Զրույց մայրիկիս հետ, ով չցանկացավ «հայտնի դառնալ»

-Մա՛մ, ինձ հիշում ես, չէ՞: Ոնց նայում եմ` ահագին ժամանակ ա` չենք խոսել սուրճի սեղանի շուրջ (թեթև ժպիտ մայրիկի կողմից՝ ի նշան համաձայնության): Ասում եմ` մի-մի բաժակ չչխկացնենք (աչքով եմ անում): Լավ, ուզում եմ մի փոքր պատմես քո ուսանողական կյանքից, նե՜նց հետաքրքիր ա…

Հենց տեսավ տետր ու գրիչս առաջին ռեակցիան այն եղավ, որ ասաց.

-էս ինչի՞ ես գրում, հանկարծ իմ մասին բան չգրես (արդեն տեղյակ էր լրագրողական առաջին քայլերիցս):

Պատասխանը հետևյալն էր. չէ, ի՞նչ ես ասում, ես հո քննիչ չե՞մ:

-Կպատմե՞ս քո ուսանողական կյանքից:

-89 թվականին ընդունվեցի Երևանի կոոպերատիվ տեխնիկում, պարենային ապրանքներ վաճառող: Էտի ես չեմ ուզել, պապաս ա տարել: Էն ժամանակ խանութում աշխատելու համար պետք ա ավարտեիր վաճառողուհի մասնագիտությունը: Ապրում էի հանրակացարանում, օրս շատ հետաքրքիր էր անցնում:

-Կասե՞ս ինչով էր հետաքրքիր անցնում, առաջին անգամ, երբ ոտք դրեցիր Երևան, ի՞նչ էիր մտածում:

-Մանկությունից Երևանը ինձ համար Ոսկի քաղաքի պես բան ա եղել, որտեղ մարդիկ բարի են, լավն են, շենքերը գեղեցիկ են, փողոցները մաքուր են, իսկ երբ եկա, միանգամից հիասթափվեցի մարդկանց չարությունից …

-Ի՞նչ չարություն ես տեսել:

-Վատ տրամադրվածություն ուսանողի նկատմամբ:

-Իսկ ինչպե՞ս ա դա դրսևորվել:

-Օրինակ, հանրակացարանում բնակվելու համար պիտի փաստացի գրանցում արվեր, իսկ ես չգիտեի: Գյուղից անմիջապես տեղափոխվեցի Երևան՝ հանրակացարան, իսկ հանրակացարանի պարետը թույլ չէր տալիս բնակվել:

-Իսկ այդ ընթացքում ուզո՞ւմ էիր հետ` գյուղ գնալ:

-Հա՛, կարոտում էի ծնողներիս, քրոջս, եղբորս:

-Միայն իրե՞նց:

-Ես գյուղ ընդհանրապես չէի ուզում հետ գնալ, ուզում էի քաղաքում սովորել, աշխատել, տուն ստանալ, հետո ծնողներիս օգնել, քրոջս օգնել: Էդ նպատակն էր ինձ պահում, որ ես մնում էի, էդ ծանր դժվարությունների միջով անցնում էի:

-Իսկ ինչո՞վ էիք զբաղվում օրվա ընթացքում, ինչպիսի՞ն էր ձեր առօրյան:

-Գնում էինք դասի, գալիս էինք, մեզ համար ճաշ էինք պատրաստում:

-Բոլորով հավաքվում մի բան էիք սարքո՞ւմ, թե՞ ամեն մեկն իր համար:

-Չէ՛, ամեն սենյակում երեք աղջիկ էին, հերթով սենյակը մաքրում էինք, լվանում էինք, ամաններն էինք լվանում, լվացքն էինք անում:

-Քանի՞ անգամը մեկ էիք տուն գնում:

-Դե, չորս ամիսը մեկ՝ արձակուրդներին՝ Նոր տարուն, մայիսին…

-Ի՞նչն ա ամենաշատը տպավորվել էդ ժամանակներից:

-Ուղղակի էդ կյանքը ուսանողության, որ ինքդ քո գլխի տերն ես, ամեն ինչը քո պատասխանատվության տակ ա, դու ինքդ ես պատասխանատու քո համար:

-Իսկ սիրահարվե՞լ ես էդ տարիներին:

-Երկու րոպեանոց: Ես շուտ էի հիասթափվում մարդկանցից:

-Երկու րոպե՞: Էնքան շուտ, որ երկու րոպե՞: Ո՞րն ա երկու րոպե սիրահարվելը: Ի՞նչ ա եղել, որ դուրդ եկել ա, կամ ի՞նչ ա եղել, որ հիասթափվել ես:

-Ես չեմ հասցրել սիրահարվել: Ժամանակ չեմ ունեցել: Ես ամուսնություն չեմ սիրել: Փոքր տարիքում ամուսնությունից ստացած տպավորություններից. որ ամուսնանում էին շրջապատում, ծեծ ու ջարդ էր լինում, ամուսինները դավաճանում էին, հարսին ստրուկի նման աշխատացնում էին…

-Դու ո՞նց էիր տեսնում այդքանը:

-Շրջապատիս հարևանների հարսներին, քույրերիս… Չեմ տեսե՞լ: Էդ ամեն ինչը տեսնելուց հիասթափվել

-Իսկ քե՞զ… Քեզ սիրահարվե՞լ են:

-Հա՛, շատ (խորհրդավոր լռություն):

-Իսկ ո՞նց ես իմացել:

-Քայլեր են ձեռնարկել:

-Օ՜, էդ ի՞նչ քայլեր Էին: Ժամանակակից տղաների պե՞ս:

-Դե, փորձել են մոտենալ, շփվել, տուն գալ, բայց սառը ժայռի են հանդիպել:

-Հիմա որ նայում ես ուսանողական կյանքին, նմա՞ն ա առաջվանին:

-Որոշ բաներ կա նման, բայց հիմնականում հիմա ուսանողության ուշադրությունը կրթության վրա չի, իհարկե, ոչ բոլորինը: Մեծամասնությունը էնքան որ ուսանող են համարվում, հիմնականում կոչվում են ուսանող, բայց իրենց մեջ ուսման սերը, ձգտումը, նպատակը չկա, ընդամենը իրենք ուսանող են դարձել կամ իրենց ծնողների ցանկությամբ, կամ ուղղակի ընդունվել են խաղալու, թռվռալու համար,ասեն, որ ուսանող են:

-Ձեր ժամանակ էլ էին «թռվռում»:

-Մեր ժամանակ տենց չէր: Մեր ժամանակ մենք գալիս էինք սովորելու նպատակով, իսկ ազատ ժամերին գնում էինք հրապարակ, գնում էինք սրճարան, գնում էինք ֆիլմ էինք նայում, բայց մինչև ժամը 8-ը:

-Իսկ ի՞նչ նմանություն, կամ ի՞նչ կոնկրետ տարբերություններ կան:

-Նմանությունը սովորելու, կուրսեցիների հետ դուրս գալ, ման գալը, ինչ-որ տեղ գնալը, նոր շրջապատ, նոր կոլեկտիվ, նոր ընկերներ… Հիմնականում էդ: Դե էն ժամանակ ուսանողները միասին հանրակացարանում մնում էին, իրար հետ մի սենյակում ապրում էին, իրար հետ կիսում էին ամեն ինչը, իսկ հիմա տենց չի: Հիմա ուղղակի ամեն մարդ իրա տնից կամ բարեկամի տնից գնում ա դասի, գալիս: Հիմա չկա իրար հանդեպ վստահությունը, ազնվությունը, իրար ձեռք մեկնելը: Հետո` ուսանողի նպատակը: Էն ժամանակ մենք նպատակ ենք ունեցել սովորելու, աշխատելու, տուն ստանալու, ապագայի երազանք ենք ունեցել, իսկ հիմա ուսանողները ուղղակի… Ես ի՞նչ իմանամ` հիմիկվա ուսանողներն ինչ են մտածում (մի փոքր հարձակողական)

-Լա՜վ, ի՞նչ կա հիմա, որ կուզենայիր լիներ էն ժամանակ՝ քո ուսանողական տարիներին, որ կարող էր օգնել:

-Իմ համարձակությունը: Հիմիկվա իմ համարձակությունը էն ժամանակ լիներ, ու շատ բան կփոխվեր:

-Իսկ տեխնիկական միջոցներից ի՞նչ լիներ:

-Օրինակ, ինձ համար ավելի լավ է գիրք կարդալ, քան համակարգչով ինչ-որ բան բացել, նայել:

-Այսինքն, լա՞վ էր, որ չկար համակարգիչ:

-Էտ էնքան լավ էր, որ մենք ռեալ, իրական շփվում էինք, մեկս մյուսից հարցնում էինք, գիրք էինք վերցնում գրադարաններից, փորփրում էինք, իսկ հիմա ի՞նչ ա, մի հատ կտտացնում ես` Թումանյան, բերում ա, էս ինչ հեքիաթը՝ բերում ա… էդ երկու տարեկան էրեխեն էլ կարա անի:

-Բայց հիմա այսպես ավելի հեշտ չի՞, ավելի ձեռնտու չի՞: Սենց գոնե ժամանակի մեջ տեղավորվում ես…

-Նրա լավը էն էր, որ մեր ուղեղը աշխատում էր, որ մեր ուղեղը մտածում էր, իսկ հիմա մեր ուղեղը չի մտածում: Էն ժամանակ մեր ուղեղը մտածում էր շարադրություն գրել, իսկ հիմա շարադրությունը պատրաստ բերում են, արտագրում, ընդամենը աչքի տեսած են անում: Հիմա ընդամենը նայում են, բերում ա, կարդում կամ արտագրում են, տանում են հանձնում, իսկ մեր ժամանակ դիպլոմայինը գրում էինք, սովորում էինք, ծանոթանում էինք հազար գրքի, հեղինակի հետ: Հիմա, օրինակ, ինձ դուր չի գալիս էս ինտերնետայինը…

-Այ, եթե հիմա ուսանող լինեիր, ի՞նչ կանեիր: Կամ կուզենայի՞ր ուսանող լինել, բացի համարձակությունից, է՞լ ինչ կփոխեիր: Կա՞ ինչ-որ մի բան, որ սխալ ես արել ու կուզենայիր շտկել, կամ էնպիսի լավ բան ես արել, որը հիասթափեցրել ա, ու փոշմանել ես դրա համար:

-Հա՛, կուրսս փոխելու համար եմ փոշմանել: Երկու տարի չէի ամուսնանա ու կյանքս այլ կերպ կդասավորվեր: Հնարավոր ա` դրանից կախված շատ բան փոխվեր: Իմ կուրսը չպիտի փոխեի իրա պատճառով, նրան էլ չպիտի բերեի ինձ մոտ պահեի… Ինքս իմ վրա ծանրություն վերցրեցի ու շատ բանից կտրվեցի: Եթե ես իմ դասընկերուհուն չհանդիպեի, երկու տարի խոհարար հրուշակագործ կսովորեի, վաճառող չէի սովորի, բնականաբար, ուրիշ կերպ կլիներ իմ կյանքը, և հնարավոր էր, ես ինչ-որ տեղ աշխատեի:

-Իսկ էլ ի՞նչ կուզենայիր պատմել: Որ գնում էիք կինո, թիթիզանում էիք, չէիք թիթիզանում… Կամ ո՞նց էիք թիթիզանում:

-Սովորական: Հագնում էինք մեր լավ շորերը, որը որ սիրուն ա, տոնական տեսքով ա, հագնվում էինք, քսվում էինք, մազերներս սարքում էինք, մեզ էնտեղ տենում էին, հետևներիցս էին ընգնում… Ու ոնց որ հիմա ասում էին` քուր ջան, մի րոպե կարելի ա… (մտածմունքը դեմքին և անկեղծ ժպիտով):

-Իսկ ինձ՝ որպես ուսանողի, ի՞նչ խորհուրդ կտաս:

-Ավելի համարձակ լինել, ավելի նպատակասլաց լինել, խոչընդոտները ինքնուրույն հաղթահարես, փորձես հասնել ինչին ձգտում ես, չդադարեցնես ձգտումը, մի կետի չհասնես ու կանգնես, ասես` լավ, էսքանը հերիք ա: Փորձես ամեն օր քեզ համար մի նոր բան ստեղծել, որ քո կյանքն ավելի հետաքրքիր լինի:

-Բայց ես տենց անո՞ւմ եմ:

-Բա ինչ ես անում: Սաղ օրն էլ դրա վրա ես, որ չանեիր, հիմա էտ ինչ ես գրում… (անկեղծ ժպիտներով ու սիրով)…

Սա էլ իմ առաջին հարցազրույցը….

Հարցազրույց տատիկիս՝ Զոյա Կարապետյանի հետ

-Տատ, որտե՞ղ է անցել քո մանկությունը:

-Իմ մանկությունն անցել է Ադրբեջանական ԽՍՍՀ-ի Դաշքեսան քաղաքում:

-Քանի որ ադրբեջանական քաղաք էր, արդյո՞ք  ապրել են ձեզ հետ ադրբեջանցիներ:

-Այո, ադրբեջանցիներ եղել են, նրանք խոսում էին հայերեն, հաճախում հայկական դպրոցներ:

-Ի՞նչ հարաբերությունների մեջ ես եղել նրանց հետ:

-Ընկերներս միշտ խաղում էին, իսկ ես` ոչ: Միշտ ինձ հեռու եմ պահել նրանցից, բայց մի քանի անգամ նրանց հետ գառներ եմ տարել սար: Ապրում էինք, էլի:

-Ունեցե՞լ ես ադրբեջանցի ուսուցիչներ:

-Այո, ունեցել եմ` ռուսերենի և ֆիզկուլտուրայի ուսուցիչները ադրբեջանցի տղամարդիկ էին:

-Երբևէ վախեցե՞լ ես ադրբեջանցիներից:

-Քանի որ տատս ու պապս պատմել էին, միշտ էլ զգոն ենք եղել: Օրինակ, մեր ադրբեջանցի հարևանները շատ երեխաներ ունեին, միշտ մեզնից հաց էին խնդրում, տատս տալիս էր: Հետո ասում էին` առավոտ կբերենք հենց թխենք, բայց տատս չէր թողնում վերցնեինք:

-Հիմա փոխվե՞լ են նրանք, թե՞ էլի նույնն են:

-Մենք այն ժամանակ իրար հետ ապրել ենք խաղաղ, հանգիստ: Մի սեղանից հաց ենք կերել, մի տան մեջ մնացել: Ի՞նչ գիտեինք, որ սենց կլինի: Մեծանալով հասկացանք, որ նրանց տրամադրում են մեր դեմ:

-Կցանկանայի՞ր ժամանակը հետ տանել և ապրել էլի իրենց հետ:

-Իրանց հետ չէ, բայց մեր ծննդավայրում շա՜տ կուզեի:
Հորեղբայրս՝ Հովհաննեսը, մեր գյուղի գլխավոր հաշվապահն էր: Ամբողջ օրը ադրբեջանցիների հետ  էր: Միշտ ինքը դրանց տանն էր, դրանք՝ իրենց: Շատ էին սիրում հորեղբորս, նաև  հարգում:
Արտակարգ մանկություն եմ ունեցել, թեև թշնամիների հետ:

Հարցազրույց նախկինում ինժեներ պապիս՝ Վալերի Աբրահամյանի հետ:

Պապս 1966թ. ավարտելով դպրոցը, ընդունվել է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ։
1971թ. ստացել է ինժեներ-էլեկտրամեխանիկի մասնագիտություն և զորակոչվել բանակ։
Զորացրվելուց հետո աշխատանքի է անցել Նոր Հաճնի «Սապֆիր» գործարանում և մինչև կենսաթոշակի անցնելն աշխատել այդ ձեռնաըկությունում։

-Պապ, ինչո՞ւ ես ընտրել հենց ինժեներ-էլեկտրամեխանիկի մասնագիտությունը։

-Տվյալ ժամանակահատվածում ԽՍՀՄ-ում մեծ թափ էր առել արդյունաբերությունը, և ինժեներների կարիք էր զգացվում։

-Իսկ բացի ինժեներ-էլեկտրամեխանիկից ի՞նչ մասնագիտություններով ես հետաքրքրվել։

-Աշխատանքին զուգահեռ  սովորել  եմ  Երևանի Մարքսիզմ-Լենինիզմի համալսաըանում, միաժամանակ Մոսկվայի Պլեխանովի անվան համալսարանում, դասընթացներ եմ անցել սովետա-իտալական «Mirbis»  ֆիրմայի  բիզնես դպրոցում։

-Պապ, իսկ փոքր տարիքում ի՞նչ էիր երազում դառնալ։

-Փոքր ժամանակ երազում էի դառնալ  «կամուրջներ  կառուցող»։  Կամուրջները  բնակավայրերն իրար են կապում, մարդկանց իրար են միացմում։

-Որպես  գիտական աշխատող, որտե՞ղ ես ունեցել քո ներդրումը։

-Ամենակարևոր աշխատանքներիցս մեկն այն է, ոը իմ մասնակցությունն եմ ունեցել ԽՍՀՄ-ի առաջին լազերային գեներատորներից մեկի արտադրության մեջ։

-Հայաստանի անկախացման տարիներին ի՞նչ ներդրում է ունեցել  «Սապֆիր» գործարանը։

-Հայաստանի  այն քիչ գործարաններից մեկն է եղել, որ հենց առաջին օրվանից  զենքի արտադրություն է կազմակերպել։

-Մասնագիտությունից դուրս ի՞նչ  խորհուրդ կտաս  մարդկանց։

-Խորհուրդ կտամ լինել ազնիվ, ապրել արժանապատիվ ու  սիրել հայրենիքը։
Մարդ եղեք։ Ամենակարևոր մասնագիտություններից մեկը հենց դա է։

Հարցազրույց տատիկիս` 75-ամյա Հասմիկ Գրիգորյանի հետ

-Տատիկ, ես հիշում եմ, որ դու քո մանկությունից հետաքրքիր դեպքեր էիր պատմում։ Ես ուզում եմ անդրադառնալ դրանցից մեկին, որը կապված էր քո մայրիկի հետ։ Ո՞ր թվականն էր։

-1946 թվականն էր։ Ես 5տարեկան էի, եղբայրս՝ 16, իսկ մայրս` 39։ Մենք ապրում էինք Մասիս գյուղում, մի հին հողե տան մեջ, և հայրս որոշեց կառուցել նոր տուն։ Երբ հայրս սկսեց շինարարությունը և արդեն պատերն էր շարում, մայրս սկսեց առեղծվածային երազներ տեսնել: Մի ծերունի՝ ճերմակ մազերով, սպիտակ շորերով, դուրս էր գալիս պատի միջից և զգուշացնում, որ պատը իր վրայից վերցնեն, հակառակ դեպքում անհաջողություններ կպատահեն մեր ընտանիքին։ Ծնողներս ուշադրություն չէին դարձնում այդ նախազգուշացումներին և շարունակում էին կառուցել տունը։

-Իսկ հետո ի՞նչ պատահեց։

-Անցան տարիներ, ծնվեցին երեք եղբայրներս, որոնցից երկուսը զույգեր էին։ Կարծես ամեն ինչ լավ էր ընթանում: Մենք մոռացել էինք այդ առեղծվածային երազները, երբ պատահեց առաջին դժբախտությունը։ Մահացավ երկրորդ եղբայրս։ Մենք շատ ծանր տարանք և հիշեցինք առեղծվածային երազները։ Որոշ ժամանակ անց մահացան նաև զույգ եղբայրներս, ովքեր ընդամենը վեց ամսեկան  էին։ Պատճառն արդեն հասկանալի էր. նրանց մահճակալը գտնվում էր հենց այն պատի մոտ, որտեղից դուրս էր գալիս խորհրդավոր ծերունին։ Մայրս իրեն կորցրել էր: (Տատիկս արտասվեց։ Որոշ ժամանակ անց, երբ տատիկս հանգստացել էր, մենք շարունակեցինք):

-Ի՞նչ պատահեց հետո։

-Հետո…Մայրս ծանր հիվանդացավ և անկողին ընկավ։ Նա անգիտակից  պառկած էր անկողնում 40 օր։ Ոչինչ չէր ուտում և չէր խմում։ Բոլորը սպասում էին նրա մահվանը։ Բարեկամներից մեկը, ով տեղյակ էր երազներից, որոշում է քանդել պատը։ Եվ ամեն հարվածի հետ մայրս կարծես նոր շունչ էր առնում։ Երբ պատը հիմնովին քանդված էր, մայրս բացեց աչքերը։

-Եվ ամեն ինչ այդպես ավարտվե՞ց։

-Դեռ  ոչ։ Պատահեց վերջին դժբախտությունը։ Ավագ եղբայրս ավտովթարի ենթարկվեց և մահացավ։ Դա վերջին հարվածն էր։ Դրանից հետո ծնողներս որոշեցին քանդել տունը և կառուցել նորը՝ այլ վայրում։ Դրանից հետո կյանքն ընթացավ նոր հունով։ Ծնվեց քույրս, և ընտանիքը շարունակեց իր կյանքը։ Հետագայում պարզեցինք, որ այդ վայրում եկեղեցի է եղել, և իմ հայրն այնտեղ կառուցեց փոքրիկ  մատուռ։

-Իսկ հետո մատուռն իմ հա՞յրն է մեծացրել։

-Դա արդեն դու հիշում ես։

Ես դիմեցի հայրիկիս:

-Պապ, արի շարունակենք։ Ինչի՞ որոշեցիր ընդլայնել մատուռը։

-Դե, որովհետև այն փոքր էր և անհարմար էր մտնելը։ Փոքր տարիքից մտածում էի, երբ մեծանամ, անպայման մեծ եկեղեցի կկառուցեմ։ Հետո այնպես ստացվեց, որ հնարավորություն չեղավ, որ եկեղեցի կառուցեմ, որոշեցի այդ մատուռը մեծացնել ու ավելի հարմարավետ դարձնել։ Եվ անընդհատ մտածում էի. արդյոք կարելի՞ է քանդել։ Գնացի եկեղեցի հարցուփորձ արեցի և իմացա, որ եթե քանդում եմ վերակառուցելու նպատակով, ապա կարելի է։ Քանդեցի ու ավելի հարմարավետ դարձրի։ Բայց իմ երազանքն է մնում, երբ հնարավորություն ունենամ, կարմիր տուֆից գեղեցիկ եկեղեցի պիտի կառուցեմ։

Թեև խորհրդային տարիներին քանդում էին եկեղեցիները, համարում էին, որ ժողովուրդը աթեիստ է, չի հավատում Աստծուն, բայց այսպիսի պատմություններ շատ են պատմում: Հասարակ ժողովուրդը միշտ էլ  երկյուղել ու թաքուն հավատացել է, վախեցել քանդված եկեղեցու տեղում տուն կառուցել, անգամ եթե մի քար էր մնում, ապա գալիս աղոթում և քարի վրա մոմ էին վառում:

Իմ զրուցակիցն է մայրս՝ Սաթենիկ Թադևոսյանը։ Այսօր մայրիկիս հետ զրուցել եմ իր պապիկի՝ Բաբկեն Թադևոսյանի մասին։

-Մամ, որտեղի՞ց է  քո պապիկը։

-Պապիս հայրը եղել է Ալաշկերտից։ Հետո նա գաղթել է Ախտա՝ այժմյան Հրազդան։ Պապիս հայրը եղել է հոգևորական, ծառայել է  եկեղեցուն։ Հետո ամուսնացել է, ունեցել է երեք զավակ՝ երկու տղա, մի աղջիկ։ Պապս՝ Բաբկենը, կրտսերն էր։ Երևի հորից էլ ժառանգել է սերն առ Աստված։

-Ես գիտեմ, որ պապիկիդ հետ շա՜տ հետաքրքիր պատմություններ կան կապված, որ խնդրեմ` կպատմե՞ս։

-Պապս մարգարեական երազներ էր տեսնում։ Մի օր երազում տեսնում է, որ իրեն կանչում են ինչ-որ տեղ և օգնություն խնդրում։ Առավոտյան արթնանալով գնում է երազում տեսած վայրը և սկսում փորել։ Փորում, փորում է  և տեսնում մի կապոց, որի մեջ խնամքով փաթաթված են լինում հին Աստվածաշնչեր  և սրբապատկերներ։ Երևի խորհրդային տարիներին, վախենալով աթեիստական հալածանքներից, ինչ-որ մեկն իր ունեցած հոգևոր գրականությունից ու սրբապատկերներից որոշել էր այդպես ազատվել: Պապն այնքան է ոգևորվում, որ Աստծուց նման պարգև է ստացել, որ իր տան բակում մի փոքրիկ մատուռ է կառուցում, որում առ այսօր պահվում են իր գտած սրբությունները։-Մամ, իսկ ըստ քեզ, դա պատահականությո՞ւն է, թե՞ հրաշք։

-Ըստ ինձ, հրաշք է, քանի որ պապս շատ հրաշքների է ականատես եղել։ Մի անգամ տրակտորով արտում գործ անելիս է լինում։ Հոգնում է։ Որոշում է նստել հանգստանալու։ Գետնից վերցնում է մի փոքրիկ փայտի կտոր և սկսում խաղալ հողի հետ։ Հանկարծ փայտը դեմ է առնում մի քարի։ Քանի որ շատ հետաքրքրասեր էր, սկսում է փորել հողը։ Երբ քարը կիսով չափ  բացված է լինում, նկատում է, որ դա սովորական քար չէ, այլ մի հրաշակերտ խաչքար։ Այդ պահին այնքան ոգևորված է լինում իր նոր գտածոյով, որ ձեռքերը վեր է պարզում ու խնդրում․«Աստված ջան, բա մի մարդ չլինի՞, որ օգնի` էս խաչքարը բարձրացնեմ»: Հենց այդ պահին իրեն մոտենում է մի անցորդ, որը սկսում է օգնել: Երբ ոգևորված քարը կանգնեցնում են, պապս՝ ժպիտը դեմքին, թեքվում է, որ շնորհակալություն հայտնի, բայց տեսնում է որ անցորդը չկա։ Պապս հասկանում է, որ նա Աստծո կողմից ուղարկված հրեշտակ էր։ Հետո տեսնում է, որ խաչքարը շա՜տ հողոտ է։ Նորից ձեռքերը վեր պարզելով խնդրում Է․ «Աստված ջան, բա ես հիմա էս խաչքարը ո՞նց մաքրեմ»: Ու հենց էդ պահին ամպը սկսում է որոտալ, և անձրև է տեղում։ Քարը ամբողջությամբ մաքրվում է հողից ու փոշուց: Զարմանալին էլ այն է լինում, որ պապս խաչքարի կողքին կանգնած, չի էլ թրջվում։ Այ, սա՛ է հրաշքը:

-Վա՜յ, մամ, փշաքաղվեցի։ Բա հետո պապին ինչո՞վ էր զբաղվում։

-Պապին քարոզչական զրույցներ էր անկացնում մեր թաղի բոլոր մանուկների ու մեծահասակների հետ, այն էլ այն ժամանակ, երբ քրիստոնեական քարոզչությամբ զբաղվելը խիստ արգելված էր: Պապս շատ համառ էր։ Չնայած այդ արգելքներին, բակում միշտ մատաղ էր անում, ճիշտ խաչակնքվել ու աղոթել էր սովորեցնում։ Շատ եմ կարոտում պապիս տված խրատները, զրույցները:

-Մամ, անկեղծ, շատ կուզեի, որ պապիկդ հիմա ողջ լիներ ու տեսներ, թե ոնց են իր թոռներն ու ծոռները հպարտանում իրենով։

Բաբկեն պապն ապրում էր քրիստոնյաներին տված հորդորով.« Դո՛ւք եք երկրի աղը։ Սակայն եթե երկրի աղը իր համը կորցնի, ինչո՞վ պիտի աղեն այն։ Այլևս ոչ մի բանի չի ծառայի, այլ դուրս կթափվի և մարդկանց ոտքի կոխան կլինի»:

Դժվար գտնվի մեկը, ում մայրը փոքր հասակում զգուշացրած չլինի շոկոլադի չարաշահման հետևանքների մասին:
Ժամանակն է հասկանալու, թե որն է ճշմարտությունն ու որը` առասպել:

-Տվյալներ կան, որ դու ոչ միայն համեղ ես, այլև օգտակար:

-Այո, ես պարունակում եմ մատչելի ածխաջրեր, որոնք արագ այրվող էներգիա են տալիս, և վաղուց պետք է նկատած լինեք,  որ ես բարելավում եմ հիշողությունը, և ընդհանրապես, լավ եմ ազդում ուղեղի վրա: Լայնացնում եմ ուղեղի անոթները:

-Իսկ այն խոսակցությունները, որ քո պատճառով բշտիկներ են առաջանում ու ատամներ փչանում, ի՞նչ կասես:

-Ես կարող եմ վստահեցնել, որ բշտիկները առաջանում են մաշկային որոշ գեղձերի պատճառով, այլ ոչ թե իմ, իսկ բերանի խոռոչի համար ես օգտակար եմ, քանի որ պարունակում եմ հակամանրէային բաղադրիչներ, որոնք պայքարում են կարիեսի դեմ:

-Պարունակում ես որոշակի չափով կոֆեին, արդյո՞ք դա վնասակար չէ:

-Այո, ես պարունակում եմ կոֆեին, բայց ընդամենը 30 մգ: Համեմատության համար ասեմ, որ մեկ գավաթ սուրճի մեջ այն 6 անգամ ավելի է, իսկ 30 մգ-ը բավարար է սիրտանոթային ու նյարդային համակարգի թեթևակի խթանման համար:
Եվ հիշեք, բուժման նպատակով ավելի լավ է օգտագործել դառը շոկոլադի բարձրորակ տեսակներ:

-Լավ, իսկ ովքե՞ր կարող են քեզ ուտել:

-Ես թույլ եմ տալիս ինձ ուտել այն մարդկանց, ովքեր ակտիվ կյանք են վարում, շատ են շարժվում կամ զբաղվում սպորտով: Այս ամենով հանդերձ, ուզում եմ ասել, որ շոկոլադը բոլոր մթերքների նման օգտակար է չափավոր քանակով: Ամեն մեկն ինքը պետք է որոշի իր օրական չափաբաժինը, այնուամենայնիվ այն չպետք է գերազանցի մեկ սալիկը: