«Մշակութային վարագույր» հարցազրույցների շարքի մեր առաջին զրուցակիցն է ամերիկահայ գրող Պատրիկ Արտեմին:

- Գրող դառնալու որոշումը բավականին բարդ որոշում է, արդյո՞ք ինչ որ մեկը ուղղորդել է մասնագիտության ընտրության հարցում։
- Գրող չեն դառնում, գրող ծնվում են։ Իսկ  գրելն ինքն է որոշում, այո կամ՝ ոչ։ Ես միտք չունեի գրելու։ Բանաստեղծ ընկերս՝ Կարո Մելիքսեթյանը, հորդորեց գրել։   Գրողական աշխատանքին անցնելուն խանգարում էր ծանրաբեռնված աշխատանքը լրագրության բնագավառում։

- Իսկ ինչպե՞ս կարողացաք համատեղել այդ երկու մասնագիտությունները։
-Չեմ համատեղել, գրել սկսել եմ  թոշակի անցնելուց հետո։

- Ինչու՞ ձեր ընկերը այդպիսի խորհուրդ տվեց։ Դուք ինչ որ բան ցույց տվե՞լ էիք ձեր գրածներից։
-Մեր ամենօրյա շփումներից նա հստակ պատկերացում  ուներ իմ  լեզվամտածողության մասին:

- Ո՞րն է Ձեր առաջին ստեղծագործությունը, և ի՞նչ զգացողություններ ունեիք այն գրելուց։
-Իմ առաջին գործը կոչվում է «ՈՏՔՈՎ՝  ԼՈՌԻ»: Այդ գաղափարը մեջս կար, պարզապես չէի փորձել իրացնել։

- Ինչպիսի՞ գրական պահանջներ կային, երբ սկսեցիք գրել, և ի՞նչն է փոխվել հիմա։
-  Ես արդեն ունեի վստահ ձեռագիր, և  բան փոխելու կարիք չկար;

- Ոճային ինչպի՞սի տարբերություն կա ավագ և երիտասարդ գրողների միջև։
- Պահանջը եղել և մնում է նույնը՝ ստեղծել գրական արժեք: Մարդն ինքը ոճ է; Աստծով ծնյալ գրողների ոճն իրենց մեջ է; Ոչ ոք չի կարող սովորեցնել գրել, եթե գրող չի:

- Ձեր ո՞ր գործերն են, որ լավագույնս ընդգծում են ձեր անհատականությունը։
-Անհատականությունը չեն կարող ընդգծել, բայց կարող են վկայել գրողի իմ ճաշակի, երևակայության և ստեղծագործելու հնարավորությունների մասին։ Այդ առթիվ ես կարող եմ նշել մի քանի գործ․ «ԶԱՄԲ», «ՍՈՒԼԹԱՆ» պատմվածքները, «ՄԵՆԱՍՏԱՆ», «ԱՐևԵԼՅԱՆ ՄԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆ» վիպակները, «ՄԵԶՈԶՈՅԱՆ ԽԵՆԹԵՐ» վեպը։

-Գրական ո՞ր ժանրն է ավելի հոգեհարազատ ձեզ։
-Բոլոր ժանրերն էլ սիրելի են։ Ես գրում եմ արձակ, բայց հաճույքով կարդում եմ չափածո, հատկապես  Չարենց և Իսահակյան:

-Ունե՞ք գրական աշխատանքներ, որոնք էկրանավորվել կամ բեմադրվել են։
-Միայն մի գործ է բեմադրվել՝ «ԾԱՊԱՆ», «ՄԵՆԱՍՏԱՆ»-Ի բեմադրությունը ես խնդրեցի հետաձգել, «ԶԱՄԲ»-ը մոտ էր բեմադրվելու, բայց որոշ հագամանքներ խանգարեցին;

-Դուք բնակվում եք ԱՄՆ ում։ Ունե՞ք այնպիսի գործեր, որոնք օտար ափերում ապրող  հայերին, կամ նրանց Հայրենիքի նկատմամբ կարոտին է վերաբերում։
- Այո, վերջին տասնմեկ տարին ապրում եմ ԱՄՆ-ում, օտար ափերում կարոտների մեջ այրվող հայերին է վերաբերվում  «ԴՌՆԱՊԱՆԸ», «ՀԵՌԱՑՈՒՄԻ POINT» և այլ գործեր։

- Իսկ ձեր առաջին գրքի շնորհանդեսը ինչպե՞ս անցավ։ Ի՞նչ տպավորություններ ունեցաք։
-Շատ լավ անցավ, վերածվեց գրական տոնահանդեսի, կազմակերպել էր բանասեր գիտնական Թերեզա Շահվերդյանը։

- Հայ ընթերցողները որտե՞ղ կարող են գտնել ձեր գրքերը։
-Գրքերս վաճառքի չեմ դրել, հիմնականում շնորհանդեսների ժամանակ նվիրել եմ, մի մասն էլ հանձնել եմ հանրային և քաղաքային  գրադարաններին:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք երիտասարդ և սկսնակ գրողներին։
- Ոչ մի: Եթե Աստված նրա մեջ դրել է գրողի ճակատագիրը, խորհուրդ տաս-չտաս՝ գրելու է, իսկ եթե չի դրել, ինչքան էլ թուղթ մրոտի, արժեք չի ստեղծելու։

- Իսկ ովքե՞ր են ձեր սիրելի հեղինակները։
-Հայ գրողներից՝   Հրանտ Մաթևոսյան, արտասահմանյան գրողներից՝  Շեքսպիր, Սթոուն, Լոնդոն, Գոգոլ,Դոստոևսկի, Ֆոլկներ:

Ընդամենը օրեր առաջ, ընթերցասերների գրադարակներում հայտնվեց նոր գիրք «Երկա՞ր»: Ժամանակակից հայ գրականության նոր սերնդի ներկայացուցիչ Եր Կար-ի անունը արդեն հայտնի է շատերին: Նրա մտքերը կարելի է տեսնել պատերին, սոցիալական հարթակներում, իսկ հիմա արդեն նաև գրքում: Հարցին, թե ինչո՞ւ է գրում, ասաց` գրում եմ, որովհետև … չկա որովհետև:

-Երեմ, ինչպե՞ս սկսվեց, քո, որպես գրող Եր Կարի գրական-ստեղծագործական ճանապարհը:

-Միշտ գրել եմ, սկզբում փորի պատերին՝ մորս փորի պատերի, հետո փողոցի: Գրել սկսել եմ 2-րդ դասարանից, անգիտակցաբար: Առաջադրանք էի կատարում զուտ, ավելի ուշ, 16-ից հետո սկսեցի գրել այն, ինչ տեսնում եմ, հետո նույնիսկ այն, ինչ չեմ տեսնում՝ լուծում էի ստեղծագործություններիս կարևոր 3 խնդիրները՝ անձնական խնդիրը, գեղարվեստական խնդիրը և ասելիքի խնդիրը: Ու սկսվեց երկար մի բան, որ կարճ կապելու սովորություն չունի:

-Գրում ես բանաստեղծություններ: Ի սկզբանե եղե՞լ է հատուկ որոշում, որ գրելու ես միայն այդ ոճի մեջ:

-Հստակ միայն մեկ բան է եղել՝ թուղթն ու գրիչը, մնացածը օրն ու Եր Կարն էին որոշում, առանց ինձ ու նախապայմանների:

-Տարիներ շարունակ գրում ես, մտածո՞ւմ էիր, որ գալու է այս օրը կամ գրում էիր հենց այս օրվա՞ համար, թե՞ ամեն ինչ ինքնաբերաբար  ստացվեց:

-Եթե ինձ մնար, ես կշարունակեի լինել՝ «facebook»-ում ծնված հեղինակ, բայց արի ու տես, որ ինձ չմնաց որոշելու ոչինչ: «Անտարես» հրատարակչությունը գերեց ինձ ու վերջ, իսկ իմ շնորհանդեսին սպասել եմ երկար ու պատրաստվել կարճ:

-Ինչպե՞ս ընտրեցիր գրական կեղծանունդ:

-Գրական կեղծանունս չորս տարեկան է: Ժամկետային ծառայության ընթացքում մտերիմ ընկերոջս առաջարկն էր, երկար պատմություն է: Ես հավանեցի այդ անունն ու վե՛րջ, եկան Եր Կար օրեր:

-Գիրքն ունի «Երկա՞ր» անունը: Ինչպե՞ս կանգ առար այս վերնագրի վրա: 

-Երկա՞ր,

-Եր Կար:

-Ամեն օր հարցնում են՝ ինչո՞ւ Եր Կար, ավելի հաճախ Եր Կարը շփոթում են վերնագրի հետ, գրում են կամ չեն գրում հեղինակի անունը տեքստերս տարածելիս, ժամանակ կա, որ իրենցով են անում տեքստերս: Եվ իսկապես ինձ մոտ հարց է առաջանում՝ Եր Կա՞ր, թե՞ չկար: Անտարես հրատարակչության հետ միասին եկանք ու կանգնեցինք Երկա՞ր անվան վրա:

-Ինչպե՞ս կնկարագրես ինքդ քո գիրքը: Ինչի՞ մասին է այն, ո՞վ է հասցեատերը:

-Չեմ կարող ինքս նկարագրել իմ գիրը: Դա բավականին պատասխանատու գործ է, դա ընթերցողի գործն է:

-Ի՞նչ ապրումներ ունեիր շնորհանդեսից ժամեր առաջ և հետո:

-Շնորհանդեսի ընթացքում պատկերներ եմ հիշում, գնացող-եկող տեսարաններ ու մարդկանց: Իսկ շնորհանդեսից առաջ կար հուզմունք, որը հանձնեցի գինուն:

-Կա՞ն մարդիկ, ովքեր աջակցել և ինչո՞ւ ոչ, ներդրում են ունեցել գրքի լույս տեսնելու հարցում:

-Կա՛ն, շատ են այդ մարդիկ, հիմնականում գրողներ, բայց կարող եմ առանձնացնել միայն Հովհաննես Թեքգյոզյանին, իմ ընկերոջ ու ուսուցչի ծավալուն ներդրումը Եր Կարի կայացման գործում, դրանք զրույցների ու քննարկումների տեսքով են լինում հաճախ, և այդ զրույցները դառնում են տեքստեր, հետո տեքստերը վազելով հեռանում են հեղինակից, ապա վերադառնում են հետ, մտնում գրողի ծոցը և վերջ, դառնում են բանաստեղծություն:

-Գրելով ինքնամաքրվում են: Քեզ համար ինչի՞ միջոց է գրելը: 

-Միշտ երազել եմ այս հարցի մասին, հաճախ տվել եմ ինքս ինձ այս հարցը: Պատասխան չկա՛: Գրականություն ստեղծելը ծանր, դժվար և անհնարին աշխատանք է: Գրելով լուծում եմ անձնական խնդիրներս, գրում եմ, որովհետև … չկա որովհետև, այսքանը:

Մի քանի շաբաթ առաջ youtube-ում հայտնվեց Հայկ Աթոյանի ‘’Imagination’’  երգը, որն արդեն մի քանի հազար դիտում ունի։ 

Հայկը Արցախից Դիլիջան է տեղափոխվել երկու տարի առաջ։ Սովորում է Դիլիջանի ավագ դպրոցում։ Վերջին երկու ամիսների ընթացքում իր ընկերների հետ միասին, աշխատելով, ստեղծել են մի երգ, որը շատ է սիրվել հատկապես դիլիջանցիների կողմից։ Մենք զրուցել ենք Հայկի հետ նրա առաջին և ապագա քայլերի մասին։ 

-Հայկ, շատ գեղեցիկ երգ եք ներկայացրել հանդիսատեսին։ Կխնդրեմ պատմեք, թե ո՞վ է բառերի հեղինակը, երաժշտության հեղինակը, որտե՞ղ է երգը ձայնագրվել։

-Երաժշտությունը գրել ենք ես և իմ ընկեր Ասատրյան Նարեկը, երգի բառերի հեղինակը ես ու քույրս ենք` Մանեն Երեմյանը, իսկ երգի ձայնագրումը տեղի է ունեցել իմ փոքրիկ սենյակի մի համեստ անկյունում։

-Ինչի՞ մասին է Քո երգը, ինչու՞ առաջին երգդ եղավ անգլերեն լեզվով, այլ ոչ հայերեն։ 

-Երգը երևակայական անձնավորության մասին է, ում սիրահարվում ես ու հետո գիտակցելով, որ այդ ամբողջը պակերացումներ էին (imagination), հրաժարվում ես նրանից: Ինչու անգլերեն, որովհետև մենք ուզում ենք մեծ ճանաչում ձեռք բերել, իսկ անգլերեն լեզուն միջազգային ու գրեթե բոլորին հասկանալի լեզու է։ Ինչու չէ, նաև հետագայում, երբ մեզ կճանաչեն, կփորձենք մեր երգերով բարձրացնել Հայաստանի խնդիրները։

- Եթե մի քիչ ավելի հետ նայենք, ինչպե՞ս որոշեցիր, որ պետք է հայտնվես Յութուբում, որպես երգիչ։

- Անկեղծ եթե ասեմ, ապա ես չէի պլանավորում հանդես գալ որպես երգիչ, ես ավելի շատ ցանկություն ունեի լինել պրոդյուսեր, սակայն մեր թիմի որոշմամբ երգեցի ես։ Երգը ինձ էր սազում,- ծիծաղում է։ 

-Հայկ, իսկ երաժշտական կրթություն ունե՞ս։

- Այո, դաշնամուրի եմ գնացել, վոկալի, երգչախմբի։

- Նոր երգերի սպասե՞նք։ Որո՞նք են լինելու հաջորդ քայլերը։ 

- Իհարկե։ Շարունակել ակտիվ լինել, նոր երգեր թողարկել, նոր արտիստներով հանդես գալ և անուն ձեռք բերել։

«Հաճախ էր պատահում, երբ մի քանի տող գրում էի, ջնջում ու ոչ մի տեղ չէի պահպանում։ Մի անգամ որոշեցի ֆեյսբուքյան հարթակում տեղադրել իմ մտքերից, իհարկե, այդ ժամանակ անանուն։ Արձագանքները միանգամից եղան, որոնք թե՛ դրական էին, թե՛ ոգեշնչող։ Ոգեշնչվեցի ու որոշ ժամանակ անց ստեղծագործություններս հանրությանը ներկայացրի իմ անվան ներքո»,- 17.am-ի հետ զրույցում ասում է երիտասարդ գրող Գայան։ Միշտ չէ, որ ստեղծագործում է այն ժամանակ, երբ մուսան գալիս է, երբեմն հասկանում է, որ ստեղծագործական մտքերը հանգրվանելու տեղ են փնտրում, և սկսում է գրել։

Պատերազմը երիտասարդ գրողի ստեղծագործական կյանքում ևս շատ բան է փոխել, մինչ պատերազմը գրում էր հիմնականում սիրո և այլնի մասին։ «Պատերազմի ժամանակ և պատերազմից հետո կարողացա խոսել նաև հայրենիքի մասին»,- ասում է Գայան։ Նշենք, որ նա բոլորիս հայտնի ԵԳԸ թիմի անդամ է, որը ըստ իրեն` վաղուց սովորական թիմ չէ, այլ ընտանիք։ Թիմից շատ բան է սովորել ու սովորում։

Մեր զրույցում չէինք կարող չանդրադառնալ գրքերին, որի մասով մեր զրուցակիցն ասաց.

-Գիրքը մարդուն կարող է տալ այն ամենը, ինչ մարդը մարդուց չի կարողանում վերցնել։ Հիմնականում կարդացող մարդը աչքի է ընկնում կիրթ խոսելաձևով, չնայած կան մարդիկ, որոնք չեն կարդում, բայց կարողանում են խոսքը գեղեցիկ ձևակերպել։ Կարդացող մարդն ունի շատ վառ երևակայություն։ Ի վերջո, գիրք կարդալը կյանքի ամենագեղեցիկ հաճույքներից է, և ով չի կարդում` մեծ բան է կորցնում։ Գրքերի մեջ չեմ կարող ասել, թե որն է ամենան, որովհետև ամեն գիրքը կարդալիս ունեցել եմ տարբեր ապրումներ, հույզեր, սովորել եմ շատ բաներ։ Կան գրքեր, որոնք կարողացել են լիովին ներխուժել հոգիս, դրանցից է` Վիլյամ Սարոյանի «Մարդկային կատակերգություն»-ը, Էթել Վոյնիչի «Բոռը» և այլ գրքեր։ Այս գրքերը վերջերս եմ կարդացել ու դեռ ցնցված եմ։ Նույն պատասխանը կտամ գրողների մասին խոսելիս։ Ամենագրող չունեմ, բայց կան գրողներ, որոնց կարող եմ անվերջ  ընթերցել։ Իրենց դասին է պատկանում` Վարդգես Պետրոսյանը։

Խոսելով ստեղծագործական կյանքի անկումներից և հիասթափություններից, Գայան ասաց, որ ստեղծագործելուց երբեք չի հիասթափվել, ուղղակի շատ է պատահել, երբ դժգոհել է, որ գրել այլևս չի կարողանում ու այդ ամենը հաճախ խոստովանել է ստեղծագործությունների մեջ։

-Եղել է ժամանակ, երբ դադար եմ տվել, օրերով ոչինչ չեմ գրել, որովհետև էմոցիաներս, ապրումներս խառնված են եղել, ու չեմ կարողացել կողմնորոշվել, թե ինչ եմ ուզում գրել, բայց հանդարտվելուն պես շարունակել եմ գրել։ Հաճախ եմ հիասթափվում, կանգնում տեղում, բայց գիտակցում եմ, որ այս կյանքում հիասթափությունն ամենահիմար բանն է, և կամքից թույլ մարդիկ են խորտակվում հիասթափության ճահճում։ Միշտ գնում եմ առաջ, որովհետև հանձնվել չեմ սիրում, և կողքիս կան մարդիկ, ովքեր երբեք թույլ չեն տալիս հանձնվել։ Իմ մոտիվացիան էլ ես ինքս եմ, իմ ապրումները, ձեռքբերումները, կորուստները։ Այն ամենը, ինչ ինձ շրջապատում է, շատ հաճախ դառնում է մոտիվացիայիս աղբյուրը,-ասում է մեր զրուցակիցը։

Ֆեսբուքյան էջը, որում Գայան տեղադրել և տեղադրում է իր ստեղծագործությունները, հաջողություններ է գրանցել, դեռ ամենասկզբից, ակտիվությունից երբեք չի դժգոհել։ Ասում է`  արժանացել է լավագույն ընթերցողների գնահատականներին ու սիրուն։ Այն հարցին, թե ի՞նչն է պակասում մեր հասարակությունում և ի՞նչ կփոխեր, պատասխանեց.

-Մեր հասարակությունում իր դերը կորցրել է հարգանքը։ Մենք շատ հաճախ մոռանում ենք հարգել դիմացինին, և բնավ կապ չունի, թե նա ինչ սեռի ներկայացուցիչ է, քանի տարեկան է։ Ես կցանկանայի հանդուրժողականություն մտցնել այս հասարակության մեջ, որպեսզի լսելու կարողություն ունենանք և կարողանանք լսել հասկանալու համար։ Երիտասարդ գրողը շարունակելու է ստեղծագործել, եթե անգամ մի օր դադարի իր գործերը հանձնել հանրության դատին։ Մոտ ապագայում էլ լույս կտեսնի իր գիրքը` պատերազմի մասին։ Մանրամասների մասին չցանկացավ խոսել և վերջում խորհուրդ տվեց մեր ընթերցողներին.

-Որքան էլ կյանքը հարվածի` երբեք կանգ մի առեք։ Կյանքի նպատակն է ձեզ ընկած տեսնելը, հաղթեք կյանքին ու գնացեք առաջ, որքան էլ վերքերը ցավոտ լինեն և ուշ սպիանան։ Կյանքը պայքար է, դուք՝ պայքարող։ Ձգտեք հաղթանակներ ունենալ, թեկուզ ամենածանր պարտություններից հետո։

Գայայի ստեղծագործություններից.

Կանգնի՛ր Արցախ,

Մաքրիր թաց աչքերդ,

Մաքրիր վրայիդ փոշին ու նորից ժպտա…

Տե՛ս, Բերձորդ կուչ է եկել,

Աղոթում է ծնկաչոք,

Խնդրում է, որ չթողնես իրեն,

Որ չորբացնես…

Տե՛ս, Շուշիդ կաղում է, հոգու վիշտը չափազանց ծանր է…

Գրկիր նրանց, բռնիր նրանց ձեռքը…

Դու ծնող ես, իրավունք չունես թողնել զավակներիդ…

Այն զավակներիդ, ովքեր կռվում են անգամ, երբ վիրավոր են,

Ովքեր ընկած են,

Ովքեր ճահճի մեջ են…

Գիրկդ առ քաղաքներիդ ու փրկիր…

Փրկիր, որ փրկվես…

Իմ պապերի, իմ հոր գերեզմանը քո հողում է…

Չպիտի պղծվեն,

Չպիտի քանդվեն,

Չպիտի ավերվեն…

Չպիտի թուլանաս, 

Չպիտի ծնկես,

Չպիտի հանձնվես…

Մայրս լացում է մանկիկի պես, ու ես չեմ կարողանում սրբել արցունքները։

Մայրս սպասում է, որ իրեն կանչես ու փայփայես…

Մեծահասակները լացում ու գոռում են նորածնի պես,

Եվ մանուկը աղոթում է այնպես, ինչպես՝ մեծը…

Արցախ, նայի՛ր շուրջդ, բոլորը խնդրում են, որ չլքես…

Լաց եմ լինում, բայց չեմ թուլացել, քանի դեռ դու ես ուժեղ…

Վստահ եմ, չես լքելու ու չես քնելու մեր երազներում…

Աղոթք դարձած սրբություն ես…

Սեր դարձած հայրենիք Ես…

Հայրենի սերն Ես…

Կանգնի՛ր, Արցախ…

Կանգնիր, որ ՏՂԵՐՔԻ ընկնելը զուր չլինի…

Արդեն մի քանի տարի է, ինչ tik tok հավելվածը լայն տարածում ունի ինչպես փոքրիկների, այնպես էլ մեծերի շրջանում։ Tik tok-ը հարթակ է, որտեղ մարդիկ կարող են դրսևորել իրենց յուրովի, ինչու չէ, նաև ճանաչում ունենալ։ Այսօրվա իմ հարցազրույցը տեղի կունենա tik tok-ում բավականին մեծ լսարան ունեցող երկվորյակ քույրերի` Լաուրայի և Մելանյայի հետ։

- Ձեզնից ո՞վ է մեծը, և եղել են դեպքեր, երբ  դուք շահարկել եք այդ փաստը։

Լաուրա. – Մեծը ես եմ, ընդամենը 5 րոպեով։ Երբեմն եղել են դեպքեր, երբ երեսով եմ տվել, շահարկել եմ  բայց ոչ միշտ, երևի փոքր ժամանակ այդքան չէի շահարկում, ինչ հիմա` մեծ տարիքում։ Ավելի ճիշտ, սկսել եմ շահարկել կատակելով, խոսքի մեջ։

- Երբևէ եղե՞լ են դեպքեր, երբ  բարեկամները շփոթել են, և եթե այո, կպատմե՞ք որևէ զավեշտալի դեպք։

Մելանյա.- Բնականաբար նման դեպքեր շատ են պատահել, ասեմ ավելին, նույնիսկ հայրիկն է շփոթում։ Եղել է դեպք, երբ հայրիկը ինձ շփոթելով Լաուրայի հետ, անընդհատ իր նշանածից էր հարցնում, և միայն վերջում իմացավ, որ ես Լաուրան չեմ։ Իրականում մեր ծնողները մեզ չեն շփոթում, միայն վերջերս հայրիկն է սկսել շփոթել։ Դպրոցական տարիներին ընդհանրապես չեն տարբերել։

-Իսկ եղե՞լ են դեպքեր, երբ մի քույրը մյուսի փոխարեն դասի գնա, կամ ինչ որ գործ անի։

Մելանյա. – Մեկ մեկ եղել է, երբ քրոջս փոխարեն ինչ որ գործ եմ արել, վերջում նոր ասել եմ դրա մասին։ Իսկ դպրոցի հետ կապված նման դեպքեր չեն եղել։ Անկեղծ ասած, էությամբ շատ անկեղծ մարդիկ ենք:

Լաուրա. – Միայն մի դեպք պատմեմ: 2-րդ թե 3-րդ դասարանում, չեմ հիշում, փորձեցինք մեր դասվարին խաբել, և իհարկե դա ստացվեց։ Փոխեցինք մազակալները և կոշիկները ու ներկայացանք դասի։ Ու քանի որ քույրս ավելի լավ էր սովորում, քան ես, իմ փոխարեն նա բարձր գնահատական ստացավ, իսկ ես նրա փոխարեն ցածր։ Ամեն բան շատ լավ էր ընթացել, մինչև որ դասընկերները չմատնեցին, ու երկուսս էլ 2 ստացանք:

- Իսկ կա՞ն բնավորության գծեր, որ երկուսիդ մոտ էլ նույնն է։

Մելանյա. – Երկուսս էլ նեղացկոտ ենք, շատ նուրբ սիրտ ունենք, հուզվող,  ինչու չէ, նաև  համառ ու հպարտ ենք։ Հորոսկոպով առյուծ ենք և դրա հետ ենք կապում բնավորության գծերը, բայց նաև էնպես չի, որ շատ ենք հավատում, ուղղակի «առյուծական» բնավորություն ունենք։

- Ինչպե՞ս ստեղծվեց tik tok հավելվածում հոլովակ նկարելու գաղափարը։

Լաուրա. – Հավելվածը բացել ենք հունվարի 7-ին  Մելանյայի ցանկությամբ։ Քանի որ փոքրն է և շատ աշխույժ, անընդհատ ասում էր` բեր բացենք tik tok, բայց քանի որ մի փոքր փակ բնավորություն ունեմ, չէի ցանկանում գրանցվել։ Ուղղակի զբաղվելու համար էինք հոլովակներ նկարում։ Հոլովակը ընթացքում ունեցավ 2.300.000 դիտում, որի շնորհիվ ունեցանք թե հայ և թե օտարերկրացի հետևորդներ։ Հոլովակում ներկայացված էր քույրերի սերն ու կապվածությունը իրար նկատմամբ։

- Ինչու՞ Tarmela- twins: Ինչո՞վ է պայմանավորված հետևորդների «բարուկներ» անվանումը։

Լաուրա. -Երբ հավելվածը բացեցինք, անունը արդեն Մելանյան որոշել էր, և ինձ նույնպես դուր եկավ։ Իսկ հետևորդներին «բարուկներ» անվանելը իմ միտքն էր։

-Tik tok հավելվածում այն մարդիկ, ովքեր բավականին հայտնի են, ունեն մի հոծ բազմություն, ովքեր անընդհատ չարախոսում և վատաբանում են։ Եղե՞լ է այնպիսի օր, երբ պարզապես ուզեցել եք հեռանալ։

Մելանյա. – Այդպիսի դեպք դեռևս չի եղել։ Կառանձնացնեմ մի դեպք, երբ ուզեցել ենք հեռանալ մեր ցանկությամբ։ Եկավ ժամանակ, երևի բոլոր տիկտոկերների մոտ դա եղել է: Պատերազմն էր, որ ստիպեց բոլորիս ուղղակիորեն սիրտ ու հոգի չունենալ հոլովակ նկարելու։ Մենակ այս դեպքն էր։

- Նշեցիք պատերազմի մասին, կուզեի իմանալ ի՞նչ փոխվեց ձեր կյանքում պատերազմից առաջ և պատերազմից հետո։

Մելանյա. – Պատերազմից առաջ կենսուրախ էինք, իսկ պատերազմից հետո կյանքը բառիս բուն իմաստով մեռնում է։

Լաուրա. – Պատերազմից հետո սկսեցինք մտածել, որ այս կյանքը, եթե իրենք նվիրեցին մեզ իրենց կյանքով, ուրեմն մենք այնպես պետք է ապրենք, որ նրանք վերևից տեսնելիս հպարտանան։ Մենք ինքներս մեր մեջ հպարտանանք, որ իզուր չենք ապրում, կանք, գոյություն ունենք։ Պիտի ապրենք այնպես, որ չափսոսանք մեր ապրած կյանքը։

- Եվ վերջապես, եթե հնարավորություն ունենայիք փոխել ինչ որ բան, ո՞րը կլիներ դա։ 

Լաուրա. – Մարդկանց մեջ նկատել եմ շատ չարություն մեկը մյուսի հանդեպ։ Կցանկանայի դառնային ավելի բարի, կամեցող։

Մելանյա. – Ուզում եմ, որ ամեն մարդ իր կյանքով ապրի և ոչ ոքի չհետաքրքրի, ով ինչպես է ապրում, ինչ է անում առհասարակ։ Շատ քննադատող ազգ ունենք։ Հենց  tik tok-ում շատ եմ նկատել, որ մեկը մյուսին անընդհատ կծում է, վիրավորում։ Դա տգեղ է դիտել։ Իսկ երբ գիտակցում ես, որ նա քո ազգից է, ավելի ես վատ զգում։

Իմ զրուցակիցն է  ջավախքցի 18-ամյա նկարիչ Սերգեյ Գրիգորյանը

 

- Երբվանի՞ց եք սկսել նկարել:

- Նկարել սկսել եմ տասը տարեկանից:

-Նկարչության մեջ ձեր առաջին քայլերի մասին կպատմե՞ք:

-Հիմնականում դպրոցում էի նկարում և ստացվում էր, ու ես սկսեցի սիրել նկարչությունը ու խորանալ նրա մեջ։

-Ովքե՞ր, ո՞վ կամ ի՞նչն է եղել ձեր ոգեշնչման աղբյուրը:

-Իմ ոգեշնչման աղբյուրը եղել է հայ մեծ նկարիչ Այվազովսկին:  Ուսումնասիրելով նրա արվեստը` իմ մեջ արթնացավ արվեստի հանդեպ սերը։

-Ո՞ւմ եք շնորհակալ ձեր հաջողությունների համար։

-Իմ հաջողությունների համար շնորհակալ եմ իմ նկարչության ուսուցիչ Կարապետյանին և իմ ընտանիքին` ինձ քաջալերելու համար։

-Հայտնի նկարիչներից ո՞ւմ գործերն եք հավանում, և ձեր նկարչական  ոճը ու՞մ ոճին է նման։

-Ինչպես նշեցի, հավանում եմ Այվազովսկու գործերը, ինչպես նաև Խանջյանի և Սալվադոր Դալիի գործերը։ Հիմնականում ամեն նկարիչ ունի իր յուրահատուկ ոճը և իր ստեղծագործական գաղափարները, ես իմ աշխատելու ոճը նմանեցնում եմ Խանջյանի ոճին։

-Մասնակցե՞լ եք արդյոք ինչ-որ ցուցահանդեսի, և  ի՞նչ են տվել դրանք ձեզ։

-Այո, մասնակցել եմ ցուցահանդեսների, ինձ վրա մեծ տպավորություն է թողել «Գարուն» ցուցահանդես-վաճառքը, որը փոխեց իմ ընկալումը արվեստի հանդեպ, բացի դրանից այդ ցուցահանդեսը և մյուս բոլորն ինձ ավելի ոգեշնչեցին։

-Ի՞նչ եք ուզում անել ապագայում, ի՞նչ ճանապարհով եք շարունակելու  ուսումն ու մասնագիտությունը:

-Ապագայում ուզում եմ դառնալ դիզայներ և ստեղծել իմ սեփական բրենդը, որպեսզի աշխարհում տարածեմ մեր հայկականը։ Ես ինձ առանց նկարչության չեմ պատկերացնում։

Ադրբեջանական քարոզչությունն ուղղված է հասարակությանը կոտրելու, հուսալքելու, ինչպես նաև պառակտելու նպատակին։ Ռազմական գործողությունների ընթացքում հատկապես կրկնապատկվում է քարոզչամեքենաների գործառույթների շրջանակը։ Զարգացում է գնում միանգամից մի քանի թեզերի ուղղությամբ՝ ընդգրկելու ավելի մեծ ծավալով թիրախային զանգվածներ։ Հոգեբան Անուշ Կարապետյանի հետ զրույցում փորձել ենք պարզել հակահայկական քարոզչության ընկալումների մեթոդաբանությունն ու հասարակության վրա դրանց թողած ազդեցությունները։ 

-Ռազմական գործողությունների ժամանակ ի՞նչն է նախևառաջ ստիպում հուսալքվել հասարակությանը։ 

-Հասարակությանը նախևառաջ ստիպում են հուսալքվել վատ լուրերը, քանի որ հասարակության մոտ պատերազմի պատկերը ձեռք է բերում այս կամ այն հուզական երանգավորումը՝ կախված նրանից, թե որքանով է հաջող, ում տարածքում են անցկացվում ռազմական գործողությունները, և իրենց երկրի բնակչության որ մասն է մասնակցում ֆիզիկապես և հոգեբանորեն: Պատերազմների փորձը համոզիչ կերպով ցույց է տալիս, որ այն զինված ուժերը, որոնց զինվորները թշնամուն տեսնում են որպես կատաղի և ատելի թշնամի, ավելի հաճախ են հաղթում: Ռազմական դրության ընթացքում գերագույն տերության, ռազմական անձնավորության մարդկանց, ինչպես նաև ազդեցիկ մարդկանց հայտարարությունները և հայտարարությունները մեծապես ազդում են հասարակության տրամադրության վրա: Եվ, իհարկե, նման լուրերը՝ զգալի զոհերի կամ հողերի կորուստների մասին,  չեն կարող  չհիասթափեցնել հասարակությանը: Այդ պատճառով պետք է տեղեկատվական ոլորտը խիստ հսկողության տակ լինի,  թշնամու կողմից տարածվող տեսանյութներն էլ կայծակնային արագությամբ մեզ մոտ չտարածվեն։

-Երբ ռազմական գործողությունների ժամանակ բացում ենք որևէ հայկական լրատվական, ին՞չն է սկզբնապես ընկալում մարդը՝ լուսանկարնե՞րը, վերնագրե՞րը։

- Միջավայրից ստացվող տեղեկատվության մեծ մասը` 70−90%, մարդը ստանում է տեսողության միջոցով: Տեսողական զգայարանի և ուղեղի կողմից ավելի հեշտ և արագ է մեծ պատկեր որսալ, վերնագիրը նախ ընթերցվում է, հետո վերծանվում և այլն, իհարկե դա վայրկյանների տարբերությամբ է լինում: Դա է պատճառը, որ գովազդներում էլ մեծմասամբ շեշտը դնում են պատկերների, այնուհետև նոր տեքստերի վրա։ Հասարակության համար նորություններ կազմելիս, իհարկե, մասնագետները հաշվի են առնում էջի գույնը, տառատեսակը և դիրքը՝ ավելի շատ ընթերցողներ գրավելու համար, այս մասին նաև գիտություն կա: Թեպետ առաջինը մարդն ընկալում է պատկերը, քանի որ դա հեշտ է և ակնթարթային, պետք է նաև փաստել, որ որքան մարդ մտավոր զարգացած է, այնքան նրան ավելի շատ գրավում է տեղի ունեցող լուրերի մասին նյութը, քան պատկերները։

 -Արդյո՞ք լրատվական նյութերում կարևոր են և պետք է մտածված լինեն անգամ լուսանկարների օգտագործումը։

-Անշուշտ, պետք է նախապես մտածել ամեն հնարավոր խնդրից խուսափելու մասին` սկսած անձի մասին տեղեկատվություն հաղորդելուց, մինչև հարազատի հույզերի չարաշահումը: Իհարկե, կարևոր է նաև պատերազմում շարունակվող գործողությունների մասին լուրերի փոխանցումը: Հեռարձակվող նորությունները պետք է նախապես մշակվեն հենց լրատվամիջոցների աշխատողների ` սոցիոլոգների, հոգեբանների կողմից` հաշվի առնելով հասարակության վիճակը: Քանի որ հասարակությունը չի կարող չտեղեկանալ առանց պաշտոնական լուրերի:

-Ի՞նչ կարող է առաջացնել մարդկանց ներաշխարհում նմանօրինակ լուսանկարների չարաշահումը։ 

-Թշնամու առաջնորդի մեծ ու պայծառ լուսանկարների չարաշահումը, իհարկե, մեծացնում է ագրեսիան, չարությունը, հայրենասիրությունը, պատերազմին մասնակցելու խանդավառության ակտիվությունը: Առաջացնում է հուսալքություն, ընկճվածություն, կարող է թևաթափ անել, հարազատին խորը ցավ պատճառել և այլն:

 -Ըստ Ձեզ, ադրբեջանական հակահայկական քարոզչությունը ինչի՞ն է ուղղված հատկապես։ 

-Հակահայկական քարոզչությունը, կարծում եմ, ուղղված է հատկապես մեր կամքի ուժը կոտրելուն, ինչպես նաև ներքին մասնատման, երկիրը ներսից թուլացնելուն։ Նրանք փորձում են սեփական երկրի ներսում բնակչության մոտ ձևավորել օտարության, դժգոհության պատկերներ։ Ադրբեջանական քարոզչությունը հանգեցնում է նրան, որ կրկին շրջանառվում է հայ ժողովրդի ցեղասպանության, ինչպես նաև Հայաստանի վերահսկողության տակ գտնվող հողերին տիրելու մասին թեմատիկան։

 -Հասարակական ո՞ր խավերն են առավել հաճախ հայտնվում ադրբեջանական քարոզչության թիրախում։

-Կարծում եմ, ամենից առավել ադրբեջանական քարոզչության թիրախակետում հայտնվում է հենց ժողովուրդը: Նմանատիպ խորամասշտաբ հարցերում ընտրվում է ինչու հենց ժողովուրդը, քանի որ նրա միջոցով կարելի է շատ բաներ փոխել` հեռացնել առաջնորդի, նորին նշանակել, կարգեր փոխել և այլն: Ժողովրդին կարծեցյալ շահավետություն խոստանալով կարելի է ստանալ նրա աջակցությունը ուղիղ և անուղղակի ձևով: Պաշտոնյային ավելի բարդ է մանիպուլացնել, քանի որ նա ամեն բան ավելի լավ գիտի բուն աղբյուրներից, իսկ եթե սեփական շահն է հետապնդում, առավել անիմաստ է դառնում, այդ դեպքում ավելի արդյունավետ կլինի «գնել» նրան:

-Լրատվական նյութերն ընթերցելիս ի՞նչն է հատկապես թողնում իր ազդեցությունը։

-Այն ամենը, ինչը բուռն բացասական հուզականություն է առաջացնում` մարդկային, տարածքային կորուստների մասին լուրերը, հուշակոթողների ոչնչացման մասին, առանձնակի դաժանության ցուցաբերման և այլն: Եթե մենք ընթերցում ենք, որ մեր մեր զինվորներին կամ գերիներին տանջել կամ սպանել են առանձնակի դաժանությամբ, դա միանգամից թողնում է հստակ իր ազդեցությունը․ մեկ այլ է, երբ ընթերցում ենք, որ հայկական կողմն ունի այսքան զոհ, մեկ այլ բան է, երբ մենք ընթերցում ենք, թե ինչպես կամ ինչ պայմաններում են սպանվել նրանցից յուրաքանչյուրը։

 -Հոգեբանական տեսանկյունից տեղի՞ն է պատերազմական իրավիճակում հակառակորդ երկրի ղեկավարի խոսքի մեջբերումը։

-Լրագրողական նյութերում հակառակորդ երկրի որևէ ներկայացուցչի հայտարարությունները, քաղաքական որոշիչ կարևոր հանդիպումները, իրենց մեջ ներառում են ուժի և ուժի ցուցադրումները այն երկրի նկատմամբ, որի հետ ռազմական իրադարձություններ են անցկացվում: Նման ցուցադրական հոդվածների հայտարարությունները ջնջում են Ադրբեջանի իշխանությունների քաղաքական անգրագիտությունը, որոնք նման են փոքր խոսակցությունների։ Իհարկե, այդ հայտարարությունների դրդապատճառն է ՝ ստիպել թշնամու իշխանություններին բանակցել հուզական տեսանկյունից: Նման հոդվածները այլ կերպ են ազդում պատերազմական կողմերի քաղաքացիների վրա, մի կողմից՝ հուզական ագրեսիան, մյուս կողմից՝ ներշնչում։

-Լուսանկարներ, վերնագիր և բովանդակություն. Ինչպե՞ս կդասակարգեք վերը նշվածները ըստ իրենց ներազդման գործառույթի։ 

-Հիմնականում առաջինը աչքի է հառնում լուսանկարը, այն որևէ ուշադրության կենտրոնացում չի պահանջում։ Մարդն ինքն էլ չի հասցնում ազդանշան ուղարկել գլխուղեղին` պատկերներն ընկալելու համար, դրանք շատ արագ գտնում են իրենց ընկալումը և ներազդում են։ Հատկապես պատերազմական վիճակներում լրահոսը հայկական լրատվադաշտի ողողված է Ադրբեջանի նախագահի լուսանկարներով։ Դրանք հիմնականում արտահայտում են խիստ կեցվածք, բավականին կոկիկ և պատշաճ հագուկապ և առանց բացառության գերակշռող ադրբեջանական դրոշի պատկերում։ Դա ստեղծում է զգոնության, ինչպես նաև զգուշավորության անհրաժեշտություն։ Ներազդման գործառույթով պայմանավորված դասակարգման առաջին տեղում լուսանկարներն են։ Երկրորդ տեղում ես կառանձնացնեմ վերնագրի գործածությունը, քանի որ դրանք հիմնականում գրված են լինում մեծ տառատեսակներով և ավելի մգեցված՝ ուշադրություն գրավելու համար։ Իհարկե, այստեղ պետք է նշեմ, որ եթե լուսանկարները չեն պահանջում որոշակի ընկալում, վերնագրի դեպքում այլ է։ Ընթերցելու և դրա իմաստն ընկալելու համար վերնագրերը պահանջում են ուշադրության կենտրոնացում։ Թե որքան արդիական և տեղին է նյութը, պարզ է դառնում վերնագրից, և եթե այն մեզ համար պարզ է, մտնում է մեր հետաքրքրության շրջանակներ, մենք կսկսենք ծանոթանալ բովանդակությանը, որը մեզ մոտ արդեն երրորդ տեղում է: Այն արդեն պահանջում է խորացված ուշադրություն և մանրակրկիտ ընկալում։ Եթե նյութը ծավալուն է կամ շարադասված է բարդ բառերով, երկար նախադասություններով, մենք կարող է չցանկանանք ընթերցել, կամ ընթերցենք մի քանի անգամ դա ընկալելու համար։ Եթե օրինակ, թեման պատերազմական տարածքների գրավման մասին է և ներկայացվում է քարտեզներ կամ տեղանուններ, նմանօրինակ նյութը ներազդման տեսանկյունից կարող է ունենալ մասնակի ներազդում կամ ընկալում, եթե ես երբեք չեմ եղել այդ տարածաշրջանում և չեմ կարողանում պատկերացում կազմել տարածքների վերաբերյալ, այդ նյութը ինձ համար կլինի դյուրըմբռնելի։

Արցախյան երկրորդ պատերազմն իր օրինակով ցույց տվեց, որ Ադրբեջանի կողմից իրականացվող հակահայկական քարոզչությունը նպատակին հասնում է և կարող է հասնել միմիայն մեդիագրագիտության թերի ընկալման և տիրապետելու դեպքում։ Այս և այլ հարցերի շուրջ խոսել ենք ադրբեջանագետ Էդգար Էլբակյանի հետ, ում համոզմամբ Հայաստանում թերի մեդիագրագիտությամբ բնակչության  զանգվածը բավականին մեծ է։

-Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք պատերազմյան շրջանում հայկական լրատվականների աշխատանքը։

-Պետք է հաշվի առնել մի բան, որ պատերազմի ժամանակ գործել են պետականորեն օրենքով դրված սահմանափակումներ ռազմական դրության ընթացքում, որոնք վերաբերվել են լրատվականների աշխատանքին, ըստ այդմ, ինչ որ առանձին գնահատական տալ լրատվականների աշխատանքին այդքան էլ տեղին չէ, որովհետև ինքնուրույն խմբագրական քաղաքականություն վարելու իրավունք մեծ հաշվով իրենք չեն ունեցել՝ վերատարածել են այն, ինչ օրենքով կարելի էր, այլ հարց է այսօրվա իրականությունը, քանի որ լրատվական ասվածի սահմանումը խճողվել է, նայած ինչը կամ ում ենք համարում լրատվական։ Օրինակ, կար հայտնի ֆեյք օգտատեր, ընդդիմադիր կեցվածքով Գագիկ Սողոմոնյանը, որը գրում էր բաներ, որոնք մեծ հաշվով ճշմարիտ էին, բայց օրենքով արգելված էին։ Ես վարում էի ռազմահոս շարքը, ինքս օրենքով դրված սահմանը չէի խախտում, կարողանում էի ի շարս այն ամենի, ինչը պետականորեն ասվում էր, մի փոքր բացված ներկայացնել՝ լուսավորչական մոտեցմամբ: Բայց դասական լրատվականներին անիմաստ է քննարկել, որովհետև իրենք առանձին խմբագրական քաղաքականություն չէին կարող վարել։

-Արդյո՞ք համակարգված էր պաշտոնական աղբյուրների կողմից տրվող տեղեկատվության հոսքերը:

-Մեծ հաշվով, համակարգված չէր, բացի բրիֆինգներից արծրունյան, որոնք նաև արտահայտում էին ընդհանուր պետական քարոզչությունը։ Օրինակ, Արցախում տեղեկատվության հոսքերի համակարգումը տեղի էր ունենում խիստ անկազմակերպ, այդ թվում նաև այն օղակներում, որոնք պետք է պետականորեն աշխատեին․ տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի և ՊՕԱԿ-ի կողմից շատ թերի էր կազմակերպվում։ Երբեմն նյութեր էին դրվում, որոնք չպետք է դրվեին, իսկ հետո արդեն հանվում կամ չէին հանվում։ Վերադառնալով առաջին հարցին, պետք է հաշվի առնել նաև, թե ինչն ենք սահմանում լրատվական, քանի որ պետությունը ակտիվ ապատեղեկատվական գործողություն էր ծավալում, ոչ պետական, ոչ պաշտոնական խողովակներով՝ ֆեյքերով, ազդեցիկ ֆեյսբուքյան իրական օգտատերերի միջոցով, որոնք հստակ հանրությանը ապակողմնորոշելու նպատակ ունեին։

-Ի՞նչ քայլեր պետք է ձեռնարկեին ռազմական դրություն մտցնելուց հետո, որպեսզի չառաջանար տեղեկատվական վակուում։

-Ի սկզբանե էլ պարզ էր, թե որն է թշնամու նպատակադրումը։ Բայց Հայաստանի ապաշնորհ իշխանությունները ո՛չ պատշաճ կազմակերպեցին պատերազմը, ո՛չ փոխզիջումը՝ արդյունքում երկիրը հասցնելով կապիտուլյացիայի։ Իսկ պատերազմի ժամանակ առաջացած տեղեկատվական վակուումը իրականում պետք է լցվեր, իսկ դրա շրջանակներում ինչ որ մի պահ հայկական կողմն էլ սկսեց քարտեզներ հրապարակել կորուսյալ տարածքների, որն այդքան էլ չէր համապատասխանում իրականությանը։ Արդեն պարզ է դառնում, որ երբ ստում ես, արդեն ստեղծում ես վակուում, որը պետք է լցնել։ Առաջին պատերազմի ժամանակ, օրինակ, հստակ օր առ օր գրվում էր, որ այս գյուղի մատույցներում ընթացել են ծանր մարտեր, չնայած հայկական ինքնապաշտպանության ուժերի համառ դիմադրությանը, այնուամենայնիվ մերոնք ստիպված են եղել հետ քաշվել․ գրում էին, չէին թաքցնում: Հիմա պետք էր անկեղծություն, բայց քանի որ իշխանությունների համար առաջնահերթը իշխանություն պահելն էր, բուն պատերազմը ստորադասվում էր այդ ամեն ինչին, դրա համար էլ ճիշտ ասելու կարիք չկար։

- Քարոզչական ո՞ր թեզերը հիմնականում օգտագործվեցին ադրբեջանական քարոզչամեքենաների կողմից ռազմական գործողությունների ընթացքում։

-Ադրբեջանական քարոզչամեքենաների կողմից, ըստ իս, ամենաշատը իրականում օգտագործվեց սարսափ տարածելու թեզը՝ այն պատերազմի կարևոր գործիքներից էր և բուն ռազմադաշտում, և նաև քարոզչական ասպարեզում։ Ադրբեջանական ուժերի կողմից հրապարակվող վիդեոները հայկական զինծառայողների տեխնիկայի, ուժերի խոցման և այլնի մասին՝ իրենց սև գործն արեցին։ Ադրբեջանը ներկայացրեց իր երկիրը` մենք պատերազմ չենք ուզում քարոզչական թեզի ներքո։ Այս սկզբունքը կիրառվում էր ինչպես պատերազմի նախապատրաստական, այնպես էլ պատերազմը սկսելու սկզբնական փուլում, իսկ հասցեատերը հիմնականում արտաքին լսարանն էր՝ միջազգային հանրությունը և միջազգային հաստատությունները։ Բայց սրա հետ մեկտեղ, Ադրբեջանը ներկայանում էր նաև ինքնապաշտպանական գործառույթներով։ Կարող ենք ասել, որ դա մեկ քարոզչական ուղերձ էր կրում, որ մենք չենք պատերազմում, բայց եթե գաք մեզ հետ պատերազմելու, մենք ձեզ կոչնչացնենք․ դա էր հիմնական քարոզչական թեզը։

-Ինչպե՞ս էր իրականացվում ադրբեջանական քարոզչությունը պատերազմյան և հետպատերազմյան շրջաններում։

-Ադրբեջանական քարոզչությունը հիմնականում իրականացվում էր համացանցի միջոցով, այս անգամ հատկապես շատ մեծ ուշադրություն էր դարձվել Տելեգրամ տիրույթին, որպես նոր ծագող սոցցանցային դոմեյն, որը նաև Հայաստանում էր ակտիվ յուրացվում։ Օրինակ, իրենց մոտ էլ հենց պատերազմի ժամանակ բացվեց ադրբեջանի պաշտպանության նախարարության տելեգրամյան ալիք։ Հատկապես տելեգրամում նաև շատ հեշտ էր մնացած սոցցանցերի կանոնները խախտող վիդեոներ տեղադրել անմարդկային տեսարաններով՝ գլխատման կամ խոշտանգման։ Տելեգրամն այդ առումով ավելի չկանոնակարգված է, և դրանով էլ ներկայացվում էր քարոզչությունը․ գործիքը դա էր։

-Հասարակության ո՞ր խավերն են առավել թիրախավորվում ադրբեջանական քարոզչության կողմից։

-Հասարակության մեծ հաշվով բոլոր խավերն էլ թիրախավորվում էին, բայց այստեղ կա ոսկե կանոն` համակարգի անվտանգությունը հասկանալու համար պետք է ուշադրություն դարձնել ամենախոցելի օղակին, մեր դեպքում այդ մեդիագրագիտության պակաս ունեցող զանգվածն է, որը քանակապես բավականին մեծ է, այսինքն, բնակչության մեծ մասը հեշտ խոցելի է։

-Ի՞նչ քայլեր պետք է ձեռնարկել հասարակությանը պաշտպանելու համար ադրբեջանական քարոզչությունից։

-Որպես առաջնային քայլ ասեմ՝ նախ, բուն իշխանությունները պետք է հակապետական կամ հակազգային քարոզչություն չվարեն: Ի՞նչ տարբերություն, ադրբեջանցիներն ասեն, որ Քարվաճառը ադրբեջանական է, թե՞ Հայաստանում իշխանության մի որևէ ներկայացուցիչ։ Մինչ օրս կապիտուլյացիոն վարչակարգը կարևոր հատվածներում թաքցնում է պատերազմական վիճակագրությունը։ Ոչ միայն չկա անհետ կորած անձանց վերջնական թիվը, այլև զոհվածների ցուցակներում զինկոմիսարիատների նշումը (ինչն արվում էր 2016 թ․ ապրիլին) և այլն։ Իսկ պատճառն այն է, որ այս վիճակագրության մեջ կա փաստ, որը գուցե կբացատրի, թե ինչու պատերազմը, թեկուզ և դարձյալ մեր կապիտուլյացիայի գնով, բայց չկանգնեցվեց ավելի շուտ։ Պետք է դադարի կապիտուլյացիոն վարչակարգի հակապետական, հակաազգային քարոզչությունը, իսկ առհասարակ դրա միակ ձևը ինստիտուցիոնալն է, այսինքն, պետք է վերականգնվի պետական ինստիտուտների ու լրատվության հանդեպ հավատը, վստահությունը, և հետևողականորեն աշխատանքի միջոցով պետությունը չպիտի թողնի, որ առաջանան վակուումներ կամ խորշեր, իսկ հասարակությունն այն ստիպված լինի լցնել ադրբեջանական աղբյուրներով։ Ամեն ինչը հստակ պիտի լուսաբանվի, ներկայացվի օպերատիվ, որ մարդիկ կարիք չունենան նայելու օտար աղբյուրներին: Եվ սրանից զատ նաև ընդհանուր գրագիտության, այդ թվում նաև մեդիագրագիտության մակարդակը պիտի բարձրացվի. թշնամական քարոզչությունը, ինչպես ասացի, հիմնականում թիրախավորում է այդ խոցելի հատվածը։ Եվ որպես եզրափակում ուզում եմ մեջբերել իմ ֆեյսբուքյան գրառումներից մեկը մեր հավատի մասին, որը ոչ մի թշնամի չի կարող խլել մեզանից, եթե մենք ինքներս հավատափոխ չլինենք։ Հայաստանը հավերժ է, քանի կան այդ հավերժության գաղափարին հավատացողներ և հանուն դրա գործողներ։ Մենք առաջին սերունդը չենք, որին թվում է, թե ականատեսն է Հայոց պատմության վերջին էջի, բայց ի հեճուկս և ի զարմանս մեր թշնամիների՝ մենք կա՛նք։