսներ, մեքենաներ չկային: Երբ որ ինչ-որ բան էին ուզում գյուղից կամ ինչ որ լուր ստանալ, շատ բարդ էր:

Գարնանը այնտեղ գնալու կամ աշնանը այնտեղից վերադառնալու համար գյուղից ոտքով կտրում անցնում էին տասնյակ կիլոմետրեր, որպեսզի անասունները գյուղ բերեին և նորից  ոտքով հետ էին վերադառնում: Իսկ այնտեղից բերվող իրերը դնում էին էշի կամ ձիու վրա և այդպես հասցում գյուղ:

Իսկ հիմա պայմանները փոխվել են. կան մեքենաներ, հեռախոսներ, հոսանք և նրանց այդ յոթ ամիսները  մի քիչ հեշտացել են: Բայց կան խնդիրներ, որոնք գրեթե լուծելի չեն: Օրինակ՝ ճանապարհների, ջրի, փայտի խնդիրը: Բայց այս ամենի հետ մեկտեղ, երբ գնում ես այնտեղ` մի քանի օր մնում, այդ մի քանի օրերը միշտ հիշվում են:

Ես նույնպես մնացել եմ սարում: Վերջին մի քանի տարիներին Վարդավառը նշել ենք այնտեղ: Դա ամենահաճելի պահերն էին, երբ համարյա քսան հոգով գնում էինք ջրվելու, երբ հեռվից լսում ես, որ քեզ արդեն կանչում են, բայց դու չես ուզում թողնել այդ ամենը և գնալ: Այդ օրը հարևան տնակների երեխաներով հավաքվում էինք, գնում ձոր, այնտեղից էին սարվորները իրենց խմելու ջուրը տանում: Հենց այդ ձորում մեծ գետ էր հոսում, գնում էինք այնտեղ և սկսում ջրվել: Հետ էինք գնում, փոխվում և ուտում Ղուշիկ տատի ոսկե ձեռքերով պատրաստած նազուկը: Երեկոյան մեծ խարույկ էինք վառում, բոլորով նստում նրա շուրջը և հետաքրքիր պատմություններ պատմում, խաղեր խաղում: Հաջորդ օրը նստում էինք մեքենաները և վերադառնում: Հեռվից երևում էր տնակի առաջ կանգնած սարվորը, ով երկար նայում էր մեքենային այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեքենան սարի մյուս կողմը չէր անցել:

Հուսով եմ, որ մի քանի տարի հետո էլ երեխաները կվայելեն այդ հաճելի պահերը:

Ինչ-որ մի պահ, ինչ-որ մի տեղ, ինչ-որ մի բան ու ինչ-որ մեկին մենք կարոտում ենք: Ես էլ եմ կարոտում: Հաճախ ինձ թվում է, թե իմ կարոտն ուրիշ է, ուրիշ գույնի է, ուրիշ են ապրումները նրա: Ես կարոտել եմ, ու այնքան բան կա կարոտիս գրկում՝ սրտիս մեջ պահված:

Երբ ցերեկ է, կարոտում եմ մայրամուտի կարմիրն ու դեղինը, գիշերվա սև ու մութ ամպերը, կապույտում լողացող աստղերը քնքուշ, իսկ երբ գիշեր է, արևն եմ կարոտում, ցերեկվա լույսը, դեռ նոր բացված օրը: Ամռանը ես ձմռան սպիտակն եմ կարոտում, ձյան ձայնը, սառույցի հետ իմ պարը, օդի մաքուր սառնությունը, ձմռանը ամառն եմ կարոտում, արևի ժպիտն ու աչքերս ծակող տաք ջերմությունը:

Ես կարոտում եմ աշնան գույները՝ մայթերին քնած, քամու ձայնն ու անորոշ տխրությունը: Ես կարոտում եմ ասված-խոսված բառերը, լսված ձայներն ու տեսնված հայացքները, ամեն մի անցած պահը, մի վայրկյան առաջն ու հենց այս պահը:

Ես կարոտում եմ օտարացած ծանոթ հայացքները, գիշերային փողոցի տխուր լուսավորությունն ու մարդաշատ քաղաքի դատարկ անկյունը:

Երբեմն էլ ինքս ինձ եմ կարոտում, երբ երկար ժամանակ սրտիս ձայնը լսած, նրա  հետ զրույց արած չեմ լինում:

Ես դպրոցս ու պարապմունքներս եմ կարոտում, աղմկոտ դասամիջոցներն ու դասի ժամին կողքիս նստողի հետ մեր զրույցները: Ես մեր բակի խաղերն եմ կարոտում՝ «ռեզին», «հալամուլա», «տուն-տունիկ», «խանութ-խանութ», «պատի հիսուն»…

Կարոտում եմ նրանց, ովքեր հիմա երկնքում են, մեզ են նայում վերևից:

Ինչ-որ մի պահ, ինչ-որ մի տեղ, ինչ-որ մի բան ու ինչ-որ մեկը մեր կարոտի կանչն են կարծես:

Մենք կարոտում ենք…

Պարապմունքս ավարտում եմ ու ոտքով տուն եմ գալիս: Հոգնած նստում եմ համակարգչի առաջ ու սկսում բզբզալ: Մեկ էլ մարզերում ապրող ընկերներիս նյութերն եմ կարդում: Ուրեմն Վանաձորում, դե գիտեք, ռոք ֆեսթ էր` #ԴբաՌոքը: Դե, դիմացն ընտրություններ են: Ուրիշ քաղաքներում ու գյուղերում մութ փողոցները լուսավորվում են, քարուքանդները` ասֆալտապատվում: Դե, դիմացն ընտրություններ են: Մեկ ուրիշ տեղ շարունակում են տարիներ առաջ կիսատ թողած գործարանի շինարարությունը: Էլ չասեմ, արդեն հիշում ես, որ դիմացն ընտրություններ են:

Գրիչս վերցնում եմ, ուզում եմ ես էլ էդպիսի «գլոբալ» խնդիրների լուծման մասին գրել: Ուզում եմ գրել, որ իմ Եղվարդ քաղաքում վերանորոգել են հին մանկապարտեզը, ու երեխաները ստիպված չեն քաղաքի մի ծայրից մյուսը հասնել, որ ազգագրական պարերի առանձին խմբակ է բացվել, որը չի զիջում մայրաքաղաքում եղածներին, որ մի նոր գործի տեղ է ավելացել, բայց….

Եթե կուզես իմանալ, ես էլ եմ փոփոխություն ուզում իմ քաղաքում: Ախր, իմ քաղաքում էլ են ընտրություններ, բայց մեր մութ փողոցները չեն լուսավորվում, քարքարոտ ճանապարհները, որոնք ամեն անձրևից հետո ճահճից ոչնչով չեն տարբերվում, չեն ասֆալտապատվում, նոր մանկապարտեզներ ու գործարաններ չեն կառուցվում ու ռոք համերգներ էլ չեն կազմակերպվում: Մեզ մոտ ցուցանակներն են ավելանում: Զարմանալու ի՞նչ կա, որ: Մեզ մոտ էլ են ընտրություններ: Ցուցանակներ, ցուցանակներ… Հա, հա, էն քո իմացած պաստառները, որ մայրաքաղաքում ամեն երկրորդ քայլափոխին փակում են տեսադաշտդ դեպի քաղաքի սիրուն անկյունները: Էն, որ սահմանափակում են պատկերացումներդ գովազդներով: էն,  որ դրանց հետևի տեսարանը կարող է մի թուփ լինել, բայց քեզ այնքան շատ բան տալ, որ ասենք երբեք չես ստանա ինչ-որ հայ գրողի նկարը, անունը, ծննդյան ու մահվան տարեթվերը տեսնելիս:

Իմ ուզածը փոփոխություն է, և ոչ թե կաղապարում, ոչ թե մի շրջանակ, որի մեջ ստիպված ես մտնել, ոչ թե սահմանափակում… Եսիմ: Ես իմ քաղաքում փոփոխություն եմ ուզում ու ես կլինեմ այդ փոփոխությունը, անկախ նրանից` մեր քաղաքում ընտրություններ կլինե՞ն, թե՞ ոչ:

Արդեն ավարտել եմ դասերս։ Նստած  թեյ եմ խմում և մտածում եմ ազգանվանս մասին։ Թե ինչպես է այն ծագել, ինչ նշանակություն ունի։ Սակայն այդպես էլ չեմ կարողանում գտնել ինձ հուզող հարցերի պատասխանները։

Երկար այսպես մտածելուց հետո հանկարծ հիշում եմ մի փոքրիկ, բայց զվարճալի պատմություն։

Մի  քանի տարի առաջ էր։ Դպրոցում մայրենիի  ժամին ուսուցչուհին պետք է բացատրեր Հակոբ Պարոնյանի մասին դասը։ Բոլոր դասընկերներս անհամբեր սպասում էին, թե ինչ պետք է ասի նա, երբ հանկարծ հարցրեց.

-Երեխանե՛ր, ո՞վ է Հակոբ Պարոնյանը։

Դասընկերներս շփոթված նայելով դեմքիս, միաձայն պատասխանեցին.

-Գայուշի  պապա՜ն։

Շատ  չզարմանաք։ Ես Գայանե Պարոնյանն եմ։ Իսկ հայրիկիս անունը Հակոբ է։