Եկավ նորից սեպտեմբերը… Բոլորը պատրաստվում են դպրոց գնալուն:

«Մամա, մամա, էսի լավն ա, էս եմ ուզում..», «Մամ, մամ, գրիչ, գրիչ ա պետք», և այսպես շարունակ:

Ըստ իս, հիմա ամենադժվարը ավագ դպրոց գնացող աշակերտների համար է: Նոր շրջապատ ստեղծելն այդքան էլ հեշտ չէ: Չես կարողանում թողնել հին ու մոտ ընկերներին, բոլորը լալիս են: Մյուս տարի ես էլ պիտի գնամ, պիտի հեռանամ ընկերներիցս և ուսուցիչներիցս: Չեմ ուզում:

Երեկ խոսում էի մայրիկիս հետ: Նա պատմեց իր դպրոցական տարիների մասին: Նա սովորել է տասը տարի, քանի որ չկային ավագ դպրոցները: Ու հարց առաջացավ, թե ինչի համար են ստեղծվել այդ դպրոցները: Միգուցե դա աշակերտների շահերի՞ց է բխում: Իսկ ի՞նչ կլիներ առանց ավագ դպրոցների:

Ինքս ինձ մտածում էի, և հանկարծ մի բան մտքովս անցավ: Պետք չէ ձգտել ամեն ինչին հասնել հեշտությամբ: Մի՞թե կարող ենք մենք մեր կյանքն իմաստալից համարել, եթե չփորձենք ամեն ինչ անել մեր ուժերով:

Միգուցե ավագ դպրոցն էլ մի փորձություն է, որի միջով անցնելով մենք փորձ ենք ձեռք բերում ամեն բնագավառում: Միգուցե:

Երեկ ամռան վերջին օրն էր: Այս ամառը մյուս ամառներից շատ էր տարբերվում: Վերջին երկու տարիներին, երբ պարապում էի քննությունների համար, անհամբեր սպասում էի հենց այս ամռանը, որովհետև ավարտել եմ դպրոցը, հանձնել եմ քննություններս ու վերջապես ժամանակս անց եմ կացնում ցանկացածս ձևով. կարդում եմ իմ ցանկացած գրքերը, դիտում եմ հետաքրքիր ֆիլմեր, շփվում եմ ընկերներիս ու հարազատներիս հետ, նաև թխվածքաբլիթների նոր տեսակներ եմ փորձում պատրաստել (ասեմ, որ փորձերս կարող եմ հաջողված համարել):

Դպրոցն ավարտելու առաջին օրերին մի տեսակ տխրությամբ, դատարկությամբ էի համակվել. կարծում էի, որ այլևս հետաքրքիր, ուրախ ու հագեցած օրեր չեմ ունենա, բայց հետո հասկացա, որ ես ինքս պետք է օրս հետաքրքիր դարձնեմ: Սկսեցի հերթով իրականացնել նախատեսած բոլոր ծրագրերս:

Այս օրերին բոլորը սեպտեմբերյան եռուզեռի մեջ են, մենք՝ ես և իմ հասակակիցները, առավել ևս: Մենք մտնում ենք կյանքի նոր փուլ՝ նոր միջավայր, նոր ընկերներ, նոր կյանք… Գուցե դժվար լինի, գուցե սպասվածից շատ ավելի լավ՝ չգիտեմ: Այնուամենայնիվ, հույս ունեմ, որ նոր կյանքս այնքան հաճելի ու դրական կլինի, որ ինչ-որ չափով կլրացնի դպրոցիս, դասընկերներիս բացը:

Մի օր և ահա նորից սեպտեմբերի մեկ: Շատերի համար սպասված, շատերի համար անսպասելի, շատերի համար էլ ուղղակի  ատելի սեպտեմբերի մեկը:
Կգա սեպտեմբերի մեկը, իր հետ կբերի նոր հույսեր, սպասումներ և ամենակարևորը, անվերջ պարապմունքներ ու դասեր:
Դե, անկեղծ ասած, սիրում եմ սեպտեմբերի մեկը, չնայած անհամար դասերին ու տանջանքներին:
Ոմանք դպրոց են գնում սովորելու համար, ոմանք` ընկերներին տեսնելու և նրանց հետ չարաճճիություն անելու համար (հիմնականում բնորոշ է ավելի ցածր տարիքի երեխաներին), ոմանք էլ դպրոց գնալու փաստը ընդունում են զուտ  որպես  պարտականություն: Իսկ սեպտեմբերից առաջ կատարվող քննարկումները  շատ-շատ են.
-Երեխեք, ուզո՞ւմ եք գնանք դպրոց:
-Հա շատ, էս ամառը անկապ էր:
-Է, չէ, ամառը լավ ա:
-Եսիմ, է, ինձ համար մեկ ա:
Այ, այսպիսի պատասխաններ են հնչում, երբ երեխաներին հարցնում են դպրոց գնալու մասին: Դե, 12-րդ դասարանցիների մի մասը ուրախ, մի մասն էլ տխուր ասում են.
-Մեր վերջին սեպտեմբերի մեկն ա:
-Է, երանի ձեզ, հեսա դպրոցը պրծնում եք,-լսվում են ցածր դասարանի երեխաների տխուր բացականչությունները:
Իսկ ես մտածում եմ, թե ինչու են ուզում դպրոցը շուտ ավարտել:
-Դպրոցը կավարտեք, իսկ հետո՞: Հետո կմտնեք կյանքի մի բարդ փուլ, որը լի է դժվարություններով, և դուք պետք է հաղթահարեք դրանք, դառնալով հասուն ու փորձված մարդ: Այնպես որ, կյանքը այդքան էլ հեշտ չէ, ինչպես թվում է:
Մի՞թե չեք կարոտելու դասից ուշանալը, ընկերների անմեղ կամ մեղավոր ժպիտները, դասամիջոցների կարճ տևողությունից բողոքելը, դասից թռնելը և ընթացքում էլ մի քանի հատ սելֆի անելը, «Լավ էլի, 5 րոպե շուտ գնանք տուն» արտահայտությունը և շատ ուրիշ բաներ:
Ով ինչ ուզում է ասի, միևնույն է բոլորն էլ հոգու խորքում կարոտում են դպրոցը թե’ ուրախ և թե’ տխուր այն բոլոր պահերը, որ անցկացրել են դպրոցի, ընկերների և արդեն շատ հարազատ դարձած ուսուցիչների հետ, չէ, որ 12 տարվա մեծ մասը դպրոցում ենք անցկացնում: Ով գիտի, ինչքան ուրախ պահեր, ինչ հիշողություններ և արցունքներ են թաքնված դպրոցի հին և նոր պատերի ներսում: Գիտեք, հիմա էլ չեմ պատկերացնում, որ կգա մի օր, ու էլ չեմ գնա դպրոց:
Ուղղակի ոչինչ չեմ կարող փոխել: Ընդամենը երկու սեպտեմբերի 1 և, վերջ, ես կավարտեմ դպրոցը` ինձ հետ տանելով շատ գիտելիքներ ու հիշողություններ կյանքիս նոր ճանապարհը սկսելու համար:

Վերջին անգամ… Ինչքա՜ն բաներ ենք մենք վերջին անգամ անում: Երբեմն ցավով, կարոտով, երբեմն էլ՝ ուրախությամբ: Բոլոր տասներկուերորդցիների համար այս տարի այդ վերջինները շա՜տ են լինելու: Վերջին դպրոցական արձակուրդիս վերջին օրն է: Վերջին անգամն եմ որպես աշակերտ անհամբերությամբ սպասում սեպտեմբերի 1-ին: Վերջին անգամ եմ այդ օրը որպես աշակերտ ոտք դնելու երկրորդ տունս՝ հարազատ դարձած դպրոցս: Հետո, գուցե դպրոցն էլի սպասի ինձ՝ իր ակտիվ աշակերտուհիներից մեկին, բայց արդեն ոչ որպես աշակերտուհի: Գուցե ուսուցիչներս էլ սպասեն ինձ՝ իրենց հարցասեր աշակերտուհուն, կարոտեն ինձ ու իմ մեկը մյուսից տարօրինակ ու անվերջանալի հարցերը:  Այ, իսկ ուսուցիչներիս համար ես միշտ նույն հետաքրքրասեր, հարցեր տվող աշակերտուհին եմ մնալու: Վերջին անգամ մեզ կհարցնեն, թե ինչպես անցան ամառային արձակուրդները, ով, ուր գնաց երեք ամիսների ընթացքում: Դե, դա պարտադիր հարց է, չէ՞: Վերջին անգամ եմ սեպտեմբերի 1-ին նյարդայնացած իմ աթոռն ու սեղանը փնտրելու, որոնց վրա միշտ ինչ-որ նշան եմ անում: Վերջին անգամ, էլի չեմ գտնելու: Վերջին անգամ, էլի մեկ ուրիշն եմ վերցնելու: Ու կապ չունի, որ մյուս տարի դրանք էլ ինձ պետք չեն գան, միևնույն է, վերջին անգամ, վերջիններիս վրա, էլի ինչ-որ նշան եմ անելու:
Ախր, ո՞նց անցան,  է՞…  Հիշում եմ, մորս ձեռքից բռնած, առաջին անգամ ամաչկոտ հայացքով մանկապարտեզ մտնելս: Հետո` առաջին դասարան: Հիշում եմ առաջին զանգս: Հիշում եմ առաջին ուսուցչուհուս՝ երիտասարդ, գեղեցիկ, իսկ հիմա՝ արդեն մի քիչ մեծացած: Ինչքա՜ն շատ բան ունեմ հիշելու… Հիշում եմ, թե ինչպես էինք ճաշարանից բերած հացը տաքացնում վառարանի վրա: Միշտ մի փոքրիկ կտոր պահում էի դպրոցի ճանապարհին հանդիպող մի շան համար: Տաքացնելիս երբեմն վառում էինք, երբեմն էլ՝ վառարանի դուռը բաց թողնում՝ դե, դաս չանելու առիթ էր:

Հիշում եմ առաջին քննությունս, վախից դողում էի: Հետո, հաջորդ սեպտեմբերի 1-ը: Հիշում եմ դասղեկիս, առաջին անգամ մեր դասարանում, մեզ հետ ծանոթանալիս: 7 տարի առաջ էր: 7 տարին 7 օրվա պես անցավ, իսկ հիմա այդ տարիներս լուռ, կարոտով հիշում եմ: Տարիներ առաջ ուզում էի, որ այս վերջինը շուտ գա: Իսկ հիմա, հիմա այդ տարիներ առաջն եմ ուզում: Հիշում եմ 12.12.2012-ին ամբողջ դպրոցով դասից փախչելը, պատուհանով պայուսակները շպրտելը: Հիշում եմ ու կարոտում:
Վերջին անգամ գրավորների տետրեր կհավաքենք: Վերջին անգամ  օրագրիս մեջ բոլոր ուսուցիչներիս անուն ազգանունները կգրեմ: Վերջին անգամ դասագրքեր կստանամ ու ծանրությունից դժգոհելով տուն կգնամ: Վերջին անգամ ուսուցչանոցից դասամատյան ու կավիճ կբերեմ: Վերջին անգամ, էլի ինչ-որ հարցով կթակեմ տնօրենի սենյակի դուռը, որն այնքա՜ն հարազատ է դարձել: Վերջին անգամ, էլի կբողոքենք ցրտից:

Ինչքա՜ն բան ունեմ հիշելու, կարոտելու ու վերջին անգամ անելու համար:
Իսկ հետո՝ ամենավերջում, երբ ավարտված կլինեն բոլոր վերջիններս, կհնչի դպրոցական վերջին զանգս:

Սեպտեմբերի մեկին մնաց մեկ օր։ Պատկերացնո՞ւմ եք։ 

Հիշում եմ, մինչև  4-րդ դասարանը առավոտյան արթնանում էի ժամը յոթին, որ հասցնեի հագնվել։ Մայրիկը մի օր առաջ արդեն պատրաստում էր պայուսակս, սև կիսաշրջազգեստս, սպիտակ վերնաշապիկս ու սպիտակ «փոռիկներով» կիսագուլպաներս։ Հիշում եմ` ինչքան էի ուրախանում, որ կիսագուլպաներս «փոռիկներով»  էին։ Հիշում եմ, թե ոնց էր մայրիկը մազերս բարձր «պոչիկներ» կապում ու մեծ սպիտակ ժապավեններ կապում` օրս ավելի տոնական դարձնելու համար։  Ինչ ժամանակներ էին, չէ՞։
Չնայած, ի՞նչ թաքցնեմ, մինչև հիմա էլ մայրիկն է ամեն անգամ կոկիկ պատրաստում շորերս։
Գիտեք, արդեն սովոր եմ, ամեն տարի նույն ճանապարհով, մի ժամանակ ընկերուհուս ձեռքը բռնած, իսկ հիմա` թևը մտած, դպրոց գնալուն։

Բայց այս տարի տարբերվող է։ Այս տարի ճանապարհս ուրիշ է։ Այս տարի չեմ գնալու ու  տեսնելու էն հարազատ  դեմքերը, որ տեսել եմ արդեն ինը տարի։ Դասարան չի մտնելու դասղեկս ու չի հարցնելու. «Էս տարի էլ ե՞ք որոշել անցածի նման անկապ գլորեք` գնա»։ Պատկերացնում եք, այս տարի նստելու եմ լրիվ օտար քոլեջի, օտար նստարաններին, օտար ինչ-որ մեկի կողքին։ Ու էս տարի դասարան ընկերներս չեն մտնելու։ Էս տարի չենք գնալու զուգահեռ դասարան, որ տեսնենք, թե ով ինչ տրամադրությամբ ա եկել։
Չգիտեմ։ Այս տարի շատ ոգևորված եմ, երևի դրա համար էլ ինձ համար շատ արագ անցավ ամառը։ Բայց մի բան շատ վատ է։ Երբ սովորում էինք  դպրոցում, մեզ կոչում էին 9-րդ դասարանի աշակերտներ, իսկ այս սեպտեմբերին հավանաբար ներս կմտնի  տնօրենը ու ինձ համար կհնչի անսովոր մի ձայն։

-Հարգելի երեխաներ, այս տարի դուք դարձաք մեր քոլեջի ուսանողներն ու ուսանողուհիները․․․․
Ես մոտավոր հենց այսպես  եմ պատկերացնում։

Երբ քեզ դիմում են ուսանողուհի, արդեն ուզած-չուզած, քեզ մեծ ես զգում, ինչքան էլ հոգով փոքր ես։

Ես շատ մեծ ու հիանալի սպասելիքներ ունեմ, ու համոզված եմ, որ սպասելիքներս արդարանալու են։

Տասնմեկ տարի դպրոցում սովորելուց հետո անցնել միանգամից համալսարան, դժվար է: Դժվար է հիշել, որ դասատուն դարձել է դասախոս, դասարանը ` լսարան, դասղեկը ` կուրսղեկ, տնօրենը ` ռեկտոր և այսպես շարունակ: Տասնմեկ տարվա ընկերներիդ կփոխարինեն կիսածանոթ ընկերներ: Ոմանք` հեշտ , իսկ ոմանք դժվար կհարմարվեն նոր միջավայրին: Դպրոցում հեշտ էինք ընդհանուր հայտարարի գալիս, քանի որ մենք` աշակերտներս, քիչ էինք, իսկ համալսարանում դժվարություններ կառաջանան: Հեշտ չէ յոթանասունից յոթանասունհինգ ուսանողի բերել մեկ հայտարարի: Իհարկե, դժվար ու բարդ կողմերը շատ են դպրոցից դեպի համալսարան անցման ժամանակ, ուղղակի ժամանակ է պետք, ինչպես ժամանակ է պետք հարմարվելու ժամին, երբ փոխում ես ժամային գոտին: Բայց եկեք հիշենք, որ սա կյանքի հերթական փուլն է, որը ունի ինչպես դժվար, այնպես էլ հեշտ ու անմոռաց էջեր: Ուսանողական կյանքը ավելի հետաքրքիր է. հետաքրքիր է իր ակտիվությամբ, իր նոր ծանոթություններով, ընկերներով, նոր բացահայտումներով և նորանոր գիտելիքներով:

Հաշված ժամեր են մնացել սեպտեմբերի մեկին, և ցանկացած առաջին կուրսեցու մեջ վախ կա. կհարմարվի՞ նոր միջավայրին, կգտնի՞ ընկերներ, ինչու չէ, նաև կդիմանա՞ «համալսարանական ծանրաբեռնվածությանը»:
Այս տարվա առաջին կուրսեցիներից մեկը ես եմ: Սովորելու եմ մայր բուհի ինձ ամենահոգեհարազատ ֆակուլտետում` ժուռնալիստիկայում: Երևի ես, ավելի ճիշտ, մեր կուրսը մնացած կուրսերից տարբերվում է նրանով, որ որոշ չափով ճանաչում ենք ու արդեն փոքր ինչ հարմարվել ենք իրար ու որոշ չափով գիտենք մեկս մյուսի բնավորությունը, բայց դե առաջին հայացքից պետք չէ դատել. կհանդիպենք ու ավելի լավ կճանաչենք:

-Դե ինչ, առաջի′ն կուրսեցի, քե′զ հետ եմ, չվախենա′ս ու համարձակ կգնաս քո բուհ ու կմտնես քո լսարան ու կծանոթանաս քո կոլեգաների հետ: Ի՞նչ գիտես, որ նրանք չեն վախենում նրանից, ինչից դու: Նրանք էլ են քեզ պես, դո′ւ, դարձիր այն առաջինը, ով ծանոթանալու ձեռք կմեկնի ու կկոտրի ստեղծված լարվածությունը:

Ուսանող լինելը շատ լավ բան է, ափսոս, դասերը խանգարում են:

Ես Անուշիկն եմ: Այս տարի ավարտեցի դպրոցը: Ինչպես բոլորը, ես ցանկանում էի ուսումս շարունակել բուհում: Ցանկանում էի սովորել Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանում (ՀԱՀ), հետևաբար պետք է հանձնեյի մաթեմատիկայի (AUA Math) և անգլերենի (TOEFL iBT) քննություններ: Փետրվարին հանձնեցի մաթեմատիկան: Ստացա լավ միավոր: Մայիսին հանձնեցի անգլերենը, բայց…

Այո, դուք ճիշտ գուշակեցիք, չստացա այնքան միավոր, որքան որ անհրաժեշտ էր ընդունվելու համար: Այսպիսի դեպքերում շատ մարդիկ հուսահատվում են, սթրես են ապրում, բայց ես մոռացա դրա մասին հաջորդ իսկ օրը և սկսեցի մտածել հաջորդ տարի դիմելու մասին:

Հիմա ինքնուրույն պարապում եմ անգլերեն: Գիտեմ իմ թերությունները և փորձում եմ շտկել դրանք: Նպատակ ունեմ դառնալ ՀԱՀ-ի այս տարվա առաջին դիմորդը:

Հա, ու TOEFL–ին մի աչքով չնայեք: Իրեն բարով-խերով հանձնելը հեշտ գործ չի: Օրինակ` քննության ժամանակ պետք է լսեմ անգլերեն դասախոսություն, որը մոտավորապես տևում է հինգ րոպե, և երեսուն վայրկյան պատրաստվելուց հետո, մի րոպեում հասցնեմ վերաշարադրել լսածս: Սա ընդամենը կազմում է քննության առաջադրանքների չորս տոկոսը: Այնուամենայնիվ, ՀԱՀ-ում սովորող ընկերներս ասում են, որ այնտեղ մեկ տարի սովորելուց հետո TOEFL բարեհաջող հանձնելը դառնում է խաղ ու պար:

Կզարմանաք, բայց չընդունվելը լավ ազդեցություններ էլ ունի: Օրինակ` այս տարվա ընթացքում կհասցնեմ կարդալ լիքը գրքեր: Բացի անգլերենի բարելավմամբ զբաղվելը, մասնակցում եմ ճամբարների, սեմինարների և դասընթացների և այդպես էլ շարունակելու եմ: Զբաղվում եմ կամավորական աշխատանքներով: Վերսկսել եմ նվագել քանոն: Կարծում եմ այս տարին դառնալու է կյանքիս ամենալավ տարիներից մեկը:

Անհաջողությունները ինձ ավելի են ուժեղացնում: Ինչպես ասել է Թոմ Ֆորդը. «Անհաջողությունը ամեն ինչ նորից և ավելի լավ սկսելու պատճառ է»: